Оюун судалсны хэмжээ

Хэрэв миний бүтээсэн ном бүхэн нэгэн сэтгэхүйд хурваас; 

Энэ бол өөрийгөө эрхэмлэх үзлийг хорих сэтгэхүй. Бидний хандлагыг цэвэрлэж, сургах долоон бүлэгт энэхүү сургаал бүхэлдээ, мөн бусад Ложон зохиолууд бүгд хувиа хичээх, өөрт эзлэгдэх хандлагыг арилгах зорилготой. Бид зөв зам мөрт орсон бөгөөд хэрэв бидний Номын бүтээл өөрийгөө эрхэмлэх үзлийг багасгах нэг зорилгод чиглэж байвал бүтээл амжилттай болно гэдгийг бид мэддэг. Энэ бол бид тодорхой ахиц гаргаж, үр дүнд хүрч байгаагийн нэг шинж.

Гэвч юуны түрүүнд “ахиц” гэдэг нь юу гэсэн үг болохыг ойлгох ёстой. Үүнийг ойлгох нь маш чухал гэж би бодож байна. Тухайлбал, зам мөрөөр ахиц гаргах тухай ярих үед ямар нэг шугаман өсөлтийн талаар ярьдаггүй. Бид органик гариг ертөнцөд амьдарч буй органик амьтад бөгөөд аливаа зүйл тэгш шугаман хэлбэрээр явагддаггүй. Тэгш шугаман хэлбэр гэдэг нь бүтээлээ хийснээр бид өдөр өдрөөр сайжирсаар байхыг хэлэх болов уу. Зам мөрийг таван мөр, бодьсадвын арван газар гэх мэтээр үзүүлдэг учраас түүнийг шугаман өсөлттэй байна гэсэн ойлголт төрдөг байх. Мэдээж бид нэг шатнаас нөгөө шатанд ахидаг боловч энэ үйл явц нь тогтмол, өдөр өдрөөр өсөх өсөлт биш юм. Зарим өдөр бүтээл амжилттай болох боловч зарим өдөр үгүй. Энэ бол энгийн үзэгдэл бөгөөд шантрах, бодит бус хүлээлтээс зайлсхийх нь маш чухал. Үүнийг бүх бясалгалд онцлон тэмдэглэдэг. Бидний хүлээж буй зүйл бол урт хугацаанд гарах өөрчлөлт. Урт хугацаанд гарах өөрчлөлт гэдэг нь хэдийгээр өдөр өдөрт сайн, муу янз бүр байсан ч хийж буй бүтээлээр бидний хувиа хичээх хандлага багасах явдал юм. Энэ бол бид бүтээлээ зөв хийж байгаагийн шинж.

Өдөр тутмын бүтээл хийж байх үеийн гол зорилго нь өөрт анхаарал хандуулах, хувиа хичээх байдлыг арилгахад чиглэх хэрэгтэй. Үнэндээ зөвхөн энд ярилцаж байгаа бус бүх бүтээлүүд ийм зорилготой байдаг. Жишээ нь, хэрэв бид сэтгэлийн тайван, тогтуун төлөв төлөвшүүлэх шинэй (шамата) бүтээл хийх гэж буй бол энэ нь төвлөрөл, дурьдлыг төлөвшүүлснээр хувиа хичээх хандлагагүй байх зорилготой байх хэрэгтэй. Ердөө амьсгал дээр төвлөрөх, амьсгал дээрээ төгс төвлөрч сурах нь энэ бүхний зорилго биш. Бурханы шашны бус хүмүүс шинэйд ийм байдлаар суралцдаг. Энэ нь олон ач тустай дасгал боловч энд ярьж буй ач тус нь анхаарлаа төлөвшүүлснээр хэрэв бид “би, би, би” хэмээн өөрийнхөө талаар бодож эхэлбэл түүнийг буцаан бусдад хандуулах тухай юм.

Энэ нь Шантидэвагийн Бодьсадвын явдалд орохуй (Бодисаттвачаряа-аватара) бүтээлээс нилээд тодорхой харагдана. Тэрээр өөрийг бусдаар арилжих тухай энэ сургаалаа төвлөрөх бясалгалын тухай бүлэгтээ үзүүлсэн. Энэ бас тийм сайн орчуулга биш юм (төвлөрөх бясалгал, Англ. meditative concentration). Энэ нь үнэндээ сэтгэлийн төвлөрсөн төлөв буюу бодь сэтгэл, бусдыг эрхэмлэх сэтгэл дээр төвлөрсөн сэтгэл гэсэн утгатай. Энэ бол бидний төвлөрөх хэрэгтэй, бидний дурьдан санаж байх зүйл. Хэрэв бид үүнийг амьдралдаа хэрэгжүүлэн улмаар бусдад туслах талаар илүү санаа тавьж байвал шинэй бүтээлийг амжиллтай болж байна гэж мэдэж болно. Энэ нь ямарч бүтээлд адилхан бөгөөд хэрэв хувиа хичээх хандлагыг бууруулахад тусалж байвал бүтээл амжилттай болж байна гэсэн үг. Энэ нь эдгээр олон сургаал, бүтээлийг өдөр тутмын амьдралд хэрхэн хэрэглэхийг мэдэж байх нь маш чухал гэдгийг харуулж байна. Бид үзэл баримтлал, тэр дундаа “би, би, би” гэсэн бодлоосоо сэтгэлээ цэвэрлэх хэрэгтэй. Хэрэв эдгээр бүтээлүүд нь өөрт бага төвлөрч, бусдад илүү их анхаарал хандуулахад тусалж байвал бид тэднийг зөв хийж байна гэсэн үг.

Зохиол цааш ингэж үргэлжилнэ.

Хэрэв хоёр гэрчийн эрхэмийг сонгон; 

Үнэндээ ахиц гаргаж байгаа эсэхээ мэдэх үүднээс хандаж болох хоёр гэрч нь бусад хүмүүс болон бид өөрсдөө. Гэвч хоёр гэрчийн гол гэрч нь бид. Бид бүтээлээ зөв хийж байгаа эсэхээ багшаасаа эсвэл эргэн тойрны хүмүүсээс асуух шаардлага байхгүй. Бид өөрийн дотоод шинж тэмдэгээрээ өөрийгөө мэдэж болно. Энэ бол энэ бүлгийн гол санаа. Их хүмүүний таван шинжид хүрсэн эсэхийг харах гэрч нь бид өөрсдөө хэмээн сургаалын тайлбаруудад гардаг.

Их хүний эхний шинж бол сайхан сэтгэлт нэгэн. Үүнийг ихэнх тохиолдолд “их сэтгэл” гэж орчуулдаг боловч энэ нь үнэндээ зүрх сэтгэлтэй холбоотой. Энэ нь бид гол анхаарлаа өөрт бус бусдад хандуулах талаар боддог хүн үү эсвэл үгүй юу гэсэн утгатай. Тийм хүн бол их сэтгэлт хүн. Санскрит үг нь “махасаттва”. Зүрхэн сударт гардаг. Бид өөрийгөө мэднэ. Бусад хүмүүс бидний дотор юу байгааг хэлж үнэндээ чадахгүй. Юуны түрүүнд бид бусдын талаар бодож байна уу эсвэл өөрийн талаар бодож байна уу гэдгийг бид өөрсдөө мэднэ. Оройн хоолны амттанд сайхан бялуу байвал бид энд байгаа хүмүүс үүнийг таашаан идвэл хичнээн сайхан бэ гэж бодох болов уу эсвэл “Ямар сайхан юм бэ! Би ийм бялуунд дуртай. Бусад хүмүүс үүнд дургүй байгаасай” гэж бодох болов уу? Дэлгүүрт эсвэл кинонд орохоор дугаарлан зогсож байвал бид урдуур зогсож байгаа хүмүүсийг сайхан суудалд сууг гэж бодох болов уу эсвэл дугаарын урдуур орж өөрөө сайхан суудалд суухыг хүсэх болов уу? Энэхүү их сэтгэлтний түвшинд хүрэхэд ердөө хялбар биш! Мэдээж өөрийгөө хуурахгүй байх нь чухал. Бид хаана байгаа талаараа шударга байх хэрэгтэй.

Энэ арга бол ямар нэг гэм буруутайд тооцох эсвэл үнэлэлт дүгнэлт өгөх арга биш гэдгийг ойлгох нь чухал. “Би одоо хэр нь хувиа хичээсээр байгаа учраас муу хүн” эсвэл “Би үүнийг зөв хийхгүй байна” гэж бид бодохгүй. Бид өөрийн талаар бус бусдын талаар бодох ёстой гэсэн ийм ёс суртахууны баримтлал байдаггүй. Бурханы шашинд “ёстой” гэдэг ойлголт байдаггүй. Ердөө бусдын талаар бодох нь илүү тустай; энэ нь асуудал, бэрхшээлийг багасгадаг гэж үзнэ.

Өөрт болон бусдад хандах хандлагаа солих энэхүү тонлэн бүтээлд хүрэхийн тулд дамжих шаардлагатай үе шатууд бий. Тонлэн бүтээлийн өмнөх үе шат нь өөрийгөө эрхэмлэхийн сул тал, бусдыг эрхэмлэхийн давуу талуудыг тунгаан үзэх үе шат юм. Энэ нь хувиа хичээн аливаа зүйлийг хийх нь бидэнд ердөө илүү их асуудал бий болгодог гэдгийг ойлгосон ойлголтон дээр үндэслэнэ. Жишээ нь, хэрэв бид сэтгэл санаагаар хямарсан үед өөрийгөө өрөвдвөл бидний зовлон улам нэмэгдэнэ. Харин эсрэгээрээ хэн нэгэнтэй утсаар ярьж эсвэл бусдад туслах ямар нэг зүйл хийвэл тэр нь бидний сэтгэлийг илүү дээр болгоно. Энэ бол ердөө сул болон давуу талыг нь харж алийг нь хүсэж байгаагаа шийдэх асуудал. Иймд өөрийн хандлагыг цэвэрлэж байх үед бидний арилгах ёстой хоёр зүйл бол өөрийгөө гэм буруутайд тооцох, аливааг сайн эсвэл муу гэж үнэлэх явдал. Энэ нилээд чухал. Үгүй бол энэхүү үйл явц нь нилээд гажуудах хандлагатай болно. Энэ бол эхний их шинж юм.

Хоёрдахь их шинж нь буянд (эерэг үр дагаварт хүргэх үйл) суралцсан байдал. Үүнийг бид бас өөрөө харна. Би ямар нэг сөрөг үр дагаварт хүргэх байдлаар үйлдэл хийж байна уу? Арван нүглийн (сөрөг үр дагаварт хүргэх үйл) тухай ойлголтыг нилээн өргөн хүрээнд авч үзэх нь чухал. Энэ нь ердөө гадагш гарч хүний амь нас таслах тухай бодлоор хязгаарлагдахгүй, бүр хэн нэгэнд бие махбодын хувьд гэм хүргэх талаар бодох бодол үүнд орно. Түүнчлэн хэтэрхий хурдан алхснаар өндөр настай хүн биднийг гүйцэж чадахгүй байх гэх мэтээр тэдэнд бие махбодын хувьд хатуу хандах нь бусдын талаар бус зөвхөн өөрийн талаар бодох явдал дээр суурилсан сөрөг үйл юм. Зөвхөн өөрийн тухай бодсоны улмаас бид сөрөг үр дагаварт хүргэх байдлаар үйлдэл хийдэг бөгөөд хэрэв бид бусдад гэм хор хүргэхээс зайлсхийн эерэг үр дагаварт хүргэх байдлаар үйлдэл хийж байвал энэ нь ахиц гарч буйн шинж. Үүнийг бид өөрсдөө хамгийн сайн гэрчилнэ.

Гуравдахь их аугаа явдал бол бэрхшээлийг давах чадвар. Энд бэрхшээл гэдэг нь өөрийн сөрөг үр дагаварт хүргэх сэтгэл хөдлөл, хандлагуудыг даван туулахыг хичээх явцад гарах тэдгээр бэрхшээлүүд юм. Үүнийг бид хэрхэн хийж байгаагаа өөрсдөө хамгийн сайн мэднэ. Би тэдгээр бэрхшээлүүдийг даван туулахыг үнэхээр хичээж, уурлаж бухимдах, шунах сэтгэлийн нөлөөнд орохгүйгээр үйлдэл хийж байна уу? Эдгээр сэтгэлийн хорны нөлөөнд орж үйлдэл хийх үедээ бид бусдын талаар бус өөрийн талаар боддог. Хэрэв бид үнэхээр бусдын талаар бодож байвал сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг хандлагаа даван туулахыг хичээх нь гарцаагүй.

Дөрөвдэх их аугаа явдал нь сахилга бат сахих. “Сахилга бат” гэдэг нь сахилаа баримтлах гэсэн утгыг илэрхийлнэ. Хувраг болон гэргийтэн хүмүүсийн аль алиных нь сахих олон янзын пратимокша сахилууд (ангид гэтлэхүйн санваар) бий. Эдгээр сахилуудад амьтны амь таслахгүй, хулгай хийхгүй, худал хэлэхгүй, зохисгүй бэлгийн харилцаанд орохгүй, архи болон бусад мансууруулах бодис хэрэглэхгүй гэсэн сахилууд орно. Түүний дараа бодьсадвын сахил байх бөгөөд эдгээр нь бусдад туслахыг хязгаарлаж байдаг хандлага, зан байдлуудыг хорино. Дараа нь тарнийн зам мөрөөр явж гэгээрэлд хүрэхэд саад болох зан байдлуудыг хорьсон тарнийн сахил байна. Эдгээр сахилга батын гол санаа нь бусдад тусалж, гэгээрэлд хүрэхэд саад болдог сөрөг үр дагаварт хүргэх үйлүүдийг хязгаарлах явдал. Энэ санааг ойлгох нь маш чухал. Энэ нь Эзэн тэнгэр “Үүнийг хийж болохгүй” гэж хэлж бид түүнийг ямар нэг асуултгүйгээр дагах ёстой байдагтай адил биш. Бурханы шашинд ийм байдаггүй. Ямар нэг сахил авах үүрэг байдаггүй. Гэвч хэрэв бид бусдад хамгийн сайн тус хүргэх үүднээс гэгээрэлд хүрэхийг хүсэж байгаа бол түүнд хүрэхэд тус болох эерэг үр дүнд хүргэх үйлүүд гэж бий. Энэ нь бид эдгээр сөрөг үр дагаварт хүргэх үйлүүдийн талаар бодож үзэн тэдгээр нь хэрхэн бусдад туслахад саад болдогийг ойлгохыг хичээх ёстой гэсэн утгатай. Сахилаа үнэхээр сахиж байгаа эсэхийг гэрчлэх хамгийн сайн гэрч бол мэдээж бид өөрсдөө.

Тавдахь их аугаа явдалтан нь бодь сэтгэлээс уяатай их бүтээлч байх юм. Бидний сэтгэл, зүрх, зан байдал тэдгээр нь бүгд бодь сэтгэлээс уяатай бөгөөд бид өөрсдөө мөн түүний хамгийн сайн гэрч. Ялангуяа бид бүтээлд суралцаж байхдаа “Би бусдад тусалж байна. Би эмнэлэг дээр маш их цагийг өнгөрөөж байна. Би гайхалтай бодьсадва!” гэх зэргээр бодож бардам сэтгэл төрүүлэхгүй байхад анхаарах хэрэгтэй. Би үнэхээр гайхалтай учраас бусдад тусалж байна гэж бодох нь бид бүтээлийг зөв хийхгүй байгаагийн тодорхой шинж. Энэ бүхэн бол биднйи багш нар, тэдгээр дамжлагын багш нарын адис боловч энэхүү сүсгийг “Би бол хэн ч биш, би эмэгтэй, бүх зүйл таны аугаа чанарын үр дүн” гэх мэт сэтгэлээр бус тэнцвэртэй байдлаар төрүүлэх хэрэгтэй. Бардам сэтгэлгүй ийм тэнцвэртэй байдлаар хичээл зүтгэл гаргах нь бид ахиц гаргаж байгаагийн шинж.

Ахицыг харуулах өөр олон шинжүүд бий. Тэдгээрийн нэг нь эрдэнэт хүний төрлийг бясалгасны үр дүнд гарна. Энэ бол бусдад туслах боломжийг алдах нь тун тусгүй хэрэг гэх сэтгэл. Түүнчлэн энэ насандаа хөрөнгө, мөнгө хөөхөөс илүүтэйгээр ирээдүйн төрлүүддээ бусдад туслах нөхцөлийг бий болгохыг шамдах нь сайн шинж. Мэдээж энэ насанд бидэнд бусдад тусалж чадахуйц тодорхой түвшний таатай нөхцөл, материаллаг зүйл хэрэгтэй боловч тэднийг гол зорилго болгож харахгүй байх нь чухал. Бид гэгээрэлд хүрэхэд шаардлагатай олон төрөл гэдэг үүднээс бодож алсыг харах хэрэгтэй. Тэр бүх хугацааны туршид бидэнд бусдад туслах зохистой нөхцөл хэрэгтэй. Бидний зорилго бол жишээ нь бусдад тусалж чадахуйц хангалттай мөнгөтэй байх эсвэл хүмүүст байх газар хэрэгтэй бол тэдэнд өгч чадахуйц хангалттай том гэр байшинтай байх хэрэгтэй гэсэн бусдыг бодсон бодлоор хязгаарлагдах хэрэгтэй.

Хэрэв бид материаллаг эд зүйл хөөцөлдөхийг зогсоож, сэтгэлийн тайван байдал алдагуулдаг сэтгэл хөдлөл, хандлагаас чөлөөлөгдөхийг зорьж байвал тэр нь нэг шинж. Энэ юу гэсэн үг вэ? Энэ нь тухайлбал бид хаана амьдарсан ч, хэнтэй ч байсан тэр нь адилхан сайн, муу талтай байдаг гэдэг үүднээс тодорхой нэг газар амьдрах, тодорхой хэсэг хүмүүстэй хамт байхад төдийлөн их хүсэн уягдахгүй байх гэсэн утгатай юм. Бид хаана ч байсан, хэнтэй ч байсан тэдгээрт хүсэн хүлэгдэх, эсвэл тэдэнд дургүйлхэх сэтгэлд автах аюул байдаг бөгөөд энэ нь үнэндээ бусдад туслах боломжийг хаана. Энэ нь орчин тойрны хүмүүстэйгээ харилцаа холбоогүй бай гэсэн үг биш. Мэдээж бидэнд тодорхой харилцаа холбоо байх ба энэ нь ямар нэг зүйл хүртэх бус зөвхөн туслах зорилготой байна.

Хэнийг ч онцгой гэж харахгүй байх нь хүн бүр онцгой гэж харах боломж олгоно. Хэн ч бусдаас илүү сайн биш. Энэ нь тэрхүү тэгш сэтгэлийн хандлагыг төрүүлэх бөгөөд бид хаана, хэнтэй ч байсан өөрийн бүх энергийг тухайн хүн, тухайн нөхцөлд туслахад зориулна. Бид зарим том лам нар хэнтэй ч байсан тухайн мөчид тэдний найз болж, тэдэнд чин сэтгэлээсээ хандаж, хэнийг ч онцгойлон ялгахгүй байгааг хардаг. Энэ бол сургаал бидний сэтгэлд орж байгаагийн өөр нэг шинж юм.

Хэрэв бидэнд багш нартайгаа уулзахад тэдний өмнө ичих ямар нэг зүйл байхгүй байвал энэ нь нэг сайн шинж. Энэ бол бид чин сэтгэлтэй байж, дотооддоо амар амгалантай байгаа гэсэн үг.

Хэрэв бидний сэтгэлийн төлөв үргэлж сайн, сэтгэл хөөрч эсвэл гутрахгүй байвал энэ нь бас маш сайн шинж. Энэ нь бид бусадтай харилцахгүй гэсэн үг биш. Хэрэв бид тодорхой нэг сэтгэл хөдлөл илэрхийлэх шаардлагатай үед ямарч нүүрний хувиралгүй, чимээгүй байна гэсэн утга биш. Миний эгч бид хоёрын хооронд болсон нэг явдлыг би үргэлж санадаг. Тэрээр надад маш их тус нэмэр болдог. Би ердөө эхний хэдэн жил Энэтхэгт байж байгаад буцаж Америкт ирэн эгчтэйгээ хэсэг хугацаанд байсан. Хэсэг хугацаа өнгөрсний дараа тэрээр надад “Чи дотор муухайрмаар чимээгүй байх юм” гэж хэлсэн. Чимээгүй байж, харилцахгүй байх нь бүтээл хийх зөв арга биш. Бид ердөө хөшөө мэт бус харин амьд сэргэг, урам зоригтой байх хэрэгтэй. Тайван байдал бол дотор байна.

Зохиол цааш ингэж үргэлжилнэ.

Сэтгэлдээ ямагт амгалантай; 

Энэ нь бүр хэцүү нөхцөлүүдэд ч гутрахын оронд тэдгээр асуудлуудын талаарх хандлагаа сэтгэлийг тайван болгох, сэтгэлийн амгалан авчрах хандлагат урвуулах хэрэгтэй гэсэн үг. Хэрэв бид түүнийг хийж чадаж байвал, түүнийг хийж чадаж байгаа эсэхээ өөрөө харж байвал энэ нь бид бүтээлийг зөв хийж байгаа хэрэг. Төвдүүд амьдралд ойрхон жишээ хэрэглэх дуртай байдаг. Жишээ нь хэрэв бидэнд цай хүрэлцээгүй бол цай уусангүй гэж гутрахын оронд орой гарч бие засахгүй болсондоо баярлах хэрэгтэй гэдэг. Бид ийм олон янзын аргуудыг хэрэглэж, аливааг сөрөг талаас нь харж биш харин эерэг талаас нь харснаар юмс бидний хүссэнээр болохгүй байгаа үед уурлаж бухимдахгүй байж болно. Үүнийг бид ердөө аяндаа хийж байвал энэ нь бидний бүтээлийн сайн шинж юм.

Энэ хэсгийн сүүлийн санаа нь

Хэдийгээр алгасарсан ч чадах гэмээ нь би үнэхээр судалсан мөн. 

Жишээ нь төвлөрсөн байгаа үед машин жолоодох маш амархан, гэвч хэрэв сэтгэл маш их сарнисан үед ч жолоодож чадаж байвал бид маш сайн сурсан гэсэн үг. Үүний адилаар сэтгэл төвлөрсөн, нөхцөл нь нилээд тайван, амгалан үед өөрийн талаар их бодохгүй байж, бусдад туслах талаар бодоход хялбар байх болов уу. Галт тэргэнд суух үед хүн бага, цаг зав байгаа үед бол бусдад суухад туслах хялбар байна. Харин шүгэл дуугарч, галт тэрэг хөдөлж, өөр тав, зургаан хүн амжиж суух хэрэгтэй байгаа үед ямар байх бол? Бид хүн бүр галт тэргэндээ амжиж суухад анхаарал тавих болов уу эсвэл өөрөө суухын тулд хүн бүрийн хажууугаар шахаж, түлхэж орох болов уу? Бүр ийм сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулсан нөхцөлд ч бид өөрт бус бусдад гол анхаарлаа хандуулж чадах болов уу? Хэрэв тийм бол бид үнэхээр хандлагаа өөрчилсөн байна. Энэ бол тавдугаар бүлэг.