تن پاٹھ

بھاویں اسی ایہ تن پاٹھ اپنے فائدے لئی کرئیے یا ہوراں دے بھلے لئی، اسی ایہناں وچوں ہر اک نوں دو اکھ دھرائیاں نال جان سکنے آں۔ ایہناں دوہناں دا مڈھ تقدس مآب دلائی لاما دی اوہ ونڈ ہے جو اوہ عام لوکاں نوں خطاب کرن ویلے بیان کردے نیں۔ اوہ بدھ مت نوں تن انگ وچ ونڈدے نیں: بودھی سائنس، بودھی فلسفہ اتے بدھ دھرم۔

بودھی سائنس توں مراد من دی سائنس ہے – ایہ کویں کم کردا ہے، ساڈے جذبے، اتے اوہ جس نوں دلائی لاما من اتے جذبیاں دی صفائی کہندے نیں کیہ چیز اے۔ بدھ مت وچ مختلف جذباتی حالتاں اتے اوہناں دے آپس دے میل  اتے وجود دا ڈاڈھا تفصیلی بیان پایا جاندا اے۔ بودھی سائنس وچ ایہ وی رلت ہے: 

• پچھان کرن دی یوگیا– ساڈا مشاہدہ کویں کم کردا ہے، شعور دا اصلی روپ، ، اتے سمادھ قائم کرن دیاں مختلف مشقاں۔ 
• جگ بارے گیان– سروجگت دا شروع، ایس دا قائم رہنا اتے ایس دا اخی
• مادہ – مادہ، شکتی اتے جوہری ذریاں دے عمل دا تفصیلی جائزہ
• شریر دے اندر شکتی کویں کم کردی اے۔

کوئی منکھ  وی ایہناں وِشے دا گیان لَے سکدا ہے اتے ایس توں سکھ سکدا ہے اتے فیدہ چُک سکدا ہے۔ دلائی لاما ایہناں وِشے اوپر اکثر سائنسداناں نال بحث مباحثہ کردے نیں۔

دوجا حصہ جو کہ بودھی فلسفہ ہے ایس وچ اجیہی وستاں شامل نیں: 

• اچار وہار – یعنی انسانیت دیاں اجیہی بنیادی قدراں مثلاً رحمدلی اتے دریا دلی جنہاں دا کسے دھرم نال جڑے ہونا لازم نئیں، اتے ایہ کہ ایہناں توں کوئی وی فیدہ چُک سکدا ہے۔
• منطق اتے ما بعدالطبیعات -  دستہ جات دا نظریہ، کلّی دعوے، جُزوی دعوے، لکشن، وغیرہ دا تفصیلی بیان، ایہناں دا آپس دا میل اتے ایہ کہ اسی ایہناں نوں کویں جاننے آں۔
• علّت و معلول – علت و معلول دا تفصیلی جائزہ، حقیقت کیہ ہے، اتے ساڈے وچار کس طراں حقیقت نوں وگاڑدے نیں۔

تے، بودھی فلسفہ نرا بدھ مت والیاں لئی ہی نئیں، سغوں ایہ اک اجیہی شے ہے جس توں سب فیدہ چُک سکدے نیں۔

تیجا حصہ، یعنیبدھ  دھرم، بودھی پاٹھ دا اصلی محور اے جس وچ کرم، پنر جنم، رسماں، منتر وغیرہ شامل نیں۔ یعنی ایہ اوہناں لوکاں لئی ہے جو بدھ دھرم نوں مندے نیں۔

تن پاٹھ نوں بطور بودھی سائنس اتے بودھی فلسفے دے پیش کیتا جا سکدا ہے، تاں جے اوہ ہر بندے لئی مناسب اتے سوتر ہون، یا اوہناں نوں ایہ دو اتے بودھی دھرم دے نال پیش کیتا جا سکدا ہے۔ ایہ اک اجیہا انگ بن جاندا ہے جس نوں میں "دھرم-لائیٹ" اتے "اصلی شے دھرم۔" کہنا واں۔

• دھرم-لائیٹ -  ایس توں مراد ایس زندگی نوں بہتر بنان دے اوہ طریقے نیں جو سانوں بودھی سائنس اتے فلسفہ توں ملدے نیں۔
• اصلی شے دھرم -  ایس توں مراد تن بودھی ہدف پان لئی تن پاٹھ نوں اپنانا ہے: بہتر پنر جنم، پنر جنم توں مکش، اتے روشن ضمیری۔

جد میں دھرم-لائیٹ دی گل کرنا واں، تے ایس توں مراد اصلی شے دھرم ول پہلا قدم ہے، کیوں جے کہ ایس توں پہلاں کہ اسی روحانی رستے اوپر ٹُر پئیے سانوں ایس گل دا احساس ہونا ضروری اے کہ سانوں اپنی روز مرہ دی زندگی نوں بہتر بنانا اے۔  پر بودھی سائنس اتے فلسفہ بودھی دھرم دا پہلا سبق نئیں ہین، ایس لئی اسی  تن پاٹھ دا جائزہ لے سکنے آں ایہ ویکھن لئی کہ ایہناں دے پریوگ نال کویں اپنی زندگی نوں بہتر بنایا جاۓ، ایس گل نوں دھیان وچ نہ رکھدیاں ہویاں کہ اسی ایس نوں بدھ  مت دی راہ دی تمہید مننے آں یا ایس نوں عمومی طور اوپر استعمال کرنے آں۔

بودھی فلسفہ توں سانوں اندازہ ہوندا اے کہ بودھی سوچ کویں کم کردی اے، جس نوں عام طور تے چار اُتم سچائیاں کہیا جاندا اے۔ اسی ایہناں نوں زندگی دیاں چار حقیقتاں دے طور تے وی سمجھ سکنے آں، جس دا بیان ذیل وچ درج ہے:

•  زندگی دے مسٔلے  اتے مصیبتاں دے موہرے پہلی حقیقت ایہ ہے کہ زندگی اوکھی اے۔
• زندگی دی دوجی حقیقت ایہ ہے کہ مسٔلیاں دے پچھےسبب ہوندے نیں۔تیجی حقیقت ایہ ہے کہ اسی ایہناںمسٔلیاں نوں روک سکنے آں؛ سانوں چپ رہن اتے اوہناں نوں قبول کرن دی لوڑ نئیں، اسی ایہناں دا اوپا لبھ سکنے آں
• چوتھی حقیقت ایہ ہے کہ اسی مسٔلیاں دے سبب نوں مٹا کے ایہناں توں چھٹکارا پا سکنے آں۔ ایس لئیاسی عقل مت دے رستے  اوپر چلنے آں جو سانوں ٹھیک عمل، گل بات  وغیرہ سکھاندی اے۔

تے ایس لئی جے ساڈا قول یا فعل مسٔلیاں دا سبب اے، تے سانوں ایس نوں بدلنا  ہووے گا۔ تن پاٹھ ایس مشق دا حصہ نیں جس نوں اسی مسٔلیاں دے سبب نوں مُکان لئی اپنانا  اے۔ ایہ تن پاٹھ نوں سمجھن دا بوہت ودیہ طریقہ اے، کیوں جے ایہ سانوں دسدا اے کہ اسی ایہناں دی مشق کویں کرئیے۔ ایس پاروں جے سانوں زندگی وچ مسٔلیاں نال واہ پیندا اے  تے اسی درج ذیل سوالاں دا جائزہ لینے آں:

• کیا میرے اچار ونت، یعنی جو میرا قول اتے فعل ہے، ایس وچ کجھ خرابی اے؟
• کیا میرا سمادھ ناقص اے – کیا میں گواچیا پھرنا واں، کیا میں جذباتی افرا تفری کا شکار آں؟
• خاص طور اوپر، کیا میرے حقیقت نوں سمجھن اتے میرے بیوقوفاں والے وچاراں وچکار پچھان کرن دی یوگیا وچ نقص اے؟

ایہناں اصولاں نوں اسی اپنی ہُن دی روز مرہ دی زندگی وچ استعمال کرسکنے آں، یا اسی ایہناں نوں آون  والی زندگیاں وچ  موہرے آن والے مسٔلیاں اوپر لاگو کر سکنے آں۔ اک مبتدی دی حیثیت نال، سانوں ایہناں مشقاں نوں اپنی روز مرہ دی زندگی دے درپن وچ ویکھنا چاہیدا اے: ایہ ساڈی کویں مدد کر سکدے نیں؟ ساڈے مسٔلے ساڈے کیہڑے کرماں توں پیدا ہو رہے نیں؟ اسی اوہناں نوں مُکان لئی کیہ کر سکنے آں؟

بودھی فلسفہ دے انوسار، ساڈے دکھ دا سبب ساڈا جاگرت دا گھاٹا ہے۔ اسی خصوصاً دو شیواں بارے یا تے بےسرت آں یا فیر پلیکھے وچ آں۔  

پہلی گل ایہ ہے کہ اسی علت و معلول دی کارگری توں ناواقف آں، خصوصاً اپنے سبھاو دے بارے وچ۔ جے اسی غصہ، حرص، لگاوٹ، غرور، کرودھ، وغیرہ جیہے پریشان کرن والے جذبیاں ہیٹھ دب٘ے ہوۓ آں، تے ساڈا رویہ تباہ کرن والا ہوندا اے۔ اسی غصہ وچ آ جانے آں اتے لوکاں اوپر چیکنے چلانے آں، اسی کرودھ دے اثر ہیٹھ لوکاں نوں نقصان پہونچانے دی کوشش کرنے آں، اسی لگاوٹ دے سبب لوکاں نال چمبڑنے آں – ایہ سارے پرتندھ ساڈے لئی مسٔلے پیدا کردے نیں۔ کیوں جے ایہ جذبے ساڈے رویہ نوں تباہ کن، سغوں، اپنی ذات دے لئی تباہ کن، بناندے نیں، تے ایس دا نتیجہ سوگ ہوندا اے۔ 

ایتھے اک پریشان کرن والے جذبے دی پچھان دا بیان فیدہ مند ہووے گا۔ ایہ من دی اک اجیہی حالت اے جو جد پنگردی اے تے اسی من دا چین اتے اچار وہار کھو بیٹھنے آں۔ جد اسی غصہ دی حالت وچ کسے اوپر چیکنے آں، تے ایس توں اوہناں نوں غصہ آ وی سکدا اے اتے نئیں وی آ سکدا۔ ہو سکدا اے کہ اوہ ساڈی گل نوں سنن ہی نہ، یا اوہ ساڈا مخول اڈان ایہ سوچدے ہوۓ کہ اسی بیوقوف آں۔ پر ساڈے من دا چین یقیناً برباد ہو جاندا اے، اسی جذباتی پریشانی دا شکار ہو جانے آں، اتے اکثر ایہ حالت چیخن چلان دے بعد وی دیر تک قائم رہندی اے۔ ایہ اک مندی دشا اے۔ اتے کیوں جے اسی قابو توں باہر ساں تے اساں اجیہی گلاں کیتیاں جنہاں  اوپر اسی بعد وچ پچھتانے آں۔

اسی انج کرنے آں کیوں جے:

• اسی اصل وچ علت و معلول توں واقف نئیں ہوندے۔ چوکھے ویلے اسی ایہ سمجھن توں بےبس ہونے آں کہ پریشان کرن والے جذبے دے اثر ہیٹھ جس قسم دا رویہ اسی اپناواں گے اوس توں غمی پیدا ہووے گی۔ 
• یا اسی علت و معلول بارے غلط فہمی وچ آں اتے ایس دا پُٹھا مطلب لینے آں۔ اسی اکثر انج سوچنے آں، "جے میں ایس منکھ اوپر غصہ کڈاں تے میں ودیہ محسوس کراں گا،" جو کہ کدی وی نئیں ہوندا۔ یا جے اسی کسے نال بوہت موہ محسوس کرنے آں تے اسی انج کہہ سکنے آں " توں مینوں کئی وار کال کیوں نئیں کردا یا مینوں ملن لئی اکثر کیوں نئیں آوندا؟" جس توں اوہ اکثر دور نس جاندے نیں، ہے نا؟ ساڈا مقصد پورا نئیں ہوندا، کیوں جے اسی علت و معلول دے معاملے نوں نئیں سمجھدے۔ 

دوجی قسم دی بے سرتائی دا تعلق حقیقت دی پچھان نال اے۔ اسی حقیقت بارے پلیکھے وچ آں، ایس توں ساڈے اندر پریشان کرن والے جذبے جنم لیندے نیں۔ ایس دی اک مثال خود پرستی دی اے جس وچ اسی ہر ویلے اپنے ہی بارے سوچنے آں۔ ایہ سوچ ڈاڈھا پکھ پاتی روپ سجا کے  اک بماری بن سکدی اے جس وچ اسی ایہ سوچنے آں کہ سانوں بےعیب ہونا اے۔ ساڈا رویہ بھاویں تعمیری ہی کیوں نہ ہووے، بےعیب بنن دی کوشش وچ، ہر معاملہ وچ صحی ہون دا جتن – اجیہا سبھاو بوہت وسوں باہر ہو جاندا اے۔ ایس توں بھاویں سانوں کجھ عارضی خوشی مل سکدی اے، پر ایہ شتابی ہی اشانتی وچ بدل جاندی اے کیوں جے اسی فیر وی ایہ سوچنے آں "میرے وچ کجھ کسر اے،" اتے انج اسی اپنے آپ نوں ودیہ توں ودیہ بنان دی کوشش کرنے آں۔
 
چلو اسی کسے صفائی پسند خبطی دی مثال لینے آں – جو گھر دی صفائی دے معاملہ وچ کمال پسند اے۔ اوہ ایس پلیکھے وچ  ہوندے نیں کہ اوہناں نوں ہر شے اوپر پورا اختیار اے اتے اوہ گھر نوں پوری طراں صاف ستھرا رکھ سکدے نیں۔  ایہ انہونی اے! تساں ہر وست صاف کیتی، ایس نوں ودیہ توں ودیہ روپ دِتا، تسی بوہت ودیہ محسوس کر رہے او، اتے فیر نیانے گھر آگئے اتے سب الٹ پلٹ ہو گیا؛ تسی اشانتی دا شکار ہوۓ اتے ہُن سب کجھ فیر توں صاف کرنا ہے۔ ایس طراں ایہ رویہ وسوں باہر ہو جاندا اے۔ اتے جد وی تہانوں تھوڑی جئی خوشی محسوس ہوندی اے،" بل٘ے بل٘ے، ہُن سب کجھ ٹھیک اے" – تے ایہ احساس شتابی ہی مِٹ جاندا اے۔ ہمیش کوئی نہ کوئی داغ دھبہ اجیہا ہوندا اے جو تہاڈی نظر توں بچ نکلیا! 

من دی ایہناں حالتاں نوں گھڑی مڑی پنگرن نال، بھاویں ایہ کوئی پریشان کرن والا جذبہ ہووے یا رویہ، اتے ایس قسم دے وسوں باہر سبھاو نوں وار وار دوہران نال، سانوں جو ملدا اے ایس نوں "ہمیش دا دکھ درد" کہنے آں۔" ایس دا مطلب ایہ ہے کہ اسی کس طراں اپنی عادتاں نوں پنگرنے آں کہ اوہ ساڈی سمسیاواں نوں استقلال بخشن۔ 

ایس دا اثر ساڈے دماغ اوپر ہی نئیں ہوندا سغوں ساڈا جسم وی ایس توں متاثر ہوندا اے۔ مثال دے طور تے جے اسی ہر ویلے غصے وچ رہئیے تے ساڈا خون دا دبا ودھ سکدا اے، اتے فکر مند رہن نال ساڈے ٹِڈ وچ پھوڑا نکل سکدا اے، وغیرہ وغیرہ۔ یا جے تہانوں صفائی دا خبط اے تے تہاڈے لئی شانت ہونا اوکھا اے۔ تسی ہر ویلے کھِچ محسوس کردے او کیوں جے تہاڈے حساب نال ہر شے بالکل ٹھیک ہونی چاہیدی اے، پر انج کدی نئیں ہوندا۔

سانوں سچ مچ تن پاٹھ دی ضرورت اے:

• سانوں اپنی سمسیا توں مکتی پان لئی نکھیڑلی پچھان دی لوڑ اے۔ مثلاً کسے صفائی پسند خبطی دے معاملہ وچ، جس دا پلیکھا ایہ ہے کہ " ہر شے ہر ویلے بے عیب اتے صاف ستھری ہونی چاہیدی اے اتے ہر شے اوپر میرا اختیار لازم اے،" تے ایس دی تھاں تسی انج سوچدے او" گھر نے گندے تے ہونا ہی اے، ایس اوپر کسے دا اختیار نئیں۔" تے تسی شانت ہو جاندے او، اتے ہاں، گھر تے تسی صاف کرنا ہی اے، پر تسی ایس نوں اپنے اوپر حاوی نئیں کر لیندے۔ روائتی صحیفیاں وچ تیز کہاڑی نال درخت وڈن دی مثال دتی جاندی اے۔ 
• ایس کہاڑی نال درخت وڈن لئی اساں اکو ہی تھاں وار وار کہاڑی چلانی اے، جس نوں سمادھ کہندے نیں۔ جے ساڈا من پریشانی دا شکار اے، تے اسی نکھیڑلی پچھان گوا بیٹھنے آں۔ ایس پاروں ساڈی پوری توجہ بوہت ضروری اے تاں جے اسی ہمیش اکو ہی تھاں اوپر کہاڑی مارئیے۔
• کہاڑی چلان لئی شکتی دی لوڑ اے۔ جے تہاڈے کول شکتی نئیں، تے تسی کہاڑی چک وی نئیں سکو گے، اتے ایہ شکتی سو سنسکار توں آوندی اے۔

ایس طراں اسی جان سکنے آں کہ کس طراں تن پاٹھ ساڈے  مسٔلیاں دے سبب نوں مُکان وچ سہائت ہو سکدے نیں۔ اسی اوپر بیان کیتیاں ساریاں گلاں اوپر بغیر بدھ مت دا حوالہ دتے عمل کر سکنے آں، ایس پاروں ایہ سب دے لئی سوتر اے۔ اگاں ٹُرن توں پہلاں، اساں جو ہن تک سکھیا اے، ایس نوں چنگی طراں سمجھ لئیے:

• اسی خام خیالی اتے حقیقت وچ نکھیڑ کرن دی خاطر نکھیڑلی پچھان کولوں کم لینے آں، تاں جے اسی اپنے رویہ دے سبب اتے اوہناں دی  اوڑکاں نوں سمجھ سکئیے۔ جد ساڈے کول نکھیڑلی پچھان نہیں ہوندی، تے ساڈا رویہ سوگ پیدا کردا اے، یا اجیہی خوشی جو کدی وی سنتوش نئیں ہوندی۔
• ایس گل نوں چنگی طراں سمجھن لئی سانوں اُتم  سمادھ دی لوڑ ہوندی اے تاں جے ساڈی توجہ اک نکتے اوپر قائم رہوے۔  
• اتم سمادھ قائم کرن لئی سانوں اچار ونت دی لوڑ پیندی اے تاں جے جدوں ساڈا من اوارہ ہو جاۓ تے اسی اوس نوں واپس لیا سکئیے۔ 
• اساں ایہناں تن پاٹھاں نوں لاگو کرنا اے، تاں جے اسی اپنے مسٔلیاں نال نبڑ سکئیے اتے اپنی زندگی نوں چنگا بنا سکئیے۔ 

ایس سب توں سکھن والی کم دی گل ایہ ہے کہ ساڈی خوشی اتے ساڈی اشانتی ساڈے اپنے پلیکھے دا نتیجہ ہوندی اے۔ اپنے مسٔلے دی ذمہ واری دوجیاں اوپر یا سماج اتے معیشت اوپر پاون دی تھاں اسی ذرا ڈوہنگی گوہ کرنے آں۔ اسی اپنے من دی دشا دا جائزہ لینے آں جو ایہناں سمسیاواں نال نبڑدی اے۔ سانوں بوہت ساری مشکلاں نال واہ پے سکدا اے، پر ایتھے اسی عام سوگ اتے عارضی خوشی دی گل کر رہے آں۔ ساڈا مدعا ایس توں اچا ہونا چاہیدا اے، اک اجیہی خوشی دی آشا جس اندر من دی شانتی، استحکام اتے استقلال شامل ہون۔ 

جدوں سانوں مصیبتاں نال واہ پیندا اے، تے اسی ڈاڈھے پریشان اتے سوگوار ہو سکنے آں۔ یا اسی ایہناں دا مقابلہ شانت من نال کر سکنے آں کیوں جے اسی صورت حال نوں صاف صاف ویکھ رہے آں، ایس وچ کیہ کجھ شامل اے اتے ایہ کہ ایس نال نبڑن دے ول  موجود نیں، بجاۓ ایس دے کہ اسی بیٹھے اپنے اوپر ترس کھاندے رہئیے۔  

اوس صورت حال دے بارے سوچو جد تہاڈا نیانا شاماں پئے باہر جاۓ اتے تسی ڈاڈھے پریشان ہووو، " کیہ اوہ خیر نال گھر واپس مُڑ آوے گا؟" ساڈے ڈر اتے پریشانی دا سبب ساڈی ایہ سوچ اے کہ " کسے طراں مینوں اپنے نیانے دی رکھشا اوپر اختیار ہونا چاہیدا اے،" جو کہ یقیناً اک کلپنا اے۔ جد اوہ صحی سلامت گھر واپس آ جاندا اے تے تسی خوش اتے شانت  ہو جاندے او، پر جد اگلی وار اوہ باہر جاندا اے تے تسی فیر توں فکرمند ہوندے او۔ یعنی اوہ شانتی دا احساس زیادہ دیر تک قائم نئیں رہندا، ہے نا؟ اتے جے اسی ہر ویلے پریشان رہئیے تے ایہ احساس ہور ودھدا اے – اسی ایس دی اجیہی عادت پا لینے آں کہ اسی ہر شے بارے فکرمند رہنے آں – ایس توں ساڈی صحت اوپر بھیڑا اثر پیندا اے۔ ایہ بڑی خراب گل اے۔ 

اصل شے ایس گل نوں سمجھنا اے کہ ایس سب دا سبب ساڈا پلیکھا اے۔ اسی سوچنے آں کہ کجھ سبھاو سانوں خوشی دین گے، یا ایہ کہ اجیہا رویہ جس نال سب کجھ ساڈے اختیار وچ ہووے  صحی رویہ اے، پر ایہ گل انج نئیں۔ اسی انج سوچنے آں " ایہ فضول گل اے!" اتے اوس اوپر قائم رہنے آں۔

جد اسی زندگی دی چار سچائیاں اوپر غور کرنے آں، تے ایہ جان کے ساڈا حوصلہ ودھدا اے کہ ساڈے مسٔلے اتے منفی جذبے ساکت نئیں سغوں اوہناں نوں بہتر بنایا جا سکدا اے، اتے ایس توں وی ودھ کے ایہ گل کہ ایہناں نوں پوری طراں نِست کیتا جا سکدا اے۔ جد اسی مصیبتاں دے سبب نال نبڑنے آں، تے مصیبتاں دا وجود مُک جاندا اے، پر ایہ سبب آپوں ہی غائب نئیں ہو جاندے۔  

زندگی گزارن دا بوہت ودیہ طریقہ سُو سنسکار، سمادھ اتے نکھیڑلی پچھان دے تن پاٹھ وچ لُکیا ہویا اے۔ ایہ سانوں اوہ شے یعنی خوشی، جس نوں اسی ہر ویلے لبھدے پھرنے آں، دلان لئی رل مل کے اِکو سمے کم کردے نیں۔