سنگھا دی بنیاد کیہ اے
جد مہاتما بدھ نے گیان پا لیا، تے دھرم چکر سوتر یا دھرم چکر اوپراتے تن سوتر دے مطابق اوس نے چار اُچیاں سچائیاں اوپر پہلا سبق اپنے پشلے پنج ساتھیاں نوں دتا جنہاں دے نال اوس نے کئی سال تک سنیاس لیا سی۔ ایس درس دے دوران پنجوں دے پنجوں سنیاسی اوس دے چیلے بن گئے، اتے اوہناں وچوں کوندِنیا نام دا اک چیلہ ارہت یعنی مکش یافتہ بن گیا۔ کجھ دناں بعد، من دے خالی پن یعنی کہ من دے وجود دے انہونے روپ اوپر درس دے دوران باقی دے چیلے وی ارہت بن گئے۔ تاں ایہ پنج چیلے سنگھا دے سب توں پہلے رکن یا پہلے بدھ بھکشو کہلائے۔
فیر مہاتما بدھ نے باقی ساری عمر – کُل ۴۵ ورے دے لگ بھگ – دھرم دی شکشا جو اوس نے دریافت کیتی سی ونڈن وچ خرچ کیتی، جد کہ اوس دے چیلیاں نے اُتری بھارت دے مختلف قصبیاں اتے شہراں وچ مہاتما بدھ دا سنیہہ پوہنچایا۔ جلدی ہی سماج دے مختلف حصیاں توں لوکی مہاتما بدھ ول کھچے چلے آئے: دوجے روحانی گرو، بادشاہ اتے رانیاں، کسان اتے قصائی، وغیرہ وغیرہ۔ بھاویں زیادہ تر چیلے دنیا دی زندگی نوں خیر باد نئیں کہنا چاہندے سان، پر جو لوکی عام پرم پرا نوں چھڈ کے سنگھا وچ شامل ہونا چاہندے سان اوہناں دا سواگت کیتا گیا۔ عام لوکی کم کاج، شادی بیاہ وچ رُجھے رہے اتے سنگھا نوں کھانا پینا اتے کپڑا لتا مہیا کردے رہے۔
سمے بیتن دے نال، جد کہ ہور لوکی مہاتما بدھ دے نال رل گئے، تے ایہ لازم مِتھیا گیا کہ اک منظم روحانی جماعت بناون دی خاطر چیلیاں لئی کجھ قنون قاعدہ بنایا جائے۔ جویں جویں ضرورت پئی اتے تجربہ دی بنیاد اوپر اصول بنائے گئے اوہناں معاملیاں نال نبڑن لئی جو سنگھا ٹولے نوں پیش آئے اتے جنہاں دے نتیجے چنگے نئیں سان نکلے۔ مہاتما بدھ دی زندگی دے پورا ہون تک کئی سو قنون بنائے جا چکے سان۔
سوانیاں دی منصب داری
شروع وچ مہاتما بدھ نے صرف مرداں نوں پنتھ وچ شامل کیتا۔ بھکشوواں دے پنتھ دے قائم کرن دے پنج سال بعد ، مہاتما بدھ دی ماسی مہا پرجا پتی گوتامی نے مہاتما بدھ نوں درخواست کیتی کہ اوس نوں بطور بھکشونی دے منصب عطا کرے، پر اوس نے انکار کر دتا۔ پر مہا پرجا پتی بے خوف رہی اتے اوس نے پنج سو سوانیاں دے نال رل کے سر منڈوائے، پیلے جھولے پائے اتے مہاتما بدھ دی پیروی کرن دا فیصلہ کیتا۔
مہا پرجا پتی نے دو وار ہور مہاتما بدھ نوں بنتی کیتی اتے ہر وار اوس نے ایہ درخواست رد کر دتی۔ چوتھی وار مہاتما بدھ دے چاچے دے پتر بھرا آنند نے اوس ولوں وکالت کیتی اتے مہاتما بدھ نوں پچھیا کہ کیا مرداں سمان سوانیاں وی روحانی پنتھ اختیار کر کے گیان پان دی یوگتا رکھدیاں نیں، جس دا جواب مہاتما بدھ نے ہاں وچ دتا۔ تاں آنند نے صلاح پیش کیتی کہ چنگا ہووے جے سوانیاں نوں بھکشونی بنایا جائے، اتے مہاتما بدھ نے زنانیاں دی منصب یافتگی دی اجازت دے دتی۔
روائتی سنگھا اتے آریہ سنگھا
عام طور تے سنگھا دا شبد بھکشو اتے بھکشونیاں دے اوہناں دو ٹولیاں لئی استعمال کیتا جاندا اے، یعنی اوہ راہب اتے راہباواں جو مہاتما بدھ دی شکشا دی پیروی کردے نیں۔ بھکشو دا مطلب اے "فقیر،" اتے ایہ شبد ایس لئی ورتیا جاندا سی کیونکہ منصب یافتہ جماعت چوکھیاں مادی شیواں نوں خیر باد کہندی اتے جگہ جگہ گھمدی پھردی، اتے کھان لئی دوجیاں اوپر بھروسہ کردی سی۔ اک سنگھا بنان لئی کم از کم چار پورے منصب یافتہ یا نو سِکھے بھکشو یا بھکشونیاں جو جاگرت یا گیان دے کسے وی درجہ اوپر ہون درکار نیں۔ ایس نوں اسی روائتی سنگھا کہنے آں۔ ایس دے علاوہ آریہ سنگھا وی نیں جو انج دے لوکاں اوپر مشتمل نیں، بھاویں اوہ منصب یافتہ ہون یا نہ ہون، جنہاں نے دھرم دی راہ اوپر کجھ نہ کجھ اُنّت پراپت کیتی اے۔
روائتی اتے آریہ سنگھا دے وچکار انتر کرنا ضروری اے۔ بے شک کئی ودیہ پر عام راہب اتے راہباواں موجود نیں، پر اوہناں وچ کئی انج دے وی ہو سکدے نیں جو جذباتی طور تے اونے ہی پریشان ہون جنّے کہ اسی آں – اتے ایس اوپر اسی سوال کر سکنے آں کہ اسی اوہناں وچ پناہ کس طراں لے سکنے آں۔ تاں تن جوہراں وچوں اک دے طور اوپر، ایہ آریہ سنگھا نیں جو سچا ہیرا نیں جس وچ اساں رکھشا لینی اے۔ ایہ اوہ لوکی نیں جو کہ درست راہ اوپر سچ مچ ساڈی راہنمائی کر سکدے نیں۔
سنگھا دی صفتاں
تے سنگھا وچ اوہ کیہڑی صفتاں نیں جنہاں نوں اسی اپنے اندر پنگرنا چاہواں گے؟
۱۔ اوہ جدوں درس دیندے نیں تے کیول اوہی کجھ نئیں دوہراندے جو اوہناوں نے کتاباں وچ پڑھیا اے۔ اوہ اپنا ذاتی تجربہ بیان کردے نیں – اتے ایہ سچی اکساوٹ اے۔
۲۔ اوہناں دا چھڑا مدعا دوجیاں دی مدد کرنا اے، اتے جس گل دی اوہ نصیحت کردے نیں آپوں وی اوس اوپر عمل کردے نیں۔ کسے تمباکو پین والے دے بارے سوچو جو سانوں تمباکو پین دے بھیڑے نتیجے اوپر برا بھلا کہہ رہیا ہووے، اسی حیران ہوواں گے کہ اسی ایس دی گل کیوں سنئیے، ہے کہ نئیں؟ ایسے وجہ توں سنگھا اپنے اچار ونت دے سچے ہوندے نیں، تے اسی اوہناں اوپر بھروسہ کر سکنے آں۔
جد اسی بری صحبت وچ ہونے آں تے سانوں احساس نئیں ہوندا کہ اسی خود کس قدر اوہناں دا اثر قبول کر لینے آں۔ ایسے طراں جے ساڈے یار دوست بھلے مانس ہون، تے بغیر کسے خاص جتن دے اسی ودیہ صفتاں اپنا لینے آں۔ تاں ساڈے دھرم دے پاٹ اوپر سنگھا دا بوہت اچھا اثر پیندا اے۔
سنگھا دا پربھاؤ
مہاتما بدھ تقریباً ۲،۵۰۰ ورے پہلاں گزریا، اوس نے اپنی شکشا پچھے چھڈی– دھرم –ساڈے پاٹ لئی۔ اتے ایہی بدھ مت دا لُب لُباب اے۔ پر ٹھیک طراں پاٹ کرن لئی سانوں معتبر ادھارن دی لوڑ اے، انج دے لوکی جنہاں نے خود مہاتما بدھ دی شکشا نوں سکھیا، اوس نوں پڑھیا اتے مشق کیتی اتے ایس دے کجھ منورتھ پراپت کیتے، تا کہ ساڈی مدد اتے اگوائی کر سکن۔ انج دے لوکاں دی جماعت نوں سنگھا کہندے نیں۔
اجکل اسی اکثر مت لین لئی مشہور لوک جویں کلا کار، ماڈل، گاون والے اتے کھڈاریاں ول رجوع کرنے آں۔ پر ایہناں لوکاں دے اپنے مسلے نیں، ہے کہ نئیں؟ اسی جاننے آں کہ اوہناں دی نجی زندگی اکثر مندے حال وچ ہوندی اے! نہ صرف ایہ، بلکہ جد اسی مشہور ہستیاں اتے اوہناں دے پرم پرا نوں اپنے اوپر طاری کر لینے آں، تے ایس توں یاراں دوستاں نال بیکار گلاں وچ وادھا ہوندا اے اتے مادی شیواں دی مانگ ہور وی ودھ جاندی اے: ایہناں کماں نال سانوں یا دوجے لوکاں نوں نہ تے کوئی فیدہ ہوندا اے اتے نہ ہی کوئی خوشی ملدی اے۔ دوجے پاسے سنگھا اوہ لوکی نیں جنہاں نے کسے حد تک اپنے مسلیاں توں مکش پا لیا اے – ایہ کنی ودیہ گل اے! – اتے باقی دے مسلیاں توں مکش پان اوپر کم کر رہے نیں۔ جے اسی وی اپنے مسلیاں توں نجات چاہنے آں تے کیا ایہ مت دی گل نئیں کہ اسی اوہناں دے پچھے پچھے لگے چلئیے؟
ساڈے اجوکے سمے وچ ایہ سنگھا دی ہی مہربانی اے کہ اوہناں دے کارن مہاتما بدھ دی محفوظ کیتی ہوئی شکشا سانوں میسر اے جو کہ پیڑھی در پیڑھی چلی آ رہی اے۔ سنگھا سانوں اپنے نیڑلے مسلیاں نوں ویکھن اتے جانن دی اکساوٹ دیندے نیں کہ اک انج دی راہ وی اے جو سانوں دکھ توں مکمل نجات دوا سکدی اے۔ اتے اوہ کیول سانوں اکساوٹ ہی نئیں دیندے سغوں ہر قدم اوپر ساڈی اگوائی، حوصلہ افزائی اتے مدد وی کردے نیں۔ ایس لئی کئی وار سنن وچ آندا اے کہ سنگھا دے بغیر بدھ مت کجھ نئیں۔
خلاصہ
زندگی وچ اسی کس طراں اک ودیہ آگو چُن سکنے آں؟ ایہ ممکن اے کہ ساڈا سنگھا دے کسے اصل رکن نال کوئی میل نہ ہووے –کوئی ڈاڈھا پوہنچیا ہویا رکن، کوئی آریہ سنگھا - فیر وی، اسی انج دے لوکاں نوں مل سکنے آں جو دھرم دے معاملہ وچ زیادہ تجربہ رکھدے ہون اتے اوہناں کولوں اکساوٹ پراپت کرئیے۔ اوہناں دی مثال نوں سامنے رکھ کے، ساڈی اوہناں دی راہ اوپر چلن وچ حوصلہ افزائی ہوندی اے۔
بدھ دھرم دا دنیا بھر وچ پسار بدھ بھکشوواں اتے بھکشونیاں یعنی روائتی سنگھا دی ایکتا اتے فرض شناسی دے کارن اے۔ جس طراں مہاتما بدھ نوں حکیم اتے دھرم نوں دوا نال تشبیہ دتی جاندی اے، ایسے طراں سنگھا اوہناں نرساں سمان نیں جو پنتھ اوپر ساڈی حوصلہ افزائی اتے اگوائی کردے نیں، جد اسی ہمیش لئی اپنے دکھاں توں چھٹکارا پان لئی کم کر رہے ہونے آں۔