مہاتما بدھ دا دھرم دا پہلا سبق
اج توں ۲،۵۰۰ سال پہلے جد مہاتما بدھ نوں بودھ گیا وچ گیان پراپت ہویا، تے شروع وچ اوہ لوکاں نوں دھرم دی شکشا دین تے راضی نئیں سی، ایس ڈر توں کہ لوکی ایس نوں بوہت اوکھا اتے نا قابل سمجھ پان گے، یا ایہ کہ لوکی دنیا دی عیش ارام وچ اینے رُجھے ہوئے نیں کہ اوہ ایس وچ کوئی دلچسپی نئیں لین گے۔ روائت اے کہ پراچین صحیفیاں وچ لکھیا اے کہ براہما، جو کہ کائنات دا خالق اے، دا مہاتما بدھ نوں ظہور ہوا اتے اوس نے مہاتما بدھ نوں درخواست کیتی کہ اوہ انساناں دے بھلے دی خاطر اوہناں نوں دھرم دی شکشا دیوے، کیونکہ اوہناں وچ بعض گیان پان دی یوگتا رکھدے سان۔ ایس اوپر مہاتما بدھ نے ڈیر پارک وچ چار اُچی سچائیاں جو کہ بدھ مت پنتھ دا مکمل احاطہ کردیاں نیں اتے اج وی بدھ پنتھ دی بنیاد منیاں جاندیاں نیں اوپر پہلا درس دتا۔
پہلی سچائی جس اوپر مہاتما بدھ نے درس دتا ایہ ہے کہ زندگی ہمیش پریشانی دا شکار ہوندی اے۔ زندگی وچ کسے موقع اوپر بھاویں اسی کنے ہی خوش کیوں نہ ہوئیے ایہ خوشی عارضی اتے شانتی توں خالی ہوندی اے۔ ایہ گل سارے جگ اوپر حاوی اے – اسی سب زندگی وچ ایس دا سواد چکھنے آں۔ ساڈی کوئی وی خوشی ہووے اوہ عارضی ہوندی اے اتے کسے پل دکھ وچ بدل سکدی اے۔ دوجی سچائی ایہ ہے کہ ساڈا دکھ دا احساس کدروں باہروں نئیں آوندا بلکہ ساڈی آشا اتے اوس اوپر ضد دا نتیجہ اے، اتے سب توں ودھ کے ایس گل دا کہ اسی شیواں دے وجود دی صحیح سُرت نئیں رکھدے۔ تیجی سچائی ایہ ہے کہ سارا دکھ اتے مصیبتاں توں مکش ممکن اے، اتے چوتھی چیز اک راہ دسدی اے جس اوپر چل کے اسی تمام مسلیاں توں ہمیش لئی نجات پا سکنے آں۔
مہاتما بدھ دی شکشا دا مقصد دکھ نوں ختم کرنا اے
مہاتما بدھ دے زمانہ وچ ساری شکشا زبانی دتی جاندی سی اتے اوس نوں زبانی یاد رکھیا جاندا سی۔ ایہ سلسلہ کئی نسلاں تک چلدا رہیا حتیٰ کہ اوس نوں پتراں دے روپ وچ محفوظ کیتا جان لگا۔ اج ساڈے کول سینکڑیاں ہزاراں سوتر موجود نیں، ایہ اوہ پتر نے جو مہاتما بدھ دے منصب یافتہ چیلیاں لئی قنون اتے فلسفہ دی وچار ونڈ اوپر مشتمل نیں، جس نوں مجموعی طور اوپر تریپیتاکا، یا تن ٹوکریاں کہندے نیں۔ روائت دے مطابق، کہیا جاندا اے کہ مہاتما بدھ نے دھرم اوپر کُل ۸۴،۰۰۰ سبق دتے، جو ساڈے ۸۴،۰۰۰ پریشان کرن والے جذبیاں اوپر قابو پان وچ مدد کردے نیں۔ بھاویں ایہ گینت بے بنیاد ٹیوے اوپر قائم ہو سکدا اے پر ایس توں ایہ پتہ چلدا اے کہ سانوں کس قدر بے شمار مسلے، مصیبتاں اتے دکھ نوں جھلنا پیندا اے، اتے ایہ کہ ایس شکشا دا ذخیرہ وی کنا وڈا اے جو مہاتما بدھ نے ایہناں نال نبڑن لئی سانوں دتی۔
اصل وچ، مہاتما بدھ دی ساری دی ساری شکشا دا مقصد دکھ درد نوں ختم کرنا اے۔ مہاتما بدھ نوں ما فوق الفطرت معاملیاں اوپر ٹیوا لاون وچ کوئی دلچسپی نہیں سی، ایتھوں تک کہ اوس نے آتما اتے کائنات بارے بعض سوالاں دا جواب دین توں انکار کیتا کیونکہ ایہناں مسلیاں اوپر گوہ کرن نال سانوں دکھ توں نجات پان وچ کوئی مدد نئیں ملدی۔ مہاتما بدھ نے انسانی حالت دا جائزہ لیا، سانوں سب نوں دکھ جھلدے ویکھیا، اتے اوس دا اوپا کیتا۔ ساڈے لئی کئی وار مہاتما بدھ نوں حکیم اتے دھرم دی شکشا نوں دوا نال تشبیہ دتی جاندی اے۔ دھرم دی ایہ دوا ہمیش لئی ساڈے سارے مسلے حل کر دیندی اے۔
سرکھشا دے تن جوہر نیں – مہاتما بدھ، دھرم اتے سنگھا –پر اصلی سرکھیا دھرم وچ اے۔ بھاویں بدھا دھرم دا سبق دیندے نیں، پر اوہ چٹکی وجا کے معجزانہ طور اوپر ساڈا دکھ درد مٹا نئیں سکدے۔ اتے انج ہی سنگھا ساڈی حوصلہ افزائی تے کر سکدے نیں ، پر اوہ سانوں پاٹ کرن اوپر مجبور نئیں کر سکدے۔ اساں خود دھرم دی شکشا لینی اے اتے مشق کرنی اے؛ دکھ توں نجات دا ایہی اک طریقہ اے۔ در اصل اسی خود اپنے مکش پاتی آں۔
دھرم دی خوبیاں
دھرم دی بے شمار خوبیاں نیں، پر موٹیاں موٹیاں خوبیاں دا بیان ایہ ہے:
۱۔ دھرم کئی طراں دے ون سوَنّے سبھا دے لوکاں لئی سوتر اے۔ بھاویں مختلف دیس جویں تھائی لینڈ، تبت، سری لنکا، جاپان وغیرہ وچ بدھ مت نے بوہت ون سوَنّے روپ اختیار کیتے نیں پر سارے پنتھاں دی بنیادی شکشا سانجھی اے اتے سب دا مدعا مکش پراپت کرنا اے۔
۲۔ دھرم دی بنیاد منطق اوپر اے۔ ایہ سانوں اپنے من اتے ہر شے جس نال ساڈا واہ پیندا اے نوں حقیقت دی اکھ نال ویکھن دی دعوت دیندا اے۔ ایہ کسے عقیدہ اوپر نربر نئیں اے، جو کہ کسے خدا یا خداواں اوپر ایمان لیاون نوں آکھے، بلکہ سانوں ہر گل نوں منطق دی کسوٹی اوپر پرکھن نوں کہندا اے۔ تقدس مآب دلائی لاما کئی سال توں سُرت اتے من جیہے وچاراں دی پرکھ پرچول کرن دی خاطر سائنس داناں نال کم کر رہے نیں، اتے بودھی لوکی تے سائنس دان دونویں ہی اک دوجے کولوں سِکھ رہے نیں۔
۳۔ دھرم دا مقصد کسے اک مشکل دا حل کڈنا نئیں اے، ایہ سارے مسلیاں دی جڑ نال نبیڑ کردا اے۔ جے سانوں ہر روز با قاعدگی نال سر پیڑ دی شکائت ہووے تے اسی اسپرین لے سکنے آں۔ بے شک ایس توں وقتی طور اوپر فائدہ ہووے گا، پر سر پیڑ فیر مُڑ کے آ جاوے گی۔ پر جے کوئی انج دی گولی ہووے جس نال سر پیڑ ہمیش لئی دور ہو جائے تے اسی یقیناً اوس نوں لینا چاہواں گے۔ دھرم وی انج ہی اے، ایہ کیول سر پیڑ توں نئیں بلکہ سارے مسلیاں اتے دکھاں توں ارام دیندا اے۔
خلاصہ
مہاتما بدھ اک ماہر حکیم سمان اے جو ساڈے دکھ درد دی تشخیص کردا اے اتے سانوں بہترین دوا یعنی دھرم مہیا کردا اے۔ پر دوا نوں لینا – یعنی دھرم دا پاٹ کرنا ایہ ساڈے اوپر نربر اے۔ سانوں ایہ کم کرن اوپر کوئی مجبور نئیں کر سکدا، پر جد اسی دھرم توں ملن والے فیدے اتے من دی شانتی نوں ویکھنے آں اتے ایہ کہ ایہ سچ مچ کس طراں ساڈے سارے مسلیاں، پریشانیاں اتے دکھ درد نوں دور کردا اے، تے اسی خوشی خوشی دھرم دا پاٹ کراں گے تا کہ اپنا اتے باقی سب لوکاں دا بھلا کر سکئیے۔