دوجے دھرماں بارے بدھ مت دی سوچ

 اج کل، آپس دی ستکار دی بنیاد تے، بدھ مت دے عالماں تے دوجے دھرماں دے آگوواں وچکار گل بات ودھدی جا رہی اے۔ مثال دے طور تے، دلائی لاما اکثر پوپ نوں ملدے نیں۔ اسیسی، اٹلی وچ، اکتوبر ۱۹۸۶ وچ، پوپ نے دنیا دے سارے دھرماں دے آگوواں نوں اک وڈے اکٹھ تے بلایا۔ اوتھے کوئی ڈیڑھ سو نمائندے آۓ۔ دلائی لاما پوپ دے نال بیٹھے سان تے اوہناں نوں سب توں پہلاں تقریر دا شرف حاصل ہویا۔ ایس اجلاس وچ، روحانی آگوواں نے ایہو جۓ ارتھاٹ مثلاً اخلاق، پیار تے درد مندی جیہڑے سارے دھرماں وچ سانجھے نیں، تے گل بات کیتی۔ لوکیں اوس سنجوگ، ایکتا تے اک دوجے دی آدر جیہڑی مذہبی آگوواں نے وکھائی توں بڑے راضی ہوۓ۔

 بےشک ہر دھرم انوپ روپ رکھدا ہے۔ ایہ درست ہے کہ جے ما بعد الطبیعیات اتے الہیات دے مسلیاں اوپر بحث کیتی جائے تے ایہناں وچ بوہت سارے جھیڑے موہرے آوندے ہین، ایہناں جھیڑیاں توں بچن دی کوئی راہ نئیں۔ پر ایس دا ایہ مطلب نہیں کہ بحث انج کیتی جاوے کہ "میرا  ایمان تہاڈے ایمان نالوں ودیہ اے۔'' ایہ فضول گل ہے۔ دنیا دے سارے دھرم انساناں دے حال نوں چنگا  بنان دا جتن کر رہے  نیں اتے نیکی، محبت، درد مندی اتے عفو دا سبق پڑھا کے لوکاں نوں بھلی زندگی گذارنا سکھاندے نیں۔ سبھناں دی شکشا ایہ ہے کہ انسان نوں صرف زندگی دے مادی انگ وچ پھنس کے نہیں رہ جانا چاہیدا سغوں گھٹ توں گھٹ اینی کوشش کرنی چاہیدی اے کہ مادی ترقی اتے روحانی ترقی وچکار اک توازن قائم رکھیا جا سکے۔

 جے سارے دھرم رل کے جگ دا حال سدھارن دا ایکا کرن تے ایہ بڑا چنگا ہووے۔ سانوں نری مالی ترقی ہی نئیں لوڑی دی، سانوں روحانی ترقی دی وی تاہنگ اے۔ جے اسی نری مادی پکھ نوں ہی اہم جانئیے، تے فیر اک ایہو جیہا بمب بناونا جیہڑا سب نوں مار سٹے اک من پسند ہدف ہووے دا۔ دوجے پاسے، جے اسی انسانیت یا روحانیت راہیں سوچئیے، تے اسی اوس ڈر تے دوجیاں فکراں توں واقف آں جیہڑیاں کہ ڈاڈھی تباہی مچان والے ہتھیار اکٹھے کرن توں جنم لیندیاں نیں۔ جے اسی نری روحانی ترقی کرئیے تے مادی ترقی ول دھیان نہ دیئیے تے لوکیں بھکے مرن دے، تے ایہ وی کوئی چنگی گل نئیں۔ سانوں توازن دی لوڑ اے۔

 دنیا دے دھرماں وچکار گل بات دا اک نتیجہ ایہ وے کہ اوہ آپس وچ اپنیاں اچیچ گلاں پئے ونڈدے نیں۔ مثال دے طور تے، بدھ متیاں تے عیسائیاں وچکار میل اوپر گوہ کرو۔ کئی عیسائی سوچنہار بدھ مت دے مراقبے تے ارتکاز دے طریقے سکھنا چاہندے نیں۔ کئی کیتھولک پادری، ایبٹ، راہب تے راہباں دھرم شالہ، بھارت آۓ نیں تاں جے ایہ گُر سکھ کے مڑ کے اپنے دھرم ول لے جاون۔ کئی بدھ متیاں نیں کیتھولک خانقاہواں وچ درس دتا اے۔ مینوں وی کدی کدار اوتھے بلاوندے نیں تاں جے اوہناں نوں مراقبے، ارتکاز تے پیار ودھان بارے درس دیواں۔ عیسائی دھرم سانوں سبناں نال پیار کرنا سکھاندا اے، پر ایہ چنگی طراں نئیں دسدا کہ ایہ کم کویں کیتا جاۓ۔ بدھ مت کول پیار ودھان دے کئی طریقے نیں۔ عیسائی دھرم اک اچی پدھر تے بدھ مت کولوں ایہ وَل سکھن نوں تیار اے۔ ایدا مطلب ایہ نئیں کہ عیسائی بدھ متی بن چَلے نیں – ایتھے کوئی وی کسے دوجے نوں اپنے دھرم وچ رلا نئیں رہیا۔ ایہ ول سکھ کے اپنے دھرم دے اندر رہندیاں ہویاں اوہ اک بہتر عیسائی بن سکدے نیں۔

ایسے طراں ہی، کئی بدھ متی عیسائیاں کولوں سماج دی سیوا دا ڈھب سکھنا چاہندے نیں۔ کئی عیسائی پنتھ اپنے راہب تے راہباواں نوں تعلیم دین، ہسپتالاں وچ کم کرن، بڈھیاں تے یتیماں دی سیوا، وغیرہ کرن تے زور پاوندے نیں۔ کجھ بدھ متی دیساں نیں ایہ والیاں سماجی خدمتاں اپنائیاں نیں، پر سبناں نے نئیں، جدے کئی سماجی تے جغرافیائی کارن نیں۔ بدھ متی عیسائیاں کولوں سماجی سیوا کرنا سکھ سکدے نیں۔ تقدس مآب دلائی لاما نوں ایہ بوہت پسند اے۔ ایدا مطلب ایہ نئیں کہ بدھ متی عیسائی ہو چلے نیں۔ سغوں، ایدا مطلب ایہ وے کہ بعض عیسائی تجربے ایہو جیہے نیں جنہاں کولوں بدھ متی کجھ سکھ سکدے نیں؛ تے کجھ بدھ متی تجربے وی ہین جنہاں کولوں عیسائی کجھ سکھ سکدے نیں۔ ایس طراں، جگ دے دھرماں وچکار آپس دی ستکار دی بنیاد تے، کھلی گل بات ہو سکدی اے۔

عام طور تے دھرماں وچکار گل بات اچی پدھر تے ہوندی اے، جتھے لوکاں دے من کھلے تے تعصب توں پاک ہوندے نیں۔ ایس طراں ہیٹھلی پدھر تے ہوندا اے کہ لوکیں ڈردے نیں تے فٹ بال ٹیم والی سوچ بنا لیندے نیں: " ایہ میری فٹ بال دی ٹیم اے تے دوجے دھرم مخالف دھراں نیں!" ایہو جئی سوچ رکھدیاں اسی مقابلہ کرنے آں تے لڑنے آں۔ ایہ گل بڑی مندی اے۔ بھاویں ایہ دھرماں وچکار ہووے یا بدھ مت دے مختلف پنتھاں وچکار ہووے۔ مہاتما بدھ نے کئی طریقے سکھاۓ تے اوہ رل کے کئی طراں دے وکھو وکھ لوکاں دی مدد کرن دے کم آوندے نیں۔ ایس پاروں، سارے دھرماں دی عزت ضروری اے، بدھ مت دے اندر وی تے دنیا دے دھرماں وچکار وی۔  

 ہن تیکر دھرماں وچکار وچار ونڈ اُچی پدھر اوپر دھرمی آگوواں وچ ہی ہوئی اے - جتھے لوکی دل دے بوہتے کھلے اتے گھٹ پکھ پاتی ہوندے نیں۔ ہیٹھلی پدھر تے لوکی گھٹ سرکھشت محسوس کردے نیں اتے اک فٹ بال ٹیم دی سوچ بنا لیندے نیں - جتھے مقابلہ اتے لڑائی چلدی اے۔ ایہو جیہا سبھاو، بھاویں دھرماں وچکار ہووے یا مختلف بودھی پنتھاں وچکار، بڑے افسوس دی گل اے۔ مہاتما بدھ نے کئی ون سونّے طریقے دسے، تے اوہ سارے بوہت سارے لوکاں دے کم آوندے نیں۔ ایس پاروں، ساری ریتاں نوں آدر دینا ضروری اے، بدھ مت دے اندر اتے دنیا دے دھرماں وچکار۔