لم –رم کیہ شے اے اتے ایس نوں مہاتما بدھ دی شکشا توں کس طراں کڈیا گیا؟
درجہ بہ درجہ راہ ، 'لم –رم'، اوہ طریقہ اے جس توں اسی بنیادی بودھی شکشا نوں سمجھنے آں اتے اوس نوں اپنی زندگی وچ شامل کرنے آں۔ مہاتما بدھ اج توں ۲،۵۰۰ سال پہلے گزریا، پہلے اوہ بھکشو مرداں دے نال رہیا، اتے بعد وچ اوس نے بھکشو سوانیاں دے نال زندگی گزاری۔ اوس نے نہ صرف منصب رسید برادریاں نوں شکشا دتی بلکہ اکثر لوکی اوس نوں اپنے گھراں وچ آون دی دعوت دیندے جتھے پہلے بھوجن پیش کیتا جاندا اتے بعد وچ اوہ بھاشن دیندا۔
مہاتما بدھ ہمیش سکھان دے نہائت "ماہرانہ طریقے" استعمال وچ لیاوندا جس توں مراد اوس دا سکھلان دا اجیہا طریقہ اے جس توں کہ لوکی گل نوں سمجھ سکن۔ ایہ ایس لئی ضروری سی کہ لوکاں دے اندر سجھ بجھ اتے روحانی پختگی دی بوہت ساری وکھو وکھ پدھراں پائی جاندیاں سان اتے اج وی پائی جاندیاں نیں۔ ایس توں مہاتما بدھ نوں مختلف وشے اتے مختلف پدھراں اوپر درس دین دی ضرورت محسوس ہوئی۔
مہاتما بدھ دے بوہت سارے چیلیاں دا چیتا زبردست سی۔ اوس زمانے وچ لکھن دا رواج نئیں سی اتے بھکشو لوکی ودیا نوں زبانی یاد کردے تا کہ اوس نوں آون والی پیڑھیاں تک پوہنچایا جا سکے۔ اخیر شکشا نوں لکھیا جان لگا اتے اوس نوں سوتر دا نام دتا گیا۔ ایس دے صدیاں بعد بوہت سارے مہان ہندی گروواں نے ایس مواد نوں مرتب کرن دی کوشش کیتی اتے ایس اوپر تبصرے لکھے۔ اتیشا، اک ہندی گرو جو تبت وی گیا، نے یارھویں صدی وچ ایس دا پہلا روپ 'لم –رم' تیار کیتا۔
اتیشا دے ایس مثالی نمونہ نے اک اجیہا طریقہ بیان کیتا جس اوپر چل کے ہر کوئی مہاتما بدھ دے درجہ تک پوہنچ سکدا اے۔ سوتراں نوں کیول سرسری طور تے پڑھن نال سانوں صحیح روحانی راہ دا اندازہ نئیں ہوندا کہ اوس نوں کتھوں شروع کیتا جاۓ اتے کس طراں روشن ضمیری پراپت کیتی جاۓ۔ انج تے تمام مواد موجود اے پر اوس نوں منظم کرنا سوکھا کم نئیں اے۔
ایہ اوہ کم اے جس نوں 'لم –رم' کردا اے، یعنی مواد نوں درجہ بندی راہیں پیش کرنا۔ اتیشا دے بعد تبت وچ ہور بوہت سارے تفصیلی روپ وجود وچ آۓ نیں۔ ایتھے اسی ایس روپ دا جائزہ لواں گے جس نوں تسانگ خاپا نے پندھرویں صدی وچ تشکیل دتا جو کہ غالباّ ایس مواد دا سب توں لما چوڑا روپ اے۔ تسانگ خاپا دے کم دی ایہ اک بوہت وڈی خوبی اے کہ اوس وچ سوتراں اتے ہندی تبصریاں توں حوالے شامل کیتے گئے نیں، تا کہ اسی وثوق نال کہہ سکئیے کہ اوس نے اپنے ولوں ایس وچ کجھ شامل نئیں کیتا ۔
ایس دا اک ہور موٹا پرت ایہ ہے کہ تسانگ خاپا سارے نکتیاں دی ات حدل لمی چوڑی اتے منطقی تشریح پیش کردا اے، تا کہ اسی شکشا دی سچیائی دے متعلق منطق اتے دلیل دی بنیاد اوپر ہور یقین پراپت کر سکئیے۔ تسانگ خاپا دا اک خصوصی پرتندھ ایہ ہے کہ پشلے لکھاریاں دے مقابلے تے جو اوکھے وشے نوں نظر انداز کر دیندے سان، اوہ اوہناں اوپر زیادہ توجہ دیندا اے۔
بدھ مت دے چار پنتھاں وچوں اک جس نوں "گیلوگپا" کہندے نیں اوہ تسانگ خاپا توں آیا اے۔
روحانی راہ توں کیہ مراد اے، اتے اوس نوں کویں تشکیل دتا جاۓ؟
اصل سوال ایہ ہے کہ اک روحانی راہ کس طراں تشکیل دتی جاۓ؟ ہندوستان وچ ایس دے کئی طریقے سکھاۓ جاندے سان۔ مثال دے طور تے، مہاتما بدھ دے یُگ وچ، ہند دے سارے دھرماں وچ سمادھ پنگرن دے طریقے عام سان۔ ایہ کوئی اجیہی نویں شے نئیں سی جو اوس نے دریافت کیتی یا بنائی۔ ایس گل اوپر سب سہمت سان کہ اپنے آپ نوں بہتر بنان دے سلسلہ وچ اساں ایہ ویکھنا اے کہ اسی کس طراں سمادھ اتے ہور سارے پرتندھاں نوں اپنے روحانی پنتھ وچ کم وچ لیا سکنے آں۔
مہاتما بدھ دے مطابق، فطری طور اوپر، ساڈی روحانی ترقی نوں پراپت کرن دے مختلف پرتاں نوں سمجھن دے مختلف تشریحی بیان موجود سان، پر جو بات خاص طور تے توجہ لائق اے اوہ ایس دے روحانی منورتھ دی سرت اے۔ ایہناں روحانی لکشناں دا بنیادی اصول، اتے مختلف درجیاں وچ کیہ درکار اے، اوہ ہے ساڈی اکساوٹ۔ ایس مواد نوں 'لم-رم' کہیا جاندا اے، جس وچ "لم" توں مراد اے "راہ،" اتے "رم" توں مراد ایس راہ دی درجہ بہ درجہ منزلاں نیں۔ ایہ راہ من دی اوہ حالتاں نیں جنہاں نوں اساں درجہ بہ درجہ ترقی دینی اے تا کہ اسی اپنے منورتھ تک پوہنچ سکئیے۔ ایہ انج ہی اے کہ جد اسی سفر کرنے آں؛ جے اسی خشکی دے رستے رومانیہ توں بھارت جانا چاہئیے ، تے ساڈی منزلِ مقصود تے بھارت اے۔ پر بھارت پوہنچن توں پہلاں سانوں ترکی، ایران وغیرہ توں گزرنا ہووے گا۔
روحانی اکساوٹ: اپنی زندگی وچ مقصد نوں شامل کرنا
'لم –رم' وچ جو چیز درجہ بہ درجہ اے اوہ ہے ساڈی اکساوٹ، جو بودھی وچاراں دے انوسار دو انگ تے قائم اے۔ اکساوٹ دا تعلق ساڈے منورتھ نال ہوندا اے نال ایس جذبے دے جو سانوں ایس لکشن نوں پان دی اکساوٹ دیندا اے۔ بلکہ انج کہنا زیادہ ٹھیک ہووے گا، کہ ساڈے کول کسے منزل تک پوہنچن دی عقلی دلیل ہوندی اے نال ایس جذبہ دے جو سانوں ایس منزل ول رغبت دلاندا اے۔
ایہ طریقہ ساڈی روز مرہ دی زندگی نال عین میل کھاندا اے؛ اجیہی زندگی دی مختلف پدھراں اوپر مختلف منورتھ قائم کردے نیں۔ مثلاً، اجیہی شکشا پراپت کرنا چاہندے نیں، یا زندگی دا ساتھی تلاش کرنا چاہندے نیں، یا کوئی چنگی نوکری چاہندے نیں، وغیرہ وغیرہ۔ ایس وچ مثبت جذبے وی شامل ہو سکدے نیں اتے منفی وی، ایہ انتر اک توں دوجے پرش وچ پائی جاندی اے۔ بہر حال، درجہ بہ درجہ اکساوٹاں دا ایہ بیان اک اجیہی شے اے جس نوں ساڈی روز مرہ زندگی وچ لاگو کیتا جا سکدا اے۔
ایہ گل روحانی گیان دے معاملہ وچ وی سچ اے۔ ایہ من دی اجیہی حالتاں نیں جنہاں دا ساڈی روز مرہ زندگی نال مکمل جوڑ اے۔ اسی اپنی زندگی دے نال کیہ کر رہے آں؟ تے ایہ "دنیاوی پدھر" اے جس وچ ساڈا پریوار، ساڈی نوکری وغیرہ شامل نیں۔ اسی روحانی پدھر اوپر کیہ کر رہے آں؟ ایس توں ساڈے پرم پرا اوپر اثر پیندا اے۔ ایہ گل ڈاڈھی پربھاوت اے کہ ایہناں دونواں پرتندھاں وچکار نہ تے ویر ہووے اتے نہ ہی کیڑ، بلکہ دونواں وچ آپس دا جوڑ ہووے۔
نہ صرف ایہ کہ ایہناں وچ میل ہووے بلکہ دونویں اک دوجے دے سہائت ہون۔ ساڈی روحانی زندگی سانوں دنیاوی زندگی چنگی طراں بتان دی شکتی دیوے، جد کہ ساڈی دنیاوی زندگی سانوں اجیہے اوشکار مہیا کرے جنہاں نال اسی اپنی روحانی زندگی چنگی طراں بتا سکئیے۔ 'لم –رم' دی درجہ بہ درجہ منزلاں توں اسی جو کجھ وی سکھئیے ایس نوں اپنی روز مرہ زندگی اوپر لاگو کرنا چاہیدا اے۔
بہتر انسان بننا
تے سانوں جو بودھی پاٹ ایتھے دتا گیا اے اسی ایس نوں کس طراں استعمال کر رہے آں؟ بودھی پاٹ نوں عام طور اوپر چند شبداں وچ سمیٹیا جا سکدا اے۔ سادے شبداں وچ اسی اپنے آپ نوں بھلا مانس بنان دی کوشش کر رہے آں۔ ہو سکدا اے کہ "بہتر انسان" دے شبد وچ پکھ پات پایا جاندا ہووے، پر ایتھے اُکا ہی کوئی اشارے والی گل نئیں اے۔ ایہ اصل گل نئیں اے۔ اسی تے کیول ہانی کارک رویہ اتے منفی جذبے مثلاً غصہ، لالچ، خود غرضی وغیرہ جو ساڈے سب وچ بعض سمے پاۓ جاندے نیں اوپر قابو پان دی کوشش کر رہے آں۔
ایس قسم دے منورتھ نوں پان دے معاملہ وچ کسے ول نال وی بدھ مت کوئی انوپ دھرم یا فلسفہ نئیں اے۔ ایہ سانوں عیسائیت، اسلام، یہودیت، اتے انسانیت پسندی وچ وی ملدا اے۔ ایہ ہر تھاں موجود اے۔ بدھ مت دے طریقے، جویں کہ ایہ سانوں ایہناں دوجے دھرماں وچ وی ملدے نیں، درجہ بہ درجہ راہ دے ذریعہ اک بہتر انسان بنن دے لکشن نوں پان وچ کم آ سکدے نیں۔
"بہتر انسان" بنن دی خاطر سب توں پہلے سانوں تباہ کن رویہ، جس توں اسی دوسریاں نوں نقصان پوہنچانے آں، نوں چھڈنا ہووے گا۔ ایس لئی سانوں اچار ونت اوپر عمل کرنا ہووے گا۔ جد اسی ایس قابل ہو جائیے، تے ایس دی ڈونگی پرت ایہ ہے کہ اسی ایس نقصان دین والے سبھاو جس وچ غصہ، لالچ، لگاوٹ، ساڑا، نفرت وغیرہ شامل نیں، دے سبب اوپر قابو پان اوپر گوہ کرئیے۔ ایس لئی، سانوں ایہ جاننا لازم اے کہ ایہ منفی جذبے کیوں جنم لیندے نیں اتے کس طراں اثر پاوندے نیں۔ ایس طراں اسی اک خاص قسم دی سجھ بجھ پنگرنے آں جو ایہناں پریشان کرن والے جذبیاں نوں گھٹ یا نشٹ کرن وچ سہائت ہووے۔
فیر اسی ایس توں وی زیادہ گہرائی وچ جا کے ایہناں پریشان کرن والے جذبیاں دے پچھے اصلی سبب دا کھوج لگانے آں، جس وچ اسی اپنی خود غرضی اتے اپنی ہی ذات وچ مست رویہ دی پچھان کرنے آں۔ اسی عام طور تے انج سوچنے آں، "ہر کم ہمیش میری مرضی دے مطابق ہونا چاہیدا اے۔" جد میری مرضی نئیں چلدی، تے اسی روس جانے آں۔ اسی بھاویں ہر کم اپنی مرضی دے مطابق ہونا پسند کرنے آں، پر انج کیوں ہونا چاہیدا اے؟ ایس دی بالکل کوئی سوتر وجہ نئیں اے، سواۓ ایس دے کہ ایہ ساڈی رضا اے۔ ہر کوئی انج ہی سوچدا اے، اسی سب اِکو ہی سمے درست نئیں ہو سکدے۔
اسی سمے بیتن دے نال ہولی ہولی ایس اوپر اوس وقت تک کم کراں گے جد تک اسی بنیادی شیطانی عادتاں اتے حرکتاں اوپر قابو نہ پا لئیے۔ جد اسی اپنی خود غرضی دا جائزہ لئیے تے اسی ویکھنے آں کہ ایہ ساڈے ایس تصور "میں" اتے "نفس" دی پیداوار اے۔ دوجے لفظاں وچ، ساڈے وجود دا تصور ایس وچار اوپر نربر اے کہ "میں کوئی خاص انسان ہاں،" جویں کہ میں سارے جگ دا محور آں، سب توں پربھاوت پرش جو باقی سب انساناں توں بےنیاز اے۔ اساں ایس تصور نوں پرکھنا اے کیونکہ صاف ظاہر اے کہ ایہ اک ڈاڈھا غلط اتے وگڑیا ہویا تصور اے۔ ایہ اوہ مسلہ اے جس نال درجہ بہ درجہ راہ نبڑدی اے۔
اکساوٹ دی درجہ بہ درجہ پدھراں: دھرم-لائٹ
ایس قسم دے منورتھ نوں پراپت کرن لئی مہاتما بدھ دے دسے ہوۓ طریقے بوہت کارگر نیں۔ بنیادی طور اوپر، ساڈے کول نقصان دہ رویہ اتے منفی جذبے جویں غصہ اتے خودغرضی توں بچن دی معقول وجہ موجود اے۔ اتے ایہ وجہ غالباً ایہ ہے کہ اسی جاننے آں کہ جدوں اسی ایہناں جذببیاں ہیٹھ عمل کرنے آں، تے ایہ چنگا نئیں ہوندا اتے ایس توں ساڈے اتے دوسریاں لئی اوکڑاں پیدا ہوندیاں نیں۔ اسی ایہناں سمسیاواں دے طلب گار نئیں آں!
اسی ایس مشکل توں درجہ بہ درجہ راہ دے ذریعہ وی نبڑ سکنے آں۔ جے میرا سبھاو ایس خاص قسم دا ہووے تے ایس توں فوری طور اوپر مسلے اتے مشکلاں پیدا ہو سکدیاں نیں۔ مثال دے طور تے، جے اسی کسے نال لڑ پئیے اتے اوہناں نوں پھٹڑ کر دئیے، تے اسی آپوں وی زخمی ہو سکنے آں یا جیل وچ پاۓ جا سکنے آں۔ ذرا غور کرن اوپر اسی اپنے ہانی کارک رویہ دی دور رس اوڑک نوں وی ویکھ سکنے آں، کیونکہ اسی نہ صرف ہن بلکہ مستقبل وچ وی مسلیاں توں پرہیز چاہنے آں۔ ایس اوپر ہور گوہ کردے ہوۓ، اسی اپنے پریوار، ساڈے سنگی تے مِتر، یار دوست اتے سماج لئی مشکلاں اتے مسلے پیدا نئیں کرنا چاہندے۔ ایہ سب کجھ ساڈی ہن دی زندگی وچ ہو رہیا اے۔ جے ہور اگے ودھئیے، تے اجیہی ہور دور رس نظر نال وی ویکھ سکنے آں، جس وچ اسی آن والی نسلاں لئی مصیبتاں جویں دھرتی دا ودھدا ہویا تاپ مان پیدا کرن توں پرہیز کرئیے۔
ایہناں سب اکساوٹاں دے ہوندے ہوۓ، انج نئیں ہے کہ اسی پہلے والی چھڈ دینے آں اتے نویاں اپنا لینے آں، بلکہ ایہ اک دوجے نال رل مل کے مجموعی طور اوپر کم کردے نیں۔ ایہ درجہ بہ درجہ راہ دا عمومی اصول اے۔ حالی تک جو کجھ کہیا گیا اے میں ایس نوں "دھرم -لائٹ" دا نام دینا واں۔ ایہ "دھرم" دے متعلق بدھ مت دی شکشا ایس زندگی دے حوالے نال بیان کردا اے بغیر پنر جنم نوں وچ لیان دے۔ میں ایہ شبد "دھرم-لائٹ" اتے "اصل شے دھرم" کوکا-کولا لائٹ اتے چینی نال بھرے ہوۓ کوکا-کولا دے متوازی گھڑے نیں۔
پنر جنم نوں شک دا فیدہ دیندے ہوۓ موجودہ زندگی نوں سنوارنا
"دھرم" سنسکرت زبان دا شبد اے جو مہاتما بدھ دی شکشا دے لئی استعمال کیتا جاندا اے۔ "لائٹ" توں مراد ایہ نئیں کہ ایس وچ کوئی نقص اے، کیول ایہ کہ ایہ اصل، طاقتور روپ نئیں اے۔ لم –رم دا اصل بیان جو سانوں تبتی پنتھاں وچ ملدا اے اوہ حقیقی شے اے، پر ایہ شروع دی پدھراں اوپر ساڈے وچوں چوکھیاں لئی بھاری پے سکدا اے۔ ایس دی وڈی وجہ ایہ ہے کہ ایہ پنر جنم نوں پکی پیٹھی حقیقت مندا اے اتے سارے وشے ایسے ہی بنیاد اوپر پیش کیتے جاندے نیں کہ پنر جنم اک حقیقت اے۔ ایس اکھ دھرائی نال اسی اپنی آون والی زندگیاں وچ مصیبتاں توں بچن اتے اوہناں نوں بہتر بنان اوپر جتن کرنے آں۔
جے اسی اگلی زندگی اوپر ایمان نئیں رکھدے تے فیر اسی اوس نوں بہتر بنان دی پرخلوص کوشش کیوں کراں گے؟ ایہ ممکن ہی نئیں ہے۔ جدوں سانوں پشلی اتے آون والی زندگیاں بارے شک ہووے، اتے جے سانوں اوہناں بارے یقین اتے سرت نہ ہووے، تاں سانوں دھرم- لائٹ توں شروع کرنا چاہیدا اے۔ سانوں اپنے روحانی پاٹ دے منورتھ دے متعلق اپنے آپ نال ایمانداری توں کم لینا چاہیدا اے۔
ساڈے وچوں زیادہ تر غالباً ایس زندگی نوں بہتر بنانا چاہنے نیں۔ اتے ایہ اک معقول ہدف اے۔ ایہ شروعات اے اتے اک پربھاو قدم۔ جد اسی دھرم- لائٹ دی ایس پدھر اوپر ہوئیے تے سانوں ایس گل دا احساس ہونا ضروری اے کہ ایہ دھرم-لائٹ اے نہ کہ حقیقی شے۔ ایہناں دونواں نوں خلط ملط کر کے اسی بدھ مت دا درجہ گھٹ کر کے اوس نوں اپنی مدد آپ دے علاج دا اک طریقہ بنا دینے آں۔ ایہ بدھ مت دے احاطہ نوں گھٹ کرن والی گل اے جو کہ بدھ مت دے نال نا انصافی اے۔
جے اسی دھرم دے حقیقی روپ نوں نئیں سمجھدے، اتے اوس نوں سچ مننا تے دور دی گل اے، تے سانوں ایس گل دا سویکار کرنا چاہیدا اے۔ سانوں کھلے دل نال انج سوچنا چاہیدا اے، "ایہ جو آون والی زندگیاں دی اتے مکش دی گل کردے نیں تے میں ایس دی سچیائی دے متعلق یقین نال کجھ نئیں کہہ سکدا، پر فی الحال میں دھرم- لائٹ دی پدھر اوپر کم کراں۔ جیوں جیوں میری سجھ بجھ ودھے گی اتےمیں ہور پڑھائی اتے مراقبہ کراں گا، تے شائد ایس توں میں حقیقی دھرم نوں بہتر سمجھن لگ پواں گا۔" ایہ اک ڈاڈھا ٹھوس اتے معقول وچار اے جس دی بنیاد مہاتما بدھ دا ستکار اتے ایس گل اوپر ایمان اے کہ جد اوہ ایہ سبق پڑھا رہیا سی تے اوہ کوئی فضول گل نئیں سی کر رہیا۔
سانوں ایس گل نوں وی مننا چاہیدا اے کہ مستقبل دی زندگیاں اتے مکش دے متعلق ساڈیاں کجھ سوچاں جنہاں نوں اسی مننے آں، اُکا ہی غلط ہو سکدے نیں، اتے ہور ایہ کہ بدھ مت ساڈی پہلے توں قائم شدہ اکھ دھرائیاں اتے وچاراں نوں قبول نئیں کرے گا۔ ایس پاروں اسی کسے چیز دا جو مطلب لینے آں، یا جس نوں اسی مخول لائق پانے آں، اوہ مہاتما بدھ دے انوسار وی مخول والی گل ہو سکدی اے، کیونکہ ایہ اک بالکل غلط تصور اے۔ مثال دے طور تے، ایہ خیال کہ اسی اک روح سمان آں جو پنکھ رکھدی اے اتے جو ساڈے شریر نوں چھڈ کے اسمان ول اُڈ جاندی اے اتے کسے ہور شریر وچ داخل ہو جاندی اے، ایہ اجیہی گل اے جس نوں مہاتما بدھ قبول نئیں کرے گا۔ مہاتما بدھ ایس نظریہ نوں وی رد کردا اے کہ اسی آپوں خدا بن سکنے آں۔
بے آد پنر جنم دے نظریہ نوں منن دے فیدے
ایس درجہ بہ درجہ راہ وچ پیش کیتے جان والے زیادہ تر طریقیاں دا پریوگ دھرم-لائٹ یا حقیقی شے دھرم اوپر ہو سکدا اے۔ پر بعض طریقے انج دے نیں جنہاں دا پریوگ آون والی حیاتیاں دی سجھ بجھ اوپر ہی نربر اے۔ مثلاً، سب لئی برابر دا پیار پنگرن دی خاطر ایس گل نوں قبول کرنا لازم اے کہ ہر کوئی بے آد پنر جنماں دا حامل اے اتے ایہ کہ ہستیاں دی نفری محدود اے۔ ایس مقام توں شروع کردے ہوۓ، ایہ گل صاف ظاہر اے کہ کدی نہ کدی ہر کوئی ہستی ساڈی ماں رہ چکی اے، اتے باقی ساریاں دی وی۔ اسی آپوں وی ہر ذی حس مخلوق دی ماں رہ چکے آں۔ جے تسی چاہو تے ایس منطق دا کہ ایس دی شروعات تے کوئی نئیں پر ایہناں ہستیاں دی تعداد محدود اے، ریاضی دے انوسار پکا ثبوت پیش کر سکدے او۔ پر جے سمے اتے ہستیاں دونویں ات حدل ہوندے، تے اسی ایس دےآپس دے عمل نوں ایس روپ وچ ثابت نہ کر پاندے۔
ایہ گل صاف ظاہر اے کہ جے اساں کدی لا محدود پشلے پنرجنماں دے حوالے نال نئیں سوچیا تے ایس گل نوں سمجھنا بوہت مشکل ہووے گا۔ لا محدود پنر جنماں دی بنیاد اوپر اسی ایہ سوچ سکنے آں کہ تمام ہستیاں نے جس ماں دی ممتا دا ساڈے لئی وکھالا کیتا اے، اسی ایس دی قدر کرئیے، اتے ایس دے بدلے رحمدلی اتے پیار نال پیش آئیے۔ ایس سوچ دی بنیاد اوپر بوہت کجھ استوار کیتا جا سکدا اے۔ ایس سلسلہ دا اک پرت ایہ سمجھنا اے کہ کدی نہ کدی ایہ منکھ یا اوہ منکھ ساڈی ماں دا کردار ادا کر چکیا اے۔ اساں بھاویں اپنی ماں نوں پشلے دس منٹ، دس دن یا دس سالاں وچ نئیں ویکھیا، پر فیر وی اوہ ساڈی ماں تے ہے۔ ایسے طراں جے اساں اوس نوں دس جنماں توں نئیں ویکھیا ہوندا، تاں وی اوہ ساڈی ماں تے ہے۔ جے اسی پنر جنم وچ یقین رکھنے آں تے سوچ دا ایہ ول بوہت مفید ہو سکدا اے۔ ایس یقین دے بغیر ایہ نری حماقت ہووے گی۔
ایس گل دا پریوگ خاص طور تے اودوں ہوندا اے جد اسی مچھراں دے نہ کہ انساناں دے بارے سوچنے آں۔ ایہ مچھر کسے پشلی زندگی وچ ساڈی ماں دے روپ وچ سی، کیونکہ پنر جنم کسے وی شکل وچ ہو سکدا اے جس وچ من دی کاروائی پائی جاندی ہووے۔ ایس دا دھرم-لائٹ روپ وی موجود اے جس وچ کوئی وی سانوں گھر لے جاۓ، ساڈا خیال رکھے اتے سانوں کھلاۓ پلاۓ۔ ہر کوئی انج کرن جوگا اے؛ جدوں اسی یاترا کرنے آں تے اسی ویکھنے آں کہ بعض سمے بالکل اوپرے لوکی ساڈے نال بڑی چنگی طراں ورتا کردے نیں اتے پروہنے والا سلوک کردے نیں۔ ایس گل توں کجھ فرق نئیں پیندا کہ اوہ مرد اے یا سوانی، ساڈے نال کوئی وی ماں جیہا سلوک کر سکدا اے۔ کوئی نیانا، جد اوہ وڈا ہو جاۓ، ساڈی دیکھ بھال وچ ساڈی مدد کر سکدا اے۔ اجیہا وچار بوہت فیدہ مند ثابت ہو سکدا اے، بھاویں ایہ محدود پیمانے اوپر ہی کیوں نہ ہووے کیونکہ انج سوچنا بوہت مشکل اے کہ ایہ مچھر جو اسی ویکھ رہے آں سانوں گھر لے جا کے ماں سمان ساڈا خیال رکھے گا۔
ایس توں ایس گل دا کسے حد تک اندازہ ہوندا اے کہ ایہ طریقے کس طراں دھرم-لائٹ اتے حقیقی شے دھرم وچ استعمال ہو سکدے نیں۔ دونویں ہی اپنی اپنی جگہ مفید نیں، پر دھرم-لائٹ روپ محدود اے۔ حقیقی شے دھرم اک سمندر کھول دیندا اے۔ ایس گل اوپر دھیان نہ دیندے ہوۓ کہ اسی کیہڑا طریقہ اپنانے آں، ضروری گل ایہ ہے کہ اسی ایس نوں اپنی روز مرہ زندگی وچ لاگو کرئیے۔ جے اسی ٹریفک وچ پھنسے ہوۓ آں، یا اسی کسے لمی قطار دا شکار آں، تے اسی لوکاں توں ناراض اتے بے صبرے ہو جانے آں، اوس ویلے سانوں اوہناں سب نوں اپنی ماں تصور کرنا چاہیدا اے۔ اسی اجیہا تصور کسے پشلی زندگی یا موجودہ زندگی دے متعلق قائم کر سکنے آں، اتے ایس توں ساڈا غصہ گھٹ ہووے گا اتے صبر پیدا ہووے گا۔ جے ساڈی ماں سچ مچ قطار وچ ساڈے موہرے ہووے، تے مینوں یقین اے کہ اسی بالکل وی ایس گل دا برا نئیں مناواں گے جے اوہ ساڈے توں پہلے سہائتا پراپت کرے۔ در حقیقت، اسی غالباً خوش ہوواں گے جے اوس دی واری ساڈے توں پہلاں آوندی اے۔ ایس طراں اسی ایس شکشا دا پریوگ کر سکںے آں۔ اساں من دی ایہ دَشا کیول اودوں ہی استوار نئیں کرنی جد اسی مراقبہ دی گدی اوپر بیٹھے ہوئیے، بلکہ ایس نوں روز مرہ زندگی وچ وی استعمال وچ لیاونا اے۔
مراقبہ راہیں اپنے آپ نوں بہتر بنانا
جد اسی ایہ کہنے آں کہ دھرم توں مراد اپنی ذات اوپر کم کرنا اے تے ایس دا مطلب ایہ ہوندا اے۔ جد اسی اپنے کمرہ وچ اک خموش اتے سوتر فضا وچ مراقبہ کرنے آں تے اسی ایسی قسم دی سجھ بجھ اتے اجیہی ہور مثبت من دی حالت پیدا کرنے آں۔ اسی دوجے لوکاں نوں تصور وچ لیا کے اوہناں بارے مثبت رویہ پیدا کرنے آں۔ بھاویں ایہ رواجی طریقہ نئیں اے، فیر وی، میرے خیال وچ مراقبہ دے دوران لوکاں دی تصویراں نوں ویکھنا اک مناسب ول ہو سکدا اے۔ اج توں ۲،۵۰۰ سال پہلاں لوکاں دی تصویراں نئیں ہوندیاں سان، پر میرے خیال وچ نویں ٹیکنالوجی نوں ایس مقصد لئی استعمال وچ لیاون وچ کوئی حرج نئیں ہے۔
جد اسی کسے من دی حالت توں چنگی طراں جانکاری پراپت کر لئیے، تے فیر اسی ایس نوں اپنی روز مرہ زندگی وچ لاگو کرنے آں۔ ایہی ایس دا اصل مقصد اے۔ جد تسی گدی اوپر بیٹھے ہووو تے اوس سمے پیار محبت دے وچار قائم کرنا، اتے فیر اپنے پریوار تے ہمکاراں دے نال غصہ نال پیش آونا، ایس دا منورتھ نئیں ہے۔ لہٰذا سانوں کدی وی مراقبہ نوں زندگی توں فرار لئی استعمال نئیں کرنا چاہیدا، جس وچ اسی کیول اپنے لئی کجھ شانتی پان لئی تھوڑا سمے بِتا سکئیے۔ ایہ وی اک قسم دا فرار ہووے گا جے اسی کسے سفنے دی دنیا وچ کھو جائیے اتے ون سونّی انہونی گلاں سوچئیے۔ مراقبہ دا پاٹ ایس توں بوہت مختلف اے؛ اسی زندگی دے مسلیاں نال نبڑن دی تربیت پراپت کر رہے آں۔
ایہ محنت طلب کم اے، اتے سانوں اپنے آپ نوں کسے غلط فہمی وچ نئیں پانا چاہیدا، یا کسے قسم دی اشتہار بازی توں ایس دھوکے وچ نئیں آ جانا چاہیدا کہ ایہ شتابی اتے سوکھا اے۔ ساڈی خود غرضی اتے دوجے ہانی کارک جذبیاں نوں قابو وچ لیاونا سوکھا نئیں اے کیونکہ ایہناں دی بنیاد بڑی پکی عادتاں ہوندیاں نیں۔ ایہناں اوپر قابو پان دا ایہی طریقہ اے کہ اسی چیزاں دے متعلق اپنے رویہ نوں بدلئیے اتے ایس پلیکھے توں چھٹکارا پراپت کرئیے جو ایہناں من دی بھیڑی حالتاں دے پچھے کم کر رہیا اے۔
نکے وشے نوں سنن/تکن لئی ویڈیو سکرین اوپر سجی نکر وچ تھلے نکے وشے آئیکان اوپر کلک کرو۔ نکے وشے دی بولی بدلن لئی "سیٹنگز" اوپر کلک کرو، فیر "نکے وشے" اوپر کلک کرو تے اپنی من پسند بولی دی چون کرو۔
خلاصہ
بدھ مت دے پاٹ نوں دو انگ وچ ونڈیا جا سکدا اے، اک دھرم-لائٹ دوجا حقیقی شے دھرم۔ دھرم-لائٹ دے ہیٹھ اسی اپنی موجودہ زندگی نوں بہتر بنانا چاہنے آں، ایس طراں کہ اسی اپنے آپ نوں اجیہےمن دے رچھ نال لیس کر سکئیے جنہاں راہیں اسی زندگی دے مسلیاں نال بہتر ول نال نبڑ سکئیے۔ دھرم-لائٹ وچ اُنج تے قطعی طور اوپر کوئی خرابی نئیں ہے پر کوکا-کولا لائیٹ سمان ایس دا سواد کدی وی اصل شے جنا ودیہ نئیں ہوندا۔
ریت رواج دے انوسار، 'لم-رم' دی شکشا دھرم-لائٹ دا کوئی حوالہ نئیں دیندی جویں کہ اسی ایس نوں بیان کیتا اے کیونکہ ایہ پشلی اتے آون والی زندگیاں وچ ایمان رکھدی اے۔ فیر وی، اپنی زندگی نوں بہتر بنانا اتے بھلے پرش بننا حقیقی شے دھرم دے پاٹ دی راہ اوپر اک ضروری قدم اے۔