من کیہ شے اے؟

من کسے "شے" دا اجیہا انفرادی اتے پکھ پاتی مشاہدہ اے جو کہ ہر ویلے بدل رہی اے۔ 

"من" دا تصور فریبی اے، اتے مختلف زباناں ایس دا مختلف روپ پیش کردیاں نیں۔ بدھ مت وچ من لئی سنسکرت دا شبد 'چت' اے اتے ایس دے کئی مطلب نکلدے نیں۔ جس وچ حسی روپ، زبانی اتے تجریدی خیال، جذبے، خوشی اتے غمی دے احساس، توجہ، سمادھ، سرت، وغیرہ شامل نیں۔ جد بدھ مت من دا ذکر کردا اے تے ایس وچ ہر قسم دی دماغی کاروائی دا حوالہ ہوندا اے۔
 

ایتھے زور طبعی پرت – دماغ، اعصاب دا تانا بانا، ہارمونز وغیرہ – اوپر نئیں اتے نہ ہی ایس وچ کیمیائی اتے برقی کاروائی شامل اے۔ بدھ مت ایہناں توں منکر نئیں اے کیونکہ ایہناں دا وجود قائم اے اتے ایہ جُڑے ہوۓ اتے رلت نیں۔ من کسے اجیہی غیرمادی "شے" ول وی اشارہ نئیں کردا جو دماغ وچ وسدی اے اتے اوس نوں حرکت دیندی اے۔ نالے ہور ایہ کہ، بدھ مت کسے مجتمع بے سرتی یا جگتائی من دا قائل نہیں اے۔

من دی کاروائی کیہ شے اے؟

 جے من اتے من دی کاروائی کسے شے دا انفرادی، پکھ پاتی مشاہدہ اے تے فیر، مثال دے طور تے، غصہ دی حالت وچ ہون توں کیہ مراد اے؟ ایہ غصہ چڑھن اتے اوس نوں محسوس کرن دی گل اے جو کہ اِکو ہی سمے پیدا ہوندا اے۔ ایہ دونویں رل کے کسے اک واپر دا وکھالا کردے نیں جس وچ کسے  قسم دے تجربہ دا چلار پایا جاندا اے۔ کس دا تجربہ؟ جے میں غصہ وچ ہوواں تے ایہ میرا تجربہ اے تہاڈا نہیں۔ اجیہا کوئی وکھ میں نہیں جو "من" دی مشین دے اندر غصہ دا بٹن دبا رہیا اے – اسی آپوں ایس مشاہدے دا حصہ آں۔

ایہ انج ہی ہے جویں کہ اسی کوئی شے ویکھنے آں، مثلاً اک سیب۔ سائینسی اکھ دھرائی نال، روشنی دی شعاواں قرنیہ دے راہیں ساڈی اکھیاں وچ  داخل ہوندیاں نیں، جتھے اوہ شکبۂ چشم دے بصری عصبہ دے خُلیاں نوں ملدیاں نیں۔ ایس توں برقی ہیجان پیدا ہوندا اے جو بصری تہیجات نوں بصری عصبہ دے راہیں دماغ نوں گھلدا اے جتھے مورت بندی اے۔ ایس دا پکھ پاتی مشاہدہ سیب دی اک ذہنی تن دِشا ادھارن اے اتے ایہ ہے ایس نوں ویکھن دا مطلب۔ ، من دماغ دے اندر کوئی خالی استھان نہیں اے جس وچ سیب بطور اک تن دِشا اددھارن دے پنگردا اے جویں کہ اسی کہنے آں "من وچ کجھ ہونا۔" 

من دی تن دِشا ادھارن کئی ہور شیواں مثلاً اواز، بو، سواد اتے شریر دی حس دا نمونہ وی ہو سکدیاں نیں، حتیٰ کہ ساڈے خیالاں اتے سپنیاں وچ وی۔ من دی تن دِشا ادھارن دی شبیہ دی پنگرتا جذبیاں دے ابھار اتے خوشی اتے غمی دے درجیاں دا وکھالا وی ہو سکدی اے جس دا نر بر دماغ دے کجھ دوجے حصیاں توں ہارمونز دے رِسّن اوپر اے۔ کسے پل وی، ساڈے من دی تن دِشا ادھارن کئی ولیویں پرتندھاں اوپر مشتمل ہوندی اے: کوئی شے جویں کوئی منظر یا کوئی خیال، جس وچ جذبے وی شامل ہون، سمیت خوشی یا غمی دے کجھ احساس دے۔ 

[ویکھو: خوشی کیہ شے اے؟]

علم الاعصاب اتے بدھ مت

من اتے زندگی دے ادارے  دے ۱۹۸۷ وچ افتتاح توں جس نوں دلائی لاما اتے چلی دے ماہر علم الاعصاب فرانسسکو واریلا نے قائم کیتا، سائینسداناں دے عالمی جتھے اتے فاضل بدھ عالم من اتے دماغ دے رلت میل اوپر کھوج کر رہے نیں۔ علم الاعصاب دے ماہراں نے نو آموز اتے تجربہ کار دونواں قسم دے سمادھ کرن والیاں دی دماغی کاروائی دی پرکھ پرچول کیتی اے، اتے ایہ دریافت کیتا اے کہ مستقل سمادھ دماغ دی اعصابی صورت گری اوپر اثر پاندا اے اتے اعصاب دے نویں تانے بانے بناوندا اے جو سمادھ اتے مثبت جذبے جویں درد مندی پیدا کرن نوں سوکھا بنا دیندے نیں۔ 

ہن تک مغربی سائینس دان اتے بدھ مت دی دریافتاں نے اک دوجے نوں پورا کیتا اے اتے شکتی دتی اے، اتے بودھی عالماں اتے نامی گرامی سائینس داناں دے وچکار آپس دے تعاون دلائی لاما دے اکیویں صدی دے بدھ مت دی وڈی صفت اے۔ 

بدھ مت دے انوسار "من" توں مراد زندگی دی ذہنی کاروائی اے۔ ایہ کاروائی ہر دم بدلدی رہندی اے اتے ایس دے نال کئی ذہنی پرتندھ ہوندے نیں۔ بدھ مت سانوں ایہ دسدا اے کہ اسی زندگی دے رحم و کرم اوپر دھرواسی نہیں آں، بلکہ اسی زندگی نوں بتان دے معاملہ وچ با اختیار آں کہ اساں کیہ کرنا اے اتے کویں کرنا اے۔ اپنے من دی سرکھیا دے راہیں اسی اپنے زندگی دے تجربیاں نوں بوہت بہتر بنا سکنے آں، اتے عمل پیہم دے واسطے نال ایہ مثبت تبدیلی سَوکھی  ہو جاۓ گی۔