ادیان دیگر از منظر آیین بودا

گزینش و ویرایش [متن انگلیسی]:
Berzin, Alexander and Chodron, Thubten
Glimpse of Reality
Singapore: Amitabha Buddhist Centre, 1999

پرسش: دیدگاه آیین بودا به ادیان دیگر از چه منظری است؟

پاسخ: از آنجا که گرایش‌ها و علائق انسان‌ها یکی نیست، بودا به افراد مختلف روش‌های متفاوتی را ‌آموخت. عالیجناب دالایی لاما ضمن ذکر این مثال افزودند که وجود این همه ادیان متفاوت در جهان خارق العاده است. همان طور که تنها یک خوراک به مذاق همه خوش نمی‌آید، یک دین و یک مجموعه باورهای دینی هم پاسخگوی نیاز همه نخواهد بود. بنابراین، تنوع ادیان واین که هر فرد می‌تواند دین مورد نظرش را انتخاب کند بسیار سودمند است. عالیجناب از وجود تعدد ادیان خشنود و شادمان است.

امروزه، باب گفت و گوی مبتنی بر احترام متقابل میان استادان بودایی و رهبران ادیان دیگر باز است و این تعامل رو به افزایش است. مثلاً، دالایی لاما با پاپ دیدارهای متعدد دارد. در اکتبر سال ۱۹۸۶ پاپ رهبران تمام ادیان جهان را برای شرکت در همایشی بزرگ به شهر آسیسی واقع درایتالیا دعوت کرد. حدود ۱۵۰ نماینده در این همایش شرکت کردند. دالایی لاما در کنار پاپ نشسته بود و این افتخار را یافت که اولین سخنران باشد. در آن دیدار رهبران روحانی درباره موضوعاتی که درهمه ادیان مشترکند از جمله اخلاقیات، عشق و شفقت صحبت کردند. دیدن همکاری و همدلی میان رهبران دینی مختلف و احترام متقابلی که نثار یکدیگر می‌کردند برای مردم بسیار دلگرم کننده بود.

البته اگر راجع به متافیزیک و الهیات صحبت کنیم می‌بینیم که تفاوت‌هایی وجود دارد. این تفاوت‌ها را به هیچ روی نمی‌توان نادیده گرفت. اما این موضوع به آن معنا نیست که رویکردی کودکانه داشته باشیم که به هم می‌گویند: «پدر من از پدر تو قوی‌تر است.» این بسیار کودکانه است. مفیدتر آن است که نقاط مشترک را ببینیم. تمام ادیان دنیا این هدف را دنبال می‌کنند که وضعیت انسانیت بهبود یابد و می‌خواهند بشر بیاموزد که اگر اخلاقیات را در پیش بگیرد زندگیش بهترمی‌شود. همه ادیان به انسان‌ می‌آموزند که کاملاً غرق جنبه‌های مادی زندگی نشود بلکه دست کم میان تلاش برای پیشرفت مادی و پیشرفت معنوی تعادل برقرار کنند.

اگر تمام ادیان با یکدیگر همکاری کنند و ضعیت جهان بهتر خواهد شد. ما علاوه بر پیشرفت مادی به پیشرفت معنوی هم نیاز داریم. اگر فقط بر جنبه‌های مادی زندگی تاکید کنیم آن وقت شاید هدف دلخواه‌ مان این باشد که سلاح بهتری تولید کنیم که همه را نابود کند. در حالی که اگر به شیوه‌ای انسانی و روحانی بیندیشیم از هراس و مشکلاتی آگاه می‌شویم که زاییده افزایش تدریجی سلاح‌های کشتار جمعی است که مخرب هستند. اگر هم فقط به حیات معنوی توجه نشان بدهیم و از جنبه مادی زندگی غفلت کنیم مردم گرسنه می‌مانند و آن هم گزینه خوبی نیست. باید توازن ایجاد کنیم.

یکی از جنبه‌های تعامل میان ادیان دنیا این است که آنها در بعضی از تخصص‌هایشان با یکدیگر سهیم می‌شوند. مثالی از این دست تعامل میان بودایی‌ها و مسیحیان است. بسیاری از مسیحیان اهل نظر علاقه‌مند هستند که روش‌های تعمق و تمرکز را از بودایی‌ها بیاموزند. بسیاری از کشیش‌های کاتولیک، دیرنشینان، راهبان و راهبه‌ها به دارامسالای (Dharamsala) هند می‌آیند تا این مهارت‌ها را فرا بگیرند و آنها رابه رسوم خود بیافزایند. بوداییان بسیاری در مدارس علوم دینی مسیحی تدریس کرده‌اند. از من هم گاه دعوت می‌شود تا در آنجا آموزش بدهم چگونه تمرکز کنیم و تعمق وعشق را افزایش دهیم. مسیحیت به ما می‌آموزد که همه را دوست بداریم. اما به تفصیل شرح نمی‌دهد که چطور دوست بداریم. آیین بودا از نظر شیوه‌های آموزش محبّت بسیار غنی است. دین مسیحیت در بالاترین سطوح آماده است که این روش‌ها را از آیین بودا فراگیرد. این امر به این معنا نیست که قرار است مسیحیان بودایی شوند. هیچ کس قصد آن ندارد که دیگری را به دین خود درآورد. آنها می‌توانند این روش‌ها را با دین خود سازگار کنند و به کار گیرند تا به یاری آنها مسیحیان بهتری باشند.

همچنین بسیاری از بودایی‌ها علاقه مندند که خدمات اجتماعی را از مسیحیت فراگیرند. در بسیاری از سنت‌های مسیحی تأکید شده که راهب‌ها و راهبه‌ها باید در امر آموزش، خدمات بیمارستانی، مراقبت از سالمندان، رسیدگی به کودکان یتیم و... فعالیت کنند. با آن که این نوع خدمات اجتماعی در بعضی کشورهای پیرو دین بودا رواج یافته است، به دلایل گوناگون اجتماعی و جغرافیایی در بعضی دیگر رایج نیست. بودایی‌ها می‌توانند خدمات اجتماعی را از مسیحیان یاد بگیرند. عالیجناب دالایی لاما در این مورد به شیوه‌ای بسیار متعادل می‌اندیشد. این موضوع به معنی آن نیست که بودایی‌ها رفته رفته مسیحی می‌شوند. بلکه به آن معناست که تجربه مسیحیان دارای جنبه‌هایی است که بودایی‌ها می‌توانند فرا گیرند. هم چنین در تجربه بودایی‌ها چیزهایی وجود دارد که برای مسیحیان آموختنی است. به این ترتیب در میان ادیان جهان میدانی باز برای تبادل آراء وجود دارد که بر احترام متقابل بنا شده است.

هر جا که انسان‌ها سایر ادیان را بپذیرند و بدون تعصب قضاوت کنند، تعامل میان ادیان اغلب در بیشترین سطح صورت می‌گیرد. در جایی که این تعامل کاهش می‌یابد مردم بیمناک می‌شوند و طرز فکرشان شبیه طرز فکر هوداران تیم‌های فوتبال می‌شود: «این تیم فوتبال من است و سایر ادیان‌ تیم‌ فوتبال حریف هستند!» چنین نگرشی ما را به رقابت و ستیز با هم می‌کشاند. این امر چه در ادیان دیگر اتفاق بیفتد و چه در آیین‌های مختلف کهن بودایی بسیار ناراحت کننده است. بودا روش‌های فراوان و گوناگونی را آموزش داد و همه این روش‌ها هماهنگ با هم عمل می‌کنند تا به طیف وسیعی از انسان‌های مختلف کمک کند. از این رو لازم است که به تمام آیین‌ها، چه آیین‌های بودایی و چه آیین ادیان دیگر جهان احترام بگذاریم.