Buddyzm w Indiach przed inwazjami w XIII wieku

Książę Siddhartha, który stał się Buddą Śakjamunim, żył w środkowych Indiach Północnych od 566 do 486 p.n.e. Po osiągnięciu oświecenia w wieku 35 lat, zaczął wędrować żebrząc o jałmużnę i nauczając innych. Wkrótce zebrała się wokół niego wspólnota żyjących w celibacie duchowych poszukiwaczy, którzy towarzyszyli mu podczas podróży. W końcu, gdy pojawiła się taka potrzeba, Budda stworzył zasady dyscypliny dla owej społeczności. „Mnisi” spotykali się cztery razy w miesiącu, by recytować owe zasady i oczyszczać się z wszelkich naruszeń, jakie mogły się przytrafić?. Jakieś dwadzieścia lat po osiągnięciu oświecenia Budda wprowadził zwyczaj, by w czasie pory deszczowej każdego roku mnisi pozostawali w jednym miejscu na trzymiesięczne odosobnienie. Budowa buddyjskich klasztorów wyłoniła się z tego właśnie zwyczaju. Na kilka lat przed śmiercią, Budda dał także początek tradycji mniszek.

[Patrz: Życie Buddy Siakjamuniego]

Budda nauczał w prakrycie (tha-mal-pa) będącym dialektem używanym w Magadha (Yul Ma-ga-dha), ale nic z tego co mówił nie zapisano za jego życia. W rzeczywistości nauki Buddy po raz pierwszy spisano dopiero na początku I wieku p.n.e., a były to nauki szkoły therawady. Spisano jej na Sri Lance w języku palijskim. W poprzednich wiekach, mnisi podtrzymywali nauki Buddy, ucząc się ich na pamięć i okresowo je recytując.

Zwyczaj recytowania nauk Buddy z pamięci rozpoczął się kilka miesięcy po jego śmierci. Miało to miejsce podczas Pierwszego Zgromadzenia, które odbyło się w Radżagriha (rGyal-po'i khab, dzisiejszy Radżgir), z udziałem pięciuset jego uczniów. Tradycyjne relacje mówią o tym, że wszyscy uczestnicy byli arhatami (dgra-bcom-pa), czyli wyzwolonymi istotami.

Według wersji waibhaśiki, trzech z owych arhatów recytowało nauki z pamięci. Jeśli wszyscy inni członkowie zgromadzenia zgadzali się, że to, co owi arhaci wyrecytowali, było dokładnie tym, co powiedział Budda, potwierdzało to wierność owych nauk.

• Ananda (Kun-dga'-bo) wyrecytował sutry (mdo) – rozprawy dotyczące różnych tematów praktyki.
• Upali (Nye-bar 'khor) wyrecytował winaję – zasady monastycznej dyscypliny.
• Mahakaśapa ('Od-bsrung chen-po) wyrecytował abhidharmę (chos mngon-pa), dotyczącą szczególnych tematów wiedzy.

Ów trójpodział nauk Buddy stworzył „Trzy zbiory przypominające kosze” (sDe-snod gsum, sanskr. tripitaka, Trzy kosze).

• Kosz winaji zawierał nauki dotyczące wyższej etycznej samodyscypliny
• Kosz sutr nauki o głębszej pochłoniętej koncentracji,
• Kosz abhidharmy nauki o wyższej rozróżniającej świadomości lub wyższej „mądrości”.

Relacja waibhaśiki zawiera wzmiankę, iż nie wszystkie nauki abhidharmy Buddy były wyrecytowane w czasie owego Pierwszego Zgromadzenia. Niektóre były przekazane ustnie poza jurysdykcją Zgromadzenia i dodane później.

Zaś według wersji sautrantiki, nauki abhidharmy wyrecytowane na owym Zgromadzeniu, nie były w ogóle słowami Buddy. Siedem tekstów abhidharmy zawartych w tym Koszu, było w istocie skomponowanych przez siedmiu z owych arhatów.

Drugie Zgromadzenie Buddyjskie odbyło się w 386 lub 376 roku p.n.e. w Waiśali (Yangs-pa-can) w obecności siedmiuset mnichów. Jego celem było uregulowanie dziesięciu kwestii dotyczących dyscypliny monastycznej. Główna decyzja jaką podjęto, dotyczyła tego, iż mnichom nie wolno przyjmować złota. W języku dzisiejszych czasów oznacza to, że mnichom nie wolno zajmować się pieniędzmi. Następnie, na zgromadzeniu wyrecytowano „Kosz winaji”, by potwierdzić jego czystość.

Według relacji therawady pierwszy rozłam w społeczności monastycznej miał miejsce właśnie w trakcie owego Zgromadzenia. Sprzeciwiający się mnisi opuścili zgromadzenie, zakładając szkołę mahasanghika (dGe-‘dun phal-chen-po), zaś ci, którzy pozostali stali się znani jako szkoła therawady. „Therawada” oznacza w języku palijskim „zwolenników słów starszych”, zaś „mahasanghika” oznacza „społeczność większości”.

Według innych relacji, faktyczny rozłam nastąpił później, w 349 r. p.n.e. Zaś punktem spornym nie były kwestie dyscypliny monastycznej, lecz raczej poglądy filozoficzne. Spór dotyczył tego, czy arhat – istota wyzwolona – jest ograniczony.

• Starsi therawady zgadzali się z tym, że arhaci są ograniczeni w swej swej wiedzy. Na przykład, mogą nie znać drogi podczas podróży i potrzebować takich informacji od innych osób. Niemniej jednak o kwestiach Dharmy wiedzą wszystko. Arhaci mogą nawet mieć wątpliwości co do swych własnych urzeczywistnień, chociaż nigdy nie utracą już tego co osiągnęli. Therawadini podkreślali jednak, że arhaci są całkowicie wolni od zakłócających emocji, takich jak pożądanie.
• Mahasangikowie „grupa większości” nie zgadzali się co do zakłócających emocji. Twierdzili oni, że arhaci mogą nadal być uwiedzeni we śnie i mają polucje, bowiem wciąż mają w sobie ślady pożądania. W ten sposób mahasanghikowie dokonali wyraźnego rozróżnienia między arhatem, a Buddą.

Zwolennicy szkoły therawady skupiali się w zachodniej części Indii Północnych. Zaś zwolennicy mahasanghiki we wschodniej części Indii Północnych, a następnie rozprzestrzenili w Andhrze, we wschodniej części Indii Południowych. To właśnie tam, w Andhrze, pojawiła się mahajana. Zachodni uczeni uważają mahasanghikę za prekursora mahajany.

W 322 r. p.n.e. Ćandragupta Maurja stworzył Imperium Maurjów w centralnym regionie Północnych Indii, znanym jako Magadha, ojczyzna buddyzmu. Jego imperium szybko się rozrastało, osiągając największe rozmiary pod rządami cesarza Aśoki (Mya-ngan med-pa), 268-232 p.n.e.. Za jego czasów Imperium Maurjów rozciągało się od dzisiejszego wschodniego Afganistanu i Beludżystanu do Assamu i obejmowało większość Indii Południowych.

Za panowania cesarza Aśoki, w 237 r. p.n.e, z powodu sporu na temat pewnych zagadnień filozoficznych, od therawady oderwała się szkoła sarwastiwada. Therawada podaje, iż okazją do tego było Trzecie Zgromadzenie, które odbyło się pod cesarskim patronatem w stolicy Maurjów, Pataliputrze – dzisiejszej Patnie. Jednakże datują oni owe zgromadzenie na 257 r. p.n.e., dwadzieścia lat wcześniej niźli relacje sarwastiwady o tym podziale. Jest tak dlatego, że według therawady, dopiero gdy Zgromadzenie zatwierdziło czystość poglądu therawady, cesarz Aśoka wysłał następnego roku misje, by zaprowadzić buddyzm w nowych regionach, zarówno w swym imperium, jak i poza nim. W skutek tych misji z buddyzmem therawady zapoznano się na obszarach współczesnego Pakistanu (Gandhara i Sindh), dzisiejszego południowo-wschodniego Afganistanu (Baktria), w Gudżaracie, zachodniej części Indii południowych, na Sri Lance i w Birmie. Po śmierci cesarza Aśoki, jego syn Dzialoka wprowadził sarwastiwadę do Kaszmiru, a stamtąd rozprzestrzeniła się ostatecznie na obszar dzisiejszego Afganistanu.

Niezależnie od tego kiedy owo Zgromadzenie miało miejsce, jego głównym zadaniem było przeanalizowanie nauk Buddy i obalenie tego, co ortodoksyjni starsi therawady uważali za błędne poglądy. Główny mnich Zgromadzenia, Moggaliputta Tissa skompilował owe analityczne tezy odrzucające herezje jako „Punkty sporne”(palijskie Kathawatthu), które stały się piątym z siedmiu tekstów w „Koszu abhidharmy” therawady.

Inne tradycje hinajany nie relacjonują przebiegu owego Zgromadzenia w taki sam sposób, jak czyni to theravada. W każdym razie, jednym z głównych punktów filozoficznych będących powodem podziału było istnienie przeszłych, obecnych i przyszłych zjawisk.

• Sarwastiwada postulowała, że wszystko istnieje – niewydarzające się już więcej rzeczy, wydarzające się obecnie rzeczy oraz niewydarzające się jeszcze rzeczy. Dzieje się tak dlatego, że atomy, z których zbudowane są rzeczy są wieczne; zmieniają się jedynie formy, jakie przybierają. Zatem formy przyjmowane przez atomy mogą przekształcać się z jeszcze niewydarzających się rzeczy w obecnie wydarzające się rzeczy, a następnie w niewydarzające się już więcej rzeczy. Jednakże atomy składające się na każdą z tych rzeczy, są tymi samymi wiecznymi atomami.
• Nie tylko therawada, ale również mahasanghika utrzymywała, że istnieją tylko obecnie wydarzające się rzeczy, jak również te, które już się nie wydarzają, a które jeszcze nie przyniosły rezultatów. Te ostatnie istnieją, ponieważ mogą nadal wypełniać funkcję
• Sarwastiwada zgadzała się jednak z mahasanghiką, co do tego, że arhaci mają ograniczenia w postaci śladów zakłócających emocji.

W 190 r. p.n.e. od therawady oderwała się również szkoła dharmaguptaka.

• Dharmaguptaka zgadzała się z Therawadą, że arhaci nie mają zakłócających emocji.
• Jednakże, dharmaguptaka, podobnie jak mahasanghika, miała tendencję do uwznioślania Buddy. Postulowała, że ważniejsze jest składanie ofiar buddom, niźli mnichom i szczególnie podkreślała znaczenie składanie ofiar stupom – pomnikom zawierającym relikwie buddów.
• Dharmaguptaka dodała czwarty podobny do kosza zbiór, „Kosz dharani”. „Dharani” (gzungs), co w sanskrycie oznacza „zachowywanie formułki”. Są to święte formułki w sanskrycie, które, gdy się je recytuje, pomagają praktykującym zachować słowa i znaczenie Dharmy, tak aby podtrzymywać konstruktywne zjawiska i usuwać destrukcyjne. Rozwój dharani odzwierciedlał religijnego ducha tamtych owych, naznaczonych również pojawieniem się hinduskiego klasycznego poematu „Bhagawad Gity”.

Szkoła dharmaguptaky rozprzestrzeniła się na obszary dzisiejszego Pakistanu, Afganistanu, Iranu, Azji Środkowej i w Chinach. Chińczycy przyjęli wersję dharmaguptaky ślubów mnichów i mniszek. W ciągu wieków tę wersję monastycznych zasad dyscypliny przekazano do Korei, Japonii i Wietnamu.

Szkoły therawady i sarwastiwady zwołały swe własne Czwarte Zgromadzenia.

Szkoła therawady przeprowadziła Czwarte Zgromadzenie w 29 roku p.n.e. na Sri Lance. W obliczu tego, iż z powodu różnic w interpretacji słów Buddy różne grupy odłączały się od therawady, Maharakkhita i pięciuset starszych therawady spotkało się, by wyrecytować i spisać słowa Buddy, ażeby zachować ich autentyczność. Tym przypadku w języku palijskim. Owa wersja „Trzech zbiorów podobnych do koszy”, Tipitaka, jest powszechnie znana jako kanon palijski. Pozostałe szkoły hinajany, przekazywały swe nauki dalej w formie ustnej.

W szkole sarwastiwady pojawiały się stopniowo rozmaite różnice w interpretacji nauk. Pierwszą, która wyłoniła się była prekursorem szkoły wajbhaśiki. Następnie, około 50 r. n.e., rozwinęła się sautrantika. Każda z nich miała swe własne twierdzenia dotyczące wielu kwestii abhidharmy.

Tymczasem sytuacja polityczna w Indiach Północnych, Kaszmirze i Afganistanie miała wkrótce ulec poważnej zmianie wraz z inwazją Yuezhi (Wade-Giles: Yüeh-chih) z Azji Środkowej. Yuezhi to lud indoeuropejski zamieszkujący pierwotnie wschodni Turkiestan. Podbijając pod koniec II wieku p.n.e. rozległy obszar na zachód, a następnie na południe, ostatecznie utworzyli dynastię Kuszanów, która przetrwała do 226 r. n.e.. W szczytowym okresie, imperium Kuszanów rozciągało się od dzisiejszego Tadżykistanu, Uzbekistanu, Afganistanu i Pakistanu przez Kaszmir i północno-zachodnie Indie, aż po centralne Indie Północne i Indie Środkowe. Łącząc Szlak Jedwabny z portami morskimi u ujścia rzeki Indus, dynastia ta doprowadziła do kontaktu buddyzmu z wieloma zagranicznymi wpływami. Podobnie, tą drogą, buddyzm dotarł do Chin.

Najsławniejszym z władców Kuszanów był król Kaniśka, który według niektórych źródeł panował od 78 do 102 r. n.e., a według innych od 127 do 147 r. n.e.. W obu przypadkach, to za jego panowania szkoła sarwastiwady zwołała Czwarte Zgromadzenie, które odbyło się, albo w jego stolicy Puruszapura (dzisiejszy Peszawar), albo w Srinagar w Kaszmirze. Zgromadzenie to odrzuciło abhidharmę sautrantaki i skodyfikowało własną abhidharmę jako Wielki Komentarz (sanskr. Mahawibhaśa). Zgromadzenie to nadzorowało także tłumaczenie wersji sarwastiwady „Trzech zbiorów podobnych do koszy” z prakrytu na sanskryt oraz spisanie owych tekstów sanskryckich.

Między czwartym a piątym wiekiem n.e. szkoła mulasarwastiwada oddzieliła się od głównego nurtu waibhaśiki sarwastiwady w Kaszmirze. Pod koniec VIII wieku n.e. Tybetańczycy przyjęli wersję ich monastycznych zasad dyscypliny. W późniejszych wiekach rozprzestrzeniła się ona z Tybetu do Mongolii oraz do regionów Rosji zamieszkiwanych przez Mongołów i niektóre ludy tureckie.

Tymczasem szkoła mahasanghiki, skupiona głównie we wschodnich Indiach Południowych, rozgałęziła się na pięć szkół. Wszystkie z nich zgadzały się co do tego, że arhaci są ograniczeni, a Buddowie są doskonali i każda z nich dalej rozwijała owo twierdzenie, torując drogę mahajanie. Co się tyczy poglądów trzech głównych szkół to:

• Szkoła Lokottarawada (‘Jig-rten ‘das-par smra-ba) uznawała Buddę za istotę transcendentną, której ciało jest poza nietrwałymi ciałami tego świata. Twierdzenie to dało podstawę wyjaśnieniom mahajany dotyczącym Trzech Ciał Buddy. Szkoła lokottarawada rozprzestrzeniła się w Afganistanie, gdzie w okresie między III a V wiekiem n.e. jej zwolennicy zbudowali kolosalne posągi buddów w Bamijan, co odzwierciedlało ich pogląd na transcendentność Buddów.
  
• Szkoła bahuśrutija (Mang-du thos-pa) twierdziła, że Budda przekazywał, zarówno ziemskie nauki, jak i nauki poza tym światem. Doprowadziło to do mahajanistycznego podziału na Ciało Emanacji Buddy (sprul-sku, sanskr. Nirmanakaja) oraz Ciało Pełnego Użycia (longs-sku, sanskr. Sambhogakaja).
• Szkoła ćaitika odszczepiła się od bahuśrutiji, postulując, iż Budda był już oświecony, zanim pojawił się na tym świecie i jedynie zademonstrował swoje oświecenie, by ukazać drogę innym. Stwierdzenie to przyjęto również później w mahajanie.

Sutry Mahajany pojawiły się po raz pierwszy między I wiekiem p.n.e., a IV wiekiem n.e. w Andhrze we wschodnich Indiach Południowych, na obszarze gdzie rozkwitała mahasanghika. Według tradycyjnych źródeł buddyjskich, sutr tych nauczał Budda, ale przekazywano je ustnie bardziej prywatnie, niźli sutry hinajany. Niektóre z nich były nawet chronione w światach innych, niż ludzki.

Najważniejszymi sutrami mahajany, które otwarcie pojawiły się w owym czasie, były:

•  W ciągu pierwszych dwóch wieków, sutry o dalekosiężnej rozróżniającej świadomości (Sutry Pradżniaparamity) oraz Sutra nauczająca o Vimalakirtim (Dri-ma med-pa grags-par bstan-pa’i mdo, sanskr. Wimalakirti-nirdeśa Sutra). Pierwsze dotyczą pustości (pustki) wszystkich zjawisk; zaś ostatnia opisuje świeckiego bodhisattwę.
• W około 100 roku n.e., Sutra Czystej Krainy Błogości (bDe-ba-can-gyi bkod-pa’i mdo, sanskr. Sukhawati-wjuha sutra), przedstawiająca Czystą Krainę Amitabhy, Buddy Nieskończonego Światła.
• Około 200 roku n.e., Sutra Lotosu Świętej Dharmy (Dam-pa’i chos padma dkar-po’i mdo, sanskr. Saddharmapundarika Sutra), podkreślająca zdolność każdego do stania się Buddą, a zatem dopasowania do siebie nawzajem wszystkich pojazdów Buddy jako umiejętnych środków. Jej przedstawienie jest bardzo dewocyjne.

W obrębie mahajany, szkoły madhjamaka (dBu-ma) i ćittamatra (sems-tsam-pa) pojawiły się także najpierw w Andhrze w Indiach Południowych.

• Szkoła madhyamaka wywodzi się od Nagardżuny, który żył w Andhrze pomiędzy 150 a 250 rokiem n.e., komentując „Sutry Pradżniaparamity”. Według tradycyjnych relacji Nagardżuna odzyskał te sutry z morskich głębin, gdzie nagowie chronili je od czasu, gdy Budda nauczał je na Szczycie Sępa (Bya-rgod phung-pa'i ri, sanskr. Grdhrakuta) w pobliżu Radżagrihy, w środkowych Indiach Północnych. „Nagowie” to pół-ludzkie pół-wężowe istoty żyjące pod ziemią i pod zbiornikami wodnymi.
• Szkoła ćittamatra opiera się na „Sutrze zstąpienia do Lanki” (Lan-kar gshegs-pa'i mdo, sanskr. Lankawatara Sutra). Chociaż sutra ta pojawiła się najpierw w Andhrze, nauki ćittamatry rozwinął Asanga, który żył w Gandhara, w dzisiejszym centralnym Pakistanie, w pierwszej połowie IV wieku n.e.. Asanga otrzymał owe nauki w wizji od Buddy Maitrei.

Pierwszy buddyjski uniwersytet klasztorny, Nalanda, zbudowano w pobliżu Radżagriha z początkiem II wieku n.e.. Nauczał tam Nagarjuna, podobnie jak wielu późniejszych mistrzów mahajany. Szczególny rozkwit uniwersytetów monastycznych przypada jednak na powstanie dynastii Guptów na początku IV wieku n.e.. W ich programie nauczania kładziono nacisk na studia systemów doktryn filozoficznych, a mnisi prowadzili drobiazgowe debaty z orędownikami sześciu szkół hinduistycznych i dżainów, które rozwinęły się między III a VI wiekiem n.e..

Pomiędzy III a VI wiekiem n.e. wyłoniła się również tantra, pojawiając się także najpierw w Andhrze w południowych Indiach. Była to „Tantra Guhjasamadży” (dPal gSang-ba ‘dus-pa’i rgyud). Nagardżuna napisał do niej kilka komentarzy. Zgodnie z tradycją buddyjską, również tantry przekazywano ustnie od czasów, gdy nauczał ich Budda, ale jeszcze bardziej prywatnie, niźli nauki sutr mahajany.

Tantra wkrótce rozprzestrzeniła się na północ. Od połowy VIII do połowy IX wieku n.e.  rozkwitała szczególnie w Oddijanie (U-rgyan), dzisiejszej Dolinie Swat w północno-zachodnim Pakistanie. Najpóźniej, bo w połowie X wieku n.e., pojawiła się „Tantra Kalaczakry” (dPal Dus-kyi 'khor-lo'i rgyud).

Buddyjskie uniwersytety klasztorne osiągnęły szczyt rozwoju za czasów dynastii Pala (750 r. –  koniec XII w. ne) w północnych Indiach. Wiele nowych, takich jak Uniwersytet Wikramaśila, zbudowano pod królewskim patronatem. W niektórych z tych klasztornych uniwersytetów, zwłaszcza w Nalandzie, wprowadzono studiowanie tantry. Jednak nauka i praktyka tantry rozkwitały bardziej poza klasztorami, szczególnie w tradycji 84 mahasiddhów (grub-thob chen-po), między VIII a XII wiekiem n.e.. „Mahasiddhowie” to wysoce urzeczywistnieni mistrzowie praktykujący tantrę.