سرکونگ رنپوچے نال سرکھیا

کئی مہینیاں مغروں میں سربراہ نوں اوہناں دی نکی جئی چکڑ اتے گاں دے گوہے نال لبڑی ہوئی کوٹھڑی وچ ملیا جو ڈلہوزی توں کافی اوپر واقع سی۔ ایس پہاڑی پنڈ وچ جو دھرم شالہ دے نیڑے واقع اے اتے جتھے گیؤتو آشرم ہے اتے جتھے میں رہندا پیا ساں سدھے سادے بڈھے بھکشو نے عین اوس ویلے تن تن ورہیاں دے چلے دور اگڑ پچھڑ سمادھ مکمل کیتے سان۔ جدوں میں پردھان نوں آکھیا کہ مینوں سبق پڑھان تے اوہ فوراّ راضی ہو گئے۔ اوہناں دسیا کہ میں اوہناں کول بالکل ٹھیک سمے تے پوہنچیا ساں۔ کہ اوہ اگلے ہی دہاڑے توں گوہیا سماج دے پربندھ اوپر تن ورہے لئی اک چلہ شروع کرن لگے سان، تے کیہ میں اوس وچ رلنا چاہواں دا؟ مینوں اوہناں نوں نہ کرنی پئی، پر رنپوچے نے جس کلاسیکی بودھی ول نال اوہ سبق پڑھایا سی، میں اوس نوں سکھ لیا۔ رنپوچے نے میرے لئی اجیہی دَشا قائم کر دتی سی کہ میں آپوں ہی سچائی نوں پچھان لواں۔ ایس سب توں اگواڑی تنتر دی مشق اتے پڑھائی لئی، مینوں اپنی کتھا شروع توں سنانی ہووے دی۔

میں چھیتی نال اپنے پرچے دا ارتھٹ بدلی کر کے اک نسبتاً سوکھا مضمون چُن لیا – 'لم-رم' دی زبانی کتھا، ایس راہ دے تدریجی مرحلے – اتے ایہ پربندھ کیتا کہ میں شارپا اتے کھاملنگ رنپوچے دے استاد، گیشے نگاوانگ دھارگئیے کولوں ایس مضمون دی مڈھلی گلاں سمجھ لواں۔ گیشے اک آشرمی سند اے، لگ بھگ اک پی ایچ ڈی دے برابر، اتے اک چوکھے قابل استاد دے طور تے گیشے دے علمی گناں نے اوہناں نوں پنج پنر جنمے لاماواں دے استاد دے رتبے اوپر اپڑا دتا سی۔ ایس ویلے گیشے دھرگئیے گاواں دے اک طبیلے وچ رہندے سان جس نوں گھر وچ تبدیل کر دتا گیا سی۔ اتے جتھے مکھیاں دا ڈھیر لگا ہویا سی۔ ایہ تھاں اینی سوڑی سی کہ ایتھے چھڑی اوہناں دی منجی وچھ سکدی سی اتے باقی تھاں تے تن جنے جُڑ کے بیٹھ سکدے سان۔ بھاویں اوہناں دی رہن دی تھاں میرے لئی ڈاڈھی بھیڑی سی، پر میں اوتھے رہ کے اپنی پڑھائی شروع کر دتی۔ مینوں اجوکی گل بات والی تبتی بھاشا سکھن دی وی لوڑ سی، ہارورڈ وچ میں چھڑی لکھن والی کلاسیکی بھاشا سکھی سی۔

سرکانگ رنپوچے نال میری اگلی ملاقات اوسے ورہے جون وچ ہوئی، ایس علاقے وچ وی ہیضہ اتے میعادی بخار دی مہلک وباواں پھیلیاں ہوئیاں سان، اتے تقدس مآب نے رنپوچے نوں درخواست کیتی کہ اوہ ہایا گریوا دے اختیار دین دی رسم لئی ڈلہوزی آ جاون۔ مہاتما بدھ دی ایس شکتی مان شبیہ دی پوجا، جے صفائی دا دھیان رکھدیاں کیتی جاوے تے ایہ لوکاں نوں جراثیم توں لگن والے روگ توں بچاوندی اے۔ بھاویں میں اوہناں تھوڑے جِنے پچھمیاں وچوں ساں جنہاں نے ایہ سرکھیا لین وچ پہل کیتی، مینوں نجی طور تے رنپوچے دے درشن دا موقع نئیں ملیا۔ اوہناں نے ہور تھاواں تے عطا اختیار دی ایہ رسم کرنی سی، ایس پاروں اوہ ڈلہوزی توں چھیتی ٹُر گئے۔

ساڈی اگلی ملاقات دے ویلے تیکر کئی تبدیلیاں آ چکیاں سان۔ ۱۹۸۱ دی پت جھڑ دی رت وچ، تقدس مآب نے گیشے دھرگئیے نوں آکھیا کہ اوہ دھرم شالہ دے نویں بناۓ تبتی لکھتاں اتے ذخیریاں دے کتاب گھر وچ بدیسیاں نوں بدھ مت دا درس دین۔ شارپا اتے کھاملنگ نوں وی اوہناں دے ترجمان دے طور تے نال لا دتا۔ میں پچھیا کہ کیا میں کتاب گھر دی کوئی سیوا، جویں لکھتاں دا ترجمہ، کر سکنا واں اتے تقدس مآب نے ایس گل نوں منظور کر لیا۔ میں پہلاں اپنا پرچہ جمع کرا کے پی ایچ ڈی دی سند لینی سی، فیر مڑ آونا سی۔ سو میل توں وی گھٹ دی دوری تے پاکستان نال ہنے ہی چھڑن والی لڑائی موجب، مینوں چھیتی نال جانا پیا۔ میں ہارورڈ واپس آیا اتے فیر تقدس مآب دی مت دے انوسار کم کردا رہیا۔ یونیورسٹی وچ پڑھان دے کم نوں چھڈ کے، جس توں میرے پروفیسر بڑے حیران ہوۓ – کجھ مہینیاں مغروں میں ستمبر ۱۹۷۲ وچ واپس دھرم شالہ ٹُر گیا۔

سرکانگ رنپوچے اوسے ویلے ہی نیپال گئے سان تاں جے اوتھے کجھ نویں بنے آشرماں وچ اختیار دین دے نال نال زبانی درس دے سکن۔ جدوں اوہ ۱۹۷۴ دے پت جھڑ وچ دھرم شالہ مڑ کے آۓ، میں اودوں تیکر اینی کو تبتی بولی سکھ لئی سی کہ اوہناں نال براہِ راست گل بات کر سکاں۔ گو کہ پہلے پہل میں ایہ گل سمجھ نئیں سکیا، پر انج لگدا اے کہ رنپوچے نوں ایہ پتہ لگ گیا سی کہ میں اوہناں دا التھاو بنن دی خاطر اوہناں نال کرمائی ناطہ جوڑ لیا سی۔ ایس گل ول اوہناں نے انج اشارہ کیتا کہ اپنے کول اکثر آون اتے مختلف لوکاں نوں درشن دین ویلے، مینوں اوتھے بیٹھے رہن دی اجازت دے دتی۔ ایہناں ملاقاتاں وچکار، رنپوچے میرے نال گلاں کردے اتے تبتی بھاشا دے کوئی کوئی شبداں دی تشریح کردے جاندے تاں جے اوہناں دی تسلی ہو جاوے کہ مینوں گل دی سمجھ آ گئی اے۔

کجھ چِر بیتن مغروں رنپوچے نے مینوں سفید منجوشری، سفید سرسوتی، اتے سفید تارا دی اسکرول مورتاں تحفے دے طور تے دتیاں جو سپیتی دے وسنیکاں نے اوہناں نوں کجھ چِر پہلاں دتیاں سان۔ مہاتما بدھ دیاں ایہ شبیہاں شروع شروع بالکپن وچ اوہناں دی ذات دی پنگرتا اتے سمادھ دی مشق لئی ڈاڈھیاں فائدہ مند ثابت ہوئیاں سان۔ ایہ تصویراں واری واری، دوجیاں دی سہائتا لئی من دی صفائی، چالو ادبی اپراجن وکھالے لئی سرتائی گیان اتے اک لمی نفع بخش حیاتی لئی ضروری شکتی دا مجسمہ پیش کردیاں سان۔ ایہ دور رس تحفہ ساڈے آپس دے سانگھے دا ثبوت سی۔ جدوں میں رنپوچے نوں پُچھیا کہ کیا میں اوہناں دا شاگرد بن سکنا واں تے اوہ میری ایس مخصوص پچھمی عادت اوپر کہ جو گل چمکدے سورج وانگوں صاف ظاہر اے اوس نوں منہ توں آکھنا وی ضروری اے، بس صبر نال مسکرا پئے۔

فیر رنپوچے نے مینوں بڑے آہر نال التھاو بنن دی سرکھیا دینی شروع کر دتی، مینوں ایہ دسن بنا کہ اوہ ایہ کم پئے کردے نیں۔ پہلاں اوہناں نے میرے چیتے اوپر کم شروع کیتا۔ جدوں کدی میں اوہناں کول جاوندا، کسے ویلے اچانک ہی، مینوں اوہناں دی ہُن دی آکھی ہوئی گل نوں شبد در شبد مڑ کے آکھن لئی کہندے۔ انج ہی اوہ کدی مینوں میری اپنی آکھی ہوئی گل دوہران لئی کہندے۔ ۱۹۷۵ دی پت جھڑ رت وچ جدوں اک واری میں اوہناں دے التھاو دے طور تے کم شروع کر دتا، رنپوچے اکثر مینوں ایہ کہندے کہ میں اوہناں دی گل نوں واپس تبتی بولی وچ بیان کراں، ایہ تسلی کرن لئی کہ میں کوئی غلطی یا گھاٹا وادھا تے نئیں کردا۔ ایہ حقیقت اے، کہ ایہناں اٹھ ورہیاں وچ جدوں میں اوہناں دے التھاو دا کم کیتا، میں ایہ محسوس کیتا کہ جدوں وی رنپوچے مینوں انج مڑ کے ترجمہ کرن لئی آکھدے سان، تے مینوں اوہناں دی گل نوں سمجھن وچ ضرور غلطی لگی ہوندی سی۔ انج لگدا اے کہ رنپوچے نوں پتہ لگ جاندا سی کہ میں غلطی کیتی اے۔

ایس مغروں رنپوچے نے ہر بھاشن دین بعد اپنی شکشا دا پنج منٹ دا خلاصہ بیان کرنا شروع کر دتا، اتے مینوں آکھیا کہ ایہ خلاصہ بیان کرنا میرا کم اے۔ ایس طراں اوہناں نے نہ صرف میری لمیاں تقریراں دا ترجمہ کرن بلک پڑھان دی سرکھیا وی شروع کر دتی۔ کدی کدار اوہ اپنے خدمت گزاراں نال عام گل بات اوس ایلے شروع کر دیندے جدوں میں خلاصہ بنا رہیا ہوندا ساں تاں جے میری توجہ قائم رکھن دی صلاحیت نوں آزما سکن۔ اک چنگے استاد نوں باہر دے رولے توں پریشان یا غیر متوجہ نئیں ہونا چاہیدا۔

جس ویلے رنپوچے مینوں نجی طور تے پڑھاندے سان اوس ویلے مینوں نوٹس نئیں سان لین دیندے۔ مینوں ہر گل یاد رکھنی اتے مغروں لکھنی ہوندی سی۔ چھیتی ہی، رنپوچے نے مینوں اپنے سبق لین مغروں کرن لئی ڈھیر سارے کم دے دتے تاں جے میں اپنے نوٹس رات نوں دیر ہوئے لکھ سکاں۔ اخیر وچ کدی کدی رنپوچے اوس نجی سبق دیندیاں جس دا میں ترجمہ کر رہیا ہوندا ساں، اچانک چپ ہو جاوندے اتے کسے ہور نکی گل دی تشریح شروع کر دیندے جس دا واسطہ کسے ہور اکا ہی وکھ ارتھٹ نال ہوندا۔ ایس مغروں اوہ مینوں اوہناں دے شبداں اوپر غور کرن یا کجھ لکھن دی مہلت دتیاں بغیر اپنے اصل سبق نوں پڑھان لگ پیندے سان۔

جے کدی وی میں رنپوچے کولوں اوہناں دی پہلاں دسی ہوئی کسے گل بارے کوئی سوال پوچھ لیندا تے اوہ منیوں میرے چیتے دی کمزوری اوپر ڈاڈھی جھاڑ پا دیندے۔ مینوں اک وار اوہناں کولوں اک اصطلاح دا مطلب پوچھنا اتے اوہناں دا ایہ کورا جواب یاد اے کہ،"میں تینوں ایہ شبد ست ورہے پہلاں سمجھایا سی! ایہ گل مینوں چنگی طراں یاد اے، فیر ایہ تینوں کیوں یاد نئیں رہیا؟" اک وار اوہناں نے مینوں دسیا سی کہ جویں جویں اوہنا دی عمر ودھدی جا رہی اے، اوہناں دا من ہولی ہولی نرول ہوندا جا رہیا اے۔

سرکونگ رنپوچے نرا میرا چیتا ہی چنگا نئیں سان کرنا چاہندے بلک میری صحیح ترجمہ کرن دی قابلیت وچ وی وادھا کرنا چاہندے سان۔ پچھمیاں نوں پڑھان دے اپنے تجربے توں اوہناں نوں ایہ پتہ لگا سی کہ اوہناں دے کئی پلیکھیاں دا سبب تکنیکی اصطلاحواں دے بھیڑے ترجمے سان۔ ایس لئی اوہناں نے میرے نال رل کے انگریزی وچ متھیاں ہوئیاں اصطلاحواں دا اک نواں سلسلہ چالو کر دتا۔ اوہ بڑے تحمل نال تبتی اصطلاح دے لکے ہوئے معنیاں دی تشریح کردے اتے فیر مینوں اوس دے نال رلدے ملدے انگریزی شبداں دے معنے بارے سوال کردے سان تاں جے معنیاں نوں ملا کے ویکھ سکن۔ اوہ ہمیش میرا حوصلہ ودھاندے سان کہ نویاں اصطلاحواں نال تجربے کراں اتے نا مناسب رسماں دا غلام نہ بن کے رہ جاواں۔ سنسکرت توں بودھی لکھتاں دے ترجمے لئی جو بنیاں بنایاں تبتی اصطلاحواں ورتیاں جاوندیاں سان اوہ ہولی ہولی کئی صدیاں اندر ایس (اجوکے) روپ وچ آیاں سان۔ ایس پاروں ایہ قدرتی گل اے کہ ایہناں دے ترجمیاں وچ نکی موٹی تبدیلی پچھمی بولیاں وچ ہووے گی۔

پہلاں پہل جدوں میں رنپوچے دی بنتی کیتی کہ مینوں اپنا چیلا من لین، میں اچیچ ایہ گل آکھی سی کہ مینوں اوہ ول سکھاون – کہ کویں درد مندی اتے سرت نال ہوراں دی سہائتا کیتی جا سکدی اے۔ اک ودیہ علمی پچھواڑے نال سانگھے ہون موجب جس وچ میں ہمیش کجھ کارنامہ کیتا سی، میری ذات دی پنگرتا اک دِشائی رہی سی۔ مینوں سماجی میل جول اتے عاجزی سکھن دی لوڑ سی۔ ایس پاروں رنپوچے مینوں چھڑا اک نام توں بلاندے سان اتے اوہ سی "ڈمی" یعنی بیوقوف اتے جے میرے منہ توں کوئی غلط گل نکل جاوندی یا کوئی بیوقوفی والی حرکت ہو جاوندی تے ہمیش مینوں ٹوک دیندے سان۔ مثال دے طور تے، اوہ جدوں وی میرے کولوں ترجمہ کرواندے تے ایس گل اوپر زور دیندے کہ پہلاں میں آپوں چنگی طراں سمجھ تے لواں۔ جدوں وی میرے کولوں کوئی غلطی ہوندی، تے اوہناں نوں ایس گل دی ذرہ وی پرواہ نئیں سی ہوندی کہ اوہناں دے مینوں بیوقوف آکھن نال میں کنا چوکھا تے کنے چِر لئی ڈھیٹ ہویا وان۔ جدوں تیکر میں ہر اک شبد چنگی طراں سمجھ نہ لواں اتے اوس دا صحیح ترجمہ نہ کر لواں، اوہ پچھا نئیں سان چھڈدے۔ بھاویں ایہ ول اوہناں ودیارتھیاں لئی جو اپنے آپ نوں ماڑا جاندے ہوون ٹھیک نئیں سان، پر اوہناں دا ایہ ڈاڈھا طریقہ میرے لئی بڑا سوتر سی۔

اک واری لاؤر، فرانس وچ رنپوچے نے اک اوکھی گل دی تشریح دے بارے بھاشن دتا۔ جس ویلے میں ترجمہ کرن لگا، رنپوچے نے آکھیا کہ میں ایس تشریح دے مختلف شائع ہوئے روپاں دا موازنہ وی کردا جاواں اتے اسی جویں اگاں ودھدے جائیے میں ایس لکھت دی تدوین وی کردا جاواں۔ میرے کول قلم نئیں سی پر میرے عین سامنے جو سوانی بیٹھی ہوئی سی اوس دے وال لال رنگ وچ چنگی طراں رنگے ہوئے سان، لال لپ اسٹک دی موٹی تہ بُلّاں اوپر جمی ہوئی سی اتے پورے درس ویلے اک لال رنگ دا گلاب دا پھُل اوس دے دنداں وچ دبیا ہویا سی۔ میں پوچھیا کہ کیا مینوں اک قلم کسے کولوں ادھار مل سکدا اے اتے اوس نے اپنا قلم مینوں دے دتا۔ جلسے دے مکن تیکر میں ڈاڈھا تھک گیا ساں۔ جویں ہی میں کھلوتا، اوس سوانی نے بغیر کجھ آکھیاں اپنا ہتھ میرے ول ودھایا۔ میں اپنے آپ اندر ایناں رجھیا ہویا ساں کہ میں سمجھیا کہ اوہ میرے (ودیہ) کم توں راضی ہو کے میرے نال ہتھ ملانا چاہندی اے اتے مینوں مبارک دینا چاہندی اے۔ جویں ہی میں جواب وچ اپنا ہتھ اگاں ودھایا رنپوچے وس پئے،"ڈمی! اوس دا قلم واپس کر"۔

میری من دی رجھتا نوں مٹھا کرن لئی رنپوچے نے مینوں ایہ وی آکھیا کہ جو کم وی کراں دوجیاں لئی کراں۔ ایہ کم اوہناں نے انج کیتا کہ کدی وی مینوں کوئی درس دین یا اختیار دین اوپر راضی نئیں ہوئے جس دی درخواست میں اپنے لئی کیتی ہووے۔ اوہ صرف اودوں راضی ہوندے سان جدوں کوئی ہور بنتی کردا سی اتے میں ترجمہ کردا ساں۔ رنپوچے نے مینوں انفرادی طور تے چھڑیاں اوہ گلاں سکھایاں جنہاں دا سکھنا اوہناں دے بھوں میرے لئی ضروری سی۔

ایس توں اڈ رنپوچے نے کدی وی میرے منہ تے میری تعریف نئیں کیتی، سغوں ہمیش مینوں جھاڑ پا دیندے سان۔ ایہ کم اوہ اچیچ دوجیاں دے موہرے کردے سان تاں جے میں چنگا مندا آکھن توں پریشان نہ ہوون دی عادت پا لواں۔ اصل وچ مینوں ایہو جئی اکو ہی واپر یاد اے جدوں اوہناں نے میری سہائتا دین دا شکریہ ادا کیتا۔ ایہ ساڈے اک دوجے نال پہلے پچھمی دورے دا اخیر سی۔ ایس جذباتی طور تے شکتی مان ول نال رنپوچے نے مینوں ایہ سکھلایا کہ نری دوجیاں نوں فائدہ پوہنچان دی اچھیا توں مینوں اکساوٹ ہووے، اپنی تعریف سنن یا اپنے استاد نوں خوش کرن توں نئیں۔ میں جدوں ایہ تک لیا کہ اوہناں ولوں شکریے دا انتظار انج ہی ہے جویں کتے نوں ایس گل دا انتظار کہ اوس دے سر تے تھاپڑا دتا جاوے، تے میں چھیتی ہی اوہناں دی منظوری دی آس چھڈ دتی ، جے اوہ مینوں کجھ چنگا آکھ وی دیندے تے میں اپنی پوچھل ہلان توں اڈ ہور کیہ کر لینا سی!

رنپوچے ہمیش لوکاں نوں ایس گل دا حوصلہ دواندے سان کہ اوہ آپوں مہان (دھرمی) لکھتاں نوں پڑھن۔ جدوں کدی کسے دے من وچ کوئی شک یا سوال آوندا، رنپوچے اوس شک نوں دور کردے اتے اوس شخص ول دھیان دیندے۔ اوہ کہندے سان کہ اوہناں دیاں گلاں آپ نئیں سان گھڑیاں ہوئیاں، بلک معتبر وسیلیاں توں سان۔ نال اوہ ایہ وی کہندے سان کہ کسے نوں ایہ توقع نئیں رکھنی چاہیدی کہ اک ہی لاما اوس نوں سب کجھ سکھا دیوے۔ نالے، پچھمیاں لئی، اوہ تقدس مآب دا ایہ سنیہا وی دوہراندے سان کہ اگلے دو سو یا ایس توں وی ودھ ورہیاں لئی مہاتما بدھ دی شکشا دا سارا کھلار چھڑا تبتی بولی وچ ہی مل سکے دا۔ ایس پاروں، اوہ اپنے پچھمی چیلیاں اوپرتبتی بھاشا سکھن اوپر ڈاڈھا زور تے حوصلہ دواندے سان۔ اوہ کہندے سان کہ تبتی بھاشا دا ہر رُکن معنیاں نال بھریا ہویا اے۔ ایس لئی، پڑھان ویلےرنپوچے اکثر تبتی بھاشا دی تکنیکی اصطلاحواں دے لُکے ہوئے معنے کھول کے بیان کردے سان۔

ایس سبھاو موجب، رنپوچے میرے کولوں لکھتاں پڑھوان دے نال میری پڑھائی دا سلسلہ وی اگاں ودھاندے سان اتے مینوں ایہ اجازت وی دیندے سان کہ جے کوئی سوال میرے من وچ اٹھے تے اوس نوں موہرے لیاواں۔ اوہ کہندے سان کہ انج ودیارتھیاں نوں ایہ سوکھ ہووے دی کہ اوہ مرضی مطابق بودھی ادب نوں کدروں وی پڑھ سکدے نیں مثلاً سمندر وچ تیرن یا ہوا وچ اُڈن بارے وی۔ ایس گل نوں کھول کے بیان کردیاں ہوئیاں کہ لاما نوں دوہناں پیراں تے کھلونا اتے فیر اُڈنا سکھنا چاہیدا اے، اوہ ایہ وی رہنمائی کردے سان کہ اوہ کیہڑیاں شیواں بارے جانکاری لین اتے کیہ پڑھن۔ ایس مغروں اوہ اپنے چیلیاں نوں دھکا مار کے کڈھ دیندے سان کہ اوہ اپنی شکتی نال اڈنا سکھن۔

رنپوچے نے مینوں ایہ گل سکھان لئی کہ میں کسے طراں وی اوہناں اتے دھرواس نہ کراں کئی ول اپناۓ۔ مثلاً بھاویں میرے اتے رنپوچے وچکار گوڑھے سانگھے بن چکے سان، پر اوہ میرے اوپر ایہ ظاہر نئیں سان کردے کہ اوہ ہر موقع اوپر میری مدد کر سکدے نیں۔ اک وار میں ڈاڈھا بیمار ساں اتے جو دوا میں لے رہیا ساں اوہ کم نئیں سی کردی۔ میں رنپوچے نوں پوچھیا کہ ایس ویلے کس طریقہ علاج – پچھمی، تبتی یا ہندوستانی – اتے کیہڑے حکیم ڈاکٹر نوں غیب ولوں اشارہ سی، رنپوچے نے جواباً آکھیا کہ ایس ویلے اوس نوں کوئی غیبی اشارہ نئیں سی مل رہیا۔ ایس علاج نوں چالو رکھن دی تھاں اوہناں نے مینوں اک ہور مہان لاما کول گھل دتا جس نے مینوں زیادہ ودیہ علاج لبھ دتا۔ میں چھیتی ہی ول ہو گیا۔

کئی ورہیاں مغروں مینوں پتہ لگا کہ رنپوچے مینوں تقدس مآب لئی ترجمے دا کم کرن دی سرکھیا دے رہے سان۔ اصل وچ، مینوں کدی کدی انج لگدا سی کہ میں اک اجیہا تحفہ واں جو رنپوچے تقدس مآب نوں نذر کرنا چاہندے نیں۔ اوہناں دی چنگی طراں سیوا کرن لئی مینوں اوہناں نال بوہتے گوڑھے سانگھے یا اوہناں دی بھلی ذات اوپر دھرواس نئیں سی رکھنا چاہیدا۔ جے انج ہوندا تے فیر میری دَشا کئی گولف دے ڈنڈیاں وچوں اک ڈنڈے ورگی ہو جاوندی جس نوں تقدس مآب ترجمے دی لوڑ پوری کرن لئی چُن لیندے۔ فیر مینوں چوکھے دبا نوں جھلن اتے اپنی انا اوپر قابو پاون دی لوڑ وی ہووے دی۔

انج رنپوچے نے مینوں ایہ سکھایا کہ اک دلائی لاما دی سیوا کردیاں ہوئیاں مینوں کیہ سبھاو اپنانا چاہیدا اے۔ مثلاً تقدس مآب دے ترجماناں نوں، اوہناں دے موہرے اپنے ہتھ انج نئیں ہلانے چاہیدے جویں اوہ نچ رہے ہوون، نہ ہی اوہناں نوں انج گھورنا چاہیدا اے جویں اسی کسے چڑیا گھر وچ ہووئیے۔ ایس دی تھاں اوہناں نوں اپنے ہتھ ڈھلے چھڈ دینے چاہیدے نیں، اتے پوری توجّہ دینی چاہیدی اے، اتے اپنی شخصیتاں ولوں کوئی شے وادھو نئیں پانی چاہیدی۔ اوہناں نوں سب لوکیں اتے نکتیاں دی ویروا اوسے حساب نال یاد رکھنی چاہیدی اے جویں تقدس مآب نے اوہناں بارے دسیا ہووے، کدی وی کوئی اجیہا گھاٹا وادھا نہ کرو جس بارے تقدس مآب دا وچار ایہ ہووے کہ ایس دا کجھ وی مقصد یا مطلب نئیں۔

لاما دے القاباں دا ترجمہ صحیح ہونا چاہیدا اے، بالکل انج جویں تقدس مآب اوہناں نوں ورتدے نیں، نہ کہ بدیسیاں وانگوں جو کہ تقریباً ہر لاما نوں "تقدس مآب" آکھدے نیں۔ انج ایہناں لاما دا آدر ودھان دی تھاں، ایس جانکاری توں عاری پچھمی چلن نال دلائی لاما دا آدر گھٹدا اے۔ سچی گل تےایہ وے کہ جے ایہناں لاما نوں ایہ پتہ لگے کہ بدیسی لوک اوہناں دا نام اوس ہی لقب نال لے رہے نیں جو دلائی لاما لئی ہے تے اوہ ڈاڈھے ڈر جاون دے۔ کیتھولک کلیسا اتے سفارتی عملے وانگوں تبتی آداب اتے اوہناں وچ رلت القاب دا درجیاں اتے رتبیاں دے انوسار پریوگ ڈاڈھے قانوناں دا پابند اے۔

اکثر، جدوں میں تقدس مآب دا ترجمہ کر رہیا ہوندا ساں، اوس ویلے سرکانگ رنپوچے میرے سامنے بیٹھ جاوندے۔ اوہناں نوں تکدیاں ہوئیاں مینوں اوہناں دی سرکھیا اوپر سمادھ قائم رکھن وچ سہائتا ملدی۔ مثال دے طور تے، اک وار دھرم شالہ وچ کجھ سو پچھمیوں اتے ہزاراں تبتیاں دے سامنے، تقدس مآب نے مینوں روک دتا اتے زور نال ہنسے۔ "اوس کولوں ہُنے اک غلطی ہوئی!" تقدس مآب انگریزی چنگی طراں سمجھدے نیں۔ بھاویں شرمندگی دے سبب میں اک کیڑی وانگوں غالیچے ہیٹھ لُک جانا چاہندا ساں، پر میرے سامنے بیٹھے رنپوچے نے ڈمی دی اپنے آپ اوپر قابو رکھن وچ سہائتا کیتی۔

پر، کدی کدی مینوں اپنے سبقاں دے چیتے دی ڈاڈھی لوڑ پیندی سی۔ مثال دے طور تے، بالکل شروع دے دناں وچ، اک وار بودھ گیا وچ بودھی بوٹے ہیٹھ جدوں تقدس مآب دس ہزار لوکاں نوں بھاشن دے رہے سان، میں اوہناں دے وعظ دا ترجمہ کیتا۔ میرا مائیکرو فون خراب ہو گیا اتے تقدس مآب نے مینوں عملاً منتر پڑھن والے دے پھٹے اوپر چڑھ کے تقریباً اوس دی جھولی وچ بٹھا دتا تاں جے میں اوس دے ساؤنڈ سسٹم توں کم لے سکاں۔ ایس ساؤنڈ سسٹم دا رچھ وی خراب ہو گیا۔ ہُن تقدس مآب نے مینوں پہلی صف وچ اوہناں دے پھٹے اتے سر کانگ رنپوچے وچکار پُنجے بٹھا دتا، اتے گل کرن دے وچکار رک رک کے خود اپنا مائیکرو فون میرے ول کرنا پیا۔ میں اینا بونتریا ہویا ساں کہ میرے لئی اپنے اوپر قابو رکھنا اوکھا ہو گیا سی۔ پریوگ دے انوسار دوہناں ہتھاں نوں ستکار دے طور تے پھیلا ن دی تھاں ہُن مینوں گھڑی مڑی اک ہتھ نال تقدس مآب کولوں مائیکرو فون لینا اتے فیر واپس کرنا پیندا سی۔ مغروں، رنپوچے نے میرے ایس جویں باندر کیلے نوں پیندا اے دے فعل اوپر مینوں سچ مچ دی پھینٹی لا دتی۔

رنپوچے ایس گل دا خیال رکھدے سان کہ پچھمی لوک تقدس مآب دے سامنے پورے ادب آداب نال حاضر ہون۔ تقدس مآب دی عام لوکاں نوں شکشا دین دے دوران، اکثر ایہناں لوکاں دا سبھاو، رنپوچے نوں حیران پریشان کر دیندا سی۔ اوہ کہندے سان کہ ایس گل نوں دھیان وچ رکھنا کہ تقدس مآب دا درجہ کیہ اے، بوہت ضروری اے۔ اوہ کوئی عام قسم دا پنر جنمے لاما نئیں ہین۔ اوہناں دے موہرے ہوون دا مطلب اے خاص آدر اتے عاجزی دا سبھاو وکھانا۔ مثال دے طور تے، چاء دے وقفے وچکار، کسے رسم یا بھاشن وچ جتھے دی رلت، تقدس مآب دے موہرے انج کھلونا یا گلاں کرنا جویں اوہ اوتھے موجود ہی نئیں، بڑی وڈی بے ادبی اے۔ صحیح ول ایہ وے کہ جے کوئی گل کرنی ہووے تے اوتھوں باہر ٹُر جاؤ۔

اک وار اک پچھمی بودھی تنظیم نے اک بھاشن دا سربندھ کیتا، جس دا میں دھرم شالہ وچ تقدس مآب لئی ترجمہ کیتا۔ تقدس مآب نے لکھے ہوۓ سوالاں دے جواب دین دی پیشکش کیتی۔ ہر جلسے مغروں، رنپوچے نے مینوں آکھیا کہ آون والے دہاڑے پیش کیتے جان والے سوال اوہناں نوں پڑھ کے سنا دیواں، اتے اوہ پکے فیصلے نال ہر اوہ سوال رد کر دیندے سان جو بیوقوفاں والا ہووے یا گھٹیا ہووے۔ کدی کدار رنپوچے مینوں کجھ سوالاں نوں مڑ کے بناون یا کسے ہور ول نال پیش کرن نوں کہندے سان تاں جے اوہ زیادہ بامعنی دِکھائی دیون۔ لوکاں نوں تقدس مآب دے وقت یا جواباں توں جو فائدہ پوہنچدا اے اوس نوں گوانا نئیں چاہیدا۔ کئی وار تقدس مآب فرماندے سان کہ پوچھے جاون والے سوال کنے ودیہ اتے ڈوہنگے سان۔ میں جدوں وی تقدس مآب نال سفر کردا ساں تے میں ایہ سکھ لیا سی کہ میں آپوں کویں لوکاں دے سوالاں دی کانٹ چھانٹ کراں۔