Бясалгалын өрөөг шүүрдэн цэвэрлэх

Зургаан зүйл бэлтгэл ажлын эхнийх нь бясалгал хийх орон газрыг шүүрдэн цэвэрлээд, хог шороог гаргаж хаях болой. Үүнийг ахин дахин чухалчлан дурьдсан байдаг. Чухам яагаад гэр орноо цэвэрлэх ёстой вэ? Энэ бол биширч хүндэлж буйн илэрхийлэл юм. Энэ бол сургааль номыг, өөрийн үйлдэж буйг болон номыг үйлдэж буй өөрийг хүндэлж буй хэрэг. Эргэн тойронд эмх цэгцгүй, бохир заваан бол сэтгэл санаанд нөлөөлж, сэтгэл багахан цэгцгүй болно. Хэрэв тэр чигээрээ эмхтэй, цэвэр цэмцгэр байвал сэтгэл санаа ч цэгцтэй, тунгалаг болно.   

Энэ талаар бодож үзэцгээе. Энэ үнэн үү? хэмээн асуугаарай. Тэгээд цаг үргэлжид энэ адилаар үйлдэх ёстой юм. Сургааль номонд дурьдаж байгааг зүгээр л “Өө тийм шүү, тийм” хэмээн хүлээн авах эсвэл сайндаа л бичиж тэмдэглэж авах бус юм. Ихэнх хүмүүс бүр бичиж ч авдаггүй. Харин түүний оронд, “Энэ үнэн үү? Үүнд утга учир байна уу?” хэмээн бодож үзэх ёстой юм. Дурьдсан бүхнийг тал бүрээр шинжлээд, “Энэ утга төгөлдөр байна уу, эсвэл ямар ч утга учир алга уу” гэж анзаараарай. Ямар ч утгагүй санагдаж байвал, эсвэл утга учиртай эсэхийг бодож үзэхийг ч хүсэхгүй бол ямар тус гарах вэ дээ? Үүнийг сонсож, үүнд суралцахын ч хэрэг юун?

Үүнд яг тохирох жишээг энд дурдья. Энд Москвад дэлхийн аль ч хотоос илүү зам түгжирдэг. Замын түгжрэлд орж, эргэн тойрон замбараагүй, юу ч хөдлөхгүй, машин болгон эгнээгээ солих гэж зүтгэх үед сэтгэл санаа тань ямар байдаг вэ? Сэтгэл тань тайван, уужим, саруул байдаг уу? Эсвэл таны сэтгэл санаанд нөлөөлөөд байдаг уу? Энэ талаар эргэцүүлэн бодоорой. Тэгвэл эргэн тойронд эмх замбараагүй байхад сэтгэл ч үймцэж, сандарч тэвдэх буюу гаднах ч, доторхи ч тайван бус байх нь харилцан биесдээ нөлөөлдөг гэдэг тодорхой болно. Хэдий түгжирлээ гээд цухалдаж бухимдалгүй, галзууртлаа уурлаагүй байсан ч дарамттай бөгөөд хүнд дүнсгэр санагдана. Замын түгжрэлд ороод баяр хөөртэй, хөнгөн байна гэж байдаггүй биз дээ? 

Тэгэхээр өрөөгөө шүүрдэн цэвэрлэж эсвэл тоосыг соруулах зэргээр эмх цэгцтэй, цэвэр цэмцгэр байлгаарай. Би бясалгалын өрөөгөө болон ажлын өрөөгөө өдөр алгасалгүй энэ адилаар цэвэрлэдэг. Яг л шүдээ сойздон угаадаг шигээ би нэг ч өдөр алгасалгүй цэвэрлэдэг. Ингэхдээ үйлчлэгч цэвэрлэгч шиг байлгүй үүнийгээ хувирган урвуулаарай. Та бол цэвэрлэгч биш шүү дээ. Тиймээс шороо тоосыг үл танихуй буюу өөрөөр хэлбэл бодит байдал, шалтгаан үр дагавар зэргийг үл таньж мэдсэн аарийн мунхаг сэтгэл хэмээн санаад, харин шүүрийг хоосон чанарын билгүүн хэмээн төсөөлөөрэй. Ингээд тоос шороогоо шүүрдэн цуглуулаад УМ А ХУМ-аар билгүүний рашаанд, хоосон чанарын билгүүнд урвуулаад, Үхлийн эзэний аманд өгөөрэй. Хогоо хийдэг саваа түүнийг хэмээн санаарай. 

Энэ бол Цэншаб Ринбүүчийн айлддагчлан жинхэнэ Дээдийн номын үйл бөгөөд гэвч энэчлэн үйлдэх нь амар хялбар бус гэдгийг харж байгаа бизээ. Хоосон чанарын зарим ойлголтгүй, тэрчлэн тантарын номоор хэрхэн урвуулахыг мэдэхгүй бол энэ бүхэн хачин жигтэй эсвэл хуурмаг санагдана. Тэгвэл үүний бэлтгэл болох амар хялбар буюу энэ насны Номын үйл ямар байж болох вэ? Тэгвэл зүгээр л тоос шороог сэтгэлийн элдэв эндүүрэл төөрөгдөл хэмээн санаад зөв үзлээр энэ бүхнийг шүүрдэн арилгалаа хэмээн санаад үүндээ баярлаж баясах сэтгэлийг төрүүлнэ.

Өөрт тохиолдох саад тотгор зэргийг аймшигт дайсан мэтээр хараад, үүнийг “Надад ямар хэцүү бэрх байна вэ” хэмээн хүнд хэцүүг нь өсгөн томруулбал үүнээс бэрхшээл л үүднэ. Энэ бол өөрийгөө буруутган дорд үзэж буй хэрэг. Энэ бол тоос буртаг гэсэн үг. “Хир буртаг муухай. Ой гутам! Бушуухан арилга” хэмээдэг биз дээ? Харин энд үүнийг ямарваа аргаар урвуулах хэрэгтэй гэдгийг хэлж байна. Тэгэхээр “За яах вэ, надад ийм саад бэрхшээл байна, сэтгэлийн төөрөгдөл байна,” зэргээр өөртөө санах буюу … Хэрхэн хэлбэл дээр юм бэ дээ? Тэгш барих сэтгэл гэх юм уу даа. Тэгш байна гэдэг бол тухайн зүйлийг өөрчлөх юу ч хийхгүй гэсэн үг биш, харин сэтгэл тавгүйтэн үймцэхгүй гэсэн үг.

Энэ бол жишээлэхэд, эдүгээ миний эдэлж байгаа өтөл насны зовлонтой адил ба энэ юу вэ гэхээр, нүдний хараа муудна, сонсгол доройтно, дөнгөж саяхны юмыг санахгүй болно. Нэг өрөөнд ороод яах гэж тэр өрөөнд орсноо санахгүй. Мөн хүний нэр санахаа болино! Энэ их бэрх. Хүмүүсийн нэрийг огт санахаа болино. Ингээд “Ээ, ямар хэцүү юм бэ”, “Хамаг юмаа мартаад ийм болчихдог тун таагүй байна” гэхчилэн бодож, өөрөө өөртөө уурлах ба энэ тун хортой сөрөг сэтгэл юм. Энэ нь сэтгэлээр гутарч гунихад хүргэнэ. Тэгвэл яавал дээр вэ?  “Онцгой юм юу ч алга. Нэгэнтээ нас өндөр болж байгаа юм чинь өөр яах ч билээ?” хэмээн санах нь хамаагүй тустай болно.  Ийнхүү өтөл насыг нөхөрсгөөр харж, нүүр тулан, мартахгүй байх багахан мэх хэрэглэх зэргээр аргалах хэрэгтэй болно.

Хүний нэр санахын тулд миний байнга хэрэглэдэг арга бол би цагаан толгойн үсгүүдийг эхнээс нь эхлээд дотроо уншдаг, ингээд тухайн хүний нэрийн эхний үсгэн дээр хүрэхэд танил санагдаж, улмаар тухайн хүний нэрийг санадаг (үргэлж биш ч ихэнхдээ л болчихдог юм). Энэ аргаа та бүхэнтэй хуваалцъя гэж саналаа. 

Гол санаа бол нөхөрсөгөөр бэрхшээлтэй тулна гэсэн үг. Ингээд зарим нэгэн ерөндөглөх арга хэрэглэнэ. Орон гэрээ цэвэрлэх ч үүнтэй адил. “Би өөрийн сэтгэл дэх төөрөгдөл, бүүдгэр бүхнийг арилгаж, хурц тод оюун тэргүүтнийг олъё. Өдөр бүр энэ адилыг үйлдье” хэмээн санаарай. Ийнхүү сэтгэлийн хир буртагаас салж, арилгана. Энэ нь муу муухай, бохир буртагт хэмээх санааг эерэг тустай оюунд урвуулж байна гэсэн үг. Тэгэхээр зүгээр л нэг цэвэрлэгээ хийж байгаа хүн шиг битгий байгаарай.

Судар номонд таван тусыг дурьддаг. Үүнд:

1. Өөрийн сэтгэл тунгалаг, цэгцтэй, хиргүй болно. Үүнийг би дээр тайлбарласан.
2. Өрөө, орон зайд тань орсон бусдын сэтгэл тунгалаг болно. Тиймээс энэ бол зочлон ирэх бусдад хүндэтгэлтэй буй хэрэг юм. Тэднийг эмх замбараагүй, бохир орчинд тавтай байлгах аргагүй шүү дээ. 
3. Идам бурхад, сахиулснууд баясан, дуртайяа залрах болно. Өөрөөр хэлбэл, өөрийн лам багш мэтийн ихэд онцгой зочин гэртээ урих эсвэл ихэд чухал хүн (жишээ нь, ээж тань) зочлон ирэх үед гэр орноо сайтар цэвэрлэн цэгцэлнэ бизээ. Тэд ч цэвэр цэмцгэр гэрт ирэхдээ дуртай байх биз. Энэ бол тэдэнд хүндэтгэлтэй буйн шинж мөн биз дээ? Ээж тань ирээд гэр орон тань тэр чигээрээ бохир замбараагүй байхыг харвал баясахгүй нь лавтай гэдгийн адилаар бурхадыг бясалган урин залахад ч тэд бээр баясахгүй нь лавтай. 

Зөвхөн энэ насны төлөө Дээдийн номыг үйлддэг бол дараахь хоёр тусыг ойлгоход амаргүй. Үүнд:

4. Үзэсгэлэнт биеийг олж төрөхийн үйлийг хураана. 
5. Бурханы арилсан (дагшин) оронд төрөх буян хураана. 

Өөрөөр хэлбэл, эргэн тойрон тань ихэд таатай цэвэр бол өөрөө ч бусдад таатай харагдах юм.

Төгсгөлд нь дурьдахад, Дээрхийн Гэгээнтэн Далай лам ямарваа номын үйлийг үйлдэхийн өмнө ийнхүү цэвэрлэн шүүрдэхийн чухлыг онцгойлохоос гадна тэрээр ном уншихын урьд гар, нүүрээ угаадаг хэмээн айлддаг юм. Тэрчлэн ямарваа бясалгалын үйлийн өмнө энэхүү үйлээ хүндэтгэн гар, нүүрээ угаан цэвэрлэдэг байна. Ийнхүү хүндэтгэлтэй, цэвэр цэмцгэр байх гэдэг бол үнэхээр тустай айлдвар мөн.

Энэхүү эхний бэлтгэл номыг хоёр дахь хэсэгт Бурханы лагшин, зарлиг, тааллын бэлгэдлийг дэлгэн зална. Үүнийг “шүтээн засах ” хэмээн хэлдэг. Энэ бол өргөл тахилаа жигдлэн өрдөг ширээ тавиур тул сайхан цэвэрхэн, хүндтэй газар байх ёстой юм. Түвд, Монгол айл бүр гэртээ шүтээнээ залдаг тусгай газартай байдаг юм.  

Тэгвэл ийнхүү шүтэн засахын ач тус нь юу юм бэ хэмээн асууж болно. Энэ бол бишрэл хүндэтгэлийн орон, аврал буюу зохилдох зүг, зоригдлыг заагч шүтээн буюу сануулга билээ. Тэрчлэн шүтээн нь хүндлэл бишрэлийн орон тул үнэхээр л балмад бүдүүлэг бус бол шүтээнийхээ дэргэд аяндаа л аятай зөв аяглахад хүрнэ. Тамхи татах, архи уух тэргүүтэн элдэв ёсгүйг үйлдэхгүй хорих болно.

Хэрэв нэг л өрөөтэй юм уу эсвэл монгол гэрт амьдардаг бол бясалгалын өрөөтэй байна гэдэг боломжгүй. Тиймээс гэрийнхээ нэгээхэн газрыг өргөл хүндлэлд зориулаарай. Гэвч шүтээнийг засахдаа бусдаас сайхныг, баян тансагийг, өргөн дэлгэрийг засна хэмээн өрсөлдөн уралдах зүйл болгож болохгүй гэдгийг үргэлжид санах ёстой юм.  Харин ч бусдаас том, тансаг, алт эрдэнэс өргөсөн дүр бүтээн харилцан биесээ давж гарах гэдэг сүм, хийд орнуудыг Дээрхийн Гэгээнтэн Далай лам ихэд шүүмжлэн муушаадаг билээ. Ном шастирт бол мэдээжээр ийнхүү бүтээх нь асар их буяныг хураана хэмээдэг юм. Гэсэн хэдий ч бусдын газар нутагт цагаачлан дүрвээд, эргэн тойронд ядуу дорой энэтхэгчүүдийн дунд амьдарч байж ийнхүү өрсөлдөх нь ихэд бүдүүлэг бөгөөд бодлогогүй хэрэг болно. Гоёмсог, уран нарийн байхаасаа илүү энгийн сайхныг илүүд үздэг юм. 

Сэргон Ринбүүчи бээр зан үйлийн элдэв гоёмсог хэрэгсэл тэргүүтнийг огт таашаадаггүй байлаа. Тэрээр Өрнөдийн орнуудаар аялан эрх авшиг хайрлах үеэрээ ихэд гоёмсог хумх хэрэглэхийн оронд сүүний шил эсвэл ер юу байна түүнийг хэрэглэдэг байв. Үүнийг нэгэнтээ дүрслэн бүтээгээд урвуулах тул түүний суурь байхад л хангалттай тул асар үнэтэй, элдвээр гоёж чимсэн зүйл байх шаардлагагүй. Харин ч хулгай зэлгийг урин дуудаж мэднэ.  

Уламжлалт ёсоор шүтээнийг засахдаа голд нь Бурхан багшийн дүрийг зална. Энэ нь зурмал, цутгамал дүр байж болох буюу өөрт буй ямар ч дүр байж болно. (Өнөө цагт их хялбар болжээ. Интернэтээс ямарваа дүр олоод хэвлэн авч болно. Тэгэхээр ямар нэгэн дүр олдохгүй байна хэмээх шалтаглах арга алга.) Ийнхүү голд нь дүрээ залаад, баруун талд нь (Бурханы дүрээс баруун) судар ном, зүүн талд суварга эс бөгөөс хонх, очир зална. Бурханы дүр лагшингийн бэлэгдэл, судар ном нь Дээдийн номын буюу зарлигийн бэлгэдэл, суварга, хонх очир нь тааллын бэлэгдэл болно. Эдгээр нь ямарваа гоёл чимэглэлийн зүйл өрж засаж байгаа бус гэдгийг санаарай. Юуг чухам бэлэгдэж байгаа билээ гэдгийг үргэлжид санаж байгаарай. 

Төвөдүүд лам багшийнхаа дүрийг заавал залдаг. Энэ үед Бурханы дүрийг голд нь лам багшийн дүрийг хажууд нь залдаг юм бус. Багш буяны садан бол ном сургааль бүхний эх сурвалж тул тэд бээрийн дүрийг голд нь эсвэл дээр нь залах ёстой. Ийнхүү шүтээнийг залахын учир нь тус өрөөнд орохын хамтаар харсан даруйдаа амьдралд чухам ямар зүг чиг баримталж буй билээ, тэрчлэн Бурханы лагшин, зарлиг, тааллын эрдмийг төрүүлэхэд зорьж буй гэдгийг сануулдаг явдал юм. 

Хэрэв нэг өрөө байртай бөгөөд унтдаг өрөөндөө шүтээнээ засах бол орныхоо хөлд засаж болохгүй, өөрөөр хэлбэл хөлөө шүтээн рүүгээ жийж болохгүй гэсэн үг. Энэ нь хүндэтгэлгүйд тооцогдоно. Шүтээн бол дээдлэл хүндлэлийн орон мөн. Тэгэхээр өөрийн зүгээс сайтар дээдлэн хүндлэх нь ихэд чухал юм. 

Дээдийн ном бичвэр эсвэл ерөнхийдөө ном бол ширээ биш гэдгийг санаарай. Судар номын дээр юу ч тавьж болохгүй, тэрчлэн эрхи ч тавьдаггүй ба тэдгээрийг дор газар тавьж болохгүй. Хэрэв дор газар тавих бол дор нь даавуу зэрэг ямарваа нэг зүйл дэвсэн бохирдохоос сэргийлнэ.