غصہ نال نبڑن دے ۸ بودھی گر

بدھ مت دے منن والے پیار، درد مندی اتے برداشت دا جس قدر چاہن ذکر کرن، پر جد، ایتھوں تیکر کہ دلائی لاما ورگے مہان گورو وی کدی کدار غصہ وچ آجان نوں قبول کردے ہون، تے کیا ساڈے جیہے لوکاں لئی کوئی امید ہو سکدی اے؟ سائنس بھاویں غصہ نوں بالکل جائز قرار دیوے، نفسیات دے ماہر وی سانوں اپنے غصے دا وکھالا  کرن دی صلاح دیندے نیں، اتے بعض دھرم وی غصہ نوں اخلاقی طور تے صحیح قرار دین۔ پر بدھ مت دا ایہ کہنا اے کہ غصہ ہمیش ہی بھیڑی شے اے۔ 

اٹھویں صدی دے بدھ گورو شانتی دیو نے غصہ نوں اک بےحد منفی شکتی قرار دتا اے، اک اجیہی شکتی جو ساڈی ساری نیکیاں نوں جنہاں نوں اسی بےحد محنت نال کھٹیا اے برباد کر دین دی یوگیا رکھدی اے۔ ایس اوپر ذرا گوہ کرو۔ غصے دا اک پل نال اک بندوق دے کسے دے اگامی سمے نوں اک ازاد زندگی توں اک قید دی زندگی وچ بدل سکدا اے۔ اک ہر روز دی مثال انج ہووے گی کہ غصہ  دوستی اتے بھروسے نوں جس نوں پنگرن وچ کئی کئی ورہے لگ جاندے نیں برباد کر کے رکھ  دیندا اے۔ مکدی گل ایہ ہے کہ غصہ دنیا دے سارے بم، توپاں اتے تلواراں توں زیادہ خطرناک شے ہے۔

اسی جاننے آں کہ غصہ من دی کوئی خوشی والی حالت نئیں ہے، پر اسی ایس دا کیہ علاج کر سکنے آں؟ بدھ مت سانوں من نوں سِدھان دے کئی طریقے دسدا اے۔ ہوشیار رہوو – ایہ کوئی جادو دی گولی نئیں ہے! پر ساڈے غصہ نال نبڑن دے اٹھ طریقے ایتھے بیان کیتے جاندے نیں: 

(۱) ایہو ہی زندگی اے: سمسار

مہاتما بدھ دا ۲،۵۰۰ سال پرانا پہلا سبق سدھا سادہ اے: زندگی وچ شانتی کوئی نئیں۔ ذرا سوچو تے سہی؟ ساڈی زندگی کدی وی تسلی بخش نئیں ہووے گی۔

ساڈا جنم ہوندا اے، اسی مر جانے آں۔ ایس وچکار چنگے مندے سمے آون گے، اتے اجیہے سمے وی جنہاں نوں اسی ہورے محسوس وی نہ کرئیے: ایس کدی نہ مُکن والے چکر نوں بدھ مت "سمسار" کہندا اے۔ جد اسی ایس دنیا وچ آۓ، تے کسے نے ایہ نئیں سی آکھیا کہ زندگی سوکھی اتے متواتر موج میلہ ہووےگی، اتے ایہ کہ حالات ہمیش ساڈی مرضی مطابق ہون گے۔ جد اسی سمسار وچ اپنی دَشا نوں سمجھ لینے آں تے سانوں دوسریاں دی حالت سمجھن وچ اسانی ہوندی اے۔ 

ایس معاملے وچ اسی سب اِکو جیہے آں۔ معاملیاں وچ یا غیراں اوپرغصہ وکھان نال کسے بہتری دی شکیاتا نئیں۔ دوسرے لوکی وی اجیہی گلاں کردے یا اجیہے کم کردے نیں جو سانوں چنگے نہ لگدے ہون کیوں جے– جی ہاں – اوہناں دی زندگی وچ وی کئی مصیبتاں نیں۔ 

اجیہے وچاراں نال ساڈی سوچ وچ بوہت وڈی تبدیلی آ سکدی اے۔ جے ساڈے وچوں ہر کوئی اپنے آپ نوں اپنی دنیا دا محور تصور کرے، تے ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ ہر کم ساڈی مرضی مطابق ہووےگا یا ایس نوں انج  ہونا چاہیدا اے۔

(۲) ہیرو بنو: صبر

پریشان کرن والے جذبیاں دا پکا توڑ اوہناں دے اُلٹ سوچنا اے؛ اگ نوں اگ نال بجھانا کار گر نئیں ہوندا۔ کیوں؟ کیوں جے ساڈے من لئی اکو ویلے دو اُلٹ جذبیاں نوں اپنے اندر رکھنا ممکن نئیں۔ تسی کسے اوپر اک ہی پل چیکو وی اتے اوہناں نال صبر دا وکھالا وی کرو، ایہ شکیا نئیں –انج ہوندا ہی نہیں۔ بعض دے نیڑے صبر کمزوری دی نشانی اے، جد تسی کسے نوں اپنی ذات توں پورا فائدہ چُکن دیو اتے اوہناں نوں پوری من مانی کرن دیو۔ پر حقیقت ایس توں بوہت فرق اے۔ جد اسی پریشان ہونے آں تے چیکنا چلّانا کناں سوکھا اے؟ اتے اپنے آپ نوں شانت رکھنا اتے اپنے جذبیاں  اوپر قابو رکھنا کڈا اوکھا اے؟ اپنے جذبیاں وچ ڈُب جان نال اسی ہیرو نئیں بن جاندے – ایس توں اسی کمزور ہو جانے آں۔ ایس پاروں اگلی وار جد تسی اچی اواز نال چیکن لگو تے اپنی صبر دی تلوار کھچ کے اپنے غصے دا گاٹا لاہ دیو۔

ایہ کم کویں ہووے؟ اسی ڈوہنگے ساہ لین دی کوشش کرئیے – ایہ اوہناں چھوٹے تیز ساہ جو اسی غصہ دی حالت وچ لینے آں دا سدھا سادہ توڑ اے – جے اسی اپنے آپ نوں کیڑ دی حالت وچ ویکھئیے۔ اسی ۱۰۰ تک ہولی ہولی گنتی گِن سکنے آں تاں جے اسی کوئی اجیہی گل کہن توں بچ رہئیے جس اوپر سانوں بعد وچ پچھتانا پوے۔ یا جے اسی کسے دے آمنے سامنے آں، تے چنگا ہووے گا کہ اسی اوتھوں پراں ہٹ جائیے ایس توں پہلاں کہ معاملہ حد توں ودھ وگڑ جاۓ۔ ہر دشا فرق ہوندی اے، ایس لئی تہانوں اپنی عقل کولوں کم لے کے ویکھنا ہووے گا کہ تہاڈے لئی کیہ سردا اے۔  

(۳) حقیقت پسند بنو: صورت حال نوں پرکھو

 جد اسی غصے وچ ہونے آں تے ساڈا طیش اک رکش وانگوں آوندا محسوس ہوندا اے، جویں ساڈا ودیہ دوست جو جنگ دے میدان وچ سانوں مدد پوہنچا کے ساڈی بھلائی دا تحفظ کردا اے۔ ایس غلط تصور توں اسی ایہ خیال کرنے آں کہ ساڈا غصہ جائز اے۔ پر جے اسی ذرا غور کرئیے تے غصہ ساڈا دوست نئیں سغوں دشمن اے۔

غصہ ساڈے لئی پریشانی، دماغی عذاب، جاگرت اتے بد ہضمی دا سبب بندا اے۔ جے اسی کسے اوپر لمے چر لئی غصے رہئیے، تے ایس توں دوسریاں اوپر دیر تیکر رہن والا اثر پیندا اے۔ سچ تے ایہ ہے کہ: اوہ کون اے جو کسے غصے بھرے انسان دے نال چمبڑیا رہوے؟

جے ساڈے اوپر کوئی الزام لگے اتے اسی اپنے ٹِڈ وچ دفاعی گنڈھ نوں پکا ہوندا محسوس کرئیے، تے سانوں رک کے عقل کولوں کم لینا چاہیدا اے۔ ایس دیاں دو ہی صورتاں نیں: یا تے الزام سچ اے یا جھوٹ۔ جے ایہ سچ اے تے فیر غصے والی کیہڑی گل اے؟ جے اسی سیانے بیانے آں، تے ایس نوں قبول کر لئیے، اتے ایس کولوں کجھ سکھ کے زندگی نوں اگاں ودھائیے۔ اتے جے ایہ سچ نئیں، تے فیر وی ناراضگی دی کیہ گل اے؟ اوس منکھ کولوں غلطی ہوئی – کیا اسی اپنی زندگی وچ کدی کوئی غلطی نئیں کیتی؟

(۴) اپنے من نوں ویکھو: مراقبہ

غصے نال نبڑن لئی مراقبہ اتے دماغی جاگرت دی مشق بےحد فائدہ مند ہو سکدی اے۔ بعض دے نیڑے مراقبہ نری سمے خراب کرن والی گل اے۔ کسے گدی اوپر ۲۰ منٹ بیٹھ کے اپنا سمے کیوں خراب کیتا جاۓ جد کہ اسی اپنے سمے دا چنگا پریوگ کر سکنے آں، ہے نا؟ کجھ ہور لوکی مراقبہ نوں حقیقی زندگی توں فرار سمجھدے نیں جتھے اسی نیانے/ ای میل/خاوند / ووہٹی توں وکھ سمے بِتا سکنے آں۔ 

پر مراقبہ ایس توں کِدرے زیادہ فائدہ مند اے – ایہ اصلی زندگی گزارن دی تیاری اے۔ ایہ کوئی چنگی گل نئیں کہ اسی روز سویرے درد مندی اوپر مراقبہ کرئیے، پر جویں ہی کم  تے پوہنچئیے، تے ملازماں  اوپر چیکئیے اتے اپنے ہمکاراں دی شکائت کرئیے۔

مراقبہ ساڈے من نوں مثبت خیالاں نال واقف کراندا اے – صبر، پیار، درد مندی – اتے ایہ اک اجیہا کم اے جس نوں  اسی کدرے وی اتے کدی وی کر سکنے آں۔ جے اسی اپنے سویر دے سفر دا ا دھا گھنٹہ اپنی من پسند  موسیقی سنن وچ خرچ کرنے آں، تے گھٹ و گھٹ اینا تے کر سکنے آں کہ ایس وچوں دس منٹ کڈ کے غیراں لئی پیار بھری رحمدلی دے خیالاں نوں پنگرئیے – اک اجیہی شے جو ساڈا غصہ گھٹ کرن وچ فائدہ مند ہووے اتے سانوں اجیہا انسان بناۓ جس نال لوکی تعلق رکھنا پسند کرن۔

(۵) جُھک جاؤ: اپنے دشمن کولوں سکھو

بدھ مت سانوں ایس دا بالکل اُلٹ کرن دی مت دیندا اے جو اسی عام طور تے کرنے آں۔ جد اسی کسے نال غصے ہوئیے، تے سانوں بدلہ لین دی آشا ہوندی اے۔ ایس دا نتیجہ؟ اسی پہلے جنّے، جے بوہتے نئیں تے، دکھی محسوس کرنے آں۔ ایہ عقل دے الٹ نظر آوندا اے، پر الٹ کم کرن نال نتیجہ وی الٹ ہی نکلدا اے: خوشی دی راہ۔

ایہ بیوقوفی دی گل لگدی اے، پر اپنے غصہ دے نشانہ نوں اپنا استاد تصور کرو۔ جے اسی بہتر بننا چاہنے آں – یعنی کہ، زیادہ صابر، زیادہ پیار بھرے، مہربان اتے خوش باش – تے سانوں مشق دی لوڑ اے۔ اسی سب جاننے آں کہ اک ودیہ  فٹ بال دا کھڈاری یا وائلن  وجان والا بنن لئی سمےاتے محنت دی لوڑ اے، تے من دی مشق دے معاملہ وچ کوئی فرق کیوں ہووے؟ جے اسی ہر ویلے اجیہے لوکاں نال گھرے ہوئیے جو ساڈے نال ہر گل اوپر سہمت ہون اتے ساڈی ہر آشا پوری کرن، تے سانوں کدی وی کسے چیلنج نال واہ نئیں پوے گا۔

 ایس طراں  اوہ شخص جس اوپر اسی غصے آں بوہت آدر لائق بن جاندا اے، جو سانوں صبر دی مشق کرن دا موقع دیندا اے۔ ایس توں غصے دی چڑھدی ہوئی انھیری شتابی رک جاندی اے، کیوں جے ایس توں معاملہ اوہناں نے میرے نال کیہ کیتا توں اوہ میرے لئی کیہ کر رہے نیں، وچ بدل جاندا اے۔

(۶) موت نوں یاد رکھو: اَنِتیاتا

تساں وی مرنا اے۔ تے میں وی مرنا اے۔ سانوں سب نوں مرنا اے۔ جدوں اوہ شخص جیہڑا سانوں بڑا بھیڑا لگدا اے کوئی بھیڑی حرکت کردا اے، تے ذرا سوچو:" جدوں میں بسترِ مرگ تے ہوواں گا، تے کیا مینوں ایس دی پرواہ ہووے گی؟ ایس دا جواب سواۓ ایس دے کہ اوہ شخص دنیا اوپر قبضہ کرن اتے ایس نوں تباہ کرن اوپر تُلیا ہویا ہووے، شائد اک زور دار "نئیں" ہووےگا۔ ایہ نکا جیہا سادہ گر زندگی دے چھوٹے چھوٹے مسٔلیاں دا اوپا اے۔

سانوں سب نوں احساس اے کہ اساں مرنا اے، پر ایہ اجیہی گل اے جس نال اسی سچ مچ واقف نئیں۔ موت اک مجرّد، دُور افتادہ تصور اے جس نال دوجے لوکاں نوں واہ پیندا اے – بڈھے، بمار اتے عجیب درگھٹنا دے شکار لوکی۔ پر ایہ سچ نئیں۔ ہر روز انج ہوندا اے کہ جوان لوک بڈھیاں توں  پہلاں مر جاندے نیں، امیر بیماراں توں پہلاں موت دا سواد چکھدے نیں۔

جدوں اسی اپنی بھوشٹ سمے وچ آون والی تے نہ ٹلن والی موت اوپر گوہ کرنے آں (کل؟ اک سال بعد؟ پنجاہ ورہے بعد؟)، تے بوہت ساریاں گلاں جو سانوں عام طور تے پریشان کردیاں نیں، اوہ ایویں ہی لگن لگ پیندیاں نیں۔ ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ اوہ سانوں فیر کدی پریشان نئیں کرن گیاں، سغوں ایہ ہووے گا کہ اسی جان جاواں گے کہ ایہناں اوپر سمے اتے شکتی ضائع کرن توں کجھ  حاصل نئیں۔

(۷)  جویں کرو گے: کرم

لوکی کہندے نیں، "جو کروگے سو بھرو گے،" یا ایہ اوس دا کرم اے – جو اوس نال ہو رہیا اے اوہ اوس دا ادھیکاری اے، مطلب ایہ کہ لوکی جو بیجدے نیں اوہو ای کھٹدے نیں۔ بدھ مت دا کرم دا نظریہ انج نئیں جو کہ کدرے زیادہ ولیواں اتے لطیف اے۔ فیر وی، لوکی دوسریاں دی مصیبتاں بارے اسانی نال ایہ کہہ دیندے نیں کہ ایہ اوہناں دا کرم اے، اوہناں وچوں چوکھیاں نوں جدوں آپوں اجیہی دشا نال واہ پیندا اے تے ایہ گل منن توں منکر ہوندے نیں کہ ایہ وی اوہناں دا کرم ہی اے۔

ہر اوہ معاملہ جس نال اسی نبڑنے آں – منن وچ نہ آون والی خوشی دے موقعے توں لے کے نراش دی ڈوہنگی گہرائیاں تک – اوہناں دا کوئی نہ کوئی سبب ہوندا اے۔ ایہ سبب کدروں ہوا وچوں ساڈی جھولی وچ نئیں آ ڈگدے، سغوں اسی آپوں ایہناں نوں جنم دینے آں۔ ایس لئی جد کوئی مصیبت آ پوے، تے غصہ وچ آ جان دی بجاۓ، اسی انج سوچ سکنے آں: ایہ کتھوں آیا، اتے کیا میں ایس نوں ہور وگاڑنا چاہنا واں؟ 

کرم دا مطلب ساڈا وسوں باہر سبھاو اے، یعنی دَشا اوپر ہمیش وانگوں پرانے طریقے نال رد عمل دا وکھالا کرنا۔ جے اسی کرم دے سربندھ نوں سمجھ لئیے، تے سانوں پتہ لگے گا کہ اسی اپنے ہُن دے فعل نال بھوشٹ سمے دی دشا نوں بدلن دی یوگیا رکھنے آں – اتے ایہ کہ غصہ آون اوپر صبر ا زمائی دے طریقے موجود نیں۔

(۸) ایہ سچ نئیں: خالی پن 

بھاویں صبر اک  سدھا سادہ توڑ اے پر خالی پن سب توں تگڑا توڑ اے، نہ صرف غصہ لئی، سغوں ساڈے سارے مسٔلیاں اتے مشکلاں لئی وی۔ اصل وچ، بھاویں اسی کنے ہی صابر کیوں نہ ہوئیے، جے اسی خالی پن نوں نئیں سمجھدے تے سمسیاواں ساڈے اوپر ہندوستانی مون سون سمان وسدی رہن گیاں۔ 

جے اسی اپنے من دا معائنہ کرئیے جد کہ اسی غصہ وچ ہونے آں تے اسی کجھ محسوس کراں گے: "میں" یا "مینوں" دا ڈاڈھا احساس۔ "توں مینوں جو کہیا میں ایس اوپر ڈاڈھا غصے آں۔ مینوں ایس دا یقین نئیں آوندا جو اوس نے میرے دوست نال کیتا! میں ایس معاملہ وچ یقیناً صحیح آں اتے اوہ یقیناً غلط اے!" میں، میں، میں۔

جدوں اسی غصے وچ ہونے آں تے سانوں اوس "میں" جو ایڈے پکے پیٹھے ول نال موہرے آوندی اے دی پرچول کرن دا ودیہ موقع ملدا اے۔ ایس دا کوئی وجود نئیں! اسی ایہ نئیں کہہ رہے کہ ساڈا کوئی وجود نئیں یا ایہ کہ کسے گل نال کوئی فرق نئیں پیندا، پر جدوں اسی ایس "میں" نوں لبھن ٹُرنے آں– کیا ایہ ساڈے من اندر اے؟ ساڈے شریر اندر؟ دوہناں اندر؟ اجیہا کوئی طریقہ نئیں جس توں اسی ایہ کہہ سکئیے کہ "آہو جی، ایہ جے!"

ایس نوں سمجھنا لوکاں لئی اوکھا اے، پر حقیقت ایہ ہے کہ جد اسی حقیقت دا تجزیہ کرنے آں تے ایس توں ساڈے وچاراں وچ بڑا بدلاؤ آ جاندا اے۔ اسی محسوس کرنے آں کہ ایس وچ غصہ کرن دی سرے توں کوئی بات ہی نئیں س ی۔

خٖلاصہ  

ایس توں کجھ فرق نئیں پیندا کہ اسی کنی وار آکھئیے "میں غصہ وچ نئیں آواں گا" ؛ بغیر محنت دے ساڈے من نوں شانتی جس دی اسی سب آشا کرنے آں نئیں مل سکدی۔ 

اوپر بیان کیتے گئے نکتے نری اک ودیہ ویروا نئیں – سغوں ایہ اوہ رچھ نیں جنہاں نوں ورت کے اسی اپنے آپ نوں نراش، غصہ اتے دکھ توں نجات دوا سکنے آں۔ مشق راہیں ساڈے وچوں کوئی وی ایہ کم کر سکدا اے۔