ចាប់ពីសច្ចពីររហូតដល់អរិយសច្ចបួន

នៅក្នុងវគ្គទីមួយរបស់យើង យើងបានធ្វើការពិភាក្សាលើប្រយោគទីមួយដូចខាងក្រោមៈ

ដោយមានការយល់ដឹងនូវអត្ថន័យនៃសច្ចភាពពីរ ដែលជាគ្រឹះនិងជារបៀបដែលអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងមានអត្ថិភាពឡើង។

មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃកិច្ចពិភាក្សាទាំងស្រុងនេះគឺជាបទបង្ហាញស្តីអំពីសច្ចភាពពីរ ដែលធ្វើការពន្យល់បកស្រាយអំពីរបៀបដែលអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង(សភាវៈធម៌ទាំងឡាយ)មានអត្ថិភាពឡើង និងប្រព្រឹត្តទៅ បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញគឺថា របៀបប្រព្រឹត្តទៅនៃសង្ខារធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង(អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង)។ សច្ចភាពទាំងពីរ(នៃសង្ខារធម៌)នេះគឺមានទាំងហេតុផល និងភាពត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដៈ

• សម្មតិសច្ចៈ(សច្ចសាមញ្ញធម្មតាតាមការសន្មត់) សង្ខារធម៌ទាំងឡាយកើតឡើងដោយអាស្រ័យហេតុនិងផល។ ពិតណាស់អាស្រ័យទៅតាមកំរិតនីមួយៗ ដូចជាផ្នែកនីមួយៗរបស់វា និងទស្សនយល់ឃើញចំពោះវា។ នៅទីនេះចំណុចសំខាន់គឺកម្មផលនៅក្នុងន័យនៃការជួបពិសោធន៍ផ្ទាល់ ស្តីអំពីការសោយនូវក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខរបស់យើង ដែលមានភាពទាក់ទងគ្នាជាមួយនឹងចេតនានៃកម្ម។ 
• បរមត្ថសច្ចៈ បើទោះបីជាសង្ខារធម៌ទាំងឡាយ (អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង) មើលទៅមិនទំនងដូចជាកើតឡើងដោយអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមកយ៉ាងណាក្តី(មិនស្របទៅតាមបដិច្ចសមុប្បាទធម៌យ៉ាងណាក្តី) តែការយល់ឃើញបែបវង្វែងភ័ន្តចំពោះមោឃភាពនេះមិនតំណាងឪ្យសភាវៈពិតទេ។ សភាវៈពិតពិតប្រាកដដែលតំណាងឪ្យការគិតសន្មត់នៅក្នុងចិត្តរបស់យើងនោះគឺសូន្យ (ការគិតគឺជារឿងពិត(ជាសភាវៈពិត) តែមិនមានរូបមិនមានរាង មិនអាចប៉ះពាល់បាន គឺស្មើនឹងសូន្យ)។ មោឃភាពទាំងស្រុងនៃសង្ខារធម៌ដែលកើតឡើងដោយឯងឯង ដាច់ដោយឡែកពីហេតុនិងផល គឺត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា «សុញ្ញភាព» ឬ «ភាពសូន្យ»។ 

ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃសុពលភាពនៃសច្ចភាពទាំងពីរនេះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់អាចយល់ និងបង្កើតនូវវិធីសាស្រ្តបង្រៀនគឺអរិយសច្ចបួន។ ត្រង់នេះមាននៅក្នុងប្រយោគទីពីរៈ

យើងមានភាពជឿជាក់អំពីវិធីសាស្រ្ត(តាមរយៈអរិយសច្ចបួន)ដែលយើងបដិបត្តិកាន់តែជ្រៅ ហើយនិងអាចបញ្ឈប់នូវការវិលកើតវិលស្លាប់នេះបាន(វាលវដ្តសង្សារ)។

អរិយសច្ចបួនត្រូវបានមើលឃើញថាត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដោយបុគ្គលអ្នកសម្រេចធម៌ជាន់ខ្ពស់ជាច្រើនរូបកន្លងមក។ ប្រការនេះគឺជារឿងដែលគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងណាស់ ដោយសារថាមិនមែនមានតែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមួយអង្គឯងទេដែលយល់ឃើញថាអរិយសច្ចបួននេះត្រឹមត្រូវ តែសូម្បីតែបុគ្គលដែលសម្រេចឈានណាមួយនោះមុនពេលគេក្លាយជាភាវៈនៃអង្គសម្មាសម្ពុទ្ធក៏គេយល់ឃើញថាត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដដែរ គឺមានរយៈពេលវែងណាស់មុនគេបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ។ វានឹងកើតឡើងកាលណាយើងមានការយល់ដឹងត្រឹមត្រូវចំពោះមោឃភាព បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺសំដៅដល់ការយល់ដឹងចំពោះបរមត្ថសច្ចនេះឯង។ ការយល់ដឹងនេះគឺត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ(សម្មាទិដ្ឋិ) និងច្បាស់លាស់បំផុត។ វាគឺមិនមែនជាការគិតសន្មត់នៅក្នុងចិត្តតែម៉្យាងទេ ពោលគឺវាមានន័យថា យើងមិនគិតសន្មត់ចំពោះសង្ខារធម៌ទាំងឡាយតាមរយៈប្រភេទនៃការសន្មត់របស់វាទេ។ 

កាលណាយើងគិតទៅតាមប្រភេទ សញ្ញាតំណាងឪ្យអ្វីមួយ ឧបមាដូចជា «សត្វឆ្កែ»  ពេលនោះអ្នកនឹងមានរូបភាពអ្វីមួយដែលតំណាងឪ្យសត្វឆ្កែនោះមិនខាន។ រូបភាពតំណាងឪ្យសត្វឆ្កែនេះអាចមានលក្ខណៈខុសគ្នាតិចតួចទៅតាមបុគ្គលផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែនៅពេលដែលយើងឃើញសត្វឆ្កែនៅតាមផ្លូវ ឬនៅទីណាមួយក្តី យើងមើលឃើញ និងសន្មត់វាថាជាសត្វឆ្កែតាមរយៈសញ្ញា ឬប្រភេទនេះឯង ពោលគឺតាមរយៈរូបភាពដែលយើងមាននៅក្នុងចិត្តតំណាងឪ្យសត្វឆ្កែទៅតាមការសន្មត់របស់យើង (មិនចំពោះសត្វឆ្កែដែលយើងមើលឃើញនឹងភ្នែកទេ) ពោលគឺយើងបង្កើតនូវការយល់ឃើញសន្មត់ចំពោះសត្វឆ្កែឡើង។ ពេលណាយើងមើលឃើញ និងយល់ដឹងនូវសង្ខារធម៌ដោយសម្មាទិដ្ឋិ ដោយគ្មានការសន្មត់ និងដោយគ្មានរូបសញ្ញាតំណាងឪ្យវាទេ នោះហើយជាមូលហេតុដែលគេហៅថា «ការយល់ដឹងសុទ្ធ» ពោលគឺអ្នកយល់ចំពោះសង្ខារធម៌នោះពិតប្រាកដ ដោយគ្មានការចាត់ជាប្រភេទ ឬជាសញ្ញាសម្គាល់វាទេ។ 

បុគ្គលសម្រេចធម៌ជាន់ខ្ពស់ជាច្រើនរូប ឬយើងហៅថាអរិយបុគ្គល ជាភាសាសំស្រ្កឹត ពួកគេយល់ឃើញសភាវៈពិត ពិតប្រាកដ ពួកគេមិនយល់ឃើញវាទៅតាម «សម្មតិសច្ច» ទេ ដូចជាថា «ខ្ញុំឃើញសភាវៈពិតឥឡូវនេះ» នេះក៏ទេដែរ។ តែផ្ទុយទៅវិញពួកគេយល់ដឹងពេញលេញ ត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ ច្បាស់លាស់ចំពោះអ្វីដែលគេមើលឃើញ (-សភាវៈពិត-) ដោយគ្មានការចាត់វាទៅតាមសញ្ញា ឬទៅតាមប្រភេទរបស់វាទេ។ ប្រការនេះមិនមែនជារឿងងាយស្រួលយល់ទេ។ ចំពោះការចាត់ជាប្រភេទ ជាក្រុម ជាសញ្ញាសម្គាល់នេះ បើទោះបីជាយើងមិននិយាយវាចេញដោយវាចាយ៉ាងណាក្តី តែប្រការនេះគឺជាទម្លាប់ជាប្រចាំរបស់យើងទៅហើយក្នុងការយល់ឃើញអ្វីផ្សេងៗនៅក្នុងសង្គម។ ពោលគឺយើងចាត់វាទៅតាមប្រភេទ ឬទៅតាមប្រអប់របស់វានីមួយៗ ធ្វើដូចជាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង(សង្ខារធម៌ទាំងឡាយ) មានអត្ថិភាពឡើងនៅក្នុងប្រអប់ ឬមានអត្ថិភាពឡើងទៅតាមប្រភេទរបស់វារៀងៗខ្លួន ដាច់ដោយឡែក ឯករាជ្យពីអ្វីៗផ្សេងទៀតអ៊ីចឹង (ត្រង់នេះគឺគេសំដៅដល់ធម៌ស្តីអំពីបដិច្ចសមុប្បាទ)។ 

នៅទីនេះយើងមិនចាំបាច់ធ្វើការពន្យល់អំពីការគិតសន្មត់(សម្មតិសច្ច)បន្ថែមទៀតទេ។ ចំណុចសំខាន់នៅត្រង់នេះគឺថា អ្នកមិនចាំបាច់ក្លាយខ្លួនជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដើម្បីយល់ដឹងនូវសភាវៈពិតតាមវិធីនេះទេ។ កាលណាយើងយល់ឃើញចំពោះសភាវៈ ដោយគ្មានការសន្មត់ មិនស្របទៅតាមសម្មតិសច្ច ពេលនោះយើងនឹងយល់ឃើញថា អរិយសច្ចបួនគឺពិតជាត្រឹមត្រូវ ហើយយើងថែមទាំងមានភាពជឿជាក់ចំពោះវាទៀតផង។ 

តើអរិយសច្ចបួនទាំងនោះគឹជាអ្វី? សច្ចទីមួយគឺទុក្ខមានប្រាកដ សច្ចទីពីរគឺសមុដ្ឋាននៃទុក្ខ សច្ចទីបីគឺការបញ្ឈប់ពិតនៃទុក្ខ និងមូលហេតុរបស់វា សច្ចទីបួនគឺជាមាគ៌ា ឬជាការយល់ដឹងត្រូវដែលនាំយើងទៅរកការបញ្ឈប់ពិតនៃទុក្ខ។ ទាំងអស់នេះគឹគេហៅថាជា សច្ចៈ នៅក្នុងន័យថា «ទុក្ខពិត» «សមុដ្ឋានពិត» (មូលហេតុពិត) ជាដើម។ 

កិច្ចពិភាក្សាទាំងស្រុងនេះគឺស្ថិតនៅក្នុងបរិបទនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញ - ពោលគឺគ្មានចំណុចចាប់ផ្តើម និងបវត្តកចិត្ត។ ការចាប់បដិសន្ធិជាថ្មីគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ។ យើងបាននិយាយមកហើយអំពីការជួបពិសោធន៍ ឬការសោយនូវបទពិសោធន៍អ្វីមួយ ពីខណៈពេលមួយទៅខណៈពេលមួយនៃបុគ្គលម្នាក់ៗ (ប្រសិនបើវាស្របទៅតាមលក្ខខណ្ឌនៃកម្មផល) គឺមិនអាចមានចំណុចចាប់ផ្តើមតែម៉្យាង ដែលកើតឡើងដោយឯកឯងឡើយ (ត្រង់ចំណុចនេះគេចង់និយាយថា គ្មានអ្វីដែលចាប់ផ្តើមឡើង ឬកើតឡើងដោយឯកឯងគ្មានមូលហេតុនោះទេ ជាពិសេសការសោយនូវអារម្មណ៍របស់យើង មិនថាចំពោះអារម្មណ៍សោមនស្ស ឬទោមនស្សទេ តែងមានមូលហេតុខាងដើមជានិច្ច ហើយបើស្តាប់ទៅក៏ស្រដៀងនឹងទ្រឹស្តីនៃវាលវដ្តសង្សារដែរ ពោលគឺគ្មានចំណុចចាប់ផ្តើម ហើយក៏គ្មានទីបញ្ចប់ដែរ វិលចុះវិលឡើងមិនឈប់ កើតស្លាប់ ស្លាប់កើតមិនឈប់ លុះត្រាណាតែអ្នកបានសម្រេចការត្រាស់ដឹង)។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ គឺមិនអាចមានតែខណៈពេលចុងក្រោយមួយពេលទេ ដែលវាប្រែទៅជាគ្មានអ្វីសោះនោះ វាមិនអាចទៅរួចទេ (ត្រង់នេះបានសេចក្តីថា ច្បាស់ជាមានខណៈពេលបន្តបន្ទាប់គ្នាមិនដាច់ដែលអាចប្រែទៅជាបទពិសោធន៍អ្វីមួយបាន មិនសំដៅទៅតែមួយខណៈពេលនោះទេ)។ ដោយយោងទៅតាមមូលដ្ឋាននៃកម្មផល យើងត្រូវយល់ឪ្យប្រាកដថា បវត្តកចិត្ត(mental continuum)នៃបុគ្គលម្នាក់ៗគឺគ្មានចំណុចចាប់ផ្តើម ហើយក៏គ្មានទីបញ្ចប់ដែរ បើដូច្នេះមានន័យថា ការចាប់បដិសន្ធិជាថ្មីគឺពិតជាត្រឹមត្រូវ។

ទុក្ខសច្ច(ទុក្ខមានពិត)

មានទុក្ខបីប្រភេទៈ 

• ទីមួយគឺសេចក្តីទុក្ខសាមញ្ញធម្មតារបស់យើង ដែលយើងហៅថា សេចក្តីទុក្ខនៃទុក្ខ។ យើងគ្រប់រូបធ្លាប់ឆ្លងកាត់ក្តីទុក្ខ ហើយសេចក្តីទុក្ខ(ទោមនស្ស)គឺមិនមែនដូចជាការឈឺចុកចាប់ទេ។ សេចក្តីសុខ(សោមនស្ស)សេចក្តីទុក្ខ(ទោមនស្ស) និងភាពសុខស្រួស ការឈឺចុកចាប់គឺជារឿងពីរផ្សេងគ្នា។ ភាពស្រណុកស្រួល និងការឈឺចុកចាប់គឺជាកាយាវេទនា ចំណែកឯក្តីសុខ និងទុក្ខគឺជាសភាពនៃចិត្ត។ បុគ្គលណាម្នាក់គេអាចសោយនូវការឈឺចុកចាប់ផ្លូវកាយ តែគេនៅតែមានចិត្តសប្បាយនឹងវា (ឧបមាដូចជាការឈឺចុកចាប់បន្ទាប់ពីការហាត់ប្រាណយ៉ាងខ្លាំងក្លា) ស្របពេលដែលបុគ្គលខ្លះទៀតគេអាចសោយនូវក្តីស្រណុកស្រួលផ្លូវកាយ តែចិត្តរបស់គេមិនសប្បាយនឹងវាទេ (ឧបមាដូចជាពេលដែលអ្នកត្រូវគេបង្ខំឪ្យរួមភេទជាដើម)។ បើដូច្នេះទាំងនេះគឺជាភាពខុសគ្នាមួយចំនួន។ នៅទីនេះយើងកំពុងតែនិយាយអំពីសេចក្តីទុក្ខ ដែលយើងទាំងអស់គ្នាដឹង ហើយត្រូវបានគេពន្យល់បកស្រាយនៅក្នុងន័យនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញមិនល្អ ពោរពេញទៅដោយសេចក្តីទុក្ខគ្រប់ប្រភេទទាំងអស់។ 
• ប្រភេទក្តីទុក្ខទីពីរត្រូវបានគេហៅថា ក្តីទុក្ខដែលមានលក្ខណៈប្រែប្រួល ពោលគឺសំដៅទៅរកក្តីសុខសាមញ្ញរបស់យើង។ បញ្ហាដែលកើតមាននៅក្នុងក្តីសុខសាមញ្ញរបស់យើងគឺថា វាមិនឋិតឋេរគង់វង្ស និងមិនជាទីបីតិចំពោះយើងឡើយ។ ពោលគឺយើងប្រាថ្នាចង់បានហើយ ចង់បានទៀតមិនឈប់ ក៏ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងទទួលបានវាច្រើនលើសលុបពេក យើងប្រែទៅជាមិនសប្បាយចិត្ត ហើយវាក្លាយទៅជាក្តីទុក្ខទៅវិញ។ ឧទាហរណ៍ដែលងាយស្រួលយល់បំផុតគឺការបរិភោគអាហារដែលអ្នកចូលចិត្តច្រើនហួសប្រមាណ ដែលអាចធ្វើឪ្យអ្នកឈឺបាន ដែលធ្វើឪ្យអ្នកលែងចង់បរិភោគវាទៀតហើយ ធ្វើឪ្យអ្នកមិនសប្បាយ។ បើដូច្នេះមានន័យថា សេចក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតារបស់យើងគឺមិនជាទីបីតិ និងគ្មានតុល្យភាពឡើយ។ ជីវិតសាមញ្ញលោកិយ៍របស់យើង ម្តងឡើងម្តងចុះ ជួនកាលយើងសប្បាយ ជួនកាលយើងមិនសប្បាយ ហើយក៏គ្មានសុវត្ថិភាពនៅក្នុងក្តីសុខបែបនេះដែរ។ មិនចំពោះថាមានអ្វីកើតឡើងនៅជុំវិញខ្លួនយើងឡើយ យើងនឹងមិនដឹងទាល់តែសោះថា យើងនឹងមានអារម្មណ៍បែបណានៅខណៈពេលបន្ទាប់។ ពោលយើងអាចមានអារម្មណ៍មិនសប្បាយ ឬធុញធ្រាន ឬបាក់ទឹកចិត្តភ្លាមៗមួយរំពេចក៏ថាបាន។ វាប្រព្រឹត្តទៅបែបនេះរហូត គឺម្តងឡើងម្តងចុះជានិច្ច។ 
• ប្រភេទក្តីទុក្ខទីបីគឺត្រូវបានគេហៅថា កងទុក្ខគ្រប់ប្រការទាំងអស់ ជាមូលដ្ឋាននៃការសោយនូវសុខទុក្ខចុះឡើងៗរបស់យើង។ គ្រឹះរបស់វាគឺបណ្តាលមកពីការកើតស្លាប់ ស្លាប់កើតដែលមិនអាចបញ្ឈប់បាននេះ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ជាភាសាសំស្រ្កឹតថា សង្សារវត្ត (samsara)។ យើងបន្តកើតម្តងហើយ ម្តងទៀតមិនឈប់ ជាមួយនឹងតួខ្លួន និងចិត្តដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការសោយនូវសុខនិងទុក្ខសាមញ្ញធម្មតានៅក្នុងជីវិតរបស់យើង។ នេះគឺជាសេចក្តីទុក្ខពិត ជាបញ្ហាពិតរបស់យើង។ នេះគឺជាកងទុក្ខចម្បងដែលយើងអាចមើលឃើញ ប្រសិនបើយើយល់អំពីសភាវៈពិត។

សមុដ្ឋានពិតនៃទុក្ខ

ប្រសិនបើអ្នកយល់សភាវៈពិត នោះអ្នកនឹងមើលឃើញពិតថា សច្ចភាពនៃបទពិសោធន៍អ្វីដែលយើងជួបប្រទះជាសុខនិងជាទុក្ខនេះគឺត្រឹមត្រូវ ដោយមានតួខ្លួនជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដែលចេះតែបន្តនូវក្តីសុខ និងទុក្ខនេះមិនឈប់។ កាលណាយើងយល់ប្រការនេះ យើងនឹងយល់ថាវាកើតឡើងពីហេតុ។ ចំណុចសំខាន់នៃសម្មតិសច្ចគឺថា សង្ខារធម៌ទាំងឡាយកើតឡើងពីហេតុ បើដូច្នេះតើអ្វីទៅជាមូលហេតុពិតនៃការស្លាប់កើត កើតស្លាប់របស់យើងមិនឈប់នេះ ដូចដែលបានពោលរួចមកហើយនៅក្នុងឃ្លាកំណាព្យខាងដើម? បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញគឺថា តើវាកើតឡើងដោយរបៀបណា? តើអ្វីទៅជាមូលហេតុដែលញាំងវដ្តនេះឪ្យកើតឡើងហើយ កើតទៀតមិនឈប់មិនឈរនេះ?

នៅក្នុងមេរៀនចុងក្រោយរបស់យើង យើងយល់ឃើញថា បើយើងសោយនូវក្តីទុក្ខ វាគឺបណ្តាលមកពីអំពើអកុសល ឬឥរិយាបថអកុសល ហើយបើយើងសោយនូវក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតា វាគឺបណ្តាលមកពីអំពើជាកុសល ឬឥរិយាបថកុសល ហើយអ្វីដែលបូករួមនៅក្នុងប្រការទាំងពីរនេះគឺ កម្ម ដែលរូបខ្ញុំឧស្សាហ៍បកប្រែវាថាជា សន្ទុះជំរុញនៃចេតនាចិត្ត។ ដូច្នេះនៅទីនេះយើងមាន ឥរិយាបថអកុសលដោយចេតនា និងឥរិយាបថកុសលដោយចេតនា។ តែត្រូវចាំថា ប្រការនេះមិនមែនដូចជាឥរិយាបថកុសលនៃអង្គព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទេ តែវាគឺជាឥរិយាបថប្រកបដោយសន្ទុះជំរុញនៃចិត្តដោយចេតនាមិនបានគិត ពោលគឺដូចជាថាយើងធ្វើអំពើល្អដោយមិនបានគិតដោយផ្អែកលើភាពអត្មានិយមតែម៉្យាង ឬយើងត្រូវប្រព្រឹត្តធ្វើខ្លួនជាមនុស្សល្អឥតខ្ចោះដោយមិនបានគិត ឬក៏ធ្វើកិច្ចអ្វីៗឪ្យបានត្រឹមត្រូវល្អឥតខ្ចោះក៏ថាបានតាមតែសន្ទុះនៃចិត្តដោយមិនបានគិត។ ប្រការនេះហាក់បីដូចជាឆ្កួតបន្តិច។ 

ប្រសិនបើយើងប្រព្រឹត្តទៅតាមសន្ទុះអារម្មណ៍ដោយមិនបានគិត នោះគឺដោយសារយើងឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃកិលេស(ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង) និងឥរិយាបថអកុសល ដែលយើងបានពិភាក្សាគ្នារួចហើយ ស្តីអំពីអំពើអកុសលដោយចេតនានៅខាងដើម។ ដោយកំហឹង យើងសម្លាប់បុគ្គលណាម្នាក់ ប្រកបដោយចិត្តលោភ យើងលួចទ្រព្យគេ ដោយភាពអវិជ្ជាយើងគិតថាទង្វើ ឬការប្រព្រឹត្តិរបស់យើងគ្មានលទ្ធផលបះពាល់ណាមួយទេ ពោលគឺដូចជាថា «គេនឹងមិនអាចចាប់ខ្ញុំបានទេ មិនមានបញ្ហាអ្វីទេបើខ្ញុំលួចគេនោះ វាគឺជារឿងសប្បាយទៅវិញ!» ជាដើម។ 

អ្វីដែលឋិតនៅពីក្រោយនៃអំពើអកុសលដោយចេតនាមិនបានគិតនេះគឺ ភាពមិនមានសតិដឹង ជាពាក្យដែលគេឧស្សាហ៍បកប្រែថាជា «អវិជ្ជា» ប៉ុន្តែមិនមែនមានន័យថា យើងឆ្កួតឡប់ទេ តែគ្រាន់តែវង្វែងតែប៉ុណ្ណោះ។ សំនួរសួរថា៖ តើយើងមិនមានសតិដឹងចំពោះអ្វី? ជាបឋមយើងមិនដឹងអំពីកម្មផល ដែលកាលណាយើងយល់ច្បាស់ និងជឿជាក់ផងនោះ ធ្វើឪ្យយើងមិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសលឡើយ។ កម្មផលគឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវយល់ និងដឹងថា បើយើងប្រព្រឹត្តអកុសលវានឹងបង្កជាទុក្ខដល់យើង ហើយទុក្ខនោះទៀតសោតមិនមែនជាការដាក់ទោសទណ្ឌទេ តែវាគឺជាលទ្ធផលដែលកើតឡើងពីកម្មផលដែលយើងខ្លួនឯងជាអ្នកបង្កើតវាឡើង។ 

ជាការពិត ភាពមិនមានសតិដឹងមានពីរប្រភេទ។ វាអាចថា យើងមិនដឹងថាការប្រព្រឹត្តអកុសល នៅទីបញ្ចប់វានឹងនាំមកនូវក្តីទុក្ខ ឬក៏យើងយល់បែបផ្ទុយថា ការប្រព្រឹត្តអកុសល នៅទីបញ្ចាប់វានឹងនាំមកនូវក្តីសុខដល់យើងជាដើម ពោលគឺដូចជាការគិតថា «បើខ្ញុំប្រព្រឹត្តអកុសល វានឹងនាំមកនូវសេចក្តីសុខដល់ខ្ញុំ បើខ្ញុំលួចរបស់អ្វីដែលខ្ញុំចង់បាន វានឹងធ្វើឪ្យខ្ញុំសប្បាយ បើខ្ញុំសម្លាប់សត្រូវរបស់ខ្ញុំ វានឹងធ្វើឪ្យខ្ញុំសប្បាយ» បើទោះបីជាភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការប្រព្រឹត្តយើងហាក់មានអារម្មណ៍សប្បាយយ៉ាងណាក្តី ឧបមាដូចជាថា៖ «ហាខ្ញុំបានសម្លាប់អាមូសចង្រៃនោះហើយ ឥឡូវនេះខ្ញុំអាចសម្រាកបានហើយ!» ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ ជាលទ្ធផលក្នុងរយៈពេលវែង អ្នកមានអារម្មណ៍មិនសប្បាយទាល់តែសោះមិនថាមានអ្វីកំពុងតែកើតឡើងនោះទេ ប្រការនេះគឺបណ្តាលមកពីការប្រព្រឹត្តអកុសលបែបនេះឯង។ បើដូច្នេះមានន័យថាឥរិយាបថអកុសលកើតឡើងពីភាពមិនមានសតិដឹងចំពោះកម្មផល បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញគឺថាភាពមិនមានសតិដឹងចំពោះសម្មតិសច្ច។ ខ្ញុំនឹងមិនធ្វើពុតជាមិនដឹងថា ប្រការទាំងអស់នេះគឺងាយស្រួលយល់ទេ ពីព្រោះថាវាគឺមិនងាយស្រួលយល់ឡើយ ក៏ប៉ុន្តែវាគឺជាកិច្ចអ្វីមួយដែលយើងអាចយកមកធ្វើការបដិបត្តិ។ 

ប្រសិនបើយើងធ្វើការសង្ខេបលើចំណុចនេះ គឺបានសេចក្តីថា មូលហេតុដែលខ្ញុំមិនសប្បាយចិត្តគឺដោយសារ ខ្ញុំខ្លួនឯងមិនយល់ច្បាស់ចំពោះធម៌កម្មផល។ កាលណាចិត្តរបស់ខ្ញុំពោរពេញទៅដោយកំហឹង(ទោសៈ)លោភ(លោភៈ)ការប្រច័ណ្ឌច្រណែនជាដើមនោះ ពួកវានឹងនាំខ្ញុំឪ្យប្រព្រឹត្តនូវអំពើអកុសលដោយមិនបានគិត។ តាមពិតទៅប្រការនេះគឺជាកត្តាបំផ្លាញខ្លួនឯងទៅវិញទេ ពីព្រោះថាលទ្ធផលរូបខ្ញុំជាអ្នកមានអារម្មណ៍មិនសុខស្ទើរតែគ្រប់ពេលទាំងអស់។ ត្រង់នេះហើយគឺជាតំណភ្ជាប់សេចក្តីដែលយើងចង់លើកឡើង។ 

សេចក្តីសុខដែលយើងសោយ ក៏បានមកពីភាពមិនមានសតិដឹងនេះដែរ ប៉ុន្តែនៅក្នុងករណីនេះ គឺភាពមិនមានសតិដឹងចំពោះបរមត្ថសច្ច។ បើនិយាយឪ្យត្រឹមត្រូវជាក់ស្តែងជាងនេះ យើងចាំបាច់ត្រូវតែនិយាយថា ភាពមិនមានសតិដឹង(អវិជ្ជា)គឺជាមូលដ្ឋានឥរិយាបថអកុសល និងកុសលទាំងពីរនះ។ សំរាប់ឥរិយាបថអកសុល ពោលគឺយើងមិនមានសតិដឹងចំពោះទាំងបរមត្ថសច្ច និងទាំងសម្មតិសច្ច។ ហើយសំរាប់កុសលវិញ យើងគ្រាន់តែមិនដឹងចំពោះបរមត្ថសច្ចតែប៉ុណ្ណោះ។ មានសម្លេងបន្លឹឡើងនៅក្នុងក្បាលរបស់យើង ដែលជាអ្នកគិតថា «តើខ្ញុំគួរត្រូវធ្វើអ្វី? ខ្ញុំចង់ធ្វើតាមតែចិត្តរបស់ខ្ញុំ! ខ្ញុំបារម្ភណាស់» មើលទៅទំនងដូចជាមានតួខ្លួនតូចមួយឈ្មោះថា «ខ្ញុំ» ដែលឋិតនៅក្នុងក្បាលរបស់យើង ហើយជាអ្នកកំពុងតែនិយាយអ៊ីចឹង តែប្រការនេះមិនឆ្លើយតប ឬមិនតំណាងឪ្យសភាវៈពិតទេ (ត្រង់នេះគេចង់សំទៅលើអនត្តភាព ឬគ្មានតួខ្លួន) គ្មានរឿងបែបនោះទេ។ វាគឺគ្រាន់តែជាសម្លេងដែលចេញពីចិត្តរបស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ គ្មានតួខ្លួនតូចមួយឯណា មកអង្គុយចាំតវ៉ា និងអង្គុយព្រួយបារម្ភនោះទេ។ កាលណាយើងមិនយល់ដឹងចំពោះថាតើយើងមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណាទេនោះ ហើយមិនដឹងចំពោះបរមត្ថសច្ចទេនោះ ពេលនោះយើងចាប់ផ្តើមសម្គាល់ការគិតសន្មត់ស្រមើស្រមៃថាជា «ខ្ញុំ» ដែលឋិតនៅក្នុងខ្លួនរបស់យើងថាជាការពិត ប្រការនេះមិនតំណាងឪ្យសភាវៈពិតទេ។ យើងចាប់ផ្តើមមានអារម្មន៍អសុវត្ថិភាពចំពោះវា ហើយព្យាយាមធ្វើយ៉ាងណាឪ្យខ្លួនមានអារម្មណ៍សុវត្ថិភាព ពិតណាស់យើងមិនដែលទទួលបានជោគជ័យឡើយ។ 

វិធីសាស្រ្តមួយដែលយើងធ្លាប់យកមកប្រើប្រាស់ ដើម្បីធ្វើការព្យាយាមធ្វើឪ្យការស្រមើស្រមៃចំពោះ «តួខ្លួន» ដ៏តូចនេះ មានសុខសុវត្ថិភាពនោះគឺកិលេសរបស់យើង(ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង)។ ពោលគឺយើងមានអារម្មណ៍ថា៖ «ប្រសិនបើខ្ញុំអាចមានអ្វីមួយ នោះខ្ញុំនឹងមានអារម្មណ៍សុខសុវត្ថិភាពមិនខាន» ហេតុដូច្នេះហើយបានជាយើងចាប់ផ្តើមាននូវការលោភលន់ ឧបាទាន(ការជាប់ជំពាក់)និងតម្រេចតណ្ហា។ បន្ទាប់មកទៀត យើងមានអារម្មណ៍ថា៖ «ប្រសិនបើខ្ញុំអាចយករបស់នោះចេញឪ្យឆ្ងាយពីខ្ញុំបាន នោះខ្ញុំនឹងមានអារម្មណ៍សុខសុវត្ថិភាព» ហេតុដូចនេះហើយបានជាយើងមាននូវកំហឹង(ទោសៈ) និងការបដិសេធស្អប់។ ឬក៏ថាយើងអាចមានភាពអវិជ្ជា ហើយគិតថា «ប្រសិនបើខ្ញុំគ្រាន់តែធ្វើពុតមិនដឹងមិនឮ ចំពោះអ្វីដែលកំពុងតែគំរាមគំហែងដល់ខ្ញុំនេះ ថាវាមិនកើតឡើងទេនោះ នោះវានឹងធ្វើឪ្យខ្ញុំមានអារម្មណ៍សុខសុវត្ថិភាព»។ ផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃការគិតបែបនេះយើងក៏មាននូវឥរិយាបថអកុសលផងដែរ ពោលគឺដូចជាពេលដែលយើងធ្វើមិនដឹងមិនឮចំពោះកំរិតនៃអារម្មណ៍ស្រ្តិះដែលចេះតែរីកធំឡើងៗដូច្នោះដែរ។ ដោយផ្អែកលើទោសៈជាគោល យើងចាប់ផ្តើមស្រែកសំឡុតគេឯង ធ្វើឪ្យគេឈឺចាប់ ហើយអាចសម្លាប់ជីវិតគេផងក៏ថាបាន។ ដោយផ្អែកលើលោភៈជាគោល យើងចាប់ផ្តើមលួចទ្រព្យសម្បត្តិគេ ឬប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាមដែលអាចបណ្តាលឪ្យគេឈឺចាប់។ ដោយផ្អែកលើភាពអវិជ្ជាជាគោល យើងចាប់ផ្តើមពុលនឹងការងារ (ធ្វើការគ្មានឈប់សំរាក) បរិភោគអាហារដែលមានគុណវិបត្តិដល់សុខភាព និងមិនដែលធ្វើការហាត់ប្រាណជាដើម។ ដូចនេះប្រការទាំងអស់នេះគឺបណ្តាលមកពីភាពអវិជ្ជាចំពោះបរមត្ថសច្ច - ចំពោះថាតើយើងមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា - និងចំពោះកម្មផល។

សំរាប់ឥរិយាបថកុសលវិញ បើទោះបីជាមិនផ្អែកលើកិលេសមែនពិត តែនៅតែមានភាពអវិជ្ជាដែលជាគ្រឹះឋិតនៅពីក្រោមវា។ យើងព្យាយាមខិតខំធ្វើការបញ្ជាក់ ឬបង្កើតនូវអត្ថិភាពរបស់ខ្លួន តាមរយៈធ្វើខ្លួនជាជនល្អឥតខ្ចោះ ឬជាជនល្អ ឧបមាដូចជាៈ ធ្វើជាឪពុកម្តាយដ៏ល្អប្រសើរ ឬធ្វើជាបុគ្គលបែបណាក៏ដោយក្តី  - «ការធ្វើបែបនេះនឹងធ្វើឪ្យ ‘អាតួខ្លួន’ តូចមួយឋិតនៅក្នុងក្បាលរបស់ខ្ញុំនេះមានអារម្មណ៍សុខសុវត្ថិភាព» - តែនៅតែមិនទទួលបានជោគជ័យឡើយ។ សរុបទៅយើងជាមនុស្ស មិនដែលមានអារម្មណ៍សុខសុវត្ថិភាពឡើយ។ បើទោះបីជាយើងមានអារម្មណ៍ជាសុខខ្លះពីការជួយដល់អ្នកដ៏ទៃយ៉ាងណាក្តី តែវានៅតែជាសេចក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតា ប្រែប្រួលជានិច្ច។ យើងនឹងមិនមានសេចក្តីបីតិចំពោះសេចក្តីសុខនេះទេ ពីព្រោះថាវាជៀសមិនផុតទេថាយើងនៅតែមានអារម្មណ៍ថាយើងជាមនុស្សមិនល្អគ្រប់គ្រាន់ឡើយ មិនល្អឥតខ្ចោះ មិនគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ យើងនៅតែមានអារម្មណ៍ថា យើងចង់បញ្ជាក់អ្វីមួយដល់អ្នកផងទាំងពួងឪ្យគេដឹងពីយើង ពិតណាស់វាផ្អែកលើភាពមិនមានសតិដឹង(ភាពអវិជ្ជា)ចំពោះកំរិតបរមត្ថនៃរបៀបដែលយើងមានអត្ថិភាពឡើង។ 

សំរាប់ប្រភេទនៃក្តីទុក្ខទីបី មូលដ្ឋាននៃការសោយនូវសុខនិងទុក្ខ នោះយើងមានវិធីសាស្រ្តដ៏ស្មុគស្មាញដែលគេហៅថា «សម្ព័ន្ធដប់ពីរតំណនៃបដិច្ចសមុប្បាទ» ដែលខ្ញុំនឹងមិនធ្វើការពន្យល់លំអិតនៅទីនេះទេ ប៉ុន្តែប្រការនេះទាក់ទងនឹងរបៀបដែលកម្មប្រព្រឹត្តទៅ។ 

នៅក្នុងន័យដ៏សាមញ្ញបំផុត កម្មគឺសំដៅដល់ សន្ទុះជំរុញនៃចិត្តដោយចេតនាដោយមិនបានគិត ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននេះយើងចាប់ផ្តើមប្រព្រឹត្តតាមបែបជាក់លាក់ណាមួយ ជាកុសល និងអកុសលដោយមិនបានគិតពិចារណា។ សំនួរសួរថា៖ តើពាក្យថា សន្ទុះជំរុញនៃចិត្តដោយចេតនានេះមានន័យយ៉ាងណា? ពាក្យថាសន្ទុះជំរុញនៃចិត្តដោយចេតនានេះ គឺបង្កប់ន័យថា អ្នកបាត់បង់ម្ចាស់ការលើកិច្ចអ្វីមួយ(គ្រប់គ្រងខ្លួនឯងមិនបាន) ឧបមាដូចជាថា៖ មានមនុស្សមួយចំនួនខ្លះចេះតែកេះម្រាមដៃរបស់ខ្លួនមិនឈប់ជាដើម(ជាទម្លាប់ដែលមិនអាចបញ្ឈប់ខ្លួនឯងបាន)។ ប្រការនេះកើតឡើងពីចំណង់ចង់ធ្វើកិច្ចអ្វីមួយ។ ពាក្យនៅក្នុងភាសាទីបេគឺគ្រាន់តែមានន័យថា «ខ្ញុំចង់ធ្វើវា ខ្ញុំប្រាថ្នាធ្វើវា ខ្ញុំចូលចិត្តធ្វើវា» ចូលចិត្តមានអារម្មណ៍ថាចង់ធ្វើអ្វីមួយ ចូលចិត្តស្រែក ចូលចិត្តអោប ចូលចិត្តបរិភោគអាហារជាដើម។ បន្ទាប់ពីពាក្យទាំងអស់នេះបន្លឺឡើ់ងហើយ ក៏មានចេតសិកនៃសន្ទុះនៃចិត្តកើតឡើង ដែលញាំងឪ្យយើងប្រព្រឹត្តធ្វើវាភ្លាមៗដោយមិនបានគិត។ នៅក្នុងន័យសាមញ្ញ ការប្រព្រឹត្តធ្វើនេះនឹងបង្កើតជាទម្លាប់(និន្នាការ) ដែលធ្វើឪ្យយើងប្រព្រឹត្តធ្វើវាជាថ្មីម្តងទៀត និងជាទម្លាប់សោយនូវក្តីទុក្ខបើសិនទង្វើនោះជាទង្វើអកុសល ហើយជាទម្លាប់សោយនូវក្តីសុខបើសិនទង្វើនោះជាទង្វើកុសលវិញ។ ពោលទម្លាប់ និងនិន្នាការនោះនឹងឆេះសារជាថ្មីឡើងវិញនៅក្នុងខណៈពេលណាមួយ និងនៅក្នុងលក្ខខណ្ឌណាមួយ។ ទម្លាប់ និន្នាការ និងទង្វើនោះវានឹងក្លាយជាទុំ ដែលអាចធ្វើឪ្យយើងសប្បាយ ឬមិនសប្បាយ ឬក៏ថាយើងមានអារម្មណ៍ថាស្រែកសំឡុតគេឯងម្តងទៀត ឬក៏មានអារម្មណ៍ថាចង់អោបម្តងទៀតជាដើម។ 

នេះគឺជាករណីដែលនៅតែបន្តកើតមានឡើងមិនឈប់ ដោយសារថាយើងសោយនូវក្តីប្រាថ្នាដើម្បីបន្តប្រព្រឹត្តនូវប្រភេទទង្វើនោះមិនឈប់។ សណ្ឋាននៃទម្លាប់ និងឥរិយាបថនោះកើតឡើងសារជាថ្មីដោយគ្មានទីបញ្ចប់ ដោយសារតែយើងបង្កាត់ឪ្យវាឆេះឡើងមិនឈប់មិនឈរ។ ដោយសារតែប្រការនេះហើយទើបយើងសោយនូវក្តីសុខ និងទុក្ខចុះឡើងៗមិនឈប់នេះ។ 

នៅទីនេះសំនួរដែលទាក់ទងគ្នាសំខាន់បំផុតនោះគឺថា តើទម្លាប់ និងនិន្នាការនៃការប្រព្រឹត្តនោះវាឆេះឡើងដោយរបៀបណា ដើម្បីឪ្យវាហុចផលដល់យើង ដែលជំរុញយើងឪ្យប្រព្រឹត្តទង្វើនោះជាថ្មីម្តងទៀត? សំនួរនេះត្រូវបានបកស្រាយពន្យល់យ៉ាងលម្អិតល្អឥតខ្ចោះ នៅក្នុងធម៌ស្តីអំពី សម្ព័ន្ធ១២តំណនៃបដិច្ចសមុប្បាទ បើទោះបីជាវាមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញបន្តិចក្តី។ យើងតែងតែមានក្តីសុខ និងទុក្ខចុះឡើងៗនេះមិនឈប់ បើដូចនេះសូមយើងកុំសម្តែងដ្រាម៉ាខ្លាំងពេក។ សូម្បីតែយើងគេងលក់ហើយយ៉ាងណាក្តី ក៏មានពេលខ្លះយើងហាក់បីដូចជាឋិតនៅពាក់កណ្តាលលក់ និងពាក់កណ្តាលភ្ញាក់ ជាសភាពមួយដែលយើងគេងមិនលក់ស្រួលទេ ដែលជាសភាពធ្វើឪ្យយើងមិនសប្បាយ។ បើដូច្នេះសំនួរសួរថា៖ តើអ្វីទៅជាសភាពនៃចិត្តរបស់យើង ពេលណាយើងសោយនូវក្តីសុខធម្មតា និងក្តីទុក្ខ? ពាក្យនៅក្នុងភាសាសំស្រ្កឹតគឺ «trshna» ដែលមានអត្ថន័យថា «ស្រេកឃ្លាន» ជាធម្មតាពាក្យនេះត្រូវបានគេបកប្រែថា «តណ្ហា» ប៉ុន្តែន័យដើមគ្រាន់តែមានន័យថា «ស្រេកឃ្លាន»។ 

ជាធម្មតាកាលណាយើងជួប ឬសោយនូវក្តីទុក្ខ យើងតែងតែមានតម្រេចស្រេកឃ្លានចង់លុបបំបាត់វាចោល ពោលគឺដូចពេលដែលអ្នកលុបបំបាត់ការស្រេកទឹកដូច្នោះដែរ។ កាលណាយើងសោយនូវក្តីសុខ យើងមិនចង់ឪ្យវាទៅណាឆ្ងាយពីយើងទេ តែមានការស្រេកឃ្លានចង់បានថែមទៀត។ ពោលគឺដូចពេលដែលអ្នកស្រេកទឹកយ៉ាងខ្លាំង អ្នកផឹកមួយក្អឹកដំបូង ពេលនោះពិតណាស់ វាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ ត្រូវតែផឹងទាល់តែឆ្អែត មែនអត់? អ្នកមិនចង់ឪ្យវាទៅណាឆ្ងាយពីអ្នកទេ មិនចង់ឈប់ផឹកត្រឹមតែមួយក្អឹកទេ ប៉ុន្តែចង់ផឹកច្រើនទៀត ច្រើនទៀត ច្រើនទៀត។ បន្ទាប់មកទៀតអ្វីដែលចាប់ផ្តើមផុសឡើងមកនោះគឺ តួខ្លួនដ៏រឹងមាំ ដែលធ្វើឪ្យយើងគិតថា «ខ្ញុំត្រូវតែលុបបំបាត់ ឬកម្ចាត់បង់សេចក្តីទុក្ខនេះចោល» «ខ្ញុំមិនត្រូវកម្ចាត់បង់សេចក្តីសុខនេះចោលទេ» ប្រការនេះហើយដែលញាំងឪ្យនិន្នាការនៃកម្មកើតឡើង។ នេះគឺជាមូលហេតុពិត ឬសមុដ្ឋានពិតនៃក្តីទុក្ខគ្រប់ប្រការទាំងអស់។ បើដូច្នេះមានន័យថាទម្លាប់ ឬនិន្នាការនៃការសោយនូវក្តីទុក្ខនិងសុខកើតឡើងមកពីឥរិយាបថគ្មានការពិចារណា បូករួមទាំងកិលេសផងដែរ ដែលកិលេសនេះកើតឡើងមកពីភាពអវិជ្ជាចំពោះសភាវៈពិតនៅត្រឹមកំរិតបរមត្ថ - ចំពោះថាតើអារម្មណ៍របស់យើងកើតឡើងដោយរបៀបណា (វាមានការប្រែប្រួលគ្រប់ពេលទាំងអស់) ហើយថាតើយើងមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា (មិនមែនជាតួខ្លួនអសុវត្ថិភាពតូចមួយដែលរស់នៅក្នុងក្បាលរបស់យើង ហើយយើងអាចធ្វើឪ្យវាមានសុខសុវត្ថិភាពបានដោយគ្រាន់តែមានការស្រេកឃ្លានប៉ុណ្ណោះទេ)។ 

ភាពអវិជ្ជានេះគឺជាមូលហេតុគោល ហើយវាភ្ជាប់ទៅនឹងឥរិយាបថកុសល និងអកុសលទាំងពីរនេះ។ វានេះហើយជាអ្នកបង្កបញ្ហា បង្កើតឪ្យមានទម្លាប់ និងនិន្នាការសោមនស្ស និងទោមនស្ស និងការប្រព្រឹត្តទង្វើណាមួយនោះកើតឡើងជាថ្មីម្តងទៀត។ ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលលើការស្រេកឃ្លាននេះ ធម្មជាតិរបស់វាគឺមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងភាពអវិជ្ជាចំពោះអត្ថិភាពរបស់យើង។ យើងគិតថា «ខ្ញុំគឺជា ខ្ញុំ(តួខ្លួន) ជាមនុស្សដ៏សំខាន់បំផុតតែម្នាក់គត់ បើដូច្នេះក្តីសុខនេះមិនត្រូវទៅណាឆ្ងាយពីខ្ញុំទេ វាគឹជាការសំខាន់បំផុតដែលខ្ញុំត្រូវតែជាមនុស្សមិនមានទុក្ខ» ជាជាងគិតថា «អូខេ ខ្ញុំសប្បាយ ឬមិនសប្បាយ ចុះឥឡូវនេះយ៉ាងម៉េច? មូលហេតុពិតនៃការវិលកើតវិលស្លាប់មិនឈប់មិនឈរនេះគឺជាភាពអវិជ្ជារបស់យើងចំពោះសច្ចៈទាំងពីរ(សម្មតិសច្ចនិងបរមត្ថសច្ច)។ 

ការបញ្ឈប់ពិតនៃសមុដ្ឋាននៃទុក្ខ

សច្ចទីបីគឺការបញ្ឈប់ពិត បញ្ឈប់ពិតនូវមូលហេតុនៃទុក្ខ និងបញ្ឈប់ពិតនូវក្តីទុក្ខផងដែរ។ តើយើងអាចកម្ចាត់បង់ភាពអវិជ្ជាចំពោះសភាវៈពិតនេះបានដោយរបៀបណា? កាលណាអ្នកយល់ឃើញ ឬគិតចំពោះអ្វីមួយដែលមិនតំណាងឪ្យសភាវៈពិតទេ នោះគឺច្បាស់ជាគ្មានមូលដ្ឋានសំរាប់ការគិតនោះទេ។ វាមិនតំណាងឪ្យអ្វីមួយពិតប្រាកដ បើដូច្នេះគឺគ្មានអ្វីមួយដែលអាចទ្រទ្រង់វាបានឡើយ។ 

ឧបមាថាៈ កាលណាអ្នកបានឃើញនូវផ្ទាំងទស្សនីយភាពនៅក្នុងរោងកុន(បែបល្ខោនសម្តែងផ្ទាល់) ពោលគឺមានស្ទិគឺស្អិតជាច្រើនដែលគេបិទនៅពីក្រោយការតុបតែងផ្ទាំងទស្សនីយភាពនោះដើម្បីកុំឪ្យវាជ្រុះ។ បើនៅក្នុងភាសាទីបេគេនិយាយថា គ្មានអ្វីមួយដែលមានតួនាទីដូចស្ទីគឺដើម្បីយកមកបិទទប់ការគិតសន្មត់ឥតរូបឥតរាងរបស់យើងឪ្យឋិតនៅមានរូបមានរាងបានទេ។ កាលណាគ្មានស្ទីគឺបិទទប់ផ្ទាំងទស្សនីយភាពនោះឪ្យជាប់ទេ តើមានអ្វីកើតឡើង? វាច្បាស់ជាជ្រុះមិនខាន។ 

កាលណាអ្នកអាចធ្វើការផ្តោតអារម្មណ៍លើសច្ចភាពដែលថា គ្មានអ្វីដែលអាចទ្រទ្រង់នូវការគិតសន្មត់ឥតប្រយោជន៍របស់យើង បូករួមទាំងការបដិបត្តិថែមទៀតនោះ នៅទីបញ្ចប់អ្នកនឹងអាចធ្វើការផ្តោតអារម្មណ៍លើការត្រាស់ដឹងនេះជារៀងរហូតបាន។ បើគ្មានស្ទីគឺបិតផ្ទាំងទស្សនីយភាពនោះទេ គ្មានវិធីណាដែលវាអាចឋិតនៅជាប់បានទេ។ អារឿងដ្រាម៉ានៃកូនតួខ្លួនដ៏តូចមួយនៅក្នុងក្បាលរបស់យើងដែលតែងតែព្រួយបារម្ភថា «តើខ្ញុំគួរត្រូវធ្វើអ្វី?» និង «ខ្ញុំត្រូវតែជាមនុស្សល្អឥតខ្ចោះ» ហើយនិង «ខ្ញុំត្រូវតែធ្វើតាមចិត្តរបស់ខ្ញុំ» វានឹងឈប់លែងព្រួយបារម្ភទៀតហើយ។ កាលណាយើងមើលឃើញថា មិនមាន ឬក៏មិនធ្លាប់មានអ្វីមួយដែលអាចមកទ្រទ្រង់ការគិតសន្មត់ឥតប្រយោជន៍របស់យើងនៅឋិតឋេរបានទេនោះ ពេលនោះចិត្តរបស់យើងលែងបញ្ចេញនូវការគិតសន្មត់ចំពោះអ្វីដែលមិនអាចទៅរួចនោះទៀតហើយ។ ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននេះ យើងលែងបង្កាត់ភ្លើងនៃទម្លាប់ និងនិន្នាការនោះឪ្យឆេះទៀតហើយ ពីព្រោះថាវាគ្មានអ្វីយកមកបង្កាត់ឪ្យវាឆេះទៀតទេ។ លែងមានទៀតហើយពាក្យថាៈ «អត្តភាព ខ្ញុំ ខ្ញុំ ខ្ញុំត្រូវតែជាមនុស្សមានក្តីសុខ ខ្ញុំមិនអាចធ្វើជាមនុស្សមិនសុខបានទេ!»។ 

ប្រសិនបើគ្មានគ្រឿងអ្វីមកបង្កាត់ភ្លើងទម្លាប់ ឬនិន្នាការនោះឪ្យឆេះទៀតទេ ពេលនោះអ្នកមិនអាចនិយាយថាអ្នកមាននិន្នាការឬមានទម្លាប់ទៀតទេ។ កិច្ចអ្វីមួយអាចក្លាយទៅជានិន្នាការឬទម្លាប់បានលុះត្រាណាតែមានផល ប្រសិនបើមានផល បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញគឺថា ទស្សនៈទាំងមូលនៃសណ្ឋាននៃទម្លាប់គឺអាស្រ័យលើភាពមានផល។ ប្រសិនបើគ្មានផលទេ មានន័យថាគ្មានសណ្ឋាននៃទម្លាប់ឬនិន្នាការណាមួយហុចផលឪ្យទៀតទេ។ 

នេះហើយជាវិធីសាស្រ្តដែលយើងអាចបង្វិលបញ្ច្រាសទិសនៃវាលវដ្តសង្សារ នៃការវិលកើតវិលស្លាប់មិនលែងនេះបាន។ បើទោះបីជាមនោរបស់យើងពោរពេញដោយគំនរសណ្ឋាននៃទម្លាប់និងនិន្នាការកាលពីអនន្តរកាលណាក្តី បើគ្មានគ្រឿងអ្វីមកបង្កាត់ឪ្យវាឆេះទេ នោះមានន័យថាវាលែងកើតទៀតហើយ។ កាលណាយើងមានសតិដឹងចំពោះសភាវៈពិតជានិច្ចគ្រប់ខណៈពេលមិនលែង ពេលនោះយើងលែងបង្កើតគំនរឥរិយាបថនៃការប្រព្រឹត្តតាមតែសន្ទុះនៃចិត្តដោយគ្មានការពិចារណាទៀតហើយ ដែលវាជាអ្នកនាំមកនូវសណ្ឋាននៃទម្លាប់និងនិន្នាការផ្សេងៗ។ បើទោះបីជាការវិលកើតវិលស្លាប់នៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារ និងសុខទុក្ខរបស់យើងរលាយបាត់ទៅហើយយ៉ាងណាក្តី ជារៀងរហូត។ នេះគឺជាការបញ្ឈប់ពិត ហើយយើងទទួលបានការរួចរំដោះចេញពីកងទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួង។ 

មនោមាគ៌ាពិតដើម្បីនាំទៅរកការបញ្ឈប់ពិត

អរិយសច្ចទីបួនជាធម្មតាត្រូវបានគេបកប្រែថាជា «មាគ៌ាពិត» សំដៅដល់សភាពនៃមនោ ឬការយល់ដឹង ប្រដូចទៅនឹងមាគ៌ាដែលនាំអ្នកឆ្ពោះទៅរកគោលដៅរបស់អ្នក។ ប្រការនេះគឺសំដៅដល់ការយល់ត្រូវ(សម្មាទិដ្ឋិ)ចំពោះសច្ចៈពីរ(សម្មតិសច្ចនិងបរមត្ថសច្ច)។ យើងកាន់តែផ្សាំខ្លួននឹងវាកាន់តែច្រើន (រហូតដល់ទីបំផុតយើងនឹងយល់ចំពោះវាជារៀងរហូត) វានឹងក្លាយទៅជាមនោមាគ៌ាដែលនាំមកនូវការបញ្ឈប់ពិតនៃការវិលកើតវិលស្លាប់មិនលែង។ 

នេះគឺជាវិធីសាស្រ្តដែលយើងដកស្រង់អរិយសច្ចបួនចេញពីសច្ចពីរ។ 

តើយើងចូលទៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារដោយរបៀបណា? បើយោងទៅតាមឃ្លាកំណាព្យដែលយើងបានអាន កំណាព្យនេះបានលើកឡើងអំពីអរិយសច្ចពីរដំបូងនៃអរិយសច្ចបួន ពោលគឺទុក្ខសច្ច និងសមុទិយសច្ច។ សាមញ្ញបំផុតនោះគឺថាយើងចូលទៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារដោយសេចក្តីមោហៈ(វង្វែងភ័ន្ត)របស់យើងចំពោះសច្ចពីរ អាចថាយើងមិនដឹងចំពោះសភាវៈពិត ឬក៏យើងស្រមៃដល់អ្វីមួយផ្សេងដែលពិតជាខុសគ្នាទាំងស្រុងពីអ្វីដែលជាសភាវៈពិត។ សំនួរសួរទៀតថាៈ តើយើងចាកចេញពីទីនេះ(វដ្តសង្សារ)ដោយរបៀបណា? ពោលគឺតាមរយៈនៃអរិយសច្ចទីបីនិងទីបួន ឬយើងហៅថា ការបញ្ឈប់ពិត និងមនោមាគ៌ាពិត។ បើដូចនេះដោយសារយើងមិនដឹងចំពោះសច្ចពីរនៃសភាវៈពិត(សម្មតិសច្ចនិងបរមត្ថសច្ច) យើងទទួលបាននូវអរិយសច្ចពីរដំបូងក្នុងចំណោមអរិយសច្ចទាំងបួន(ទុក្ខសច្ចនិងសមុទិយសច្ច) ហើយបើយើងដឹងច្បាស់ចំពោះសច្ចពីរនៃសភាវៈពិតវិញ យើងទទួលបាននូវអរិយសច្ចពីរចុងក្រោយនៃអរិយសច្ចទាំងបួន(បញ្ឈប់ពិត និងមាគ៌ាពិតនៃចិត្ត)។

បើទោះបីជាប្រការនេះហាក់បីដូចជាមានភាពស្មុគស្មាញបន្តិចយ៉ាងណាក្តី តែនេះគឺជាវិធីសាស្រ្តដែលយើងធ្វើការបដិបត្តិព្រះធម៌ដើម្បីព្យាយាម និងដើម្បីទទួលបាននូវភាពជឿជាក់ក្នុងចិត្តថាយើងអាចឈានទៅសម្រេចគោលដៅរបស់យើងបានដូចដែលបានពន្យល់បកស្រាយហើយដោយព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយយើងធ្វើការផ្តោតបំណងលើការបដិបត្តិរបស់យើង។ កាលណាយើងយល់ច្បាស់គ្រប់ជ្រុងជ្រោយត្រឹមត្រូវអស់ហើយ យើងអាចយកពាក្យប្រៀនប្រដៅផ្សេងៗទៀតមកបញ្ចូលគ្នា(ព្រះធម៌)ដើម្បីធ្វើការបដិបត្តិ។ តាមរយៈនៃការបដិបត្តិសមាធិ យើងចាប់ផ្តើមផ្សាំខ្លួននិងការបដិបត្តិនេះ៖ យើងបដិបត្តិឪ្យវាក្លាយទៅជាទម្លាប់ដើម្បីឪ្យយើងមើលឃើញនូវសភាវៈពិត។ 

ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃការ ស្តាប់ ការគិតពិចារណា និងការបដិបត្តិសមាធិ យើងច្បាស់ជាទទួលបាននូវភាពជឿជាក់នៅក្នុងចិត្តថាគោលបំណងដែលយើងតម្រង់ទៅរកនោះគឺអាចសម្រេបានដោយការបដិបត្តិរបស់យើង។ វាគឺជាសច្ចភាពពិតប្រាកដដែលយើងអាចសម្រេចបាន ប្រសិនបើយើងខិតខំប្រឹងប្រែងពិតប្រាកដ។ តាមវិធីនេះ ធ្វើឪ្យការបដិបត្តិរបស់យើងមានលំនឹង និងមានតុល្យភាព ពីព្រោះថាវាមិនមែនផ្អែកលើតែជំនឿមិនច្បាស់ការថាយើងប្រហែលជាអាចសម្រេចគោលដៅនោះបាន តែផ្ទុយទៅវិញយើងមានភាពជឿជាក់មុតមាំនៅក្នុងចិត្តថាពិតជាអាចសម្រេចបាន។