بالپن اتے شہزادگی دی حیاتی دا تیاگ
پوربی بھارت وچ، جاہور دے علاقے وچ، بنگالہ دے شہر وچ، سنہری جھنڈے دے محل وچ، کِرپال راجہ کلیان اتے چمکدی رانی پربھاوتی رہندے سان۔ شاہی محل اندر ہیٹھ اُتے تیرہ سنہری چھتاں سان جنہاں نوں ودیہ طریقے نال ۲۵ ہزار سنہری جھنڈیاں نال سجایا گیا سی۔ ایس دے آلے دوالے کئی پارک، تالاب، اتے سندر باغ سان۔ ایہ راج پراچین چین دے دھن دولت والے راجاں وانگوں مالدار سی۔
شاہی جوڑے دے تِن پُتر سان۔ پدم گربھ، چندر گربھ اتے شری گربھ ۔ ایہناں وچوں دوجا شہزادہ وڈا ہو کے ساڈا نامی گورو اتیشا ل (۹۸۲ – ۱۰۵۴ صدی عیسوی) بنیا۔
جدوں اتیشا ۱۸ مہینیاں دا سی اوس دے ماں پیو پہلی وار اوس نوں مقامی مندرکمالپوری وچ لے کے گئے تاں جے لوکاں نال گل کر سکن۔ بغیر کسے دے آکھے، اتیشا نے اندر رکھیاں ہوئیاں مقدس شیواں نوں سجدہ کیتا اتے بے ساختہ بولیا،" میرے ماں پیو دی دردمندی موجب مینوں ایہ بڑا قیمتی انسانی روپ ملیا اے جس راہیں میں تہاڈے سبناں دیاں مہان شبیہاں تک رہیا واں۔ میں ہمیش تہاڈے کولوں اپنی حیاتی دی محفوظ راہ (پناہ) لواں دا۔" جس ویلے باہر اوس دا پریچے جنتا نال کروایا گیا، اوس نے دعا منگی کہ اوس دیاں ساریاں صلاحیتاں اوس نوں ملن تاں جے اوہ جنتا دی ہر لوڑ پوری کر سکے۔ اوس نے ایہ دعا وی منگی کہ اوس نوں اک روحانی سالک دا چوغہ ملے جس نے خاندانی زندگی نوں تیاگ چھڈیا ہووے، کدی وڈیائی نہ کرے، اتے ہمیش دوجیاں لئی دل وچ درد مندی اتے پیار رکھے۔ ایہ واپر اک نکے جئے بالڑ لئی بڑی وڈی گل سی۔
جیوں جیوں اتیشا وڈا ہویا اوس دی بھکشو بنن دی آشا زور پھڑدی گئی، پر اوس دے ماں پیو دی صلاح کجھ ہور ہی سی۔ اوہناں دے تِناں پُتراں وچوں اتیشا سب تو چوکھا ترکھا سی، اتے اوس دے جنم ویلے موہرے آون والیاں مقدس نشانیاں نے اوہناں نوں ایس بارے پکا کر دتا سی کہ اوہ (اتیشا) ہی راج دی گدّی سنبھالن دے۔ ایس پاروں جدوں ایہ پُتر گیارہ ورہیاں دا ہویا، جو کہ اوس سمے بیاہ دی عمر سمجھی جاوندی سی، تے ماں پیو نے اک ووہٹی دے چناو دا سربندھ شروع کر دتا۔
بیاہ والے دن بدھ دی شبیہ (یِدم) تارا اتیشا نوں سفنے وچ صاف نظر آئی۔ اوس نے اتیشا نوں دسیا کہ پشلی ۵۰۰ حیاتیاں وچ اوہ اک بھکشو رہ چکیا سی، ایس پاروں ایس جگ دی عارضی خوشیاں نال اُکا ہی موہ نہ لاوے۔ تارا نے ایہ وی دسیا کہ جے کوئی عام شخص دنیا دی عارضی خوشیاں وچ پھنس جاوے تے اوس نوں بچانا اسان ہووے دا، جویں کوئی بکری ریت وچ پھنس جاوے۔ پر اک شہزادہ ہون دے انوسار اوس نوں بچانا اک ہاتھی نوں بچان دے برابر ہووے دا۔ شہزادے نے کسے نوں اپنے سفنے بارے کجھ نہ دسیا، پر کسے ہور ول نال چالاکی وکھا کے اپنے آپ نوں ایس سگن توں بچا لیا۔
اک روحانی گورو نوں پاون دا پکا ارادہ کر کے، پر ماں پیو نوں ایہ کہ کے کہ اوہ شکار تے جانا چاہندا سی، اتیشا ۱۳۰ گھوڑ سواراں سنے محل توں باہر ول ٹُر پیا۔ بن وچ اوس دا ٹاکرا اک پوِتّر جتاری نال ہویا جو کہ برہمناں دی پروہت ذات دا سی اتے اک بن واسی بودھ بن کے رہ رہیا سی۔ اوس کولوں اتیشا نے حیاتی وچ محفوظ دِشا دا باقاعدہ سبق لیا اتے بودھی ستوا دے عہد و پیمان لَئے۔ فیر اوس بزرگ نے اتیشا نوں نلندا دے الگ تھلگ آشرم مدرسے اتے روحانی گورو بودھی بھدر ول ٹور دتا۔
اتیشا شتابی ہی اپنے گھوڑ سواراں سنے ٹُر پیا اتے اوتھے اپڑ کے مُڑ کے بودھی ستوا عہد و پیمان اتے شکشا لَئی۔ اوس نوں ہور شکشا لئی مہان ودیاکوکِل کول اتے فیر نامی گرامی استاد اودھوتیپا ول ٹور دتا گیا۔ ایس دوجے گورو نے اتیشا نوں گھر واپس جان لئی آکھیا، نالے ایہ کہ اوہ ہر اک دا ستکار کرے، پر عیش ارام دی زندگی دے نقص تکے تے فیر مُڑ کے آوے۔
اتیشا دے ماں پیو اوس نوں ویکھ کے خوش ہوۓ تے سوچن لگے کہ اخیر ہُن اتیشا اپنا گھر وساۓ دا، بیاہ کرے دا اتے اپنے آون والے راج پاٹ دی تیاری کرے دا۔ پر اخیر پُتر نے اوہناں نوں دس دتا کہ اوہ اک روحانی گورو لبھن گیا سی تاں جے اوس کولوں مت لے سکے۔ اتیشا نے دس پائی کہ اوس دی ایہو ہی آشا اے کہ گیان دھیان دی شانت زندگی گذارے، اتے اوہ راج کاج دے کماں توں چھٹی لین دی اجازت لئی گھر آیا سی۔
ماں پیو، جنہاں نوں پُتر دی ایس گل توں بڑا دکھ ہویا سی، نے اوس نوں گھر چھڈن توں موڑن دا بڑا جتن کیتا۔ اوہناں آکھیا کہ اوہ دونواں قسم دی حیاتیاں نوں جوڑ سکدا اے، اتے ایہ وی آکھیا کہ اوہ محل دے نیڑے ہی الگ تھلگ آشرم بنوا دین دے، اتے اوس نوں پڑھن اتے غریباں دے کھان پین دا پربندھ کر دین دے۔ اوہناں نے بڑا سمجھایا کہ ہن اوہ واپس بن وچ نہ جاوے۔ پر اتیشا نے اوہناں نوں دسیا کہ اوس نوں شاہی زندگی نال ذرا جِنّا وی موہ نئیں سی۔ اوس نے آکھیا، "میرے لئی ایس سونے دے محل اتے قیدخانے وچکار کوئی انتر نئیں۔ اوہ شہزادی جو تسی مینوں دینا چاہندے او بھوتاں دی کُڑی توں وکھ نئیں، ایہ مٹھائیاں کتے دے سڑے ہوۓ ماس توں وکھ نئیں، اتے ایہ کپڑے تے ہیرے اروڑی دے لیڑیاں توں ودیہ نئیں۔ اج توں میں بن وچ باس لین اتے گورو اودھوتیپا دے قدماں ہیٹھ بیٹھ کے پڑھن دا پکا ارادہ کر لیا اے۔ مینوں تھوڑا جنّا دُدھ، شہد اتے شکر دے دیو تے میں تہاڈے کولوں آشیرباد لینا واں۔
اتیشا دے ماں پیو کول ہن پُتر دی گل من لین دے سوا کوئی چارہ نئیں سی، تے اتیشا اپنا تھوڑا جنّا ان پانی لے کے بن نوں ٹُر گیا پر ماں پیو دے زور لان تے نال شاہی نوکراں دا اک باعث شرم لما چوڑا قافلہ وی لیجانا پیا۔ اودھوتیپا نے ہُن نوجوان شہزادے نوں تنتر دی شکشا لین لئی کالے پربت اوپر گورو راہل گپت کول گھل دتا۔ اتیشا اپنے گھوڑ سواراں سنے اوتھے اپڑیا اتے اوس وجر گورو نوں آکھن لگا کہ اوس نے کِویں مختلف گورواں کولوں شکشا لئی اے پر حالی تیکر اوہ شاہی زندگی توں پچھا نئیں چھڈا سکیا۔ راہل گپت نے اوس نوں اپنا پہلا عطا اختیار دتا جو ہیوجر دی اوس عبادت بارے سی کہ کِویں من وچ مہاتما بدھ دی اک شبیہ نوں وسایا جاوے۔ فیر اوس نے شہزادے نوں اپنے اٹھ چیلیاں نال جنہاں وچ چار بندے تے چار سوانیاں سان جنہاں نے مہا سدھاں دے ہڈیاں دے بنے گہنے پاۓ ہوۓ سان، اتے جو بڑے کامل سان، واپس محل ول گھل دتا۔
اتیشا نے اپنے ایہناں اوپرے سنگی ساتھیاں نال تِن مہینے محل وچ گزارے، جتھے اوس دا سبھاو اشتعال انگیز اتے پریوگ دے خلاف سی۔ اخیر اتیشا دے ماں پیو ایس گل اوپر مجبور ہو گئے کہ اپنے قیمتی پُتر توں ساریاں آساں لاہ دین۔ ایہ سوچ کے کہ اوہناں دا پُتر پاگل ہو گیا اے، اوہناں نے اوس نوں اپنے کُو سنسکاری یاراں سنے محل چھڈ کے ہمیش لئی جان دی اجازت دے دتی۔
ہندوستان اتے سنہرے ٹاپو اوپر پڑھائی
اتیشا نس کے واپس اپنے گورو اودھوتیپا کول جا اپڑیا، اتے ۲۱ ورہے توں لے کے ۲۵ ورہے دی عمر تیکر حقیقت دے درمیانے روپ مدھیا مکہ اوپر ڈوہنگا گوہ کیتا۔ ایس چِر وچ اوس نے دوجے نامی گورواں کولوں وی شکشا لئی اتے تنتر پوجا دے سارے تانے بانیاں اندر کمال حاصل کیتا۔ سچ تے ایہ وے کہ اوس اوپر اپنے ایس کمال دا نشہ چڑھ گیا، اتے اوہ سمجھن لگ پیا کہ اوہ ایہناں خفیہ طریقیاں نال من دی رکشا کر سکدا اے نالے ایہ کہ اوس نے ساریاں لکھتاں اوپر عبور پا لیا اے۔ پر فیر اوس نے اک اسمانی حور ڈاکنی دی نرول زیارت کیتی جس دے سبھاو بے خبری سبب کسے وی اڑیک توں ازاد سان، اتے جس نے اپنیاں باہواں اوپر ایہناں تنتری تانے بانیاں دی ہمیش رہن والی لکھتاں دیاں کئی جِلداں چکیاں ہوئیاں سان۔ اوہ اوس نوں کہن لگی،"تہاڈے جگ وچ انج دے تھوڑے جنے متن نیں، پر ساڈے جگ وچ بے شمار نیں۔" ایس واپر مغروں اتیشا دا غرور ٹُٹ گیا۔
اک وار اوس نے فیصلہ کیتا کہ اپنی ساری شکتی تنتر دی پوجا تے لا کے اپنی حیاتی اندر ہی ساری دی ساری اہلیت نوں کم وچ لے آوے۔ اتیشا دے وجر گورو اہل گپت اوس دے سفنے وچ آۓ اتے اوس نوں صلاح دتی کہ اوہ انج نہ کرے، سب نال ناطہ نہ توڑے، سغوں اک بھکشو بن جاوے۔ اوس نوں چاہیدا اے کہ اپنی پوجا باقاعدگی نال جاری رکھے اتے اک مناسب وقت دے اندر روشن ضمیری حاصل کر لوے۔ ایس طراں ۲۹ ورہیاں دی عمر وچ اتیشا نے اک پوہنچے ہوۓ بزرگ شیلا رکشت کولوں اک روحانی سالک دا خطاب اتے چوغہ حاصل کیتا، جس نے گھریلو زندگی نوں تیاگ دتا ہووے، اتے اوس نوں دیپمکار جنان، " جس دی ڈوہنگی سُرتائی دِیوے دا کم دیوے،" دا نام وی ملیا۔
خلعت و خطاب دے ملن مغروں اگلے بارہ ورہیاں اندر اتیشا نے اودنت پوری دے آشرم وچ مہان دھرم رکشت جو مشہور 'لوجونگ (من دی تربیت) لکھت 'تیز دھار ہتھیاراں دا پہیہ' دے لکھاری نیں، جس دا مقصد ساڈے سبھا نوں سِدھارنا اے، کولوں شکشا لئی۔ اوہناں نے سارے ہنایان یا واجبی قسم دے من دے طریقیاں اوپر زور دتا تاں جے اوہناں نوں مکش دا وسیلہ بنایا جاوے، پر اتیشا ہمیش اشانت رہیا۔ اوس نوں چھیتی توں چھیتی اپنی اندرلی صلاحیت نوں کم وچ لیاون دی تاہنگ سی۔
اوس دے وجر گورو اہل گپت نے اوس نوں آکھیا، "ایس گل نال کوئی فرق نئیں پیندا کہ تہانوں کنّے گیان ہوۓ، اصل گل ایہ وے کہ تسی موہ، درد مندی، ہوراں دی بھلائی اتے روشن ضمیری، بودھی چت پاون لئی اپنے آپ نوں پوری طراں وقف کر دیو۔" اوس نے اتیشا نوں صلاح دتی کہ اوہ دلوں مہاتما بدھ دی شبیہ آوالوکیت-ایشور نال من نوں جوڑ دیوے اتے روشن ضمیری حاصل کرن دا جتن کرے، تاں جے اوہ ہر اک نوں چنگی طراں سمسار، اختیاروں باہر گھڑی مڑی دا وجود، توں مکتی دلوا سکے۔ اپنی کارکردگی نوں توڑ تیکر پوہنچان دا ایہو ہی ول ہے۔
اجوکے بودھ گیا دے استھان تے وجراسن اوپر، جو کہ وجر دی گدی اے، مہاتما بدھ نوں آدر دین دی خاطر مہان ستوپ دے یادگار مقبرے دا طواف کردیاں ہوئیاں، اتیشا نے اپنے سِر اوپر کھُڈ وچ دو مجسمیاں نوں اک دوجے دے کَن وچ ہولی جئی گل کردیاں سُنیا۔ اک نے دوجے نوں پُچھیا،" جے توں چھیتی توں چھیتی روشن ضمیری منگنا ایں تے فیر تینوں کیہو جیہا سمادھ کرنا ہووے دا؟" جواب ملیا "اک مکمل طور تے بودھی چت والا دل"۔ اتے اوس ویلے جدوں اوہ مقبرے دے گنبد دوالے پھیرے لا رہے سان، مہاتما بدھ دا اک مجسمہ، گورواں دا گورو، اوس نوں کہن لگا، " او بھکشو، جے تینوں اپنی ساری صلاحیتاں نوں کارگر کرن دی چھیتی اے تے فیر اپنے اندر پیار، درد مندی اتے بودھی چت پیدا کر۔"
اوس یگ اندر بودھی چت سکھلان والا مشہور استاد دھرم کیرتی (دھرم پال) سورن دیپ دے سنہرے جزیرے دا مہان گورو سی۔ چنانچہ، ۱۲۵ گیانی بھکشواں نال اتیشا اک تجارتی جہاز وچ سنہری جزیرے، اجوکا سماترا، ول روانہ ہویا۔ اوس ویلے وچ لما سمندری سفر سوکھا کم نئیں سی، اتے اوہناں نوں طوفان، وہیل مچھیاں اتے راہ بھلن جیہی مصیبتاں نال واہ پیا۔ اوہناں نوں ایہ اوکھا سفر طے کرن تے ۱۳ مہینے لگے، پر اتیشا نے شروع توں اخیر تیکر ہمت نہ ہاری۔
اخیر جدوں اوہ اوتھے پوہنچے تے اتیشا شتابی ہی اوس مشہور گورو نوں ملن لئی نئیں گیا، سغوں دو ہفتے اوس نامی گورو دے چیلیاں نال گذارے۔ اتیشا نے اوہناں نوں گھڑی مڑی اکسایا کہ اوہ اپنے گورو بارے کجھ گلاں دسن اتے اوس دی پوری جیون چرتر بیان کرن۔ ایس توں ایہ پتہ لگدا اے کہ کسے روحانی استاد کولوں سبق لین توں پہلاں اوس دی اتے اوس دی قابلیت دی چنگی طراں پرکھ پرچول کنی ضروری اے۔
ایس دوران، سنہرے جزیرے دے مہان گورو نوں وی بھارت توں اپنی روحانی کھوج دے سفر اوپر اک پڑھے لکھے گیانی اتے اوس دے بھکشو ساتھیاں دے آون دی خبر مل چکی سی۔ اوس نے اپنے بھکشواں نوں سواگت کرن لئی اکٹھا کیتا اتے جدوں اتیشا آیا، تے اوہناں نے رل کے آون والے سمے اندر مبارک سمجھی جاون والی کئی رسماں کیتیاں۔ اوس نے اتیشا نوں مہاتما بدھ دی اک مورتی وی دتی اتے پیشین گوئی کیتی کہ اک دہاڑے اوہ (اتیشا) برف دی اُتری دھرتی دے لوکاں دے من سدھارے دا۔
اتیشا نے گورو کولوں شوق نال سکھدیاں ہوئیاں سنہرے جزیرے وچ بارہ ورہے بتاۓ۔ پہلاں اوس نے 'گیان دی زردوزی' پڑھی، جوسراب گیانی گورو دی 'دور رس نکھیڑلی پچھان' نوں سمجھن لئی فتح مند میتریا دا ہدائت نامہ اے۔ ایس مغروں اوس نے ہولی ہولی انسان دے مکمل سبھاو اوپر میتریا اتے اسانگ دی پیڑھی دی ساری شکشا لئی، اتے اوس دے نال نال خود غرضی نوں ہوراں دے بھلے وچ بدلی کرن دی چنتا بارے وشیش پیڑھی دی شکشا جو بودھی ستوا شانتی دیو تیکر، جو کہ فتح مند بدھ دا روحانی پُتر سی، اعزاز بخش، معصوم کامل منجو شری توں سدھے راہیں اپڑیاں سان، حاصل کیتیاں۔ ایہناں طریقیاں راہیں اپنے بودھی چت مقصد یعنی من دا پورا گیان پاون مغروں اتیشا ۴۵ ورہیاں دی عمر تے مُڑ کے بھارت ٹُر گیا اتے فیر زیادہ تر سمے وکرم شیلا دے آشرم وچ گذاریا۔
کل ملا کے اتیشا نے ۱۵۷ مہان گورواں کولوں شکشا لئی، پر ایس سنہرے جزیرے والے مہان استاد دا اوس دے دل اندر خاص آدر سی کہ جیہڑے ول اوس نے سکھاۓ اوس توں جدوں وی اوس دا نام لیندا یا کسے کولوں اوس دا نام سُندا تے اوس دیاں اکھیاں گِلیاں ہو جاوندیاں۔ اپنے تبتی چیلیاں دے پُچھن اوپر کہ کیا جذبات دے ایس وکھالے دا مدعا ایہ دَسنا اے کہ اوہ اپنے اک گورو نوں دوجیاں نالوں ودیہ جاندے نیں، اتیشا نے جواب دتا،" میں اپنے سارے گورواں وچکار انتر نئیں رکھدا۔ پر ایہ من دی شانتی اتے بودھی چت والا موقوف دل مینوں سنہرے جزیرے والے مہان گورو دی کرپا نال ہی ملیا اے۔"
اتیشا نوں تبت آون دی دعوت
اتیشا دی بھارت واپسی مغروں، اوہناں نے اپنے فتح مند بدھ دے پوِتّر دھرم دی رکشا اتے وڈیائی لئی رسمی مناظریاں وچ تن وار غیر بودھی ات وادیاں نوں ہرایا۔ اوہ جتھے وی گئے اوہناں نے بودھی شکشا دے ادارے قائم کیتے، اتے جتھے وی بھیڑیاں اتے غلط رسماں ویکھیاں، اوہناں نے شتابی ہی اوہناں نوں سدھارن دا کم شروع کر دتا۔ اوہناں دی مشہوری پورے بھارت وچ ہو گئی۔ ایس درد مندی اتے گیان پاروں اوہناں نوں چوکھے پڑھے لکھے استاداں دے استاد دا رتبہ دتا گیا۔ اوہناں نے تبت یعنی برف دی دھرتی دے لوکاں نوں اُچیاں برکتاں اتے فیضاں نال مالا مال کر دتا۔
بھاویں بدھ دھرم کئی صدیاں پہلے کئی بزرگاں دی کوششاں نال، اچیچ گورو رنپوچے پدم سمبھاو دی کوشش نال تبت اندر آ چکیا سی، پر راجہ لنگدرم (۸۶۳ – ۹۰۶ صدی عیسوی) دے جابرانہ سبھاو توں ایس نوں ڈاڈھی سَٹ لگی۔ تھوڑے جئے پجاری باقی بچے اتے کجھ چِر مغروں تے کئی گلاں دی صحیح سُرت ہی مُک گئی۔ بوہت سارے لوکاں نے انج سوچنا شروع کر دتا کہ سُو سنسکار دی مشق اتے تنتر دو وکھ اتے اک دوجے دے مخالف شیواں نیں، اتے روشن ضمیری نشہ اتے جنسی کُو سنسکار دے کئی طریقیاں راہیں حاصل کیتی جا سکدی اے۔ دوجے کئی لوک ایہ مندے سان کہ ہنایان اتے مہایان شکشا اک دوجے دے اُلٹ سان، پر دونویں مکش اتے روشن ضمیری ول لے جاوندیاں نیں۔
ایس مندے حال توں دکھی ہو کے تبت دے راجہ یشے-وو نے ڈاڈھی آشا کیتی کہ ہندوستان دے ودیہ آشرماں وچوں کسے اک توں بڑے عالم فاضل استاد نوں تبت آون دا سندیسہ گھلیا جاوے تاں جے ایہ پلیکھا دور ہووے۔ اتیشا بارے کوئی جانکاری نہ ہون موجب اوس نے ۲۱ نوجواناں نوں سنسکرت پڑھن اتے کوئی قابل گورو لبھن لئی گھلیا۔ ایہناں وچوں دو دے علاوہ باقی سارے گرمی نال مر گئے۔ کسے نوں سندیسہ دین وچ ناکامی پر بھاشا سکھن وچ کامیابی نال، دو نویں التھاو رنچن-زنگپو (۹۵۸-۱۰۵۱) اتے لگشے راجہ کول مُڑ آۓ اتے اوس نوں اتیشا بارے دسیا۔
جویں ہی راجہ نے اتیشا دا نام سنیا، اوس نے اپنے دل وچ فیصلہ کیتا کہ ایہو ہی بندہ اوس نوں چاہیدا سی۔ بغیر کوئی سمے ضائع کرن دے راجہ نے گیاٹسانگ سنگ دی پردھانگی ہیٹھ نوں بندیاں دا دوجا جتھہ بوہت سارا سونا دے کے اتیشا نوں سندیسہ دین لئی ٹوریا۔ پر اٹھ ساتھیاں دے مرگ مغروں، اتے اتیشا نوں بلاون وچ ناکامی مغروں، گیاٹسانگ سنگ بھارت وچ ہی رہ پیا۔ جدوں یشے-وو نوں ایس دوجی ناکامی دی خبر پوہنچی تے اوہ اک ہور جتھے (دے خرچے) لئی سونا اکٹھا کرن آپوں ٹُر پیا۔ پر ایس مہم تے اوہ نیپال دی سرحد اوپر اپنے اک وَیری گرلوگ دے راجہ دے ہتھ پھڑیا گیا، جو تبت وچ ہور بدھ مت پھیلن دے خلاف سی۔
راجہ یشے-وو دے بھتیجے جنگچب-وو نوں سدّا دتا گیا کہ یا تے اوہ بھارت جاون توں باز آجاوے یا فیر اپنے چاچے نوں مکتی دلاون لئی اوس دے بھار برابر سونا اکٹھا کرے۔ بھتیجے نے سارے راج دا چکر لایا پر نرا راجہ دے سر توں بغیر جسم برابر بھار جنا سونا اکٹھا کر سکیا۔ اوہ اوس دے سر برابر سونا اکٹھا نہ کر سکیا۔ جدوں گرلوگ دے راجہ نے پوری رقم منگی تے بھتیجے نے چاچے نوں ملن دی اجازت منگی۔
اوس نوں لوہے دے سریاں دی اک کال کوٹھڑی اندر لے گئے۔ اوتھے اوس نے چاچے نوں جس نوں یرغمال بنایا گیا سی، جو زنجیراں وچ جکڑیا ہویا سی اتے بڑا ماڑا ہو گیا سی ساری گل دسی، اتے ایہ وی کہیا کہ اوہ باقی دے سونے لئی تلاش جاری رکھے دا۔ "آس نہ توڑنا" بھتیجا چاچے نوں کہن لگا "کیوں جے میں پوری رقم دا بندوبست کر لاں دا۔ میں ایس گرلوگ دے راجہ نال لڑائی وی کر سکنا وان پر انج بوہت سارے لوکیں مارے جاون دے۔ تہاڈی ازادی دا سودا ہی سب توں ودیہ گل اے۔"
"میرے پیارے بھتیجے،" بڈھا راجہ کہن لگا،"مینوں تیرے کولوں کدی وی اینی درد مندی اتے مت دی توقع نئیں سی۔ مینوں ایس گل دی خوشی اے کہ توں مارا ماری دی بدی توں واقف ایں، پر ہن توں مینوں بھُل جا۔ ایس دی تھاں توں انج کر کہ ایہ سارا سونا مہان گورو اتیشا نوں تبت بلاون اوپر خرچ کر۔ میں پشلے جنماں وچ ان گنت وار مر چکیا واں، پر مینوں یقین اے کہ پہلے کدی وی میں مہان گورو دے دھرم لئی اپنی جان قربان نئیں کیتی۔ ہن میں ایہ کم کر کے بوہت خوش آں۔ توں جس کسے نوں وی بھارت گھلیں اوس دے راہیں اتیشا نوں ایہ دس دیویں کہ میں اپنی جنتا دے بھلے اتے دھرم لئی اپنی جان دتی اے تاں جے اتیشا نوں تبت بلوایا جا سکے۔ بھاویں ایس حیاتی اندر مینوں اوس دے درشن نصیب نئیں ہوۓ، پر مینوں ڈاڈھی امید اے کہ آون والے سمے وچ ایہ اِچھیا ضرور پوری ہووے دی۔ " بھتیجے نے چاچے دے حکم اگے سِر نیواں کر دتا اتے بڑے دکھی حال وچ آگیا لئی۔
ہُن جنگچب-وو تبت دا راجہ بن گیا۔ اوس نے سوچیا کہ سب توں ودیہ شخص جس نوں ایس تیجے مشن اوپر گھلیا جاوے التھاو ناگتسو، ہووے دا جو پہلے کئی وار بھارت جا چکیا اے۔ نویں راجہ نےاوس نوں محل وچ آون دا سندیسہ دتا اتے ایس گل تے زور دتا کہ اوہ راجہ دے تخت اوپر بیٹھے۔ اتے اوس نال دلیل کرن لگا۔ "میرے چاچے نے ایس لئی اپنی جان دے دتی کہ اتیشا نوں تبت آون دی دعوت دتی جا سکے۔ جے ایہ اِچھیا پوری نہ ہوئی تے ایس دھرتی (تبت) دے مصیبت دے مارے لوک ڈاڈھے بھیڑے پنر جنماں وچ پھنس جاون دے۔ میں تہاڈے اگے ایہناں بدنصیباں نوں بچاون دی بنتی کرنا واں۔ ایہ گل کہندیاں ہوئیاں نوجوان راجہ رو پیا۔ ناگتسو کول ہُن ایس گل نوں منن اتے بھارت دا اک ہور جوکھم سفر کرن دے سوا کوئی چارہ نئیں سی۔
سونے دیاں ۷۰۰ اشرفیاں اتے چھ ساتھی لے کے التھاو اپنے سفر تے ٹُر پیا۔ کئی دہاڑ راجہ وی اوس دے نال رہیا اتے فیر آگیا لین توں پہلاں ناگتسو نوں اتیشا نوں ایہ گل کہن دی یاد دہانی کروائی،"ایہ تبت دا بچیا کھچیا سونا اے اتے میرا چاچا تبت دے اخیرلے وڈے لوکاں وچوں سی۔ جے اوس دے دل وچ ہوراں لئی تھوڑا جنا وی درد ہے تے فیر اوس نوں ضرور آونا چاہیدا اے۔ جے تبت دے جانگلی لوکاں اندر دھرم لئی اینا موہ اے اتے اوس اندر کجھ وی نئیں، تے فیر بدھ مت بڑا ماڑا ہو چکیا اے اتے ہن کوئی امید نئیں!" (ایہ گل کہ کے) راجہ اپنے محل نوں واپس ٹُر گیا۔
بھارت جاوندیاں راہ وچ اوہناں نوں اک نوجوان ملیا جس نے ایس سفر دا مدعا دریافت کیتا۔ جدوں اوس نوں مدعا بیان کیتا گیا تے اوہ بڑا خوش ہویا اتے کہن لگا کہ "تسی اپنے مقصد وچ کامیاب ہوو دے جے تسی ایہ دعا پڑھدے رہوو،'میں آوالوکیت-ایشور نوں سلام کرنا اتے اوس کولوں محفوظ دِشا منگنا۔ میں اوس اگے ایہ بنتی کرنا کہ فتح مند بودھ دا دھرم تبت اندر پھلے پھُلے'۔" جدوں اوس نوجوان کولوں پُچھیا گیا کہ اوہ کون اے، تے اوہ کہن لگا کہ ایہ گل اوہناں نوں مناسب ویلے پتہ لگ جاوے دی۔
اخیر مسافراں دا ایہ قافلہ اک رات دیر ہوئیاں وکرم شلا دے شانت آشرم جا اپڑیا اتے بُووے دے موہرے ڈیرا پا دتا۔ اوپر اک کمرے اندر گیا تسون-سنگ رہندا سی، اوہ تبتی جس نے راجہ یشے-وو دے دوجے مشن دی پردھانتا کیتی سی۔ جدوں اوس نے اپنی بھاشا وچ لوکاں دیاں گلاں سُنیاں، تے اوس نے بڑے اچنبھے نال تھلے ول تکیا اتے اوس جتھے نوں جنہاں اوتھے ڈیرہ لایا سی پچھیا کہ اوہ کیوں آۓ سان؟ تبتیاں نے بڑے جوش نال اپنی کہانی سنائی اتے ایہ وی دس دتا کہ اوہناں دے مشن دا مقصد در اصل آپوں اتیشا نوں تبت لے کے جانا وے۔ گیا تسون-سنگ نے خبردار کیتا کہ انج کھل کے اپنا مدعا بیان نہ کرن۔ اوس نے اوہناں نوں صلاح دتی کہ اپنا سونا بُووے تے منڈے نوں دے دیون اتے کل سویرے اوس نوں ملن لئی آون۔ مسافراں نے انج ہی کیتا اتے اوس منڈے نے اوہناں نوں آکھیا کہ ہن ارام کرن اتے اوس اوپر بھروسہ کرن۔
اگلے دہاڑے منڈے نے اوہناں نوں تڑکے ویلے ہی جگا دتا اتے پچھن لگا کہ اوہ کیوں آۓ سان۔ جدوں اوہناں نے ساری گل منڈے دے کن پائی تے اوہ غصے نال کہن لگا،" تسی تبتی لوک بولدے بوہت او۔ تہانوں ایس بارے چپ رہنا چاہیدا اے نئیں تے بڑا سیاپا پے جاوے دا۔ وڈے کم کدی جلدی وچ نئیں کیتے جاوندے۔ ہمیش ہولی ہولی، احتیاط نال، چپ چپیتےکیتے جاوندے نیں"۔ فیر اوس نے اوہناں دا سونا واپس کر دتا اتے اوہناں نوں آشرم دے کھلے میداناں ول لے گیا۔
ایس جتھے دی ملاقات اک بڈھے نال ہوئی جو اوہناں نوں پچھن لگا کہ اوہ کتھوں آۓ سان اتے کیوں آۓ سان؟ اک وار فیر تبتیاں نے کجھ وی نہ لُکایا اتے بڈھے نے اوہناں نوں جھاڑ پائی،" جے تسی انج اچِنت رہے تے تسی کدی وی اپنا مدعا نئیں پا سکو دے۔ اپنا مدعا چھڑا اتیشا نوں دسنا"۔ فیر اوہناں نے مسافراں نوں گیا تسون-سنگ دا کوٹھا وکھان دی پیش کش کیتی۔ بھاویں اوہ سوٹی نال ہولی ہولی ٹُردا سی پر اوس نال قدم ملا کے رکھنا ممکن نئیں سی کیوں جے اوہ وی اوس توں پہلے نکے منڈیاں وانگوں آوالوکیت- ایشور دا ہی اوتار سی جو اوہناں دے مشن دی رکشا کر رہیا سی۔
ہُن تبتیاں نے اک منصوبے تحت چلن دا وچار بنایا۔ گیا تسون-سنگ نے اوہناں نوں ایہ کہن دی صلاح دتی کہ اوہ سنسکرت بھاشا سکھن آۓ سان۔ "ساڈے پردھان، وڈے رتناکر اتیشا دے خاص نیں اتے اوہناں دی بڑی قدر کردے نیں۔ جے اوہناں نوں تہاڈے مشن دی سُوہ لگ گئی تے اوہناں تہانوں اتیشا نال ملن وی نئیں دینا۔
اگلی سویرے تبتی یاتری پردھان دی خدمت وچ پیش ہوۓ تے اوس نوں اپنا ادھا سونا پیش کیتا۔ اوہناں نے پردھان نوں آکھیا کہ گذریل سمے وچ اوہناں دے بوہت سارے وطنی ایس نیت نال ہندوستان آۓ سان کہ اتیشا جیہے مہان گورو نوں تبت آون دی دعوت دے سکن۔ پر اوہ ہن پڑھن لئی آۓ نیں تاں جے آپوں ہی عالم بن سکن۔ ایہ گل سن کے آدر لائق پردھان نے سکھ دا ساہ لیا اتے کہن لگا،"ضرور شکشا لوو۔ غلط نہ سمجھو۔ ایہ گل نئیں کہ میرے دل وچ تبت دے لوکاں لئی درد مندی دا احساس نئیں۔ پر اتیشا ساڈے سب توں منے پرونے پوہنچے ہوۓگورواں وچوں نیں اُچیچ اپنے بودھی چت دے حساب نال۔ جے اوہ بھارت چھڈ دین تے فیر مہاتما بدھ دے اپنے ہی دیس اندر بدھ مت دی شکشا محفوظ نئیں رہوے دی۔" پر حالی وی پردھان نوں ایہناں پردیسیاں بارے شک سی، تے اوس نے اوہناں نوں اتیشا نال ملن نہ دتا۔
تبتی ایہ سوچ کے کہ اوہناں دی چلاکی چل گئی اے جماعتاں وچ جان اتے ویلے دی اُڈیک وچ لگ گئے۔ کئی مہینیاں مغروں اک اہم آشرمی پریوگ دا سربندھ ہویا۔ کیوں جے سب نوں ایس پریوگ وچ آون لئی آکھیا گیا سی، یاتریاں نوں آس لگی کہ اوہ اتیشا نوں اک اکھ تک تے لین دے ہی۔ اوہ تکدے رہے اتے انتظار کردے رہے، اتے کئی مہان گورو اوتھے آوندے رہے۔ ایہناں وچوں کجھ، مثلاً نامی نروپا، خادماں وچ گھرے ہوۓ، موہرے آۓ۔ دوجیاں دے موہرے نوکر چاکر سان جنہاں نے لوبان اتے پھُل چکے ہوۓ سان۔ سب توں اخیر وچ اتیشا نظر آۓ۔ اوہناں نے پاٹے پرانے لیڑے پاۓ ہوۓ سان، پوجا گھر اتے گودام دیاں کنجیاں اپنے لَک نال بندھیاں ہوئیاں سان۔ تبتیاں نوں اتیشا دا ایہ ماڑا حلیہ ویکھ کے بڑی مایوسی ہوئی تے اوہ گیاتسون-سنگ نوں پُچھن لگے کہ کیا اوہ اتیشا دی تھاں ٹھاٹ باٹھ والے گورواں وچوں کسے نوں سدا دے سکدے نیں۔ گیاتسون-سنگ نے جواب دتا،"نئیں، اتیشا دے تبت نال بڑے گوڑھے سانگھے نیں، ایس پاروں اوہناں دے سادے حلیہ دے باوجود، تہانوں اوہناں نوں ہی اپنے نال لے کے جانا ہووے دا۔"
اخیر اک چوری چھپے میل دا سربندھ کیتا گیا۔ ناگتسو نے منڈل چڑھاوا چڑھان والی اک گول تھالی وچ سونے دی اشرفیاں دا ڈھیر جما کے اتیشا نوں پیش کیتا اتے اوہناں نوں دسیا کہ تبت وچ کِویں مقدس دھرم پھٹڑ ہویا وے۔ راجہ یشےوو دے بلیدان دی بپتا سناندیاں ہوئیاں اتے چاچے بھتیجے دوہناں دیاں گلاں دوہراندیاں ہوئیاں ناگتسو نے اتیشا اگے تبت جاون دی بنتی کیتی۔
اتیشا نے اوہناں نوں آکھیا کہ اوہ بڑے مہربان لوک نیں اتے اوہ تبتی راجے اصل وچ بودھی ستوا سان۔ اوہناں نوں ایہناں گھٹنا بارے جانکاری ہے اتے راجہ دا اوس دی قربانی سبب دلوں ستکار کردے نیں۔ پر ایہناں لوکاں نوں ایہ گل سمجھن دی کوشش کرنی چاہیدی اے کہ ہن اوہ بڈھے ہندے جا رہے نیں، اتے آشرم دے گودام دے راکھی دے طور تے اوہناں دیاں ذمہ واریاں چوکھیاں نیں۔ آشا اے کہ فیر کدی جانا ممکن ہووے، دیس نوں واپسی دے سفر لئی اشرفیاں اوہناں نوں موڑ دتیاں۔ "ایس دوران،" اوہ کہن لگے،" مینوں اپنے نجی یدم نال صلاح کر لینی چاہیدی اے۔"
اوس رات سفنے وچ اتیشا نوں تارا دا دیدار ہویا اتے اوس نے اتیشا نوں دسیا کہ ایہ سفر پوری طراں کامیاب ہووے دا۔ اوہ تبتیاں دا چوکھا بھلا کرے دا اتے تبتیاں اندر اتیشا نوں اک اجیہا چیلا ملے دا جس نوں اتیشا نال خاص موہ ہووے دا۔ اوہ اک 'اُپاسک' ہووے دا، عام عہد و پیمان والا انسان اتے اوہ دھرم نوں ہور پھیلاۓ دا۔ پر تارا نے اتیشا نوں ایہ وی آکھیا کہ "جے توں بھارت وچ ہی رہیا تے تیری عمر بانوے ورہے ہووے دی، پر تبت جاون نال تیری عمر بہتّر ورہے ہووے دی"۔ اتیشا دے اندر ایہ احساس پیدا ہویا کہ اوس نوں ایہناں تبتیاں نال ٹُر جانا چاہیدا اے اتے ایس کم لئی ۲۰ ورہے دی قربانی دتی جا سکدی اے جے انج کرن نال سچ مچ ہوراں دا بھلا ہوندا اے۔ اوس نوں اپنے ہوشیار سربراہ کولوں آگیا لین لئی کجھ ہور سرتائی ول لبھنے ہوون دے۔
پہلے اتیشا نے وکرم شلا دے پورب، دکھن، اتے پچھم ول جاترا دی اجازت منگی۔ ایہ اچھیا پوری ہوئی اتے اوہناں نے کئی مقدس تھاواں دی زیارت کیتی۔ فیر اوہناں نے اُتر جاون لئی وی آگیا منگی جس نوں سیانے نے اوہناں دی نیت تاڑ کے رد کر دتا۔
تبتی ٹولے نوں بڑی مایوسی ہوئی اتے اوہناں سوچیا کہ کیوں نہ سربراہ نوں پوری تے اصلی گل دس دتی جاوے۔ سیانے بزرگ نے ظاہری طور تے غصہ کیتا اتے تبتیاں نے فوراً اوس دے پَیری پے کے معافی دی درخواست کیتی۔ "میں اتیشا نوں کیوں تہاڈے حوالے نئیں کر رہیا ایس دا سبب اوہو ہی اے جو پہلے سی،" سربراہ نے بولنا شروع کیتا "پر کیوں جے تبت دی لوڑ بڑی ڈاڈھی اے، ایس لئی میں ایس گل تے راضی آں کہ اتیشا نوں تہاڈی دھرتی تے تِن ورہے رہن دی آگیا دے دیاں۔ پر تسی لوک ایہ وعدہ کرو کہ ایہ سمے بیتن مغروں تسی اوس نوں واپس بھارت موڑ دیو گے۔" خوشی نال پاگل ہو ۓ تبتیاں نے ایہ وعدہ کر لیا۔
تبت وچ دھرم دا سدھار اتے مضبوطی
ایس طراں ۵۳ ورہیاں دی عمر وچ اتیشا نے برف دی دھرتی ول لما سفر شروع کیتا۔ راہ وچ التھاو گیاتسون سنگ بیمار پے گیا اتے سورگ واسی ہویا۔ اتیشا نے التھاو دے مرگ اوپر آکھیا،"میری جِیب کٹی گئی۔" ایس ویلے ناگتسو عاجزی نال اوہناں اگے نیویں ہو کے کہن لگے،"بھاویں میری سنسکرت کمال دی تے نئیں پر (ہولی ہولی) چنگی ہو جاوے دی۔ ایس توں علاوہ، کجھ ہور لوکیں وی تہاڈی سیوا لئی موجود نیں۔"
نیپال وچ اوہناں دی ملاقات بڑی اُچی پدھر دے التھاو مارپا (۱۰۱۲-۱۰۹۹) نال ہوئی جو تیجی وار ہندوستان جا رہیا سی۔ اتیشا نے اوس نوں اپنا ترجمان بناون دی دعوت دتی، پر اوس نے ایہ عذر پیش کیتا،"ایہ میرے استاد دی اچھیا سی کہ میں تِن وار بھارت جاواں۔ ہن مینوں ایہ تیجا سفر کرنا ہی پے دا۔" اوہناں دا میل بڈھے التھاو رنچن-زنگپو نال وی ہویا، پر اوہ وی مدد کرن توں مجبور سان۔ " تسی میرے چِٹے وال ویکھ کے دس سکدے او کہ میں بوہت بڈھا واں۔ میں ساری حیاتی کم کیتا اے پر کدی وی ڈوہنگا گیان نئیں کیتا۔" تے اتیشا ناگتسو دی محدود قابلیت اوپر بھروسہ کر کے اگے ٹُردے گئے۔
دو ورہے سفر کرن مغروں ایہ ٹولی اُپرلے تبت دے شہر نگاری جو یشے وو دے راج دی راجدھانی سی پوہنچی۔ اوتھوں دے وسنیکاں اتے بھکشوواں نے اک لما جلوس کڈیا تے اتیشا نوں نیڑلے شانت آشرم وچ رہن دی دعوت دتی۔ ہندوستانی گورو فتح مند بدھ دی شکشا بارے اینا جوش خروش ویکھ کے بڑا خوش ہویا اتے حیران وی ہویا کہ کِنّے وڑے لوکاں نے روحانی سالک دے چوغے پاۓ ہوۓ سان۔ تبت دے وچ ہر تھاں توں عالم اوتھے آۓ ہوۓ سان۔ مہان سرتائی مہاتما بدھ دے سوتراں اتے تنتراں بارے اوہناں دے سوالاں دی ڈوہنگی سرت تَک کے ات حدل متاثر ہویا اتے حیران ہویا کہ اوہناں نے اوس نوں بلاون دی اینی کھیچل کیوں کیتی جد کہ اوہناں اندر اینے وڑے قابل استاد موجود سان۔ پر جدوں اوس نے اوہناں نوں مُڑ کے ایہ پچھیا کہ حفاظتی تدبیراں دے ایہ دو پرت کس طراں اک ثابت تے سالم کُل بناوندے نیں، تے اوہ کجھ جواب نہ دے سکے۔ ہن اتیشا نوں اپنے مشن دا منورتھ سمجھ آ گیا۔
اک دہاڑے راجہ جنگچب-وو نے تبت دے لوکاں لئی کوئی مت منگی۔ "سانوں کوئی اجیہی لمی چوڑی مت نئیں چاہیدی جس اوپر اسی عمل نہ کر سکئیے،" اوہ کہن لگا۔"سانوں اجیہی مت دی لوڑ اے جس راہیں اسی اپنے من نوں سدھا سکئیے، اتے سانوں روز دے فطری سبھاو (کرم) اتے اوس دے نتیجیاں نال نبڑن جوگا کر دیوے۔ مہربانی کر کے سانوں اوہ ول دسو جیہڑے تسی پریوگ کردے او۔"
راجہ دی ایس بنتی دی سادگی اتے خلوص توں اتیشا اینے متاثر ہوۓ کہ آون والے یگاں وچ اوہ راجہ دا نام ہمیش "میرا ودیہ شاگرد" کہ کے لیندے سان۔ جے راجہ نے تنتر تانے بانے لئی اُچی پدھر دی شکتی یا وشیش کرامات اپراجن کرن دی قابلیت منگی ہوندی تے ایس توں اتیشا نوں بوہت تھوڑی خوشی ہوندی۔ خیر، انج اوہناں نے تن ورہے نگاری اندر سبق دتا اتے ایہناں سبقاں نوں مغروں "روشن ضمیری دی راہ دا اک دیوا" دے نام تے مرتب کیتا گیا، جو آون والے سمے اندر ایس موضوع تے ساری لکھتاں لئی اک نمونہ بن گیا۔
لوکاں نال گل بات وچ جنہاں گلاں اوپر اوہ زور دیندے سان اوس توں لوکاں نے اوہناں نوں "محفوظ لانبھ دسن والا مہان گورو (لاما رکھشا)" اتے "فطری سبھاو اتے نتیجیاں دا مہان گورو (لاما علت و معلول)" آکھنا شروع کر دتا۔ اوہ ایس توں بڑے خوش سان اتے کہن لگے،" اجیہے ناماں نال بلاۓ جانا وی بڑا سہائت اے۔"
ایس سارے سمے اندر، اتیشا دی نظر آدرتا لائق اتے ہر عیب توں پاک تارا دی پیشین گوئی مطابق اوس چیلے نوں لبھن ول لگی رہی جو تبت دا اک عام آدمی ہووے دا پرحالی سامنے نئیں سی آیا۔ اک دہاڑے ایس ہندوستانی نوں اک سرپرست نے دوپہر دے بھوجن لئی اپنے گھر بلایا، اتے کیوں جے اوہ نری سبزی کھاوندا سی، ایس پاروں اوس نوں جَو دیاں سیکیاں ہوئیاں ٹکیاں (تسمپا) پیش کیتیاں گئیاں۔ آگیا لین ویلے اوس نے کجھ ہور ٹکیاں اتے کجھ مکھن منگیا۔ عین اوس ویلے اوہ ستکار لائق اپاسک ڈروم-تونپا (۱۰۰۴-۱۰۶۴صدی عیسوی)، جو اک عام انسان سی، اتیشا دے گھر آیا۔ اوس نے نوکراں نوں پچھیا "میرا مہان مہایان گورو کتھے وے؟" اوہناں جواب دتا،"اتیشا کسے سرپرست دے گھر بھوجن کر رہے نیں۔ جے تسی تھوڑا چِر اُڈیکو،تے اوہ چھیتی ہی مُڑ آون دے۔"
ڈروم-تونپا ہور نہ اُڈیک سکے۔ سغوں اوہ اتیشا دے سرپرست دے گھر ول نسے۔ اتیشا اوہناں نوں راہ وچ اک گلی اندر مل گئے۔ بھاویں دوہناں نے ایس توں پہلاں اک دوجے نوں نئیں سی تکیا، پر اپنے پشلے جنماں دے گوڑھے سانگھے پاروں فوراً پچھان لیا۔ ڈروم-تونپا نے آدر دا سجدہ کیتا اتے اتیشا نے جو دی ٹکیاں دیندے ہوۓ آکھیا،"ایہ تیرا بھوجن اے۔ تینوں بڑی بھوک لگی ہووے دی۔" اوس عام بندے نے جو دیاں ٹکیاں تے کھا لئیاں اتے مکھن نال اک دیوا بالیا تاں جے اپنے نویں روحانی گورو نوں نذرانے دے طور تے پیش کیتا جا سکے۔ اوس دہاڑی توں ہر روز، بغیر ناغے دے، ڈروم-تونپا نے اپنے گورو نوں اک دیوے دا چڑھاوا چڑھایا۔
نگاری اندر تِن ورہے بتان مغروں اتیشا نے اپنے التھاو ناگتسو دے نال ہندوستان واپسی دا سفر شروع کیتا۔ پر نیپال دی سرحد اوپر اک لڑائی نے اوہناں دی راہ روک لئی۔ ناگتسو بوہت چنتاوان ہویا کیوں جے ہُن اوس نوں وکرم شلا دے آشرم دے پردھان نوں دتا وچن پورا کرنا اوکھا لگن لگا۔ اتیشا نے اوس نوں ایہ کہ کے تسلی دتی کہ " ایہو جئی گل دی چنتا کرنا جیہڑی ساڈے وسوں باہر ہووے فضول اے۔"
اچِنت ہون مغروں ناگتسو نے وکرم شلا دے پردھان نوں اک چٹھی گھلی، ایہ دسن لئی کہ کویں اوہناں دے نیک ارادیاں اگے اَڑیک آ گئی سی۔ اپنی غیر حاضری دی کجھ تلافی کرن لئی اتیشا نے اپنی لکھت "روشن ضمیری دی راہ دا دیوا" دی اک نقل وی نال بھجوا دتی۔ نال ہی اوہناں نے باقی حیاتی تبت وچ ہی گذارن دی آگیا منگی۔ فیر اوہ ناگی واپس ٹُر گئے۔
اج کل کوئی کتاب چھاپنا سوکھا تجارتی فعل اے۔ پر اتیشا دے ویلے کسے کتاب نوں چھاپن توں پہلاں اوس دی، عالماں دے اک جتھے توں، جس دی صدارت مقامی راجہ کردا سی، ڈاڈھی پرکھ پرچول کرانی پیندی سی۔ جے لکھت اندر کسے طراں دی تھوڑی جئی وی کمزوری پائی جاوندی تے اوس نوں کُتے دی پوشل نال بنھ کے مٹی گھٹے وچ دھرُویا جاوندا سی۔تے اوس دے لکھاری نوں، ستکار اتے مشہوری دی تھاں بدنامی اتے شرمندگی جھلنی پیندی سی۔
اتیشا دی لکھت دی وی ایہو جئی پرکھ ہوئی اتے عالماں دے ٹولے نے رل کے ایس دی ات حدل علمی وڈیائی نوں منیا۔ ٹولے دے صدر راجہ نے تے ایتھوں تیکر آکھیا کہ ایس کتاب وچ لکھیاں گلاں توں نہ صرف انجان تبتی ہی فائدہ چکن دے سغوں سُرت وان ہندوستانی وی۔ جدوں وکرم شلا دے پردھان نے ایہ کتاب پڑھی تے اوس نے التھاو ناگتسو نوں لکھیا،" مینوں ہن اتیشا دے تبت وچ رہن اوپر کوئی اعتراض نئیں۔ اوہناں جو لکھیا ایس توں ساڈا سب دا بھلا ہووے دا۔ میری ہن اینی بِنتی اے کہ اتیشا ہن ایس لکھت دی شرح تیار کرکے سانوں بھجوا دیں۔ ایس طراں ایس لکھت دے مشکل نکتیاں دی تشریح لکھی گئی۔
ایس مغروں چھیتی ہی ڈروم تونپا نے اتیشا نوں مرکزی تبت (دبس) دے ہور اتر ول سفر کرن اتے لہاسا آون دا سدّا دتا۔ راہ وچ اوہناں نے تبت وچ بناۓ جان والے پہلے آشرم 'سمیے' اندر ڈیرہ لایا۔ اتیشا کتاب گھر اندر سنسکرت اتے تبتی زبان وچ اینیاں وڑیاں کتاباں ویکھ کے بڑے متاثر ہوۓ اتے کہن لگے کہ اوہناں دے خیال وچ اوس سمے ہندوستان وچ وی بدھ مت اوپر سنسکرت بھاشا وچ اینیاں وڑیاں لکھتاں نئیں ہوون دیاں۔
کل رلا ملا کے اتیشا نے برف دی دھرتی اوپر ۱۷ ورہے بتاۓ۔ تن ورہے نگاری وچ، نو ورہے لہاسا دے نیڑے نئیتانگ وچ، اتے پنج ورہے ہور کئی تھاواں تے، اتے اخیر تارا دی پیشین گوئی مطابق ۷۲ ورہیاں دی عمر وچ اوہ پرلوک سدھارے۔ اتیشا دے شریر نوں مومیان مغروں نئیتانگ دی سمادھی وچ رکھ دتا گیا۔ اتے فیر اوس دے دو ورہے مغروں اتیشا دے آدرتا مان چیلے ڈروم تونپا نے ردرنگ آشرم قائم کیتا جس نوں کدم پریوگ دے سب توں اہم آشرم دا درجہ ملیا اتے جس نے اپنے گورواں دے تانے نوں اگاں ودھایا۔
التھاو ناگتسو نے دسیا کہ اتیشا نال جو لما چِر اوس نے بتایا سی اوس وچ کدی وی اتیشا نے کوئی بھیڑی گل منھوں نہ کڈی اتے نہ ہی کیتی۔ سوتراں اتے تنتراں دی اک پکی پیٹھی راہ دی شکشا دیندیاں ہوئیاں ایس مہان ہندوستانی گورو نے تبت وچ فتح مند دے دھرم دا سدھار اتے پھیلاؤ دا بڑا وڈا کارنامہ کیتا۔ سچ تے ایہ وے کہ اوہناں دی ہی کرپا اے کہ ایہ مقدس پریوگ، اپنے اصل روپ وچ، اج تیکر قائم اے۔