ਨੈਤਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਸਵੈ-ਹਿੱਤ ਬਨਾਮ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਹਿੱਤ
ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ: ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ; ਜੇ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਰੁੱਕ ਜਾਓ। ਇਹ ਇੱਕ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਉਣ ਦਾ ਤੱਤ ਹੈ।
ਹਰ ਕਿਰਿਆ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਤੋਂ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਮਦਦ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਨੁਕਸਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ?
ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ [ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ।] ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਹਿੱਸਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗਲਤ ਹੈ, ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗਲਤ ਹੈ, ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੋਵਾਂ ਵਿਕਲਪਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ [ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਜਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ,] ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਹੋਣਗੇ। ਮਨੁੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵੇਖਣ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਹੈ। ਫਿਰ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਇੱਥੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ; ਅਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ [ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ] ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੂਸਰੀ ਪਹੁੰਚ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੋਚਣਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ; ਅਤੇ ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ [ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ] ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਵਿਚਾਰ: "ਜੇ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਸਮੇਤ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ," ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸਵੈ-ਹਿੱਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ, ਆਪਣੇ ਕਾਰਨ ਵਜੋਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਸੋਚਾਂਗੇ: ਹੋਰ ਲੋਕ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹਨ। ਉਹ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਦਰਦ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ; ਇਸ ਲਈ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਾਂਗਾ।”
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ [ਆਪਣੇ ਮਨ] ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਸਵੈ-ਹਿੱਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ। ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ, ਦੂਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਣਾ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤਿਮੋਕਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ – ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਸਹੁੰ, ਮੱਠਵਾਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਵਿਨਾਇਆ ਪਰੰਪਰਾ – ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਧਾਰ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਸਵੈ-ਹਿੱਤ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ, ਇਸ ਕਰਕੇ, ਅਸੀਂ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਬੋਧੀਸੱਤਵ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਦੂਸਰਾ, ਜੋ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ।
ਇਨਸਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਸਾਡਾ ਮੂਲ ਸੁਭਾਅ
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਅਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਨਵਰ ਹਾਂ। ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਇਹ ਕੌਣ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਬਚਾਅ ਬਾਕੀ ਮਨੁੱਖਤਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਬਚਾਅ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਬਾਬੂਆਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਈਏ, ਤਾਂ ਵੱਡਾ ਝੁੰਡ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਖੁਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮਰਦ ਬਾਬੂਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਬਾਕੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਜਬੂਤ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੁਢਲਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਸਧਾਰਨ ਸੀ: ਹਰ ਕੋਈ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਸੀ: ਹਰ ਕੋਈ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ, ਆਖਰਕਾਰ, ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਭਿਅਤਾ ਮਿਲੀ। “[ਇਨਸਾਨ] ਦਾ ਮਨ ਜਿਆਦਾ ਸੂਝਵਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੋ ਲੋਭ ਵਧ ਗਿਆ।” ਇਸ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਆਈ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਉਹ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਅੱਜ, ਇਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ, [ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ] ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵੱਖਰੇਵੇਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ - ਸਿੱਖਿਆ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਉਮਰ ਅਤੇ ਨਸਲ ਵਿਚ ਵੀ ਅੰਤਰ – ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਹਨ। ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਅਜੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਕਈ ਸੌ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੱਧਰ ਹੈ।
ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿਛੋਕੜ, ਧਰਮ, ਜਾਤ, ਰੰਗ, ਜਾਂ ਦੌਲਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡਦੇ ਹਨ; ਉਹ ਅਸਲੀ ਪਲੇਅਮੇਟ ਹਨ, ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਲਗ ਵਧੇਰੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਵਿਕਸਤ ਹਨ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, “ਜੇ ਮੈਂ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂਗਾ ਜੋ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ; ਜੇ ਮੈਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਕੁਝ ਗੁਆ ਲਵਾਂਗਾ?”
ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਾਂ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਮਨੁੱਖੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ: "ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹਾਂ; ਮੇਰੀ ਭਲਾਈ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਫਰਕ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ।" ਮਤਭੇਦ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਪਰ ਇਹ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ, ਆਬਾਦੀ ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ 'ਤੇ ਸਿਰਫ ਇਕ ਅਰਬ ਲੋਕ ਸਨ; ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਛੇ ਅਰਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੀ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਸਾਰੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸ੍ਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਅੱਜ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੁਨੀਆ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਅੰਤਰ-ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ: ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ। ਇਹ ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸਾਰੇ ਛੇ ਅਰਬ ਵਸਨੀਕਾਂ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ। ਨਵੀਂ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਠੀਕ ਹੈ, ਇਹ ਅਤੀਤ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ; ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ।
ਅਸਲ ਵਿਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਭਾਰਤ ਲਿਆਂਦੀ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਰੇਲਮਾਰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕੁਝ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਅਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀ ਬਹੁਤ ਬੁਰੇ ਰਹੇ ਸੀ। ਪਰ ਫਿਰ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਸੀ, ਆਜ਼ਾਦ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸੀ, ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵਧੇਰੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸੋਚਿਆ, ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀਆਂ ਸਨ।
ਅੱਜ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੋਂ ਮਹਾਂਦੀਪ, ਭਾਰੀ ਅੰਤਰ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਹਿੱਤਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨੀ ਪਏਗੀ। ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਹੋਣ ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਲਮੀ ਅੰਤਰ-ਨਿਰਭਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਸਾਨੂੰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਭੈਣਾਂ - ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਧਰਮ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। "ਅਸੀਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ" ਦੀ ਧਾਰਣਾ – ਬੇਸ਼ਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਪੱਧਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ – ਪਰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ "ਸਾਡੀ” ਹੋਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ।
ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ
ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਨੈਤਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ, ਅਤੇ, ਜੇ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ। [ਇਹ ਕਰਦਿਆਂ,] ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਅਧਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ – ਇਹ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਾਇਰਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਪਾੜਾ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਮੀਰ ਮੁਲਕ ਅਮਰੀਕਾ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੀ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਲੀ ਜੇਬਾਂ ਹਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀਸੀ ਵਿਚ ਸੀ, ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਰੀਬ ਖੇਤਰ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ। [ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ,] ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਤੇ, ਉਦਯੋਗੀ ਉੱਤਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਸਤ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਹੈ [ਬਾਕੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲੋਂ]; ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਅੱਧ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਕੁਝ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਅਤੇ ਜਾਂਚਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਇੱਕ ਵਾਰ, ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ, ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੈਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਕਿ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਪਦਾਰਥਕ ਤਰੱਕੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਲਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਆਵੇ, ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਖਰਾਬ ਨਾ ਕਰੇ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ।
ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਗਜ਼ਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚੋਰੀ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਪੈਸਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਵੈ-ਹਿੱਤ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਅਨੈਤਿਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਪਰ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਫਿਰ ਵੀ, ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਇਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋਂ ਦੂਸਰੇ ਭੁੱਖਮਰੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਲਗਜ਼ਰੀ ਦੀ ਸਮਾਨ ਉੱਚ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਹੁੰਦੀ, ਠੀਕ ਹੈ; ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਬਿਹਤਰ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਜਪਾਨ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਅਮੀਰ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ, ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦੋ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਿੰਨ ਕਾਰਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ, ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੋ ਅਰਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਜੇ ਦੋ ਅਰਬ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੋ ਅਰਬ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਰਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਾਲਣ, ਪਦਾਰਥਕ ਸ੍ਰੋਤਾਂ, ਕੁਦਰਤੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ, ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ
ਇਸ ਲਈ ਨੈਤਿਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਸਾਡੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ। ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਕਾਫੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਕਦੇ ਬਾਥਟਬ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਨਹਾਇਆ; ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਸ਼ਾਵਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਬਾਥਟਬ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬੇਵਕੂਫ ਹੋਵਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੈਂ ਦੋ ਸ਼ਾਵਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਲਾਈਟਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਾਈਟਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ, ਮੈਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਫਿਰ, ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ
ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਹਨ; ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹਾਲਾਤਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਸੱਤ ਜਾਂ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਲਿੰਗ ਰਿਨਪੋਚੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇੱਕ ਸੋਟੀ ਰੱਖਦੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ, ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਦੋ ਸੋਟੀਆਂ ਸਨ। ਇਕ ਸੋਟੀ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਸੀ – ਪਵਿੱਤਰ ਸੋਟੀ, ਪਵਿੱਤਰ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਵਾਲੀ ਸੋਟੀ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸੋਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਦਰਦ ਪਵਿੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ! ਇਹ ਇੱਕ ਢੰਗ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਖਤ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਸੀ।
ਆਖਰਕਾਰ, ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਬਾਰੇ ਸੁਹਿਰਦ ਚਿੰਤਾ ਕਾਰਨ, ਢੰਗ ਕਈ ਵਾਰ ਕਠੋਰ, ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਥੋੜਾ ਝੂਠ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਕਿਸੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਪਿਆਰਾ ਦੋਸਤ ਜਾਂ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਇੰਨਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ, "ਉਹ ਠੀਕ ਹਨ।" ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਾ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੌ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਚਿੰਤਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇਹ ਝੂਠ ਅਨੈਤਿਕ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹਿੰਸਕ ਬਨਾਮ ਅਹਿੰਸਕ ਢੰਗ
ਇਸ ਲਈ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ? ਇਹ ਤਾਂ ਔਖਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ; ਸਾਨੂੰ ਹਾਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ; ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਲਚਕਤਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਹੈ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ: ਸਾਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਸੁਹਿਰਦ ਭਾਵਨਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਢੰਗ ਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਹੈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਫੈਦ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਹੈ, ਪਰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਇਹ ਇਕ ਅਹਿੰਸਕ ਢੰਗ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਦਿੱਖਣ ਵਿਚ ਇਹ ਅਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਲਗਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਆਖਰਕਾਰ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਇਕ ਹਿੰਸਕ ਢੰਗ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਹਿੰਸਕ ਜਾਂ ਅਹਿੰਸਕ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਟੀਚੇ 'ਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਜੇ ਸਾਡਾ ਟੀਚਾ ਸਿਰਫ ਟੀਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਗੁੱਸਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਆਖਰਕਾਰ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ
ਇੱਥੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਘਰ ਕੀ ਲਿਆਉਣਾ ਹੈ, ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਜ਼ੋਰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅੰਤਰ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮ, ਸ਼ਾਇਦ ਇੰਨੇ ਨਾਬਾਲਗ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ – ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ – ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮਾਂ ਕੋਲ ਕੁਝ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਜਾਂ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਹੈ। ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਦਰਸ਼ਨ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਭਿਆਸ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ, ਮਾਫੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਲਈ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ, ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਇਸ ਅਰਥ ਵਿਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਧਾਰ ਕੀ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਉਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਇਕੋ ਸੰਦੇਸ਼ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।
ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਮੇਂ, ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ, ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਰੇਕ ਸਮੇਂ ਲਈ, ਕੁਝ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰ ਢੁਕਵੇਂ ਸਨ ਅਤੇ [ਇਸ ਲਈ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਸਨ]। ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਧਰਮ ਹਰੇਕ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਅਮੀਰ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ: ਉਹ ਸਾਰੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਧਰਮ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਸਭ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੈਰ-ਬੁੱਧ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਸਨ। ਬੁੱਧ ਨੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਹੋਰ ਧਰਮ ਵੀ ਠੀਕ ਸਨ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿਸ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਬਹਿਸਾਂ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਐਪੀਸਟਮੋਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਦਵਾਨ ਕਿਸੇ ਵੱਖਰੇ ਧਰਮ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਹਿਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਤਰੱਕੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਹਿੰਸਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਮੰਦਭਾਗਾ ਹੈ; ਪਰ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਿਕਾਸ ਸੀ।
ਭਾਰਤ, ਫਿਰ, ਅਸਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਜੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ; ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਇਕ ਵਧੀਆ ਨਮੂਨਾ ਹੈ।
ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਠੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਲੰਡਨ – ਇਸ ਲਗਭਗ ਬਹੁ-ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ: ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਓ।