گیشے نگوانگ درگھئیے نال میری پہلی ملاقات ۱۹۷۰ وچ ڈلہوزی، بھارت وچ ہوئی جد میں اوس دے نال شکشا لین دا سلسلہ شروع کیتا۔ میں اوس توں اک سال پہلے فلبرائیٹ فیلوشپ اوپر اپنے پی ایچ ڈی دے مقالہ اوپر پرکھ پرچول کرن بھارت آیا سی۔ ہارورڈ وچ تبتی زبان سکھن دے دوران میری ملاقات گیشے ونگیال نال نیوجرسی وچ ہو چکی سی، اتے بھارت آون اوپر میں مدد لئی شرپا اتے خملنگ رنپوچے ول رجوع کیتا، ایہ دو نوجوان پنر جنمے لاما (تلکو) سان جنہاں نے امریکہ وچ گیشے ونگیال دی رکھشا ہیٹھ انگریزی دی شکشا پراپت کیتی سی۔
ایس گل دا احساس ہون اوپر کہ میرے مقالہ لئی 'گوہیا سماج تنتر' اوپر پرکھ پرچول میرے وس توں باہر ہووے گی، تقدس مآب دلائی لاما دے نائب اتالیق کیابجے تری جنگ رنپوچے نے صلاح دتی کہ ایس دی تھاں میں لم-رم یعنی گیان پاون دے درجہ بہ درجہ مرحلیاں دی پڑھائی کراں۔ گیشے نگوانگ درگھئیے شرپا اتے خملنگ رنپوچے دا استاد سی، اوہناں نے میرے ولوں اوس نوں پچھیا کہ کیا اوہ مینوں لم-رم دی شکشا دے گا، جس اوپر اوہ راضی ہو گیا۔ میں اوس دا پہلا پچھمی ششے سی۔
گیشے درگھئیے گارے اتے گوہے دے اک متروک طبیلے دے اک کمرے وچ رہندا سی جس دے اندر اک بسترا اتے اوس بسترے دی کچھ وچ اوس دے چیلیاں دے زمین اوپر بیٹھن لئی مساں تھاں سی۔ اوس دا دند بوڑا خوش باش باورچی خیدپ ترچن اوس توں وی نکی رسوئی وچ رہندا سی۔ گیشے نگوانگ درگھئیے جس نوں اسی جن رنپوچے یعنی "قیمتی بزرگ" کہندے ساں نوجوان تلکوواں دے ادھیاپک دے طور تے مشہور سی – اوس ویلے ۹ تلکو اوس دے کول شکشا لے رہے سان – اوہ بطور اک گیانی باحث اتے دھرم اچاری دے منّیا پرونّیا سی۔ تے مینوں تسلی سی کہ اوہ اتم قابلیت اتے یوگتا دا مالک سی۔
میرا سبق ہفتہ وچ چھ دن ہوندا سی، شرپا اتے خملنگ میرے لئی ترجمان دا کم کردے سان، کیونکہ جن رنپوچے اک اوکھی خمپا بولی وچ گل کردا سی جو اوس ویلے اُکّا ہی میری سمجھ توں باہر سی۔ اک ہور نوجوان تلکو جھادو رنپوچے وی میرے سبق دے دوران موجود رہندا سی۔ بعد وچ اوہ دلائی لاما دے نمگیال آشرم دا صدر بنیا اتے اجکل گیتو تنتری آشرم دا صدر اے۔ اسی سب جن رنپوچے دے بسترے دی کچھ وچ سوڑی جیہی تھاں وچ گھس کے بیٹھ جاندے ساں۔
ایس جھونپڑے وچ ہر ویلے مکھیاں دا ہجوم رہندا سی۔ ایس توں میرے سوا کسے نوں کوئی پریشانی نہیں ہوندی سی۔ خملنگ رنپوچے مکھیاں دے کھیڈ کھیڈدا، اوہ اوہناں نوں ہتھ نال پھڑ لیندا –اوس نوں ایس وچ ڈاڈھی مہارت سی – پہلے اوہناں نوں جنجھوڑدا اتے فیر چھڈ دیندا۔ اوہ چکراندی ہوئی اڈ جاندیاں اتے اوہ سب ہنس پیندے۔ مینوں ایس توں کوئی خوشی نہ ہوندی۔ میری پریشانی نوں محسوس کردے ہوۓ اک دہاڑے جن رنپوچے اپنے بسترے اوپر کھلو گیا اتے اوس نے مکھیاں نوں نسان لئی اپنے جھولے نوں زور نال ہوا وچ گھمایا، اتے فیر میرے ول ویکھ کے ہنسیا۔ اوس دے بعد توں میں اپنے سبق اوپر زیادہ توجہ دینا شروع کر دتی اتے مکھیاں نوں نظر انداز کرنا سکھ لیا۔
کجھ چر مغروں میں جن رنپوچے نوں کجھ پیسے دتے تا کہ اوہ کسے چنگی تھاں جا وسے۔ اوس نے ایہ پیشکش قبول کر لئی، پر بھید رکھن اتے مخول قائم رکھن دی خاطر اوس نے ساڈے وچوں کسے نوں وی نئیں دسیا کہ اوہ کتھے ٹر گیا سی۔ اوہ ایس چیز نوں اڈیکدا رہیا کہ اسی اوس نوں لبھئیے اتے دریافت کرئیے۔ جدوں اسی اوس نوں لبھ لیا تے اوہ بوہت زور نال ہنسیا۔ اوہ گیوم تنتری آشرم دے نیڑے ٹین دی اک جھونپڑی وچ منتقل ہویا سی جو کہ بوہت وڈی ترقی سی۔ میں اوتھے اپنی پڑھائی جاری رکھی، اتے ویلے کویلے نوجوان تلکوواں دے سنگ اسی دلکش پہاڑی چراگاہواں وچ لمی سیر اتے پکنک منان ٹر جاندے۔ جن رنپوچے نوں پکنک بوہت پسند سی۔
تقدس مآب دلائی لاما ساڈی لکھائی پڑھائی نال واقف سان اتے اوہناں نے سانوں چھوٹے چھوٹے تبتی صحیفے انگریزی وچ ترجمہ کرن لئی، تا کہ اوہناں نوں چھاپیا جا سکے، دینا شروع کیتے۔ فیر ۱۹۷۱ وچ تقدس مآب نے دھرم شالا وچ تبتی لکھتاں اتے ذخیریاں دی لائبریری قائم کیتی۔ ایس پت جھڑ دے موسم وچ اسی سب دھرم شالا وچ تقدس مآب نال کجھ گوہیا سماج سبق لے رہے ساں کہ تقدس مآب نے جن رنپوچے نوں آکھیا کہ اوہ لائبریری وچ پچھمی یاتریاں نوں سبق پڑھائے اتے شرپا اتے خملنگ رنپوچے نوں التھاؤ مقرر کیتا۔ میں پچھیا کہ کیا میں ایس کم وچ کوئی مدد کر سکنا واں، جس اوپر تقدس مآب راضی ہو گئے، پر نال ہی ایہ اپدیش دتا کہ میں ہارورڈ واپس جاواں، اپنا مقالہ پیش کراں اتے ڈاکٹری دی سند لین دے بعد واپس آواں۔ میں انج ہی کیتا اتے اگلے سال واپس آ کے جن رنپوچے اتے اوس دے دونواں تلکوواں نال دھرم شالا وچ آن رلیا۔ اساں سب نے رل کے لائبریری وچ ترجمہ دا ادارہ قائم کیتا۔
اگلے بارہ ورے جن رنپوچے نے، سواۓ اک لمے چوڑے شکشت جگتائی دورے دے، لائبریری وچ ہفتہ وچ چھ دن درس دتا۔ میں اوس دی تقریباً ساری جماعتاں وچ شرکت کیتی اتے اوس دے ہر سبق دے تفصیلی نوٹ بناۓ۔ اوس زمانے وچ دولت مشترکہ دے شہری بغیر ویزا دے بھارت وچ رہ سکدے سان، تے کئی شاگرد دھرم شالا وچ کئی کئی وریاں توں رہ رہے سان۔ ایس دے سبب جن رنپوچے نے خاص بودھی علمی مقالیاں اوپر پورا پورا سال لمے کورس پڑھاۓ، اتے سانوں جاری سمادھ دی شکشا وچ صلاح مشورہ دتا۔ اوس نے تنتری بیعت وی عطا کیتی اتے مختلف مشقاں اوپر لمے چوڑے درس وی دتے۔ ہر چند ہفتیاں بعد اسی اوس دے نال رل کے گورو پوجا کردے سان جو اوس نے سانوں کرنا سکھائی سی۔ ایہ اک لاجواب سمے سی؛ اسی ات حدل خوش قسمت ساں کہ سانوں ایہ سنہری موقع ملیا۔
ایہ ایس لئی وی یادگار سی کیونکہ جن رنپوچے بڑے شوق اتے ولولے نال پڑھاندا، اتے اوہ اپنی تفصیلی تشریح وچ ہاسا مذاق وی شامل کر دیندا سی۔ جے اسی اوس دا دتا ہویا سبق بھل جاندے تے اوہ کدی وی ایس نوں وار وار سمجھان وچ آلکس محسوس نہ کردا – ایہ درد مندی اتے صبر دا اک اکساوٹ پیدا کرن والا ادھارن سی۔ اوہ اچار وہار اتے اپنے بھکشو دے عہد و پیمان بارے وی ڈاڈھا پکا سی۔ جے اوہ رات نوں بیت الخلا جان لئی اٹھدا، تے اوہ اپنی بھکشو والی چادر لپیٹ لیندا۔
جن رنپوچے نے اوکھے سمے وچ میری مدد کیتی۔ جد سپیتی وچ تزنژاب سرکونگ رنپوچے دا اچانک دیہانت ہویا، تے میں ایہ خبر سندے ہی جن رنپوچے دے کمرے وچ گیا۔ سرکونگ رنپوچے جن رنپوچے دا وی استاد رہ چکیا سی۔ میں اندر داخل ہویا اتے میں ویکھیا کہ جن رنپوچے اپنے کجھ تبتی بیلیاں نال بیٹھا چاء پی رہیا اتے گپاں مار رہیا سی۔ اوس نے مینوں بیٹھن اتے اوہناں دے جان تک اڈیکن لئی کہیا۔ جد اوہ ٹر گئے تے میں دسیا کہ میں ہنے ہی سرکونگ رنپوچے دے دیہانت ہون دی خبر سنی، اوس نے کہیا کہ اوس نے وی ایہ خبر سنی سی۔ فیر اوس نے اپنی تسبیح اوپر اوس دے سارے استاداں دی گنتی کرنی شروع کر دتی جنہاں دا دیہانت پہلے ہی ہو چکیا سی۔ اوس نے آکھیا کہ موت سب نوں آوندی اے: ایہ کوئی حیرانی والی گل نئیں۔ پر جے اسی اپنے استاداں دی یاد اتے اوہناں دے اپدیش نوں اپنے دلاں وچ رکھئیے، تے فیر اوہناں دے شریر دا انتقال کوئی معنی نہیں رکھدا، کیونکہ اوہ ہمیش ساڈے نال نیں۔ زندگی دا کاروبار تے چلدا ہی رہندا اے۔ ایس گل توں مینوں بوہت مدد ملی۔
جن رنپوچے نے ۱۹۸۴ وچ ڈیونڈن، نیوزی لینڈ وچ آون اتے اوتھے ہمیش رہن اتے پڑھان دی پیشکش قبول کیتی اتے لائبریری نوں خیرباد کہیا۔ اوس دا کسے اجیہی دور پار تھاں جانا، یورپ اتے اتری امریکہ توں اینی دور، مناسب لگیا۔ اوہ ہمیش تھوڑا پر اسرار رہندا اتے اپنے چیلیاں نوں اوس نوں لبھن اتے اوس کولوں سبق لین وچ جتن کرن دا چیلنج کردا۔
جن رنپوچے اپنی وفات تک جو کہ ۱۹۹۵ وچ ہوئی نیوزی لینڈ وچ ہی رہیا۔ ذیابیطس دے سبب اوہ اپنی نظر گنوا چکیا سی، پر اخیر ویلے تک چیتے راہیں پڑھاوندا رہیا اتے اپنا روز مرہ دا پاٹ کردا رہیا۔
اوس دے نیوزی لینڈ منتقل ہون دے بعد میں اوس نوں کیول دو وار ملیا۔ پر میں ساری حیاتی اوس دا دھنوادی رہواں گا کہ اوس نے مینوں مڈھلی بودھی شکشا اتے پاٹ سکھائے، اتے مہان ہندوستانی اتے تبتی مقالے پڑھاۓ۔ اوس دا پنر جنمے یانگسی رنپوچے ۱۹۹۶ وچ پیدا ہویا اتے اوہ اجکل سیراجی آشرم دکھنی بھارت وچ شکشا پراپت کر رہیا اے۔