Түүх гэж юу вэ?
Түүх нь тодорхой цаг хугацааны явцад тохиосон ямар нэг төлөвшлийг ойлгох үүднээс өмнөх цаг үеийн талаарх мэдээллийг холбон зохион байгуулах арга. “Хэрэв түүх байдаг бол хүн байлцсан байна” гэдэг ишлэлээс харвал бид түүхийг бие даан орших – бие даасан нэг зүйлээр орших байдлаар – хүн ердөө түүнийг нэг спортын үйл явдал адилаар үзэж, тэнд байлцсан байх хөндлөнгийн ажиглагч байхаар авч үзэж магадгүй. Гэвч түүх нь нэг “зүйл”-ээр оршдоггүй. Энэ нь тодорхой нэг цаг хугацааны талаарх мэдээллийн хүрээн дэх өөр өөр сэдвүүдийг харж, зохион байгуулах ердөө нэг арга. Бурханы шашны хэллэгт түүхийн мэдээллийн энэ зохион байгуулалтыг “сэтгэлийн (оюуны) бүтээл” гэж нэрлэнэ.
Сэтгэлийн бүтээлийн талаарх энэ санааг бид ойлголтыг бодит зүйл гэж тооцох тусгалын (өөрийн бодлыг бусдад буй зүйлээр тооцох) тухай сэдэвтэй холбож болно. Жишээ нь, бид “Оросын хувьсгал гарсан уу?” гэж асууж болно. Хэдийгээр хариулт нь “Тийм” гэж байж болох ч бид цааш асуух хэрэгтэй болно: Тэгвэл, тэр үед чухам юу болсон бэ? Олон хүмүүс тэнд байж агшин бүрд ямар нэг өөр өөр зүйлийг биеэр туулсан боловч тэд “Хувьсгал”-ыг тэдний харж байсан нэг заан байсан мэт биеэр харсан уу? Хэрэв тэр тийм биш бол, тэгвэл хувьсгал чухам юу байсан бэ? Хувьсгалыг тэнд байсан олон хүмүүсийн өөр өөрөөр туулсан зүйлүүдийг олон түүхчид ойлгохыг оролдсоны дараа зөвхөн дүрсэлнэ. Тэдгээр түүхчид гэрчүүдийн өгүүлсэн түүхүүдийг тодорхой төрлийн оюунаар хийх синтезээр – “түүх” гэж нэрлэгдэх биеэр туулсан зүйлүүдийг зохион байгуулалттайгаар нэгтгэнэ. Бид олон өөр хэлбэрээр тайлбарлагдаж болох Бурханы шашны мэдээллүүдийн ийм төрлийн зохион байгуулалтыг бас харж болно.
Хэрэв бид сэтгэл судлалыг авч үзвэл, жишээ нь, хэдийгээр сэтгэл судлалын олон урсгал байх ч гол сэдэв нь үнэндээ юуны талаар өгүүлэх вэ? Бид сэтгэл судлалыг маш олон тооны өөр өөр хүмүүсийн түр хугацаанд туулсан маш их зүйлүүд гэж хэлж болно. Сэтгэл судлаачид энэ үед тэдгээр туулсан зүйлүүдийг нэг сэтгэл судлалын онолыг ашиглан тайлбарласан нэг зохион байгуулалттай зураглалын хүрээнд үзүүлнэ. Эдгээр туулсан зүйлүүдийг зөвхөн нэг зураглалын хүрээнд бус харин тэдгээрийг олон тооны тогтолцооны дагуу зохион байгуулан үзүүлж болно.
Хэрэв бид философийн ухааны талаар асуух үед үнэндээ ямар нэг зүйл өмнө өрнөсөн байх уу? Хариулт нь “Мэдээж ямар нэг зүйл өрнөсөн” гэсэн хариулт байна. Гэвч энэ нь тэдгээрийг “түүх” гэсэн синтезэд (өөр эсвэл шинэ бүхэл зүйл гаргаж авах үүднээс өөр өөр санаа, юмсыг холбон нэгтгэх) оруулсан ердөө нэг сэтгэлийн (оюуны) бүтээл байсан уу? Энэ чухал асуулт, учир нь энэ нь Бурханы шашны юмсыг харах аналитик аргыг – бидний ойлгох хэрэгтэй нэг аргыг танилцуулна.
Төвөдийн Бурханы шашинтнууд Энэтхэгийн Бурханы шашны дөрвөн үзэл урсгалыг (тогтсон таалал) шаталсан маягаар, жишээ нь, нэг түвшингээс нөгөө түвшинд шилжих маягаар буюу бидний ойлголтын болон алгуур гүнзгийрэх гүн ойлголт мөн бодит байдлын талаарх бидний буруу үзлийг илүү нарийн түвшинд задлан эвдэхийн аль алины тухайд судална. Энэ нь гэтлэхүй (зовлонг арилгах) болон гэгээрэлд хүргэх зорилгоор мэдээллийг зохион байгуулах нэг арга; Бурахын шашны зорилго. Хэрэв тэдгээр зохион байгуулалт бүхий зураглал нь ердөө сэтгэлийн (оюуны) бүтээлүүд байдаг бол тэр үед тэдгээр нь хэн нэгэн хүн, эсвэл бүлэг хүмүүсийн нэг зорилгоор сэтгэлээр (оюунаар) бүтээсэн зүйл байна, жишээ нь, өвчтөнүүдэд туслах зорилгоор өөр өөр сэтгэл судлалын онолуудыг нэгтгэхтэй адил байна. Бид Бурханы шашны сургаалуудын мэдээллийг ойлголтуудын логик төлөвшлийн дагуу, ингэхдээ эхэлж тодорхой нэг төлөвшсөн сургаалын нэг ойлголттой (концепт) болж, дараа нь түүн дээр нарийвчлан дэлгэрүүлсэн ойлголттой болох байдлаар зохион байгуулж болно – энэ бол “Бурханы шашны түүх” гэж бидний мэдэх тэр зүйл байна.
Бидний барууны сэтгэлгээний хэв маягаар, юмс хэрхэн төлөвших тухай энэ санаа – “ахиц” гэдгээр илэрхийлэгдэх зүйл нь – бидний маш их анхаарал хандуулдаг зүйл байдаг. Энэ нь цаг хугацааны дараалан үргэлжлэх чанарын тухай ойлголт дээр суурилах ба соёлын онцлог зүйл байна. Цаг хугацааны дараалан үргэлжлэх чанарын тухай ойлголт нь бидэнд, барууныханд, ойлголтууд цаг хугацааны туршид хэрхэн төлөвшсөн талаарх чухал мэдээллийг өгөх бол төвөд болон энэтхэгчүүдийн хувьд энэ мэдээлэл чухал биш байна. Тэд түүхэд дараалан үргэлжлэх цаг хугацааны үүднээс итгэдэггүй. Иймд, бид бидний барууны түүхийн дүн шинжилгээ нь энэтхэг/төвөдийн дүн шинжилгээнээс илүү хүчин төгөлдөр байна гэж хэлж болох уу? Бурхан багш бүх сэдвүүдийг хэд хэдэн орнуудад (зургаан төрлийн амьтдын орон) нэг зэрэг заасан учир сургаалуудыг цаг хугацааны дагуу ангилах асуудал нэлээд ач холбогдолгүй байна. Бурхан багш Номын хүрдийг гурван удаа эргүүлсэн явдлын (гурван удаа гурван өөр түвшний бүлэг сургаал айлдсан явдал) хувьд тэдгээр гурван дамжлагыг ангилж болох боловч тэдгээр дамжлагууд тохиосон бодит цаг хугацаа нь чухал биш байна.
Чухал зүйл нь зөвхөн түүхийг үнэн гэж үзэх өөрийн ойлголтыг илүүд тооцох онолын, ойлголтын (концепт) түвшний ялгаварласан (өөрийн үзэл бодол дээр суурилан ямар нэг зүйлийг оновчгүйгээр илүүд үзэх) үзлийг авч хэрэглэхгүй байх явдал бөгөөд эдгээр бүх санааг хожим төлөвшүүлсэн бодгаль нь хүмүүс байна. Энэ бол Бурханы шашин биш. Жинхэнэ эх болох Бурханы шашны сургаал нь зөвхөн Бурхан багшийн заасан зүйлүүд байна. Тэгэхээр, түүхэн үзэл гаргах үүднээс ойлголтуудын төлөвшлийн нэг үргэлжлэлийг судлах эсвэл түүнийг бий болгох шаардлага байна уу? Бидэнд Бурхан багш гэж хэн болох талаарх тодорхой хугацаанд үргэлжлэх ойлголтыг нэг санаа төлөвшүүлэх эсвэл тус санааны прогрессыг харах үүднээс авч үзэх шаардлага байна уу?
Төлөвшил эсвэл прогрессын үүднээс харах нь цаг хугацааны дарааллыг тэмдэглэх нэг хэлбэр, өөр нэг хэлбэр нь задралын хувьд байна. Аль аль хэлбэр нь ижил хүчин төгөлдөр, учир нь энэ нь тодорхой нэг сэтгэх хэлбэрийн хам нөхцөлд түүний утга гарах хэлбэр байна. Эсвэл, та түүнийг “энэ бол Бурхан багш гэдэг зүйлийн жинхэнэ утга” – гэж ердөө хүмүүсийн зохиосон зүйлээр харж болно, эсвэл түүнийг үндэслэлтэй болгох зорилготой байж болно, тодорхой утга гаргах эсвэл хамгийн үнэн зөв болох аль аль үүднээс.
Хэрэв бид түүхийн зорилго болон тодорхой санааны төлөвшлийн түүхийг бий болгохын зорилго юу болох тухай асуултыг эргэн харах юм бол бидэнд хариулт олдохгүй байж болно. Гэвч бид бидний цаг хугацааны дарааллаар авч үзэх сэтгэлгээний хэлбэрийн хувьд бидний өөрийн концепт гаргах ойлголтын тогтолцооны хүрээнд тэр нь бидэнд тухайн мэдээллийг утга санаатай болгоход туслах талаас нь түүнийг хэрэгтэй гэж хэлж болно. Бид ямар нэг зүйлтэй санал нийлэхгүй байх үед хэт түргэн үзэл бодол төлөвшүүлэх хандлагагүй байх нь чухал бөгөөд Бурханы шашны үздэгээр, нэг түүхэн үзлийг, Бурханы шашны мэдээллийг хэрхэн зохион байгуулахыг ойлгох зарим аргуудаас илүү хүчин төгөлдөр гэж хэлэхгүй байх явдал байна.
Энд, бид цаг хугацааны дараалан үргэлжлэх чанарын талаар ярих үед, бид цаг хугацаа нь нэг бүтээгч эзний бий болгосон эсвэл их тэсрэлтээс үүссэн байх аль алины тухай дахь нэг эхлэлтэй байх талаар ярьж байна. Энэ эхлэл үргэлжилсээр, орчлон ертөнцийн сүйрэл эсвэл их бутралаар төгсгөлд хүрч, ингээд цаг хугацаа улмаар дуусна. Энэ нь Бурханы шашны үзлийн эсрэг байх ба үүнд эхлэл болон төгсгөл байхгүй байна. Харин өөр нэг их тэсрэлт буюу өөр нэг их бутрал эсвэл юу ч үгүй болох их тэлэлт байх ба – энэ нь эхэлж, дуусах байдлаар бус, ердөө давтагдан үргэлжилсээр байна.
Эхэлж, дуусах чанар болон эхэлж, дуусах бус чанарын ялгаатай үзлүүд нь Бурханы шашны мэдээллийг судлахын ач тусын нэгийг онцолно, учир нь түүний үүрэг нь бидний соёлын онцлог болох сэтгэлгээний хэв маягийг тодорхойлоход тусална. “Онцлог” гэдэг үг энд чухал, учир нь энэ нь дээрх байдлаар сэтгэх нь зөвхөн бидний соёл гэдгийг харуулах ба үнэндээ бид орчлон ертөнц болон бидний туулах зүйлийг харах олон өөр хэлбэрүүд байдгийг ойлгоно. Ихэнх тохиолдолд, бид зөвхөн өөрийн үзэл бодолд дассан байх учраас бид орчлон ертөнцийг харах өөр хэлбэр байх боломжийг төдийгүй тэр нь мөн адил хүчин төгөлдөр байх талаар бүр бодож үздэггүй. Иймд Бурханы шашны сэтгэх хэлбэр адил ямар нэг өөр зүйлийг судлах нь мэдээллүүдийг зохион байгуулах хэлбэрүүдийн талаарх бидэнд байх тэдгээр тусгалуудыг (ямар нэг зүйлийг үнэндээ өөрөө тодорхойлж байгаа боловч түүнийг бусдын байдал гэж ойлгох) тодорхойлоход бидэнд тусална. “Нэг үнэн,” “прогресс,” эсвэл “задрал”-ын талаарх ойлголтууд нь ердөө сэтгэлээр (оюунаар) бүтээсэн ойлголтын хэлбэрүүд бөгөөд – тэдгээр нь универсал байх эсвэл “оршин байх” Жинхэнэ үнэнээр орших албагүй.
Читтаматра үзлийн дагуу “энэ нь тэр бидэнд хэрхэн харагдах хэлбэр” байна. Нөхцөлүүд хүмүүсийн соёлоос шалтгаалан хүн тус бүрд өөр өөр хэлбэрээр харагдана. Жишээ нь, сэтгэл зүйн гэр бүлийн зөвлөгөөнд, тухайн нэг нөхцөлийн ээжид, аавд, хүүхдүүдэд харагдах хэв маяг нь өөр өөр байна гэж үзнэ. Олон өөр зорилгоор мэдээллийг зохион байгуулж, ойлгох бусад аргууд байна гэж үзэж сэтгэлийг нээлттэй байлгах үед бидэнд бидний өдөр тутмын асуудлуудыг шийдвэрлэхэд хэрэглэж болох олон өөр аргууд гарна. Бусад боломжуудыг авч үзэх үед энэ нь бид өөрийн соёлд дассан байж болохыг харуулах ба үнэндээ, бид тэдгээрийг өөр аргаар харах нь нэг сайн шийдэл олоход тусална. Эсвэл бид бүр өөр оюуны синтез гаргаж авах үүднээс өөр өөр үзэл санаануудыг нэгтгэхийг тустай гэж үзэж болно.
Бидний соёлдоо дассан байх нь биднийг нэг тодорхой байдлаар сэтгэхэд хүргэх бөгөөд энэ нь бид өөрийн соёлын талаар үзэл бодолд хурдан хүрэх хандлагатай байж, бидний соёл бусдаас дээгүүр, бусдын соёл биднийхээс доогуур эсвэл түүний эсрэгээр байна гэж бодох гэсэн утга илэрхийлэхгүй. Бид бүгд тодорхой нэг хам нөхцөлд өсөн торнисон, учир нь нэг ч хүн нэг хам нөхцөлөөс гадуур оршдоггүй. Бид мөн өөрийн соёлд дассан байх явдлыг хязгаарлагдмал гэж харах ёсгүй, учир нь гол санаа нь өөр өөр сэдвүүдийг харж, ойлгох өөр тустай аргууд байдаг явдал.