بدھ مت دے متعلق عام غلط فہمیاں

 ایہ سوچنا کہ بودھی سنسکار دی بنیاد نیک و بد دے اچار وہار دی پچھان اوپر اے

سنسکار اتے کئی ہور معاملیاں دے متعلق شبداں دے غلط ترجمے دی بنا اوپر غلط فہمیاں پیدا ہو سکدیاں نیں۔ اوس دی بدولت اسی غیر بودھی وچاراں نوں بودھی شکشا وچ شامل کر دینے آں۔ مثال دے طور تے، اسی اجیہے شبد استعمال وچ لیا سکنے آں جو بائیبل والے معنے رکھدے ہون، جویں پاکباز اتے غیر پاکباز، نیکی اتے گناہ۔ ایس قسم دے شبد بودھی سنسکاری ودیا وچ اچاری نیکی اتے بدی دا تصور پیش کردے نیں: کہ بعض کم نیک نیں، یعنی مناسب اتے بھلے۔ جے اسی اوہناں نوں کراں گے تے بھلے انسان اخواواں گے، اتے اجیہا رویہ رکھن نال اسی انعام دی حقدار خوبی پیدا کراں گے۔ پر جے اسی "غیر پاکباز" ول نال کرم کراں گے تے اسی گناہ دے مرتکب ہوواں گے جس دی سزا سانوں ضرور ملنی اے۔ ایہ صاف طور اوپر بائیبل دے سنسکار نیں جنہاں نوں اسی بدھ مت اوپر منطبق کر رہے آں۔

بودھی سنسکار دا تعلق صاف صاف نکھیڑلی پچھان پنگرن نال اے۔ اساں تعمیری اتے تخریبی دے وچکار، فیدہ مند اتے ہانی کارک دے وچکار پچھان کرنی اے، اتے فیر سدھ بدھ راہیں ہانی کارک، بھیڑے سبھاؤ توں بچنا اے۔

ایہ سوچ کہ بودھی سنسکار دی بنیاد قنون دی پابندی اے

اگلی گل دی بنیاد ایہ غلط فہمی اے کہ بودھی قنوناں دا مڈھ نکھیڑلی پچھان دی بجاۓ قنون دی پابندی اے۔ بعض سماجاں اندر لوکی قنون دی سختی نال پابندی کردے نیں، اتے اوہ ایس معاملہ وچ ڈاڈھے ہٹیل ہو جاندے نیں: اوہ قنون دی خلاف ورزی کرنا نئیں چاہندے۔ ایس دے اُلٹ تبتی لوکی سنسکار دے متعلق اینے کٹر نئیں ہین۔ ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ اوہ کو سنسکاری نیں، بلکہ ایس دا مطلب ایہ ہے کہ بعض دشا وچ انسان نوں کسے اچار وہار نوں لاگو کرن دے متعلق فیصلہ کر ن وچ نکھیڑلی پچھان نوں کم وچ لیاونا چاہیدا اے۔ ایتھے جس چیز دے وچکار اساں نکھیڑ کرنا اے اوہ ایہ کہ کیا اسی کسے پریشان کرن والے جذبے دے تحت کجھ کر رہے آں یا ایس سبھاؤ دے پچھے کوئی تعمیری اکساوٹ موجود اے۔

ایہ سوچ کہ عہد و پیمان اجیہے قنوناں سمان نیں جنہاں وچ کجھ کمزوریاں ہو سکدیاں نیں

دوجے پاسے حد ایہ ہے کہ اسی عہد و پیمان نوں اک وکیل تصور کر سکنے آں، تے اسی کرم دے بیان وچ کمزوریاں لبھنے آں تا کہ اسی تخریبی رویہ اختیار کرن دا ادھیکار پیدا کر سکئیے یا کسے وچن وچ کمی بیشی کر سکئیے یا اوس نوں کمزور اتے بے اثر بنا سکئیے۔ میں اک مثال پیش کرنا واں۔ فرض کرو کہ اسی نا مناسب جنسی رویہ اختیار کرن توں پرہیز دا وچن قائم کرنے آں، اتے فیر اسی اورل سیکس نوں جائز قرار دینے آں ایہ کہہ کے کہ ایہ پیار دا وکھالا اے۔ اسی اپنے آپ نوں ذمہ وار نئیں سمجھدے کیونکہ سانوں اجیہا جنسی فعل پسند اے۔ یا شراب نہ پین دا وعدہ کر کے اسی اپنے ماں پیو دے نال کھانے دے سمے شراب پین نوں ایس لئی جائز قرار دینے آں تا کہ ساڈے ماں پیو ساڈے نال ناراض نہ ہون، یا ایہ کہ کدی کدار پی لین وچ کوئی حرج نئیں بشرطیکہ اسی دھت نہ ہو جائیے۔ اسی ایس قسم دے بہانے ایس لئی بنانے آں تا کہ کسے وچن نوں توڑ سکئیے۔ 

مقصد ایہ ہے کہ جے تسی کوئی وچن قائم کرو، تے اوس نوں دل جگر نال پوری طراں گلمے لا لو۔  تسی وچن دا کجھ حصہ نہیں اپناندے۔ ایہ ہے وچن دا درست بیان۔ جے اسی کسے وچن دے سارے پرتاں اوپر یا کسے اک وچن اوپر قائم نئیں رہ سکدے، جس طراں کہ صحیفے وچ بیان کیتا گیا اے، تے وچن نوں نہ قائم کرو۔ وچن قائم کرن دی کوئی پابندی نئیں ہے۔

ایس دا اک نعم البدل وی ہے۔ عہد و پیمان دے متعلق 'ابھی دھرم' وچار ونڈ وچ تن قِسماں دا ذکر اے: اک وچن تے اوہ ہے جس وچ تسی کسے ہانی کارک شے توں پرہیز دا وعدہ کردے او۔ اتے فیر اک ہور قسم اے جس دا ترجمہ بوہت مشکل اے – ایہ اک قسم دی سچ مچ دی وچن توں منع کرن دی بات اے۔ ایہ کسے ہانی کارک  فعل توں باز نہ رہن دا وچن اے، مثال دے طور تے، قتال توں۔ مثلاً جے تسی فوج وچ بھرتی ہووو تے تسی حملے دی زد وچ آن دی صورت وچ گولی چلان توں باز نہ رہن دا وعدہ کردے او۔ اتے فیر اک ہور قسم اے جو ایہناں دے وچکار اے: کسے وچن دے کسے اک حصہ توں گریز۔

ایتھے اسی ایس درمیان والی قسم دا پریوگ کر سکنے آں۔ مثلاً، جنسی بے راہ روی توں پرہیز دے معاملہ وچ جے وچن دے کجھ حصے اجیہے نیں جنہاں اوپر اسی سمجھنے آں کہ اسی پابند نئیں رہ سکاں گے تے اسی کیول ایس گل دا وعدہ کر سکنے آں کہ اسی کسے دے ساتھی نال جنسی فعل نئیں کراں گے، یا جنسی فعل وچ زورا زوری نئیں کراں گے، جویں کسے نال زنا باالجبر، یا کسے نوں جنسی فعل اوپر مجبور کرنا۔ ایس قسم دا وچن قائم کرن دا ذکر صحیفیاں وچ نہیں اے۔ پر ایہ بوہت مثبت اے اتے بوہت ساری مثبت شکتی پیدا کردا اے -  میں مثبت شکتی نوں انعام لائق خوبی اوپر ترجیح دینا واں، اتے منفی شکتی نوں گناہ دے اوپر – تے ایہ ساڈے من دے چلار اوپر بوہت مثبت شکتی پیدا کردی اے بجاۓ کیول ایس قسم دے رویہ توں پرہیز دے۔ ایہ وچن دی خلاف ورزی وی نئیں کردی بلکہ ڈاڈھا مضبوط اچار وہار  بن جاندی اے۔

ایہ سوچ کہ بودھی سنسکار انسانیت اوپر مبنی نیں – کیول دوسریاں نوں نقصان پوہنچان توں پرہیز اوپر

بودھی سنسکار دے متعلق اک ہور غلط تصور ایہ ہے کہ ایہ انسانیت اوپر مبنی نیں۔ "انسانیت پسندی" توں مراد بس اینی اے کہ اسی اجیہے کم کرن توں پرہیز کرئیے جنہاں توں دوجیاں نوں نقصان پوہنچ سکدا اے۔ جے ایس توں کسے نوں نقصان نئیں پوہنچدا تے ایہ جائز اے۔ ایہ انسانیت پسند سنسکار نیں، یا کم از کم میری سمجھ ایہناں دے متعلق اجیہی اے۔ بھاویں ایہ بوہت ودیہ گل اے پر بودھی سنسکار ایہ نئیں کہندے۔ بودھی سنسکار دی بنیاد اپنے آپ نوں نقصان پوہنچان توں پرہیز اوپر اے، کیونکہ اسی نئیں جاندے کہ کسے نوں کیہڑی شے توں نقصان پوہنچ سکدا اے: تسی کسے نوں دس لکھ یورو دیندے او ایہ سوچ کے کہ اسی اوس دا بھلا کر رہے آں۔ اتے اگلے ہی دہاڑے، اوہناں پیسیاں دی بدولت، اوہ شخص لُٹ جاندا اے اتے قتل کر دتا جاندا اے۔ لہٰذا اسی نئیں جاندے کہ کسے لئی کیہ سود مند اے۔ اسی مستقبل توں ناواقف آں۔ بودھی سنسکار دے متعلق ودیا وچ ایہ دسیا گیا اے کہ جے تہاڈا رویہ تخریب زدہ ہووے، جس دی بنیاد پریشان کرن والے جذبے نیں – غصہ، لالچ، شہوت، حسد، بھولپن، وغیرہ – تے ایہ اپنی ذات نوں نقصان پوہنچان والا ہووے گا۔ سانوں ایس رویہ نوں وار وار دوہران دی عادت پے جاندی اے، اتے ایس توں اسی آپوں دکھ جھلنے آں۔ ایہ بودھی سنسکار دی بنیاد اے۔

پنر جنم نوں نظر انداز کرن دی وجہ توں اپنے ہانی کارک رویہ اتے تباہ کرن والے جذبیاں اوپر قابو نہ پانا

بدھ مت دے سنسکار دا انسانیت پسند ہون دا غلط تصور – بس دوسریاں نوں نقصان نہ پوہنچاؤ - مہایان پنتھ نوں غیر ضروری طور تے پر بھاوت بناون توں آوندا اے، ایس سوچ توں کہ اسی لم- رم دے مڈھلے اتے میانے درجہ دے مرحلیاں نوں نظر انداز کر سکنے آں۔ "لم- رم" توں مراد روشن ضمیری پان دی درجہ بہ درجہ منزلاں نوں طے کرنا اے۔ سب توں پہلی اکساوٹ بد حال پنر جنماں توں چھٹکارا پانا اے۔ تے اسی تے پنر جنم نوں مندے ہی نئیں۔ درمیانہ درجہ اوپر پوری طراں اضطراری اتے وار وار ہون والے پنر جنم توں بچنا اے۔ پر کیونکہ اسی پنر جنم اوپر ایمان ہی نئیں رکھدے تے ایہ سب گلاں سانوں بے معنی لگدیاں نیں۔ اسی انج سوچنے آں، "اسی ایس نوں نظر انداز کر دینے آں۔" پر اسی مہایان ودیا نوں من بھاون پانے آں، کیونکہ کئی لحاظ نال، اوہ ساڈے پچھمی پیار دے وچار، درد مندی، برداشت، دریا دلی، سخاوت، وغیرہ نال رلدے ملدے نظر آوندے نیں۔ ایہ بوہت ودیہ لگدا اے اتے ایس لئی اسی ایس نوں من بھاون پانے آں، اتے ایس طراں اسی دو شروع دی پدھراں نوں نظر انداز کر دینے آں۔ 

انج کرن نال اسی اوہناں دے اک بوہت ضروری پرت نوں وی نظر انداز کر دینے آں، یعنی ساڈا ہانی کارک سبھاو اتے تباہ کرن والے جذبے اتے طور طریقے کیونکہ اوہ آپوں تباہ کرن والے نیں۔ اسی کیول دوسریاں دی مدد کرن لئی کُد پینے آں۔ ایہ غلط گل اے۔ بھاویں مہایان اوپر زور دینا ضروری اے، پر ایس نوں بنیادی اتے درمیانی سطح دا مڈھ ہونا چاہیدا اے۔ پہلے سانوں اپنے ہانی کارک وہار اتے تباہ کرن والے جذبیاں اوپر قابو پانا چاہیدا اے، کیونکہ ایہ دوسریاں دی مدد کرن وچ شدت نال اڑک پاوندے نیں۔

پنر جنم نوں پربھاوت نہ جاننا

 ساڈے وچوں بیشتر لوکاں لئی شروع دی ودیا نوں نظر انداز کرن دی وڈی وجہ ایہ ہے کہ اسی پنر جنم دے وجود وچ یقین نئیں رکھدے۔ بہر حال، شروع دی پدھر اوپر زور ایس گل اوپر اے کہ کویں بد ترین پنر جنماں توں چھٹکارا پراپت کیتا جاۓ؛ ایس لئی اسی پناہ منگنے آں (اپنی زندگی نوں مثبت راہ اوپر پانے آں) اتے کرم دے اصولاں اوپر عمل کردے ہوۓ تباہ کن وہار توں گریز کرنے آں کیونکہ ایہ سانوں بد ترین پنر جنم دیندا اے۔ اسی ایس نوں نظر انداز کرنے آں یا ایس نوں ضروری نئیں جاندے کیونکہ اسی پنر جنم اوپر ایمان نئیں رکھدے۔ اتے خاص طور تے اسی نرگ اتے گرفت گر بھوت (بھکے بھوت) اتے دیوتا تے شیطاناں وچ یقین نئیں رکھدے۔ اسی سوچنے آں کہ ایہناں دا کوئی حقیقی وجود نئیں ہے اتے ایہ کہ دھرم دی کتاباں وچ ایہناں دا ذکر در اصل انسان دی نفسیاتی حالت دی دِشا ول حوالہ اے۔ ایہ ودیا دے نال ڈاڈھی نا انصافی اے اتے اک بوہت وڈی غلط فہمی۔

غیر انسانی اتے غیر حیوانی حیات وچ پنر جنم نوں سنجیدگی نال نہ سمجھنا

میں ایتھے بوہتی لمبی چوڑی تفصیل وچ جانا نہیں چاہندا، پر جے اسی اک من نوں پرکھئیے، من دا اک چلار، بھاویں اوہ ساڈا ہووے یا کسے ہور دا، تے ایس دی کوئی وجہ نظر نہیں آوندی کہ ایہ کیوں اوہ ساری خوشی تے نا خوشی اتے خوشی تے غم نوں محسوس نہ کر سکے، اتے کیول اینے ہی عینی طیف اوپر گزارہ کرے جو ساڈے شریر اتے من بطور اک انسان دے اوس نوں دیندے نیں۔ مختلف قِسماں دے حسی مشاہدے دا معاملہ انج دا ہی اے۔ بعض جانور انساناں توں کدرے زیادہ دور تک ویکھ سکدے نیں۔؛ بعض زیادہ بہتر سندے نیں، وغیرہ وغیرہ۔ تے فیر انج کیوں نئیں ہو سکدا کہ خوشی اتے ناخوشی، خوشی اتے غم دی حداں جنہاں نوں اسی محسوس کر سکئیے اوہناں نوں ودھا دتا جاۓ، اتے ایس دی بنیاد اک سوتر مادی شکل ہووے گی جویں کہ جہنمی شریر یا دیوتائی جسم۔

زندگی دی دوسری شکلاں نوں کیول انسانی نفسیاتی حالتاں وچ ڈھالنا

بھاویں کرم دی شکشا وچ اسی ویکھنے آں کہ ساڈے کول پشلی زندگیاں دے کجھ بچے ہوۓ اثر اوہناں دوسرے معاملیاں وچ ہو سکدے نیں – سانوں اوس طراں دے ہی تجربیاں نال واہ پیندا اے جویں کہ اوہ اوہناں زندگیوں وچ سان؛ فیر وی، ایس دا مطلب ایہ نہیں کہ اسی ایہناں دوسرے حیاتی روپاں دے معاملہ نوں جو اسی اتے دوسرے لوکی اپنا سکدے نیں، انسانی نفسیات دے حوالے نال بیان کرئیے۔ ایہ شکشا دے پربھاو نوں گھٹ کرن والی گل اے۔

ایہ سوچ کہ کرم دا فلسفہ بے تُکا اے، کیونکہ اسی ایس نوں زندگی دے اک دور تک محدود کر دینے آں

پنر جنم توں اتے اوہناں دوسری وجود دی حالتاں توں منکر ہو کے اسی کرم دے متعلق ایہ غلط تصور قائم کرنے آں کہ ایس دا مطلب ایہ ہے کہ ساڈے کرماں دے نتیجے دا وکھالا صرف ایسے زندگی وچ ہووے گا۔ ایس قسم دی حد بندی کرم دے متعلق بوہت سارے شک شبہے پیدا کردی اے۔ بعض اجیہے بھاری مجرم نیں جو کدی پھڑے نہیں گئے۔ ساڈی زندگی وچ کئی نہائت بھیڑی واپراں پیش آ سکدیاں نیں جویں کہ سرطان توں موت، حالانکہ اساں کدی کوئی اجیہا زبردست، ہانی کارک فعل نہیں کیتا۔ تے جے اسی اپنی بحث دا دائرہ کیول ایس زندگی دے دور تک محدود کر دئیے تے فیر کرم دی کوئی تُک نئیں بندی۔

 بدھ مت وچوں اوہناں پرتندھاں دا اخراج جو سانوں پسند نہیں

ایس سب دے پچھے اک وڈی مشکل اے، دھرم دے متعلق اک بوہت وڈی غلط فہمی، جو ایہ سوچ اے کہ اسی دھرم وچوں اپنی من پسند چیزاں چن سکنے آں اتے جو سانوں قبول نئیں اوس نوں رد کر دئیے یا نظر انداز کر دئیے۔ : یعنی کہ "نرول" بدھ مت۔ اسی ایس وچوں مشکل مشکل شیواں کڈ دینے آں۔ 

جد اسی کرم دے متعلق اجیہی کہانیاں سننے آں جس وچ ہاتھی زیر زمین جا کے سونا بطور فضلہ خارج کردے نیں، اتے اجیہی ہی ہور گلاں، تے اسی سوچنے آں،" جان دیو بھرا جی! اوہ تے نیانیاں لئی گھڑیاں ہوئیاں جنّاں پریاں دی کہانیاں نیں!" اسی ایہناں وچ کوئی سبق تلاش نہیں کردے۔ بھاویں اسی اوہناں نوں سچ منئیے، جویں کہ بعض تبتی لوکی کردے نیں، یا نہ منئیے، ایس توں کجھ  فرق نئیں پیندا۔ اصل گل ایہ ہے کہ اوہناں نوں رد نہ کیتا جاۓ کیونکہ اوہ شکشا دا حصہ نیں۔ مہایان سوتراں وچ اک ہور مثال ملدی اے، جس وچ مہاتما بدھ لکھاں کروڑاں  ہستیاں نوں درس دے رہے نیں؛ اتے اوتھے لکھاں کروڑاں مہاتما بدھ درس لے وی رہے نیں؛ اتے ہر مہاتما بدھ دے ہر مسام وچ ہور لکھاں کروڑاں مہاتما بدھ نیں؛ علیٰ الہٰذالقیاس۔ کدی کدار اسی ایہناں دے متعلق شرمندگی محسوس کرنے آں، اتے کہنے آں،" ایہ بوہت عجیب اے۔" اسی اوہناں نوں دھرم دا حصہ نئیں مندے ۔ 

ایتھے مسلہ بدھ مت دے اوہناں گلاں نوں چنن اتے اپنان دا اے جنہاں نوں اسی پسند کرنے آں۔ بدھ مت دی بعض شکشا نوں رد کرن یا اوس نوں غیر مستند قرار دین دے خلاف کجھ تنتری اتے بودھی ستوا وچن موجود نیں؛ دوسرے لفظاں وچ، شکشا دے کجھ حصیاں نوں اپنانا اتے دوسریاں نوں نظر انداز کر دینا، بس اوس نوں اپنا لینا جو سانوں چنگا لگدا اے۔ جے اسی بدھ مت نوں اپنا روحانی پنتھ بنانا چاہنے آں، تے سانوں صاف دلی نال ایہ کہنا چاہیدا اے،" میں ایس شکشا نوں نئیں سمجھ سکیا۔" ایہ لازم اے کہ اسی اپنے من بند نہ کر لئیے اتے اوہناں نوں رد کر دئیے۔

ایہ سوچ کہ اک ہور قیمتی انسانی پنر جنم پانا سوکھا ہووے گا

جے اسی پنر جنم نوں من وی لئیے تاں وی ایہ تصور کہ اک ہور قیمتی انسانی جنم ملنا سوکھا ہووے گا ایہ وی اک غلط فہمی اے۔ اسی اکثر انج سوچنے آں، "ہاں، ہاں' میں پنر جنم وچ یقین رکھنا واں، اتے بے شک میں فیر توں بطور اک انسان دے پیدا ہوواں گا اتے مینوں اپنا پاٹ جاری رکھن دے سارے موقعے میسر ہون گے،" وغیرہ وغیرہ۔ ایہ بھولپن اے، بے حد بھولپن۔ خاص طور تے جے اسی ایس سارے تباہ کرن والے وہار نوں دھیان وچ رکھئیے جس دے اسی مرتکب ہوۓ، اوہ سارا سمے جس وچ اسی پریشان کرن والے جذبیاں ہیٹھ دبّے رہے – غصہ، لالچ، خود غرضی، وغیرہ۔ – اوس سمے دے مقابلہ وچ جو اساں پیار اتے درد مندی اوپر خرچ کیتا، تے فیر ایہ گل ساڈے اوپر کھل جاۓ گی کہ اگلی وار اک قیمتی انسانی جنم لینا کس قدر مشکل اے۔

قیمتی انسانی روپ وچ پنر جنم لئی جتن کرنا تا کہ اسی فیر اپنے متراں دے نال زندگی گزار سکئیے

اک ہور غلط تصور ایہ ہے کہ اسی جتن کر کے پنر جنم راہیں فیر توں اک قیمتی انسانی زندگی پا سکنے آں تا کہ اسی اپنے ساک اتے متراں نال زندگی بِتا سکئیے، جس دا سبب ساڈا اوہناں نال ڈاڈھا موہ اے۔ یا کیول ایہ وچار رکھنا کہ جے مینوں قیمتی انسانی روپ وچ پنر جنم ملے تے میں اپنے سارے یار دوست، رشتہ دار، اتے متراں نوں فیر توں مل سکاں گا۔ ایہ وی اک غلط تصور اے۔ دنیا وچ ان گنت ذی حس ہستیاں اتے زندگی دے روپ پاۓ جاندے نیں۔ ساڈے سب دے انفرادی کرمائی ریکارڈ دے انوسار، ساڈے سب دا پنر جنم مختلف حالتاں وچ ہووے گا۔ ایس لئی ایس گل دی کوئی ضمانت نئیں ہے کہ اسی کس روپ وچ دوبارہ جنم لواں گے اتے اسی کس نوں ملاں گے۔ در حقیقت، ایس گل دا امکان بوہت گھٹ اے کہ ساڈی کسے ایس جنم والے انسان نال ملاقات ہووے، انج ہون لئی بوہت چِر لگے گا۔ شائد ساڈی ملاقات ہووے، ایہ انہونی نہیں اے۔ پر ایہ سوچنا کہ ایہ سوکھا کم اے یا کہ ایس دی کوئی ضمانت اے غلط اے۔

ایہ سوچ کہ اسی بد آں اتے اپنے منفی کرمائی امکان دے پکا ہون دے سزا وار آں

کرم اتے پنر جنم دے متعلق اک ہور گل ایہ ہے کہ جے اسی ایہ من وی لئیے کہ ساڈے دکھ درد دا سبب ساڈے پشلے جنم دے منفی کرمائی امکان دی پختگی اے، تے اسی انج سوچ سکنے آں، "میں جے دکھ جھلاں، جے میرے نال کجھ برا پیش آوندا اے، تے میں ایس دا سزا وار ہاں۔" یا جے ایہ تہاڈے نال پیش آۓ تے تسی ایس دے سزا وار ہو۔ ایتھے غلط فہمی ایس گل دی اے کہ اسی اک ٹھوس "میں" دے وجود نوں فرض کر لینے آں جس نے قنون دی خلاف ورزی کیتی، جو بد اے اتے قصور وار اے، اتے ہن میں اوہ سزا پا رہیا واں جس دا میں حق دار آں۔ پس اسی "میں" اوپر دوش دھرنے آں – ایہ ٹھوس "میں" جو بوہت بری اے اتے ہن اپنے کیتے دی سزا بھگت رہی اے – ایس دی وجہ ساڈی کرم دے قنون دی نا سمجھی اے، علت و معلول دے قنون دی۔

ایہ سوچ کہ اسی دوسریاں دے کرم دی پختگی دے ذمہ وار ہاں

فیر اسی ایس جرم دے احساس نوں دوسریاں دے کرم دی پختگی اوپر لاگو کرنے آں۔ اسی ایہ بھل جانے آں کہ کرم دی پختگی دے پچھے بے شمار حالات اتے معاملے ہوندے نیں اتے ہر اک دے اپنے اپنے سبب ہوندے نیں۔ ایہ سوچ اکا ہی غلط اے کہ میں دوسرے لوکاں دے کرم دی پختگی دا ذمہ وار ہاں۔ اوہناں نال جو وی ہوندا اے اوہ اوہناں سب پرتندھاں دے سبب اے، نہ کہ کیول میری وجہ توں۔

میں اک ادھارن پیش کرنا واں۔ فرض کرو کہ کوئی گڈی میرے نال ٹکرا جاندی اے۔ ایس دا سبب میری کسے پشلی زندگی دا کوئی کرم نہیں جو ایس شخص لئی مینوں ٹکر مارن دا سبب بنیا۔ جے میں ایہ سوچاں، " ایس شخص دے مینوں مارن دا میں کرمائی طور تے ذمہ وار ہاں،" تے ایہ درست نہیں اے۔ جس چیز دے اسی کرمائی لحاظ نال ذمہ وار آں اوہ سانوں ایس سٹ دا لگنا اے۔ سانوں کار توں سٹ لگن دا عمل اوس شخص دے کرم دی وجہ توں اے۔ ایسے طراں، سانوں جو ہوندا اے ایہ بے شمار مختلف قِسماں دے کرمائی پرتندھاں دے آپس دے معاملے دا نتیجہ اے، جس وچ پریشان کرن والے جذبے اتے کئی عمومی عنصر وی شامل نیں – جویں موسم: مینہ پے رہیا سی، سڑک تلکویں سی، وغیرہ، وغیرہ۔ ایہ سب عنصر مل کے ایہو جئے حالات پیدا کردے نیں جو ساڈے لئی مصیبت اتے مسلیاں دا سبب بندے نیں۔

ایس حقیقت توں چشم پوشی کہ گروواں دا قابل ہونا اتے سانوں اکساوٹ دینا ضروری اے

ہن اسی گروواں دی گل کرنے آں۔ میرے خیال وچ ایس معاملہ وچ بوہت زیادہ غلط فہمی پائی جاندی اے، کیول پچھمی لوکاں نوں ہی نئیں۔ پہلی گل تے ایہ ہے کہ گرو دی اہمیت اوپر زور دین دے سبب، اسی ایس حقیقت نوں نظر انداز کرنے آں کہ گرو دا قابل ہونا ضروری اے - یوگتاواں دی فہرستاں موجود نیں۔ اتے جے گرو قابل ہووے وی، فیر وی ساڈا ایس توں اکساوٹ محسوس کرنا ضروری اے۔ 

روحانی استاد دا وجود ایس لئی ضروری اے کہ استاد اکساوٹ دیندا اے، پاٹ وچ کم آن والی شکتی، اوہ نمونہ جس اوپر اساں چلنا اے، ایہ سب مہیا کردا اے۔ جانکاری تے اسی کتاباں توں اتے انٹرنیٹ توں وی لے سکنے آں۔ بے شک گرو ساڈے سوالاں دے جواب دیندا اے، اتے اوس نوں ایس قابل ہونا چاہیدا اے کہ جے اسی اپنے سمادھ دی مشق وچ کوئی غلطی کرئیے تے اوہ ساڈی اصلاح کر سکے۔ پر جے اوہ شخص سانوں اکساوٹ نئیں دے سکدا تے اسی کجھ زیادہ نئیں سکھ سکاں گے۔

کسے نوں بغیر چنگی طراں پرکھن دے اپنا گرو من لینا

ایس غلط تصور دی بنا اوپر کہ اوہناں دا قابل اتے اکساوٹ دین لائق ہونا ضروری اے، اسی کسے پرش نوں اپنا گرو بنان وچ، بغیر اوہناں نوں چنگی طراں پرکھن دے، جلد بازی کولوں کم لینے آں۔ ایس دباؤ دی وجہ توں اسی وی دباؤ محسوس کرنے آں: "تہاڈا کوئی گرو ہونا لازم اے؛ تہاڈا کوئی گرو ہونا لازم اے۔" فیر اسی اکھ توں پردہ چکن دا خطرہ مُل لینے آں جدوں، بعد وچ، اسی حقیقت دی نظر نال ویکھنے آں اتے ایس گرو وچ کمزوریاں پاونے آں۔ اساں شروع وچ ٹھیک توں نئیں پرکھیا۔ ایہ اک وڈا مسلہ اے کیونکہ بعض روحانی گروواں اوپر نا مناسب رویہ دے سچے یا جھوٹے دوشاں دے سبب کئی سکینڈل بنے نیں۔ کدی کدار ایہناں اوپر اجیہےالزام درست ہوندے نیں؛ اوہ سچ مچ ایس لائق نئیں سان پر اساں ایس گرو نوں اپنان دے دباؤ تھلے آ کے اوہناں نوں اپنا گرو من لیا ہووے گا۔ فیر جد سانوں اپنے گرو دے متعلق ایہناں سکینڈلاں دا پتہ لگدا اے تے اسی ڈاڈھے غصہ ہونے آں۔

ایہ سوچ کہ سارے تبتی، خاص طور تے تیاگی، اتے اچیچ خطاب یافتہ کامل بودھی نیں  

ایس معاملے وچ ایہ وی ذکر لائق اے کہ ایہ سوچ کہ سارے تبتی؛ یا کہ سارے بھکشو، مرد یا سوانیاں؛ بلکہ سارے رنپوچے، گیشے اتے کنپوس بدھ مت پاٹ دے اتم ادھارن نیں۔ ایہ غلط فہمی عام اے۔ اسی سوچنے آں، "اوہ کامل بودھی ہون گے: اوہ تبتی نیں،" یا "کامل بودھی: اوہناں نے چوغے پاۓ ہوۓ نیں۔" "کامل بودھی: اوہناں دے کول رنپوچے دا خطاب اے۔ اوہ یقیناً روشن ضمیر ہستی ہون گے۔" ایہ نرا بھولپن اے۔ ایہناں وچوں چوکھے عام لوکی نیں۔ 

ایہ ممکن اے کہ دوسرے سماجاں دی نسبت تبت وچ زیادہ بدھ مت دے دھرم اچاری نیں اتے ہو سکدا اے کہ اوہناں دی سنسکرتی وچ بعض بودھی سنسکار موجود ہون؛ پر ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اوہ کامل نیں، کسے لحاظ نال وی۔ جے کوئی بھکشو بن جاندا اے، تے اوس دے کئی سبب ہو سکدے نیں۔ تبتی لوکاں وچ، ایہ ہو سکدا اے کہ تہاڈے ماں پیو تہاڈی روٹی پانی دا خرچہ چکن جوگے نہیں سان تے اوہناں نے بچپن وچ ہی تہانوں کسے آشرم وچ پا دتا تا کہ تہانوں خوراک اتے وِدیا میسر ہووے۔ ایس دی وجہ کوئی اپنے طور تے قائم کیتا ہویا لکشن وی ہو سکدا اے – جویں کہ مینوں مسلے در پیش نیں اتے مینوں آشرم دا اچار ونت واتا ورن چاہیدا اے تا کہ میں اپنی سمسیاواں اوپر قابو پا سکاں۔ 

میرے اک رنپوچے دوست نے دسیا، "چوغہ پان دا مطلب ایہ ظاہر کرنا اے کہ مینوں ایس اچار ونت دی لوڑ اے، کیونکہ میں اک بھیڑے، پریشان کرن والے جذبیاں دا ماریا انسان ہاں جو ایہناں اوپر قابو پان دی پوری پوری کوشش کر رہیا اے۔" لہٰذا سانوں بھولپن نال ایہ نئیں سوچنا چاہیدا کہ اوہ سب روشن ضمیر نیں، خصوصاً رنپوچے دے بارے وچ۔ تقدس مآب دلائی لاما ہمیش کہندے نیں: کسے وڈے خاندانی نام اوپر بھروسہ کرنا بوہت وڈی غلطی اے۔ اوہناں دا کہنا اے کہ اوہناں رنپوچے نوں ایس زندگی دے دوران اپنی یوگتا نوں ثابت کرنا ہے، نہ کہ کیول اپنے نام دی وڈیائی اوپر بھروسہ۔

مرد اتے سوانی بھکشوواں دی عزت نہ کرنا، اوہناں کولوں عام لوکاں دی سیوا کرانا

دوجے پاسے، مرد اتے سوانی بھکشوواں دی عزت نہ کرنا اتے دھرم دے مرکزاں وچ اوہناں کولوں عام لوکاں لئی سیوا کرانا وی اک غلط سوچ اے۔ انج اکثر ہوندا اے کہ کسے دھرم دے مرکز وچ کوئی بھکشو مرد یا عورت رہندی اے۔ ایس بھکشو دا کم مرکز دی صفائی، درس لئی تیاری اتے ہر شے نوں ٹھکانے اوپر رکھنا، چندہ وصول کرنا وغیرہ ہوندا اے۔ اتے جے ایہ کوئی رہائشی مرکز اے تے رہن دے کمریاں دا خیال رکھنا اتے ہفتہ دے اخیر دے کورس لئی بند و بست کرنا اوہناں دے ذمہ ہوندا اے، حتیٰ کہ ات حدل مصروفیت دے سبب آپوں درس وچ شامل نئیں ہو سکدے۔ ایہ انج ہے کہ لوکی ایہناں تیاگیاں نوں اپنے نوکر چاکر سمجھدے نیں۔

حالانکہ معاملہ ایس دے بالکل الٹ ہونا چاہیدا اے۔ بطور بھکشو دے اوہ آدر اتے ستکار دے حقدار نیں، ایس گل دا ایس نال کوئی واسطہ نہیں کہ اوہ سنسکار دے کس درجہ اوپر نیں۔ سنگھا وچ سرکھشت راہ یا پناہ دی شکشا وچ بیان اے: ستکار کرو حتیٰ کہ چوغہ دا وی۔ ایس دا مطلب ایہ نہیں کہ تسی سوچو کہ اوہ کامل نیں اتے ایس توں بے پرواہ نیں۔ پر کجھ نہ کجھ ستکار تے ہونا ہی چاہیدا اے۔

ایہ تصور کہ گرو سچ مچ اک کامل مہاتما بدھ اے اتے اپنی زندگی دی ساری ذمہ واری ترک کر دینا

ایس شبد یعنی "گرو نال ڈاڈھا موہ" دے متعلق وی بوہت غلط فہمی پائی جاندی اے۔ میرے خیال وچ ایہ اینا فیدہ مند ترجمہ نئیں اے، کیونکہ ایس توں گرو دی انھے واہ بندگی ظاہر ہوندی اے، جویں کہ کسے پنتھ وچ۔ ایہ بوہت وڈی غلط فہمی اے۔ ایتھے روحانی گرو دے نال تعلق نوں ظاہر کرن لئی جو شبد استعمال کیتا گیا اے ایس توں مراد کسے اوپر وشواس اتے بھروسہ اے جویں کہ اسی کسے قابل ڈاکٹر اوپر بھروسہ کرنے آں۔ تے جو شبد اسی ڈاکٹر دے نال تعلق لئی استعمال کرنے آں اوہی اپنے گرو لئی وی کرنے آں۔ پر گرو نوں بطور مہاتما بدھ تصور کرن دے اسی غلط فہمی وچ مبتلا ہونے آں اتے استاد نوں کامل سمجھنے آں اتے ایہ کہ اسی اوس دی غیر مشروط بندگی کرئیے، جویں کہ کسے پنتھ  وچ۔ ایہ غلط اے۔ ایس دی بنا اوپر اسی اپنی ساری پرکھ پرچول دی یوگتا اتے ذمہ واری دا احساس گنوا بیٹھنے آں، اتے اسی فال کڈن دے طریقہ اوپر بھروسہ کر کے بیٹھ جانے آں (پانسہ، پیشین گوئی) – پانسہ سٹو تے ساڈے سارے فیصلے کر دیو۔

اسی آپوں مہاتما بدھ بننا چاہ رہے آں، لہٰذا سرت اتے درد مندی دی بنیاد اوپر آپوں فیصلے کرن دی خاطر نکھیڑلی پچھان پیدا کرو۔ تے جے کوئی گرو، مرد یا عورت، طاقت کے نشہ وچ، سانوں اوہناں اوپر محتاجی ول لے جا رہیا اے، تے معاملہ گڑ بڑ اے۔ ایس نوں درست سمجھنا اتے ایس دے پچھے لگنا غلط اے۔ کسے گرو دے نال ایس قسم دی شکتی اتے کنٹرول دی کھیڈ دا شکار ہونا صحیح راہ توں پھر جانا ہووے گا۔

گرو نوں کوئی حکیم یا پادری تصور کرنا  

کسے بودھی استاد نوں اک پادری یا حکیم سمجھ کے اوس کولوں صلاح لین دی خاطر اپنے ذاتی مسلے بیان کرنا وی غلط فعل اے۔ اک بودھی روحانی استاد دا ایہ کم نہیں اے۔ اک بودھی روحانی استاد ریت دے انوسار کیول درس دیندا اے، ایہ ہن ساڈا کم ہے کہ اسی ایس شکشا نوں کویں استعمال وچ لیاونے آں۔ جو گل مناسب اے اوہ ایہ ہے کہ اسی صرف شکشا اتے سمادھ دے متعلق اپنی سمجھ بارے سوال پُچھئیے۔

جے آپ نوں نفسیاتی مسلے  درپیش نیں تے کسے ڈاکٹر (نفسیات دے ڈاکٹر) ول رجوع کرو؛ تسی کسے روحانی گرو دے کول نہیں جاؤ گے۔ اتے خاص طور تے اپنے پتی پتنی دے مسلے یا نیڑلے سانگھے یا جنسی مسلیاں دا کسے مرد یا عورت بھکشو نال ذکر نہیں کردے۔ اوہ مجرد نیں اتے ایہناں معاملیاں توں نرول نیں۔ ایس قسم دے مسلیاں لئی ایہ لوکی مناسب نئیں ہین۔ پر اک اجیہے سماج نال تعلق رکھن دے سبب جس وچ پادری، مُلّا اتے یہودی عالم پاۓ جاندے نیں اسی ایہ توقع کرنے آں کہ اوہ ایہ عمومی کلیسائی کردار ادا کر کے مشکل حالات وچ سانوں  راہ وکھان گے۔ 

میں اک مثال دینا واں۔ میں نوں سال تک اپنے روحانی گرو تسنژاب سرکونگ رنپوچے دے نال رہیا، زیادہ تر، بوہت قریب، ہر روز۔ ایس نوں سال دے عرصہ وچ اوس نے کدی کوئی ذاتی سوال نئیں پچھیا۔ کوئی وی نئیں۔ میری ذاتی زندگی دے متعلق، میرے ٹبر دے متعلق، میرے پشلے حالات اتے معاملیاں دے متعلق۔ ساڈا روز روز دا معمول یا تے اوس دا مینوں درس دینا سی، یا میرا اوس دے نال کم کرنا تا کہ دوسریاں دا بھلا ہووے – ایس لئی ترجمہ کرنا، یا اوس دے یاترا دے سربندھ کرنا، یا جو وی۔ تے ایہ تعلق ایس توں بوہت فرق سی جس دے اسی پچھم وچ عادی آں اتے ساڈا ایس نوں سمجھنا آسان نئیں اے۔

پناہ لین – یعنی اپنی زندگی نوں سرکھشت راہ اوپر پان نوں معمولی گل سمجھنا

گرو نال معاملہ کرن دے سلسلہ وچ سانوں پناہ لین دے وشے نال واہ پیندا اے، جس نوں میں  "محفوظ دِشا" کہنا واں۔ ایس دا مطلب ساڈی زندگی نوں محفوظ دِشا اوپر پانا اے، جویں کہ مہاتما بدھ نے، دھرم نے اتے سنگھا نے دسیا اے۔ ایس نوں کیول کسے کلب وچ شمولیت سمجھنا اک غلط فہمی اے۔ تسی اپنے والاں دی اک لِٹ کٹدے او، اک سرخ رسی لے کے اوس نوں گلمے وچ پا لیندے او، کوئی تبتی نام لیندے او، اتے ہُن تسی کلب وچ شامل ہو گئے۔ ایہ اوس سمے ہور وی مسلہ بندی اے جد استاد کسے خاص تبتی پیڑھی توں تعلق رکھدا ہووے، تے اسی جس کلب دے رکن بنے آں اسی اوس نوں ایس خاص تبتی سلسلہ دا حصہ سمجھنے آں نہ کہ بدھ مت وچ عمومی شمولیت: "ہن میں اک گیلوگپا بن گیا واں۔" "ہن میں اک کرم کیگیو بن گیا واں۔" "ہن میں اک نئینگما بن گیا واں۔"  " ہن میں اک سکیا بن گیا واں۔" بجاۓ ایہ کہن دے: "ہن میں مہاتما بدھ دی راہ اختیار کر لئی اے۔" ایس غلط فہمی دی وجہ توں اسی فرقہ پرست بن جانے آں، نکھیڑ پسند بن جانے آں، اپنے چنے ہوۓ دھرم مرکز دے علاوہ کسے ہور دھرم مرکز وچ نئیں جاندے۔ ایہ گل خاصی حیران کرن والی اے کہ زیادہ تر بدھ مت دے پچھمی پجاری جو دھرم مرکزاں وچ جاندے نیں صرف اک ہی دا رخ کردے نیں اتے کدی کسے دوسرے وچ قدم نئیں رکھدے۔

گرو جو مغرب دا رخ کردا اے اوہ اپنا مخصوص دھرم مرکز اتے ادارہ قائم کرنا چاہندے نیں

اک ہور گل جو ہور اوکڑ دا سبب اے اوہ ایہ ہے کہ ہر روائیتی گرو جو پچھم وچ آوندا اے اوہ اپنا مخصوص دھرم مرکز اتے اپنا ادارہ قائم کرنا چاہندا اے۔ میرے خیال وچ ایہ اک بوہت وڈی غلطی اے کیونکہ ایس طراں صورت حال نا قابل برداشت بن جاندی اے۔ تسی بھوشٹ سمے وچ اک لمے چِر تک بدھ مت دے چار سو مختلف پنتھاں نوں قائم نہیں رکھ سکو گے۔ نالے ایہ کہ ایہ نویں ودیارتھیاں لئی بوہت پلیکھے والی گل اے۔ ایس دے علاوہ اینی بے شمار قربان گاہواں اتے کتاب گھراں نوں چلان دا خرچہ، کرایہ وغیرہ ۔ بھاویں تبت وچ بوہت سارے گرو بھارت اتے نیپال توں آۓ اتے بوہت سارے مختلف آشرم قائم کیتے گئے، پر اخیر اوہ سب اک تھاں اکٹھے ہو گئے اتے اوہناں نے رل کے پچھان لئی جتھے بنا لئے۔ اوہ بھارت والے جتھے نئیں سان – بھارت وچ کیگیو اتے سکیا موجود نہیں سان – پر اوہ اجیہے جتھیاں وچ ڈھل گئے جو وجود بر قرار رکھن دی یوگتا رکھدے سان اتے اوہناں نے مختلف پنتھاں اتے پیڑھیاں نوں اک تھاں اکٹھا کر دتا۔ 

تے بھاویں پچھمی دھرم وچ وڈے وڈے ادارے پاۓ جاندے نیں جویں کہ اوہ جنہاں نوں ترنگپا رنپوچے، سوگیال رنپوچے، لاما ییشے اتے لاما زوپا وغیرہ نے شروع کیتا، پر سانوں ایس طراں گروپ بنان دے متعلق گوہ کرنا چاہیدا اے جو وڈی پیڑھیاں تشکیل دے سکن، جویں کہ تبت وچ ہویا۔ پر انج کرن دے دو ات حدل روپ  نیں جنہاںگ توں اساں بچنا اے۔ اک تے  ایہ کہ جے پچھمی بدھ مت دے کئی حصے بخرے نیں تے ایہ ٹھیک نہیں۔ دوجے پاسے جے ایہ حد توں ودھ اصول اتے قنون دا پابند اے تاں وی کم نئیں چلے گا۔ ایس پاروں بوہت احتیاط دی ضرورت اے۔ پر میرے خیال وچ نت یاتا وڈا مسٔلہ اے۔

ایہ سوچ کہ جے ساڈا کوئی گرو ہے تے اسی دوسرے گرو کولوں سکھیا نئیں لے سکدے

 دوسرے دھرم مرکزاں نوں نہ جان دے سلسلہ وچ ایہ سوچ وی غلط اے کہ اسی دوسرے گرو توں سبق نئیں لے سکدے بھاویں اوہ ساڈے استاد دے پنتھ توں ہی کیوں نہ ہووے۔ بیشتر تبتی لوکاں دے کئی استاد ہوندے نیں، نہ کہ کیول اک۔ ایس گل دا ریکارڈ موجود اے کہ اتیشا دے ۱۵۵ استاد سان۔ مختلف گرو دے مختلف گن ہوندے نیں۔ کوئی ایس گل نوں چنگی طراں  بیان کردا اے، کوئی ہور کسے گل نوں چنگی طراں سمجھاندا اے۔ کسے دا ایہ پنتھ اے؛ کسے دا اوہ۔ بوہت سارے گروواں کولوں سبق لین دا مطلب ایہ نہیں کہ تسی اپنے گرو نال بے وفائی کر رہے او۔ جویں کہ تقدس مآب دلائی لاما فرماندے نیں: اسی اپنے گروواں نوں یاراں سر والا آوالوکی تیشور تصور کر سکنے آں، ہر گرو اک وکھ روپ اے، اتے اوہ سب رل کے اک شریر بندے نیں جو ساڈی روحانی راہنمائی کردا اے۔

بوہت سارے گروواں نال تعلق جو اک دوسرے نال ہم آہنگ نہیں نیں

تے بہر حال ایہ گل بوہت پربھاوت اے کہ بوہت سارے گروواں نال تعلق نہیں رکھنا چاہیدا جو آپس وچ سوتر نہ ہون۔ ایہ نئیں چلے گا۔ تساں اجیہے گرو تلاش کرنے نیں جنہاں دا آپس دا تعلق – جس نوں تبتی زبان وچ 'ڈیم-تشگ' کہندے نیں - گہرا ہووے اتے آپس وچ مطابقت رکھدے ہون۔ ایس دی وجہ ایہ ہے کہ کدی کدار، بد قسمتی نال، اجیہی واپراں موہرے آوندیاں نیں جنہاں نوں اسی "تاریاں دی روحانی جنگاں" کہنے آں۔ ایہ ایہناں روحانی گروواں دے وچکار واقع ہوندیاں نیں جو کسے مسلہ اوپر ڈاڈھا اختلاف رکھدے نیں – بھاویں ایہ رکھشا کرن والیاں دے متعلق ہووے، یا ایہ کہ اصل کرمپا کون اے، یا جو وی۔ پس جے تسی اک توں ودھ استاداں کولوں سکھیا لینا چاہ رہے او تے ایس گل دی تسلی کر لو کہ اوہ آپس وچ راضی اتے سوتر نیں۔

ایہ سوچ کہ کیول کسے دا اک لیکچر سن کے اوس نوں اپنا روحانی گرو من لیا جاۓ

ایتھے ایس گل دا خیال رکھنا وی ضروری اے کہ کسے بدھ گرو دا اک لیکچر سنن نال اوہ ساڈا روحانی استاد نئیں بن جاندا سمیت گرو نال عقیدت دے سنسکار دے، بھاویں ایہ لازم اے کہ اسی اوس شخص نوں مناسب عزت دئیے۔ جویں کہ تقدس مآب فرماندے نیں، "تسی کسے دا لیکچر سن سکدے او جویں کہ کسے یونیورسٹی وچ ہوندا اے۔" ایس دی ایس توں ودھ کے کوئی اہمیت نئیں ہے۔

سکھیا نوں پاٹ دے نال نہ رلانا  

جتھوں تک عبادت دا تعلق اے تے ایہ سوچ کہ گیلوگ پنتھ صرف سکھیا اوپر مبنی اے جد کہ کیگیو اتے نئینگما پنتھ خالص طور تے پاٹ اوپر نربر نیں غلط اے۔ ایس بھولپن دی وجہ توں اسی ایہ سوچ سکنے آں کہ جے اسی کسے اک اوپر کار بند آں تے اسی دوسری پرت توں غافل آں – یا تے اسی پڑھائی توں بے نیاز آں یا فیر سمادھ توں۔ جدوں گرو ایہناں وچوں کسے اک اوپر زور دیندے نیں – مطالعہ یا مراقبہ – تے ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ اسی اک اوپر عمل کرئیے اتے دوسرے نوں نظر انداز کر دئیے۔ ایہ گل صاف اے کہ سانوں دونواں دی ضرورت اے۔

پشلے دناں، پچھمی لوکاں دے اک جتھے نال گل کردے ہوۓ جنہاں نے دھرم شالا دی لائبریری وچ ستر اتے اسّی دے دھاکے وچ ودیا پراپت کیتی سی، تقدس مآب دلائی لاما نے اک بوہت ودیہ مثال دتی۔ اوہناں نے کہیا کہ تنتر، مہا مدرا، دزاگچن اتے اجیہے ترقی یافتہ مراقبے ہتھ دی انگلیاں سمان نیں۔ ہتھ دی تلی، جو کہ بنیاد اے، ہندوستانی پنتھ جو کہ نالندا آشرم توں آیا اے دی نمائیندگی کردی اے، جو کہ ہندوستان دے سوتر دے ماہر نالندا گروواں دی ودیا نیں۔ غلط فہمی دا پرت ایتھے  ایہ ہے کہ انگلیاں نوں ضرورت توں زیادہ اہمیت دینا۔ کدی کدار گرو وی انج کردے نیں، اوہناں نے کہیا، انگلیاں اوپر بوہت زیادہ زور دیندے نیں۔ اوہناں دے چیلے انگلیاں دی پرکھ پرچول کردے نیں پر ہتھ نوں بھلا دیندے نیں۔ انگلیاں ہتھ نال جڑیاں ہوئیاں نیں پر آپوں کجھ نئیں کر سکدیاں۔ ایہ اوہ مثال اے جو تقدس مآب نے استعمال کیتی، اتے میرے خیال وچ ایہ بوہت فیدہ مند نصیحت اے۔ ایہ سوچ غلط اے کہ، "میں کیول دزاگچن سمادھ کرنا اے؛ بس قدرتی حالت وچ بیٹھے رہنا۔" انج کرنا اوس ودیا  نوں، بغیر کسے بنیاد دے، ات حدل سوکھا بنانا اے۔

اپنے آپ نوں مِلا ریپا تصور کر کے عمر بھر دا سمادھ چلہ کٹنا

ایہ وی غلط سوچ اے کہ اسی اپنے آپ نوں مِلا ریپا تصور کرئیے اتے ایہ کہ ہر پرش – خصوصاً اسی آپوں– عمر بھر لما، یا کم از کم تن ورے دا چلہ کٹئیے۔ کیول کجھ لوکی ساری عمر دا مراقبہ کرن لئی سوتر ہو سکدے نیں؛ زیادہ تر لوکاں نوں لوکاں دی بھلائی دے کم کرنے چاہیدے نیں۔ ایہ نصیحت بغیر کسے واسطہ دے تقدس مآب دلائی لاما ولوں ہے۔ ساڈا ساری عمر دے مراقبہ لئی سوتر ہون دا امکان تقریباً نہ ہون برابر اے یا ایہ کہ سانوں تن ورے لما مراقبہ کرن توں کوئی فیدہ ہووے گا ما سواۓ ایس دے کہ اسی اک تھاں بیٹھے تن سال تک منتر جپدے رہئیے، اتے کسے ڈونگی پدھر اوپر اپنے آپ نوں بہتر بنان اوپر کم نہ کرئیے۔

ایہ سوچ کہ کیول اپنے ویلے سمے وچ مراقبہ کرکے سانوں گیان مل جاۓ گا

 بے شک مکش پان یا روشن ضمیری پراپت کرن لئی کل وقتی دھرم پاٹ ضروری اے، اتے ایہ سوچ حد توں زیادہ اپنے اوپر بھروسہ دا وکھالا اے کہ اسی بغیر کل وقتی پاٹ دے مکش پان یا گیان پراپت کرن وچ کامیاب ہو سکنے آں۔ اسی سوچنے آں، " میں اپنے فالتو سمے وچ سمادھ کر کے مکش اتے روشن ضمیری پا سکنا واں۔" ایہ وی اک غلط فہمی اے۔ پر ایہ وی غلط ہووے گا کہ جے اسی اپنے آپ نال ایمانداری توں کم نہ لئیے اتے اپنی ڈونگا سمادھ کرن دی یوگتا اوپر شک کرئیے۔ ایس دی وجہ ایہ ہے کہ جے اسی اپنے اوپر بوہت دبا پائیے پر اسی اینا ڈونگا مراقبہ کرن جوگے نہ ہوئیے تے ہوندا ایہ ہے کہ اسی بوہت شکست خوردگی دا شکار ہو جانے آں۔ اسی تبتی زبان وچ 'لنگ' دا شکار ہونے آں جو کہ شکست اتے گھبراہٹ بھری شکتی اے اتے ایہ سانوں نفسیاتی، جذباتی اتے جسمانی طور تے بد حال کر دیندی اے۔

حقیقت پسندی توں کم نہ لیندے ہوۓ سوچنا کہ گیان پان وچ لکھاں جنم بیتن گے

ایس دا تعلق کسے حد تک پنر جنم تے ایمان نہ ہون اوپر وی اے، کیونکہ جے پنر جنم تے ساڈا ایمان نہ ہووے تے اسی سنجیدگی نال یگاں دے پاٹ دے بعد اپنا لکشن پان دی توقع نئیں رکھدے۔ اک شکشا سانوں دسدی اے کہ ہن دی حیاتی وچ روشن ضمیری پانا ممکن اے، پر ایس پاروں انج نئیں سوچنا چاہیدا اے، "ساڈے کول کیول اک ہی زندگی دا دور ہے، کیونکہ پنر جنم دا کوئی وجود نہیں اے،"ایس طراں اسی اپنے آپ نوں ایس پل اپنی یوگتا توں ودھ دبا ہیٹھ لیائیے۔

روز مرہ دے باقاعدہ پاٹ نوں پربھاوت نہ جاننا

ایس دے دوسرے پرت نوں وی ویکھو، یعنی روز مرہ دے باقاعدہ پاٹ دی اہمیت دا احساس نہ ہونا وی غلط اے۔ ایہ ات حدل پربھاوت اے کہ اسی اپنے روز دے سمادھ وچ باقاعدگی قائم رکھئیے جے اسی اپنے دھرم دے پاٹ وچ نت یاتا چاہنے آں۔ ساڈی زندگی وچ اچار ونت، اقرار، نت یاتا اتے لوڑ دے لحاظ نال ایس دے بے شمار فیدے نیں: کہ بھاویں کجھ وی ہووے اسی ہر روز مراقبہ ضرور کراں گے۔ جے اسی چنگیاں عادتاں پنگرنا چاہنے آں، سمادھ دا لکشن ایہی اے، تے اسی مشق کرئیے۔

"مشق" توں کیہ مراد اے؟ ایس دا مطلب اے کہ پرکھ اتے تکرار راہیں اک مفید عادت پیدا کرنا۔ مثال دے طور تے، کسے خاص حال وچ اسی کسے اجیہی اوکھی دشا دا تصور کرئیے جس وچ اسی اکثر غصہ وچ آ جانے آں اتے فیر اپنے جذبیاں دی پریشانی دے سبب دا جائزہ لینے آں۔ اسی سوال کراں گے،"میں ایس صورت حال دے بارے غصہ وچ کیوں ہاں؟ مثلاً، جد میں بمار ہونا واں تے میں کیوں چڑ چڑا ہو جانا واں؟ کیا ایس دی وجہ  ۔۔۔۔۔" فیر اسی ہور ڈونگی گوہ کرنے آں، اتے ویکھنے آں، "میں اپنے آپ اوپر بوہت زیادہ توجہ دے رہیا واں۔ میں دکھ سہہ رہیا واں۔ میں وچارہ۔"

جے اسی بماری دے دوران شعوری طور اوپر "میں وچارہ" نہ وی سوچئیے، پر جے اسی ایمانداری کولوں کم لئیے، اسی ویکھاں گے کہ ساڈی توجہ دا مرکز "میں" ہی آں، جس نوں اسی اپنی سوچ وچ سب توں زیادہ ضروری جاننے آں۔ اتے فیر کیونکہ اسی اپنے حالات توں خوش نہیں، تے اسی چڑ چڑے ہو جانے آں اتے اپنے غصہ نوں دوسریاں دے اوپر کڈنے آں۔ تے مراقبہ وچ اسی اجیہے حالات دا جائزہ لینے آں جو ساڈے ذاتی تجربیاں توں آوندے نیں، اتے فیر اک فیدہ مند رویہ اختیار کرنے آں – جویں ایتھے، صبر – ایس دکھ دین والے مسلے ول۔ اک اجیہی روز مرہ دی مشق جس وچ اسی ایہناں مسلیاں دی پرکھ  کرنے آں اتے کوئی فیدہ مند عادت پیدا کرن اوپر کم کرنے آں جو کہ  بے حد فیدہ مند چیز اے۔ انج سوچنا کہ اسی ایس دے بغیر کم چلا سکنے آں بوہت وڈی غلط فہمی اے۔

ایہ سوچ کہ بدھ پاٹ دا مطلب کیول اک رسم پوری کرنا اے

 ایہ وی اک غلط تصور اے کہ بدھ پاٹ دا مطلب کیول اک رسم پوری کرنا اے نہ کہ اپنے آپ نوں بہتر بنان اوپر کم کرنا اے۔ بوہت سارے لوکی، وقتاً فوقتاً، یا تے اک جتھے دی شکل وچ یا اکلے ہی، اک 'سادھنا' جو کہ کسے تنتر دی سدھ بدھ اے پڑھدے نیں۔ اتے اکثر اوہ ایس نوں تبتی زبان وچ پڑھدے نیں – اک اجیہی بولی جس نوں اوہ سمجھدے ہی نہیں – اتے اوس نوں "پاٹ' مندے نیں۔ ایس اوپر دزانگسر خینتسے رنپوچے نے اک ودیہ مثال دتی اے۔ اوس دا کہنا اے کہ جے تبتی لوکی اپنی دعاواں اتے تحریری عبادتاں جو جرمن زبان وچ تبتی رسم الخط وچ لکھی گئی ہون ہر روز پڑھن، ایس دے معنے دی معمولی جنی سرت کیتے بغیر، تے اوس نوں شک اے کہ بوہت سارے تبتی انج کرن گے۔ فیر وی اسی بطور پچھمی لوکاں دے انج کرنے آں اتے اوس نوں پاٹ تصور کرنے آں اتے ایہ کہ انج کرن نال اوہناں نوں روشن ضمیری حاصل ہووے گی۔ حالانکہ اصل عبادت دا مطلب اپنے اوپر کم کرنا اے: اپنا رویہ بدلنا، پرکھ اتے صحیح سرت دے راہیں اپنے پریشان کرن والے جذبیاں اوپر قابو پانا، اتے ایس طراں ہور فیدہ مند عادتاں جویں پیار، درد مندی اتے صحیح سرت وغیرہ پیدا کرنا اے۔

ایہ سوچ کہ دھرم اوپر صحیح طراں چلن لئی تبتی رسماں نوں پورا کرنا ضروری اے

  اک ہور غلط فہمی ایہ ہے کہ دھرم اوپر صحیح طراں عمل کرن لئی سانوں تبتی یا دوسری ایشیائی رسماں جویں ساڈے گھر دے اندر اپنے ذاتی "پوجا پاٹ دے کمرہ" وچ یا دھرم مرکز وچ تبتی روپ دی قربان گاہ دا ہونا ضروری اے۔ بوہت سارے تبتی گرو جو پچھمی دیساں نوں آوندے نیں، بے شک، اک اجیہا دھرم مرکز قائم کرنا چاہندے نیں جس نوں اوہ اک تبتی بدھ مندر سمان سجان جس دی دیواراں اوپر انج دا ہی رنگ روغن ہووے اتے سکرول تصویراں وغیرہ دی سجاوٹ ہووے۔

جویں کہ میرے تبتی دوست کہندے نیں کہ، "جے تہانوں پچھمی لوکاں نوں ایہ پسند اے تے کیوں نہیں؟ ایس وچ کوئی حرج نئیں۔" پر ایہ سوچنا کہ اجیہی سجاوٹ لازم اے وڈی غلطی اے۔ خاص طور تے جے ایس دا خرچہ بوہت زیادہ ہووے، کیونکہ ایس صورت وچ ایس پیسے دا بہتر استعمال ہو سکدا اے۔ ایس لئی بھاویں ایہ سجاوٹ کسے دھرم مرکز وچ ہووے  یا ساڈے گھر دے اندر، سانوں تبتی بدھ مت دی پوجا لئی اجیہی لمی چوڑی تبتی ول دی سجاوٹ دی ضرورت نئیں۔ جے ساڈا پاٹ دا کمرہ صاف ستھرا اے، تے انج ایہ ساڈے کم دا ستکار ظاہر کردا اے، تے اینا ہی کافی اے۔

 ایہ سوچ کہ اسی شتابی ہی اپنے پریشان کرن والے جذبیاں توں مکش پا لواں گے

دھرم وچ گو کہ اصل زور ساڈے دکھ دے سبب نوں ہمیش لئی ختم کرن اوپر ہے – یعنی ساڈی حقیقت اتے پریشان کرن والے جذبیاں بارے لاعلمی نوں، پر ایہ سوچنا کہ اسی شتابی ہی پریشان کرن والے جذبیاں اوپر قابو پا لواں گے غلط خیال اے۔ اسی بھل جانے آں کہ جدوں تک اسی اک ارہت، اک مکش شدہ ہستی نہ بن جائیے، اسی غصہ، لگاوٹ وغیرہ توں مکمل مکش نہیں پا سکاں گے، ایس راہ اوپر ٹردے ہوۓ فیر وی ساڈا ایہناں نال ٹاکرا ہووے گا بھاویں اینی شدت نال نہیں۔ جے اسی ایہ بھلا دئیے، اتے جے اسی کئی سالاں دے پاٹ دے بعد وی غصہ دا وکھالا کرئیے تے ساڈا دل ٹٹ جاندا اے۔  پر انج اکثر ہوندا اے۔

ایس پاروں ساڈا اپنے نال صبر توں کم نہ لینا وی اک بھُل اے۔ سانوں ایس گل دا احساس ہونا چاہیدا اے کہ سمسار سمان دھرم دا پاٹ وی اونچ نیچ دا شکار ہوندا اے۔ اک لمے چر وچ اسی بہتری دی توقع کر سکنے آں، پر ایہ سوکھا نہیں ہووے گا۔ جدوں ساڈا واہ بھیڑی دشا نال پوے تے اپنے آپ نال صبر توں کم نہ لینا اک غلطی اے۔ پر دوسرے پاسے سانوں اپنی بھیڑیاں عادتاں اتے اپنے آپ نوں بہتر بنان اوپر کم نہ کرن وچ سستی کرن اوپر اپنے آپ نوں ڈھل دینا وی غلط اے۔ میانہ روی دا تقاضا ایہ  ہے کہ اسی جد غصہ وچ آئیے تے اپنے آپ نوں پٹنا نہ شروع کر دئیے، پر دوجے پاسے  ایہ وی نہ ہووے کہ کیول اینا کہہ کے، "میں غصے وچ ہاں،" یا "میرا موڈ خراب اے،" خموش ہو رہئیے اتے اوس اوپر قابو پان دا کوئی دھرم والا طریقہ استعمال نہ کرئیے۔

ایہ ویکھنا کافی دلچسپ ہووے گا کہ جد ساڈا  موڈ خراب ہووے تے اسی ایس دا کیہ علاج کرنے آں۔ کیا میں سمادھ شروع کر دینا واں۔ کیا میں رکھشا لینا واں۔ یا کیا میں چاکلیٹ، جنسی لذّت، ٹیلیوژن، دوستاں یاراں نال گپ شپ یا انٹر نیٹ اوپر موج رانی کرنا واں؟ میں کیہ کرنا واں؟ میرے خیال وچ  ایہ ساڈے دھرم دے پاٹ لئی بوہت کار آمد اے – میں بھیڑے موڈ نال کویں نبڑنا واں۔

ایہ اوہ کجھ غلط فہمیاں نیں جو ایس وشے بارے سوچن اوپر میرے دماغ وچ آئیاں۔ مینوں یقین اے کہ ہور ان گنت اجیہی گلاں نیں جنہاں نوں ایس وچ شامل کیتا جا سکدا اے۔ جویں کہ میں ذکر کیتا کہ کئی اجیہی غلط فہمیاں نیں جو مواد دی اوکڑاں، اچیچ پلاڑتا، مختلف قسماں دے پنتھ، وغیرہ نال تعلق رکھدیاں اتے اوہناں توں پیدا ہوندیاں نیں۔ دھرم دے متعلق اک ضروری گل ایہ ہے کہ: مہاتما بدھ نے جو سبق دتا اوہ دوسریاں دا بھلا کرن لئی سی۔ جے اسی ایس اوپر ڈونگا گوہ کرئیے، شکشا وچ ایہناں پلیکھیاں دے سبب نوں تلاش کرن دی کوشش کرئیے۔ جے سانوں کوئی گل سمجھ نہ آوے تے اوس نوں دھرم دے طریقیاں اتے دلیل نال حل کرن دی کوشش کرئیے، اتے جے اسی اوہناں نوں نہ سمجھ سکئیے تے کسے اجیہے پرش نوں پچھئیے جس نوں اسی معتبر مننے آں۔ جے اسی ایہ گل قبول کرن نوں تیار ہاں کہ ساڈے زیادہ تر پلیکھے دا سبب ساڈی غلط فہمیاں نیں، تے اسی اپنی غلطیاں دی اصلاح کرن لئی تیار ہوواں گے تا کہ اسی شکشا توں پورا پورا فیدہ چک سکئیے۔