سنسکار بھری زندگی گزارن دا ڈھب

اخلاقی زندگی دی بنیاد ذاتی مفاد بالمقابل دوجیاں دا مفاد

بدھ مت دا اصل اے: جے اسی ہوراں دی سہائتا کر سکنے آں تے ضرور کرئیے؛ جے نئیں کر سکدے، تے گھٹوں گھٹ کسے نوں دکھ نہ دیوئے۔ ایہ اخلاقی زندگی دا اصل اصول اے۔

ہر کرم دا کوئی نہ کوئی کارن ہوندا اے۔ اسی کسے نوں دکھ دینے آں، ایدی کوئی وجہ ہوندی اے؛ تے جے اسی کسے دی مدد کرنے آں، اودی وی کوئی وجہ ہوندی اے۔ لہٰذا، ہوراں دی مدد یا سہائتا کرن لئی سانوں کسے محرک دی لوڑ ہوندی اے۔ ایس لئی، سانوں کجھ گلاں نوں سمجھن دی لوڑ اے۔ اسی مدد کیوں کرنے آں تے کیوں کسے نوں دکھ نئیں دیندے؟

مثلاً، جدوں اسی کسے نوں نقصان پوہنچان لگنے ہی آں، سانوں کسے طراں دا شعور ایہ کم کرن توں روک سکدا اے۔ ایدا مطلب اے کہ سانوں کسے طراں دے دلی ارادے دی لوڑ اے [کسے نوں دکھ نہ دین دا۔] ساڈا اک دل کہندا اے کہ کسے نوں نقصان پوہنچائیے، پر من دی اک کیفیت پاروں، من دا دوجا پرت کہندا اے ایہ پیہڑی گل اے، ایہ ٹھیک نئیں۔ چونکہ ایہ سانوں غلط محسوس ہوندا اے، تے اسی قوتِ ارادی پیدا کرنے آں تے (ایس کم توں) باز رہنے آں۔ دوناں حالتاں وچ [نقصان پوہنچانا یا ایس توں باز رہنا،] سانوں ایس شعور دی لوڑ اے کہ کجھ کرماں دے نتیجے لمے چِر تک ظاہر ہوندے نیں۔ انسان ہون پاروں سانوں اینی عقل ہے کہ اسی لمے چِر تک نکلن والے نتیجے ویکھ سکئیے۔ تے فیر، جدوں اس اوہناں نوں ویکھئیے، تے اسی، چھیتی نال، اپنے آپ نوں روک سکنے آں۔

اسی ایتھے دو لانبھاں پھڑ سکنے آں۔ پہلی ایہ کہ، اسی ذاتی مفاد دی بنیاد تے سوچنے آں تے فیر جے اسی مدد کر سکئیے، تے اسی کرنے آں؛ تے جے اسی مدد نہ کر سکئیے، تے فیر اسی پرہیز کرنے آں [دکھ دین توں]۔ دوجی لانبھ ایہ وے کہ اسی ہوراں دے بھلے لئی سوچنے آں تے، ایسے ہی طراں، جے مدد کر سکئیے، تے اسی مدد کرنے آں؛ تے جے نئیں، فیر اسی پرہیز کرنے آں [دکھ دین توں]۔ ہوراں نوں دکھ دین توں بچن بارے، ایہ خیال: "جے میں ایہ کم کیتا، تے مینوں ایدا نتیجہ بھگتنا پے دا قانونی کاروائی سنے" تے ایس طراں باز رہنا، ذاتی مفاد دی خاطر باز رہنا اے۔ تے جے اسی ہوراں نوں اپنے کرم دا سبب بنائیے، اسی سوچاں دے: دوجے وی میرے وانگوں نیں۔ اوہ دکھ درد نئیں منگدے؛ ایس پاروں، میں اوہناں نوں دکھ نئیں دیواں دا۔"

جدوں اسی سدھاونے آں [اپنے من نوں]، پہلاں اسی ذاتی فائدے دا سوچنے آں تے فیر اسی پورے زور نال ہوراں بارے سوچنے آں۔ اثر دے لحاظ نال، دوجیاں بارے سوچنا بڑا بلیدان اے، 'پراتیمکش' دے حساب نال – انفرادی مکش دی منت، ونایا مسلک مطابق راہباں دی تربیت، ایدی بنیاد ذاتی فائدے بارے وچار اے تے، ایس پاروں، اسی نُقصان پوہنچان توں پرہیز کرنے آں۔ ایہ ایس لئی کہ اسی مکش پانا چاہنے آں۔ بودھی ستوا مسلک دے انوسار، ہوراں نوں دکھ دین توں پرہیز دی وڈی وجہ دوسرے لوکاں دا درد اے۔ شائد دوجی گل وچ، ایثار دے جذبے ہیٹھ ہوراں نوں دکھ دین توں پرہیز تے اوہناں دی مدد کرن دی جگتائی ذمہ واری دا کوئی سنگ اے جدے بارے وچ میں اکثر گل کرنا واں۔

بطور انسان ساڈی بنیادی فطرت

عام طور تے، اسی انسان سماجی مخلوق آں۔ بھاویں کوئی وی ہووے، اودی بقاء دا پتیجن باقی دی انسانیت تے وے۔ کیوں جے بندے دی بقاء تے بھلائی سارے سماج تے منحصر اے، ایس لئی ہوراں دی بھلائی دی چنتا ساڈی اپنی بنیادی فطرت توں آوندی اے۔ جے اسی باندراں دی مثال لئیے، تے وڈا باندر سارے ہیڑ دی رکھوالی کردا اے۔ جدوں دوجے باندر کھان لگے ہوندے نیں، وڈا نر اک پاسے لگا ویکھ رہیا ہوندا اے۔ سب توں تگڑا باندر سماج دی خاطر سارے جتھے دی راکھی کردا اے۔

پراچین یُگ وچ، اساں انساناں کول نہ کوئی علم سی تے نہ ہی ٹیکنالوجی سی۔ بنیادی انسانی سماج سدھا سادہ سی: لوکیں اکٹھے کم کردے سان تے رل کے ونڈ لیندے سان۔ اشتراکیاں دا کہنا اے کہ ایہ اصلی اشتراکیت سی: ہر کوئی رل کے کم کردا سی تے رل کے سواد لیندا سی۔ فیر، اخیر، تعلیم آئی تے سانوں تہذیب ملی۔ [انسانی] من ہور مہذب تے ترقی یافتہ ہو گیا تے حرص وچ وادھا ہویا۔ ایدے نال ساڑا تے نفرت پیدا ہوئی، تے سمے بیتن دے نال نال، اوہ جذبے پکے پیٹھے ہو گۓ۔

اج، اکیویں صدی وچ، کئی تبدیلیاں آئیاں نیں [انسانی سماج وچ]۔ ساڈے وچکار نکھیڑ پیدا ہوۓ نیں – تعلیم، نوکریاں، تے سماجی پچھواڑے وچ [دراڑاں]۔ پر عمر تے نسل وچ نکھیڑ – ایہ سب معمولی شیواں نیں۔ بنیادی پدھر تے، اسی فیر وی سارے انسان آں تے سب اکو جیہے آں۔ کئی ہزاراں ورہیاں توں ایہو ہی پدھر اے۔

نکے بالاں دا چج چالا ایس طراں دا ہوندا اے۔ اوہ دوجے نیانیاں دی سماجی حیثیت، دھرم، نسل، رنگ یا دھن دولت دی پرواہ نئیں کردے۔ اوہ سارے رل کے کھیڈدے نیں؛ اوہ سچے بیلی نیں، جدوں تیکر کہ اوہ اک دوجے نال یارانہ رکھن۔ ہن اسی بالغ، سمجھ لو کے، زیادہ سیانے تے چوکھے ترقی یافتہ واں، پر اسی ہوراں دی سماجی حیثیت نوں پرکھنے آں۔ اسی ٹیوا لانے آں،"جے میں ہنس کے وکھاواں تے کیہ مینوں اوہ ملے دا جو میں چاہنا واں؛ جے میں تیوڑی وٹاں، تے میرا کوئی نقصان ہووے دا؟"

جگتائی ذمہ واری

جگتائی ذمہ واری دا احساس انساناں وچ پایا جاوندا اے۔ اسی دوجیاں دی چنتا کرنے آں کیوں جے: "میں وی اوہناں وچوں ہی آں؛ میری بھلائی دا دارومدار اوہناں تے وے بھاویں کنّیاں ہی تریڑاں ہون۔" تریڑاں ہمیش ہوندیاں نیں؛ پر ایہ فائدہ مند وی ہو سکدا اے۔

کئی صدیاں توں، ایس دھرتی دی آبادی اک ارب ہی سی؛ ہن ایتھے ۶ ارب توں ودھ نفری اے۔ ہن ای، چوکھی آبادی پاروں، اک دیس اپنی جنتا دی روٹی پانی پوری نئیں کر سکدا۔ ایس پاروں ساڈے کول جگتائی معیشت اے۔ اج دی حقیقت ایہ ہے کہ، دنیا بوہت چھوٹی ہو گئی اے تے اک دوجے تے بوہت بھروسہ کردی اے۔ ایہ حقیقت اے۔ ایدے علاوہ، ماحولیاتی مسٔلہ وی اے: دھرتی دی ودھدی ہوئی تپش۔ ایہ ایس دھرتی دے ۶ ارب لوکاں دی سمسیا اے، اک دو قوماں دی نئیں۔ ایس نویں حقیقت لئی اک جگتائی ذمہ واری دی لوڑ اے۔

مثلاً، بیتے سمے وچ، برطانیہ دے لوکاں نے ایتھے اپنا ہی بھلا سوچیا نالے کدی کدار دھرتی دے بعض علاقیاں نوں لُٹیا۔ اوہناں نے ہوراں دے فائدے یا جذبات دی پرواہ نہ کیتی۔ چلو ٹھیک اے، اوہ گل پرانی ہو گئی۔ ہن حالات فرق نیں؛ ہن حالات بدل گئے نیں۔ ہن سانوں دوجے دیساں دی چنتا کرنی چاہیدی اے۔

سچ پچھو تاں، برطانوی سامراج نے کجھ چنگے کم وی کیتے۔ اوہناں نے انگریزی بھاشا وچ بھارت وچ چنگی شکشا لیاندی۔ بھارت ایس گل دا بڑا احسان مند اے۔ ایدے علاوہ برطانیہ نے ٹیکنالوجی تے ریل گڈی دی تند تانی وی دتی۔ ایس گُن توں تسی فائدہ پئے چکدے او۔ میں جدوں بھارت آیا، تے حالی تیکر کجھ گاندھی جی دے منن والے حیات سان جنہاں نے مینوں گاندھی جی دے پُرامن طور طریقیاں بارے سمجھایا۔ اوس ویلے مینوں احساس ہویا کہ برطانوی سامراج نے بڑا ظلم کیتا سی۔ پر فیر میں ایہ وی تکیا کہ بھارت وچ اک آزاد عدلیہ، آزاد پریس، زبان دی آزادی تے ہور ایہو جیہیاں شیواں وی سان۔ میں جدوں ہور گوہ کیتا تے مینوں سمجھ لگی کہ ایہ شیواں بڑیاں چنگیاں سان۔

اج، اک دیش توں دوجے تیکر، تے اک براعظم توں دوجے براعظم تیکر، اک دوجے تے انت بھروسہ اے۔ ایس حقیقت پاروں، سانوں سچ مچ جگتائی ذمہ واری لوڑی دی اے۔ تہاڈا بھلا ہوراں دی بھلائی تے ترقی وچ اے۔ لہٰذا اپنے بھلے لئی، تہانوں دوجیاں دا خیال رکھنا چاہیدا اے۔ اقتصادی شعبے وچ، ایہ پہلاں ہی ہو رہیا اے۔ بھاویں ساڈیاں سوچاں وچ نکھیڑ ہووے تے اسی اک دوجے تے وشواس نہ کرئیے، پر سانوں ایس آپس وچ جڑی ہوئی جگتائی معیشت وچ اک دوجے نال واہ پیندا اے۔ ایس پاروں، جگتائی ذمہ واری جیہدی بنیاد اک دوجے دے بھلے دا احساس ہووے ڈاڈھی ضروری اے۔

سانوں سب نوں اپنا بھین بھرا سمجھنا چاہیدا اے تے اپنائیت ہونی چاہیدی اے۔ ایدا دھرم نال کوئی واسطہ نئیں۔ سانوں ایدی ڈاڈھی لوڑ اے۔ "اسی تے تسی" دا تصور – اک خاص پدھر تے، اسی من سکنے آں – پر سارے جگ نوں اپنے آپ نوں اک "اساں" دا حصہ سمجھنا چاہیدا اے۔ ساڈے گوانڈھی دا تے ساڈا بھلا سانجھا اے۔

قناعت پسندی

لہٰذا بطور اک فرد دے اخلاقی زندگی بسر کرن دا مطلب اے کسے نوں دکھ نہ دینا، تے جے ہو سکے، لوکاں دی سہائتا کرنا۔ [ایداں کرن وچ،] جے اسی ہوراں دی بھلائی نوں اپنے اخلاقی ضبط دی بنیاد متھئیے – تے ایس طراں اخلاقی ضبط دی اک کھلی لانبھ بن جاوندی اے۔ ساڈے واتا ورن وچ ایناں شیواں دی رلت بوہت لازمی اے۔

غریب تے امیر دے وچکار اک دراڑ اے، امریکہ وچ وی۔ جے اسی امریکہ نوں تکئیے، سوکھا ترین ملک، اوتھے وی کئی علاقے بڑے غریب نیں۔ اک وار جدوں میں واشنگٹن ڈی سی وچ ساں، جو کہ امیر ترین ملک دی راجدھانی اے، مینوں اوتھے کئی ماڑے علاقے نظر آئے۔ ایہناں لوکاں دیاں بنیادی لوڑاں وی پوریاں نئیں ہوندیاں۔ [ایسے طراں ہی،] جگتائی پدھر تے، صنعتی پربت [باقی دی دھرتی نالوں] کدرے زیادہ سوکھا تے ترقی یافتہ اے؛ جد کہ دھرتی دے ادھے دکھنی حصے وچ کئی دیش بھکے پئے مردے نیں۔ ایہ نرا اخلاقی طور تے ہی غلط نئیں؛ ایہ کئی مسٔلیاں دی جڑ وی اے۔ ایس لئی بعض امیر ملکاں نوں اپنے واتا ورن دی جانچ پڑتال کرن دی لوڑ اے؛ اوہناں نوں قناعت پسند بنن دی مشق کرنی چاہیدی اے۔

اک وار، جاپان وچ، ۱۵ ورہے پہلاں، میں لوکاں نوں آکھیا کہ ساڈا ایہ مفروضہ کہ معیشت ہر سال ودھدی ہی رہوے دی تے ہر سال مادی ترقی ہووے دی ایہ بڑی وڈی غلط فہمی اے۔ اک دہاڑے تسی معیشت نوں سُکڑدیاں ویکھو دے۔ تسی تیار رہوو، تاں جے جد انج ہووے، تے تہاڈے من وچ تباہی نہ مچ جاوے۔ کجھ ورہیاں مغروں، جاپان وچ انج ہی ہویا۔

بعض لوکاں دا رہن سہن بڑا ٹھاٹھ باٹھ والا ہوندا اے۔ بغیر چوری، حق تلفی تے دھوکے بازی دے اوہناں کول کافی پیسہ ہوندا اے۔ اوہناں دے ذاتی فائدے دے بھوں، ایدے وچ کوئی حرج نئیں جدوں تک کہ اوہناں دھن دولت پُٹھے راہیں نہ اکٹھا کیتا ہووے۔ پر ہوراں دے بھلے دی اکھ دھرائی نال، بھاویں اوہناں دے حساب نال کوئی برائی نئیں؛ فیر وی، اخلاقی طور تے، ایہ کوئی چنگی گل نئیں جدوں ہور لوکیں بھکے مر رہے ہوون۔ جے سارے ہی اکو جیہے سوکھے ہون تے فیر ٹھیک اے؛ پر جدوں تیکر اسی اوتھے اپڑ نہ جائیے، چنگا واتا ورن ایہ ہووے دا کہ ہور قناعت پسندی کولوں کم لیا جاوے۔ جداں کہ مینوں جاپان، امریکہ تے دوجے سوکھے سماجاں وچ واہ پیا، رہن سہن وچ کجھ تبدیلی دی لوڑ اے۔

بوہت سارے دیساں وچ، ٹبّر اک اے تے کاراں دو دو بلکہ تِن وی نیں۔ ذرا بھارت تے چین نوں ویکھو، ایہناں دوہناں ملکاں دی کُل آبادی دو ارب توں ودھ اے۔ جے دو ارب لوک دو ارب یا ایس توں ودھ کاراں لے لین، تے بڑا اوکھا کم ہووے دا۔ بڑی وڈی سمسیا ہو جاۓ دی تے بالن، مادی وسیلے، قدرتی وسیلے، وغیرہ دے مسٔلے اٹھ کھلون دے۔ بڑے گھنجل پے جان دے۔

ماحول دی چنتا

اخلاقی زندگی دی اک ہور پرت، ایس لئی، ماحول دی چنتا وی اے، مثلاً پانی دے ورتن دا معاملہ۔ میرے ولوں میرا پنتھ بھاویں بھولپن ہی ہووے، پر کئی ورہیاں توں میں ٹب وچ نئیں نہاوندا؛ میں نرا فوارے ہیٹھ نہا لینا واں۔ ٹب وچ نہان تے بڑا پانی لگدا اے۔ ہو سکدا اے کہ میں بے عقل آں، کیوں جے میں ہر دہاڑے دو وار نہونا واں، تے میں اونا ہی پانی ورتنا واں۔ پر فیر وی، بجلی دی مثال لو، میں جد کسے کمرے وچوں باہر جاناں تے ہمیش بتی بجھا دیناں۔ تے ایس طراں میں ماحول نوں چنگا بنان وچ تھوڑا کو حصہ پاناں۔ لہٰذا، جگتائی ذمہ واری دا احساس کرن نال کجھ اخلاقی ضبط پیدا ہوندا اے۔

ہوراں دی سہائتا کویں کیتی جاۓ

جتھوں تیکر دوجے لوکاں دی مدد کرن دا معاملہ اے، اودے کئی طریقے نیں؛ زیادہ تر حالات تے منحصر اے۔ جدوں میں نکا ساں، ست یا اٹھ ورہیاں دا، تے اپنی پڑھائی کردا ساں، میرا استاد لنگ رنپوچے ہمیش اک سوٹی رکھدا سی۔ اوس ویلے، میں تے میرا وڈا بھرا اکٹھے پڑھدے ساں۔ اصل وچ، دو سوٹیاں ہوندیاں سان۔ اک سوٹی پیلے رنگ دی سی – اک مقدس سوٹی، مقدس دلائی لاما لئی سوٹی۔ جے تسی مقدس سوٹی ورتو، تے میرا نئیں خیال کہ تہانوں کوئی مقدس پیڑ ہووے دی! ایہ طریقہ ڈاڈھا جاپدا اے، پر ایہ بڑا فائدہ مند سی۔

اخیر، کوئی کرم چنگا اے یا بھیڑا ایدا فیصلہ نیت تے ہوندا اے۔ دوجے لوکاں دی اخیر سچی بھلائی لئی، کدے چج ڈاڈھے وی ہو سکدے نیں، کدے پولے وی۔ کدے کدار اک نکا جیہا جھوٹ وی فائدہ مند ہو سکدا اے۔ مثال دے طور تے، کسے دور پار دیس وچ کوئی عزیز دوست یا ماں یا پیو ڈاڈھا بِمار یا مرگ نیڑے ہو سکدا اے، تے تہانوں ایس گل دا پتہ اے۔ پر تہانوں ایہ وی پتہ اے کہ جے تسی فلاں بندے نوں ایہ گل دسی کہ اوہناں دی ماں یا پیو مرن والے نیں، تے اوہ شخص اینا کو پریشان تے فکر مند ہو جاوے دا، کہ ہورے بیہوش ہی ہو جاۓ۔ تے تسی کہندے او، "اوہ خیر نال نیں۔" جے تسی اوس شخص دا چوکھا خیال کردے او تے اوہنوں پریشان نئیں کرنا چاہندے، تے ایس صورت وچ، تہاڈے ذاتی اکھ دھرائی حساب نال بھاویں ایہ گل غیر اخلاقی ہووے، پر دوجے دے حساب نال، ایہ بوہت مناسب ہو سکدا اے۔

ات واد بالمقابل پر امن طریقے

تے فیر، کداں ہوراں دی مدد کیتی جاوے؟ ایہ اوکھا کم اے۔ سانوں عقل دی لوڑ اے؛ سانوں حالات دا ٹھیک پتہ ہونا چاہیدا اے؛ تے ون سونے حالاں وچ مختلف طریقے ورتن دی جھول ہونی چاہیدی اے۔ تے سب توں وڈی گل ساڈی نیت اے: ساڈے اندر ہوراں دی سہائتا کرن دا دلی جذبہ ہوون دی لوڑ اے۔

مثلاً، کوئی طریقہ ات وادی اے یا پرامن، ایس گل دا انحصار نیت تے وے۔ کورا جھوٹ بولنا بھاویں اک ات واد ہووے، پر نیت دے انوسار ایہ ہوراں دی مدد دا چج وی ہو سکدا اے۔ لہٰذا، ایس اکھ دھرن نال، ایہ پرامن طریقہ اے۔ دوجے پاسے، جے اسی لوکاں نوں لُٹنا چاہنے آں تے ایس لئی اسی اوہناں نوں کوئی تحفہ دینے آں، ویکھن نوں ایہ پرامن طریقہ اے؛ پر دراصل ایہ ات واد اے، کیوں جے اسی دھوکہ دے کے اگلے نوں لُٹنا چاہنے آں۔ لہٰذا، ات واد یا پر امن دا فیصلہ نیت تے وے۔ سب انسانی کرماں دی پرکھ نیت اے۔ ایہدا کسے حد تک انحصار مقصد تے وی اے؛ پر جے ساڈے موہرے صرف مقصد ہووے تے ساڈی نیت وچ غصہ، تے فیر ایہ اوکھا کم اے۔ لہٰذا، اخیر وچ، نیت ہی معنے رکھدی اے۔

دھرماں دے وچکار ایکتا

جتھوں تیکر ایہ سوال اے کہ اسی اج دی گل بات توں کیہ سکھیا اے، تے اصل گل من دی شانتی اپراجن کرن دا جتن کرنا اے۔ سانوں ایس بارے گوہ کرنا تے ایہنوں اپنے اندر پیدا کرن دی لوڑ اے۔ ایس توں اڈ، حاضرین دے وچ جے کوئی اجیہے لوک نیں جیہڑے کسے دھرم نوں مندے نیں تے ایمان رکھدے نیں، میرا ہمیش اک ڈاڈھا زور دھرماں وچکار ایکتا تے ہوندا اے۔ میرا وچار ایہ وے کہ سارے وڈے دھرم، چھوٹے بھاویں اینے نئیں جیہڑے سورج تے چن دی پوجا کردے نیں – اوہناں دا کوئی خاص فلسفہ نئیں – پر سب وڈے دھرماں دا کوئی نہ کوئی فلسفہ یا الوہی علم ہوندا اے۔ تے چونکہ اوس دھرم دی بنیاد کسے فلسفے اوپر ہوندی اے، ایس مارے اوہ کئی ہزاراں ورہیاں توں قائم اے۔ پر کئی وکھو وکھ سوچاں دے باوجود، سارے دھرم پیار تے درد مندی نوں سب توں وڈی عبادت مندے نیں۔

درد مندی نال آپوں ہی درگذر تے فیر برداشت تے قناعت دا احساس آ جاوندا اے۔ ایہناں تِن شیواں توں تشفّی پیدا ہوندی اے۔ ایہ گل سارے دھرماں وچ سانجھی اے۔ ایہ اوہناں مڈھلیاں قدراں نوں ودھاوا دین لئی وی ضروری نیں جیہناں بارے اسی گل بات پئے کرنے آں۔ لہٰذا ایس بارے وچ، سارے دھرم سہائتا دیندے نیں کہ اوہ اوس شے نوں اگاں ودھاندے نیں جیہڑی ساڈی خوشی دی جڑ اے، یعنی اک اخلاقی زندگی۔ ایس لئی، چونکہ سارے دھرم اکو ہی سنیہا دیندے نیں، ساریاں وچ انسانیت دا بھلا کرن دی صلاحیت پائی جاوندی اے۔

مختلف سمے وچ، وکھو وکھ تھاواں تے، اڈو اڈ جانکاری آئی اے۔ ایہ ضروری اے۔ ایہناں مختلف سمیاں تے تھاواں وچ وکھو وکھ ماحول پاروں رنگ برنگے واتا ورن پروان چڑھے، تے ایس پاروں، دھرماں وچ نکھیڑ وی آیا۔ ہر یُگ وچ، کجھ مذہبی سوچاں ٹیودیاں سان تے [ایس لئی اپنایاں گئیاں]۔ ایس پاروں، ہزاراں ورہے پرانے دھرماں دیاں اپنیاں ریتاں نیں۔ سانوں ایہ ون سونّے تگڑے دھرماں دی لوڑ اے: اوہ ہر طراں دے لوکاں دی سیوا کردے نیں۔ اک دھرم سبناں دی لوڑ پوری نئیں کر سکدا۔

مہاتما بدھ دے ویلے، بھارت وچ پہلاں ہی کئی غیر بدھ متی پنتھ موجود سان۔ مہاتما بدھ نے اوہناں ساریاں نوں بدھ مت وچ رلان دی کوشش نئیں کیتی۔ دوجے دھرم وی ٹھیک سان۔ کدے کدار، اوہ آپس وچ مناظرہ وی کردے سان۔ اچیچا مہاتما بدھ مغروں، عالماں نے کئی صدیاں تیکر آپس وچ بحث مباحثے کیتے۔ ایہناں بحثاں دا بڑا فائدہ ہویا، اچیچا علمیات دے شعبے وچ۔ کوئی عالم کسے دوجے دھرم دے فلسفے تے سوچاں نوں پرکھدا اے جس پاروں سب لوکیں اپنے دھرم تے ریتاں بارے سوچن لگ پیندے نیں تے فیر مناظرہ کردے نیں۔ لہٰذا، ایس طراں فطری طور تے ترقی ہوندی اے۔ کدے انج وی ہویا کہ، ایہناں مناظریاں وچ شائد کجھ ات واد ہویا جیہڑی کہ بھیڑی گل اے؛ پر، عمومی طور تے، ایہ صحت مند اٹل ودھ سی۔

بھارت وچ، مذہبی برداشت دی بڑی ودیہ مثال پائی جاندی اے جیہڑی کئی صدیاں توں اک ریت وانگوں قائم اے؛ تے ایہ اج وی بھارت وچ زندہ اے۔ ایہ باقی دی دنیا لئی اک ودیہ نمونہ اے۔

پراچین سمے وچ، لوک وچھڑے ہوۓ سان، تے ٹھیک اے۔ پر ہن ساڈا حال بدل گیا اے۔ مثال دے طور تے لندن – اوہ لگ بھگ اک انیک دھرمی سماج اے۔ ایس لئی، دھرمی برداشت ڈاڈہی چائی دی اے۔ لہٰذا تہاڈے وچوں اوہ جیہڑے کسے دھرم دے پجاری نیں: ایکتا تے برداشت بوہت ضروری نیں۔ تہانوں جدوں وی موقع ملے، ایدے وچ وادھا کرو۔