با مقصد حیاتی گزارنا
سمے دے بیتن نال ساڈے شریر وچ تبدیلی آئی اے۔ عام شبداں وچ، روحانیت اتے مراقبہ وی ایس نوں روکن توں مجبور نیں۔ اسی عدم استقلال دے مارے ہوۓ آں، ہر گھڑی تبدیلی، دم بہ دم بدلدے رہنا؛ ایہ قدرت دا حصہ اے۔ سمے ہر سمے حرکت وچ اے؛ ایس نوں کوئی قوت روک نہیں سکدی۔ تے اصل سوال ایہ ہے کہ کیا اسی سمے دا صحیح پریوگ کر رہے آں۔ کیا اسی ہوراں لئی ہور سمسیاواں پیدا کرن وچ اپنا سمے خرچ کرنے آں، جس دے نتیجہ وچ اخیر اسی آپوں سوگمان ہو جانے آں؟ میرے خیال وچ ایہ سمے دا غلط استعمال اے۔
اک ودیہ طریقہ ایہ ہووے گا کہ اسی روز اپنے من نوں کسے مناسب اکساوٹ نال تشکیل دئیے اتے فیر سارا دن ایس اکساوٹ دے ہیٹھ گزارئیے۔ جس توں مراد ایہ ہے کہ، جے ممکن ہووے تے، دوسریاں دی سیوا کرئیے؛ یا فیر، گھٹ توں گھٹ، کسے نوں نقصان پوہنچان توں پرہیز کرئیے۔ ایس معاملہ وچ مختلف کسباں دے وچکار کوئی فرق نئیں ہے۔ تہاڈا پیشہ کجھ وی ہووے، تہاڈی اکساوٹ مثبت ہو سکدی اے۔ جے اسی روز اپنا سمے انج بتائیے، بلکہ ہفتیاں، مہینیاں، سالاں –دھاکے نہ کہ پنج ورہے دے حساب نال– تے فیر ساڈی زندگی با مقصد ہو جاندی اے۔ اتے کجھ نئیں تے گھٹ توں گھٹ اسی اپنے من دی خوشی وچ کجھ نہ کجھ وادھا کر رہے آں۔ چھیتی یا دیر نال ساڈا اخیر سمے آۓ گا اتے ایس سمے سانوں کوئی پچھتاوا نئیں ہووے گا ایہ جان کے کہ اساں اپنا سمے تعمیری ول نال استعمال کیتا۔
موت دے متعلق حقیقت پسند سبھاو
ساڈی ایہ زندگی ہمیش رہن والی نئیں ہے۔ پر ایہ سوچ کہ:"موت ساڈی دشمن اے" بالکل غلط اے۔ موت ساڈی زنگی دا حصہ اے۔ اوِش، بودھی اکھ دھرائی دے انوسار، ساڈا ایہ شریر کسے لحاظ نال ساڈا ویری اے۔ 'مکش' – نجات نوں پراپت کرن لئی پر خلوص آشا پیدا کرن دی خاطر ایس قسم دے سبھاو دی ضرورت اے: یعنی کہ ایہ جنم، ایہ شریر، ایس دی دکھ جھلّن دی فطرت، تے اسی ایس توں جان چھڈانا چاہنے آں۔ پر اجیہی سوچ بوہت سارے مسلے پیدا کر سکدی اے۔ جے اسی موت نوں دشمن من لئیے تے ایہ شریر وی دشمن منیا جاۓ گا، سغوں پوری زندگی ہی دشمن اخواۓ گی۔ ایہ گل نوں ذرا ودھان والی گل اے۔
بے شک موت دا مطلب نہ ہوون اے، کم از کم ایس شریر دا نہ ہوون۔ سانوں ایہناں سب شیواں جنہاں دے نال اسی ایس جیون وچ ناطہ جوڑیا رشتہ توڑنا ہووے گا۔ جانور موت نوں پسند نئیں کردے، تے قدرتی طور اوپر ایہو ہی حال انساناں دا وی اے۔ پر کیوں جے اسی قدرت دا حصہ واں ایس لئی موت ساڈی حیات دا اٹوٹ انگ اے۔ کیوں جے زندگی دا اک شروع اتے اک انت اے – تے ایس لئی جنم وی اے اتے موت وی۔ تے ایہ کوئی حیران ہون والی گل نئیں۔ پر میرا خیال اے کہ موت دے متعلق ساڈی غیر حقیقت پسند سوچ اتے رویہ ساڈے لئی فالتو ڈر اتے پریشانی دا سبب بندے نیں۔
ایس لئی بطور بدھ مت دے دھرم اچاری دے ایہ ڈاڈھا فیدہ مند اے کہ اسی روز اپنے آپ نوں موت اتے ہمیش نہ رہن دی یاد دہانی کرائیے۔ ایس ناپائداری دے دو درجے نیں: اک ٹھوس درجہ کہ (ہر پیدا کیتی ہوئی شے نوں ختم ہونا اے) اتے اک نرمل درجہ کہ (علت و معلول دے تابع سب قدرت دے وکھالے دم بہ دم بدلی ہو رہے نیں)۔ اصل وچ نا پائداری والا نرمل پرت بدھ مت دی اصل ودیا اے؛ پر عام طور تے نا پائداری دا ٹھوس پرت وی دھرم دا اک اٹوٹ انگ اے کیونکہ ایہ کجھ اوہناں تباہ کرن والے جذبیاں نوں گھٹ کردا اے جنہاں دی بنیاد ایہ سوچ اے کہ اسی ایتھے ہمیش رہن والے آں۔
ذرا اوہناں بادشاہواں اتے راجیاں اوپر نظر پاؤ– اتے پچھم وچ وی – اوہناں دے وڈے وڈے قلعے اتے حصار۔ ایہ شہنشاہ اپنے آپ نوں لا فانی تصور کردے سان۔ پر ہن جد اسی ایہناں عمارتاں نوں ویکھنے آں تے ایہ مورکھاں والی گل لگدی اے۔ چین دی وڈی کندھ نوں ویکھئیے۔ جنہاں لوکاں نے ایس نوں بنایا اوہنان نے کنّا دکھ اٹھایا۔ پر اوہناں کارنامیاں دے پچھے ایہ احساس سی: "میری طاقت اتے سلطنت ہمیش قائم رہوے گی" اتے "میرا شہنشاہ ہمیش رہن والا اے۔" دیوار برلن وانگوں– جس دے متعلق کسے پوربی جرمنی دے اشتراکی نیتا نے آکھیا سی کہ ایہ دیوار ہزار ورہے تک قائم رہوے گی۔ ایس قسم دے احساس اوہناں دی اپنی ذات اتے اوہناں دی جماعت یا اوہناں دے سنسکاراں نال لگاوٹ اتے ایہ سوچ کہ اوہ ہمیش رہن والے نیں توں آوندے نیں۔
ایہ گل ٹھیک اے کہ سانوں اپنی اکساوٹ پھڑن دی خاطر مثبت آشا دا ہونا ضروری اے – آشا دے بغیر کرم انہونی اے۔ پر انجان پن اتے آشا دا میل خطرناک اے۔ مثال دے طور تے، ایہ ہمیش رہن دا احساس اے جو ایہ سوچ پیدا کردا اے کہ "میں ہمیش رہن والا ہاں۔" ایہ غیر حقیقت پسندی اے۔ ایہ انجان پن اے۔ اتے جد تسی ایس وچ آشا نوں رلا لو–ہور توں ہور دی آشا – تے ایس توں ہور مشکلاں اتے مسلے پیدا ہوندے نیں۔ پر عقل والی آشا ات دی کار آمد اے، اتے ایس لئی سانوں ایس دی ضرورت اے۔
نا پائداری دے کجھ ادھارن سانوں تنتری پاٹھ وچ وی ملدے نیں، جویں کھوپڑیاں اتے ایس قسم دیاں شیواں، اتے کجھ منڈلاں وچ وی اسی قبرستاناں اتے مردہ خانیاں دا تصور کرنے آں۔ ایہ سب اجیہی علامتاں نیں جو سانوں نا پائداری دا احساس دلاندیاں نیں۔ اک دہاڑے میں گڈی وچ کسے قبرستان وچوں لہنگ رہیا سان، تے کجھ چِر مغروں جد میں لوکاں نوں بھاشن دتا تے ایہ گل میرے دماغ وچ تازی سی، میں آکھیا: "میں کسے قبرستان وچوں پیا لہنگدا ساں جو کہ ساڈی اخیرلی منزل اے۔ اساں بہر حال اوتھے جانا اے۔" حضرت عیسیٰ نے صلیب اوپر چڑھ کے اپنے دھرم اچاریاں نوں وکھایا کہ موت اخیر آونی ہی اے۔ مہاتما بدھ نے وی انج ہی کیتا۔ ﷲ، ﷲ دے بارے وچ میں نہیں جاندا - ﷲ دا کوئی منہ متھا نہیں اے – پر محمد (ﷺ) نے ایس نوں وکھایا۔
ایس لئی سانوں حقیقت پسندی کولوں کم لیندے ہوۓ ایہ گل یاد رکھنی چاہیدی اے کہ ہنے ہی یا دیر نال موت نے آونا ہی آونا اے۔ جے تسی شروع توں ہی موت دی حقیقت بارے کوئی سوچ رکھو؛ تے فیر موت دی آمد اوپر تہانوں گھٹ پریشانی ہووے گی۔ ایس لئی اک بدھ مت دے پیروکار ہون دے ناطے ایہ ڈاڈھا ضروری اے کہ اسی اپنے آپ نوں ہر روز ایس دی یاد دہانی کرائیے۔
مرگ سمے کیہ کرنا چاہیدا اے
جد ساڈا اخیر سمے آ جاۓ تے سانوں ایس نوں قبول کر لینا چاہیدا اے اتے ایس نوں کوئی عجیب گل نئیں سمجھنا چاہیدا۔ ایس دی کوئی ہور صورت ہے ہی نہیں۔ ایسے موقع اوپر اوہناں نوں جو کسے الوہی دھرم وچ ایمان رکھدے نیں ایہ سوچنا چاہیدا اے، "ایس زندگی نوں رب نے وجود بخشیا، ایس لئی ایس دا انت وی اوس دی کلپنا دے مطابق اے۔ مینوں مرنا پسند نہیں، پر رب نے ایس نوں بنایا، ایس لئی ایس دا کوئی تے مقصد ہووے گا۔" جیہڑے لوکی دلوں اک خالق خدا اوپر ایمان رکھدے نیں اوہناں نوں ایس طراں سوچنا چاہیدا اے۔
اوہ لوکی جو ہندوستانی دھرماں دے پیرو کار نیں اتے پنر جنم وچ اوِش رکھدے نیں اوہناں نوں اپنی آنے والی زندگی دے بارے وچ سوچنا چاہیدا اے اتے اک ودیہ اخیرلی زندگی دے لئی ٹھیک سبب پیدا کرنے چاہیدے نیں، نہ کہ نرے چِنتا اتے پریشانی وچ ڈبے رہو۔ مثال دے طور تے، مرگ سمے تسی اپنی ساریاں نیکیاں وقف کر سکدے او تا کہ تہاڈی آون والی حیاتی چنگی ہووے۔ اتے فیر، بھاویں تہاڈا دھرم کجھ ہی ہووے، مرگ سمے من دی حالت شانت ہووے گی۔ غصہ، بوہت زیادہ ڈر– ایہ کسے کم دے نہیں۔
جے ممکن ہووے تے بدھ مت دے دھرم اچاریاں نوں اپنا سمے آون والی زندگی دا جائزہ لین اوپر خرچ کرنا چاہیدا اے۔ بودھی چت پاٹھ اتے کجھ تنتری پاٹھ ایس کم لئی سوتر نیں۔ تنتری شکشا دے مطابق موت دے سمے پرتندھاں دا اٹھ درجاتی حلول وقوع پذیر ہوندا اے – جسم دے کثیف تر پرتندھ تحلیل ہوندے نیں، اتے فیر لطیف پرتندھ وی تحلیل ہو جاندے نیں۔ تنتری پاٹھ کرن والیاں نوں ایس نوں اپنے روز مرہ دے سمادھ وچ شامل کر لینا چاہیدا اے۔ میں ہر روز موت اوپر مراقبہ کرنا واں– مختلف منڈل پاٹھ دے نال– گھٹ توں گھٹ پنج وار، تے میں حالی تک حیات آں! اج سویرے میں پہلاں ہی تن وار مرگ دا سواد چکھ چکیا واں۔
تے اک ودیہ بھوشٹ سمے دی حیاتی پنگرن دی ضمانت لئی ایہ طریقے نیں۔ اتے جو لوکی کسے دھرم وچ ایمان نہیں رکھدے، جویں کہ میں پہلے ذکر کیتا، اوہناں لئی نا پائداری دی حقیقت نوں پچھاننا ضروری اے۔
قریب المرگ لوکاں دی کویں مدد کیتی جاۓ
جو لوکی قریب المرگ نیں جے اوہناں دے لاگے موجود لوکاں نوں ایس گل دی کجھ جانکاری ہووے (کہ اوہناں دی مدد کویں کیتی جاۓ) تے ایہ بڑی چنگی گل اے۔ جویں کہ میں پہلے ذکر کیتا، جے قریب المرگ انسان دا اک خالق خدا اوپر ایمان اے تے اوس نوں رب دا چیتا کرا سکنے آں۔ بودھی اکھ دھرائی دے انوسار وی خدا اوپر سدھا سادہ ایمان فیدہ مند شے وے۔ اوہ لوکی جنہاں دا کوئی دین دھرم نہیں، تے جویں کہ میں پہلے دس پائی، حقیقت پسند بنو، ایہ گل ضروری اے کہ اوہ اپنے من نوں شانت رکھن۔
مردے ہوۓ انسان دے آلے دوالے رون کرلان والے رشتہ داراں دی موجودگی اوہناں دے من نوں شانت رکھن وچ اڑِک پا سکدی اے – ایس دا مطب اے بوہت زیادہ لگاوٹ۔ اتے رشتہ داراں دے بوہت زیادہ لگاوٹ دے سبب غصہ کرن اتے موت نوں دشمن سمجھن دا امکان پیدا ہوندا اے۔ ایس لئی اوہناں دے من نوں شانت رکھنا بوہت ضروری اے۔ ایہ اوِش گل ہے۔
مینوں کئی وار بودھی لوکاں دے محتاج خانے جان نوں کہیا گیا اے۔ مثلاً اسٹریلیا وچ اک بھکشو سوانیاں دی پاٹھ شالا اے جتھے بھکشو زنانیاں اُچیچ قریب المرگ لوکاں یا ڈاڈھے بمار انساناں دی دیکھ بھال کردیاں نیں۔ ایہ ساڈے ہر روز دی درد مندی دے اپدیش نوں عملی شکل دین دا بڑا ودیہ طریقہ اے۔ ایہ گل بڑی ضروری اے۔
خلاصہ
موت کوئی عجوبہ نہیں اے۔ ایہ ہر روز، ساری دنیا وچ وقوع پذیر ہوندی اے۔ ایہ سرت کہ موت لازم اے سانوں با مقصد زندگی گزارن دی اکساوٹ دیندی اے۔ جد سانوں ایہ احساس ہوندا اے کہ موت کسے سمے وی آ سکدی اے تے فیر اسی معمولی معمولی گلاں اوپر جھگڑا نئیں کردے۔ سغوں اسی دوسریاں دی حتیٰ المقدور مدد دے راہیں زندگی توں بھر پور فیدہ چکن دی اکساوٹ پھڑنے آں۔