કેવી રીતે અને શા માટે ક્રમાંકિત બૌદ્ધ માર્ગને અનુસરવું

ખરેખર પ્રશ્ન એ છે કે આધ્યાત્મિક માર્ગનું  માળખું કેવી રીતે બનાવવું? ભારતમાં સામાન્ય રીતે ઘણી વિવિધ પદ્ધતિઓ શીખવવામાં આવતી હતી. એકાગ્રતા વિકસાવવા માટેની પદ્ધતિઓ, દાખલા તરીકે, બુદ્ધના સમયે અન્ય તમામ ભારતીય પરંપરાઓમાં સામાન્ય હતી. તે એવી વસ્તુ નથી કે જે તેમણે શોધ્યું અથવા બનાવ્યું. દરેક જણ સંમત હતા કે આપણે આપણી જાતને કેવી રીતે વિકસિત કરીએ છીએ તેના સંદર્ભમાં આપણે આપણા આધ્યાત્મિક માર્ગમાં એકાગ્રતા અને અન્ય તમામ પાસાઓ કેવી રીતે લાવી શકીએ તે જોવાની જરૂર છે.

બુદ્ધ, સ્વાભાવિક રીતે, પોતાનો વિકાસ કેવી રીતે કરવો તે માટેના ઘણા મુદ્દાઓને સમજવા માટે અલગ-અલગ સમજૂતીઓ ધરાવતા હતા, પરંતુ જે ખરેખર વિશિષ્ટ છે તે આધ્યાત્મિક ધ્યેયોની તેમની સમજ છે. આ આધ્યાત્મિક ધ્યેયોનો મુખ્ય સિદ્ધાંત, અને જે વિવિધ ક્રમાંકોમાં મૂકવામાં આવે છે, તે આપણી પ્રેરણા છે.

આ સાહિત્યને આપવામાં આવેલ શબ્દ લેમ-રિમ છે, જેમાં "લેમ" નો અનુવાદ "માર્ગ" તરીકે થાય છે અને "રિમ" આ માર્ગના ક્રમાંકિત તબક્કાઓનો સંદર્ભ આપે છે. આ માર્ગ એ મનની વિવિધ અવસ્થાઓ છે જેને આપણે આપણા ધ્યેય સુધી પહોંચવા માટે ક્રમાંકિત ક્રમમાં વિકસાવવાની જરૂર છે. આ આપણે મુસાફરી કરીએ છીએ એના જેવું છે; જો આપણે રોમાનિયાથી ભારત જવાનું હોય, તો ભારત આપણું અંતિમ લક્ષ્ય છે. પરંતુ સૌ પ્રથમ, આપણે આખરે ભારત પહોંચતા પહેલા તુર્કી, ઈરાન વગેરેમાંથી પસાર થવાની જરૂર પડી શકે છે.

લેમ-રિમમાં જેનું વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે તે સામાન્ય રીતે આપણી પ્રેરણા છે, જેમાં બૌદ્ધ પ્રસ્તુતિ અનુસાર બે ભાગ છે. પ્રેરણા આપણી પાસે હોય તેવા ચોક્કસ ધ્યેય અથવા લક્ષ્ય સાથે જોડાયેલી હોય છે, એના ઉપરાંત એક લાગણી જે આપણને તે લક્ષ્ય સુધી પહોંચવા માટે પ્રેરે છે. હજુ પણ વધુ સ્પષ્ટ રીતે કહીએ તો, આપણી પાસે એક કારણ છે કે આપણે ધ્યેય સુધી કેમ પહોંચવા માંગીએ છીએ, અને એના ઉપરાંત એક લાગણી જે આપણને ત્યાં લઈ જાય છે.

આ આપણા રોજિંદા જીવનના સંદર્ભમાં એકદમ અર્થપૂર્ણ છે; આપણા જીવનના જુદા જુદા તબક્કે પર આપણે પણ વિવિધ લક્ષ્યો રાખીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે શિક્ષણ મેળવવા માંગીએ છીએ, અથવા જીવનસાથી મળવા માંગીએ છીએ, અથવા સારી નોકરી શોધવા માંગીએ છીએ, વગેરે. આ સાથે સંકળાયેલી હકારાત્મક લાગણીઓ તેમજ નકારાત્મક લાગણીઓ હોઈ શકે છે, અને તે દરેક વ્યક્તિ પર નિર્ભર છે. કોઈ પણ સંજોગોમાં, સ્નાતક થયેલ પ્રેરણાઓની આ રજૂઆત કંઈક એવી છે જે આપણા સામાન્ય જીવનને લાગુ પડે છે.

આપણી આધ્યાત્મિક પ્રેરણાઓના સંદર્ભમાં પણ આ જ વાત સાચી છે. આ મનની સ્થિતિઓ છે જે આપણા રોજિંદા જીવન સાથે સંપૂર્ણપણે સુસંગત છે. આપણે આપણા જીવન સાથે શું કરી રહ્યા છીએ? ઠીક છે, "દુન્યવી સ્તર" છે, જ્યાં આપણું કુટુંબ, નોકરી વગેરે આવે છે. પરંતુ આપણે આધ્યાત્મિક સ્તરે શું કરી રહ્યા છીએ? આ આપણે કેવી રીતે જીવીએ છીએ તેને પણ અસર કરે છે. તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કે આપણા જીવનના આ બે પાસાઓ વિરોધાભાસી અથવા પરસ્પર વિશિષ્ટ ન હોય, પરંતુ તે એવું હોય કે તે કોઈક રીતે સુમેળમાં ભળી જાય છે.

તેઓને માત્ર સુમેળમાં રહેવાની જરૂર નથી, પરંતુ દરેકે ને બીજાને ટેકો આપવાની પણ જરૂર છે. આપણું આધ્યાત્મિક જીવન આપણને આપણું સામાન્ય દુન્યવી જીવન જીવવા માટે શક્તિ આપવી જોઈએ, જ્યારે આપણું સાંસારિક જીવન આપણને આપણા આધ્યાત્મિક જીવનનો અભ્યાસ કરવા માટે સક્ષમ થવા માટેના સંસાધનો પ્રદાન કરવું જોઈએ. લેમ-રિમ ના આ ક્રમાંકિત તબક્કાઓ દ્વારા આપણે જે શીખીએ છીએ તે બધું આપણા રોજિંદા જીવનમાં લાગુ કરવાની જરૂર છે.

તો પછી, અહીં પ્રસ્તુત બૌદ્ધ અભ્યાસ સાથે આપણે શું કરી રહ્યા છીએ? સામાન્ય રીતે બૌદ્ધ અભ્યાસનો સારાંશ થોડા શબ્દોમાં કરી શકાય. સાદી ભાષામાં કહીએ તો આપણે વધુ સારું વ્યક્તિ બનવા માટે આપણી જાત પર કામ કરી રહ્યા છીએ. આ શબ્દ "વધુ સારું વ્યક્તિ" કદાચ અભિપ્રાયિત લાગી શકે છે, પરંતુ અહીં સંપૂર્ણપણે કોઈ અભિપ્રાય સૂચિત નથી. તે મુદ્દો નથી. આપણે ફક્ત વિનાશક વર્તન અને નકારાત્મક લાગણીઓને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ જે આપણા બધામાં ક્યારેક હોય છે, જેમ કે ક્રોધ, લોભ, સ્વાર્થ વગેરે.

કોઈ પણ રીતે બૌદ્ધ ધર્મ એકમાત્ર ધર્મ અથવા ફિલસૂફી અથવા પ્રથા નથી જે આ પ્રકારના ધ્યેયને લક્ષ્યમાં રાખે છે. આપણને ખ્રિસ્તી ધર્મ, ઇસ્લામ, યહુદી, હિંદુ ધર્મમાં આ જ વસ્તુ મળે છે અને તે માનવતાવાદમાં પણ જોવા મળે છે. તે બધે છે. બૌદ્ધ પદ્ધતિઓ, જેમ કે આ અન્ય પદ્ધતિઓમાં આપણને જે મળે છે, તે આપણને આ પ્રકારનું ધ્યેય હાંસલ કરવામાં મદદ કરી શકે છે અને ક્રમાંકિત રીતે વધુ સારા વ્યક્તિ બનવાનો અભિગમ પ્રદાન કરી શકે છે.

"વધુ સારું વ્યક્તિ" બનવા માટે, આપણે સૌ પ્રથમ વિનાશક રીતે કામ કરવાનું બંધ કરવું જરૂરી છે, જ્યાં આપણે બીજાઓને નુકસાન પહોંચાડીએ છીએ. આ માટે, આપણે થોડો સ્વ-નિયંત્રણનો અમલ કરવો પડશે. ઊંડા સ્તરે, એકવાર આપણે આ કરવા સક્ષમ થઈ જઈશું, પછી આપણે ખરેખર વિનાશક રીતે કાર્ય કરવા માટેનું કારણ શું છે: : ક્રોધ, લોભ, આસક્તિ, ઈર્ષ્યા, દ્વેષ વગેરે પર કાબુ મેળવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીશું. આ કરવા માટે, આપણે સમજવાની જરૂર છે કે આ નકારાત્મક લાગણીઓ કેવી રીતે ઊભી થાય છે અને તે કેવી રીતે કામ કરે છે. આ રીતે, આપણે ચોક્કસ પ્રકારની સમજણ વિકસાવીએ છીએ જે આ ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓને ઘટાડવા અથવા દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

પછી આપણે વધુ ઊંડે જઈ શકીએ છીએ અને આપણા સ્વાર્થ અને ફક્ત આપણા વિશે વિચારવાની સ્વ-કેન્દ્રિત રીતને ઓળખીને, આ બધી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અંતર્ગત ખરેખર શું છે તેના પર કામ કરી શકીએ છીએ. આપણે સામાન્ય રીતે વિચારીએ છીએ, "હંમેશા મારી રીતે બધું થવું જોઈએ." જ્યારે આપણને તે નથી મળતું ત્યારે આપણે ઘણીવાર ગુસ્સે થઈએ છીએ. જો કે આપણે હંમેશા ઈચ્છીએ છીએ કે આપણે જે રીતે ઈચ્છીએ છીએ તે રીતે જ બધું હોય, તે શા માટે એવું હોવું જોઈએ? ત્યાં એકદમ કોઈ કારણ નથી, સિવાય કે આપણે તેવું ઇચ્છીએ છે. દરેક વ્યક્તિ એ જ રીતે વિચારે છે, અને આપણે બધા સાચા હોઈ શકતા નથી.

આપણે સમય જતાં, ધીમે ધીમે તે મુદ્દા સુધી કામ કરીશું જ્યાં આપણે આ સૌથી મૂળભૂત મુશ્કેલી સર્જી શકીશું. આપણો સ્વાર્થ, જ્યારે આપણે તેનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ, તે "હું" અને મારા "સ્વ" ની આપણી વિભાવના પર આધારિત છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છીએ તે અંગેનો આપણો ખ્યાલ આ વિચાર પર આધારિત છે કે "હું કંઈક ખાસ છું," જેમ કે આપણે દરેક બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર છીએ, સૌથી મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિ જે બીજા બધાથી સ્વતંત્ર છે. આપણે આ ધારણાની તપાસ કરવી પડશે કારણ કે દેખીતી રીતે તેના વિશે કંઈક ખૂબ જ ભૂલભરેલું અને વિકૃત છે. આ જ છે જેને સ્નાતક થયેલો માર્ગ સંબોધિત કરે છે.

બુદ્ધ દ્વારા શીખવવામાં આવેલી પદ્ધતિઓ આ પ્રકારના લક્ષ્યો માટે ખૂબ જ મદદરૂપ છે. મૂળભૂત રીતે, આપણી પાસે એક કારણ છે કે આપણે વિનાશક વર્તન અને ગુસ્સો અને સ્વાર્થ જેવી નકારાત્મક લાગણીઓને ટાળવા કેમ માંગીએ છીએ. આનું કારણ કદાચ એ હશે કે આપણે સમજીએ છીએ કે જ્યારે આપણે આના પ્રભાવ હેઠળ કાર્ય કરીએ છીએ, ત્યારે તે સુખદ નથી અને આપણી જાતને અને અન્યોને સમસ્યાઓનું કારણ બને છે. આપણને આ સમસ્યાઓ નથી જોઈતી!

આપણે આ સમસ્યા-નિર્માણને સ્નાતક રીતે પણ સંપર્ક કરી શકીએ છીએ. જો હું અમુક રીતે કામ કરું, તો તે અત્યારે સમસ્યાઓ અને મુશ્કેલીઓ પેદા કરે છે. દાખલા તરીકે, જો આપણે કોઈની સાથે મોટી લડાઈમાં ઉતરી જઈએ અને તેમને ઈજા પહોંચાડીએ, તો આપણને પણ નુકસાન થઈ શકે અથવા જેલમાં પહોંચી શકીએ. ઊંડા સ્તરે, આપણે આપણા વિનાશક વર્તનની લાંબા ગાળાની અસરોને પણ જોઈ શકીએ છીએ, કારણ કે આપણે ભવિષ્યમાં પણ મુશ્કેલી ટાળવા માંગીએ છીએ, અને હમણાં જ નહીં. આને વધુ વિકસિત કરીએ તો આપણે આપણા પરિવાર, પ્રિયજનો, મિત્રો અને સમાજ માટે મુશ્કેલી અને સમસ્યાઓ ઊભી ન થાય એવું ઇચ્છિએ છીએ. આ બધું આ જીવનકાળની સીમાઓમાં સમાયેલું છે. આનાથી પણ વધુ આગળ વધીએ, વધુ વ્યાપક સીમામાં વિચારીએ, તો આપણે ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે ગ્લોબલ વોર્મિંગ જેવી મુશ્કેલીઓ ઊભી ન થાએ એવું ઇચ્છીએ છીએ .

આ બધી પ્રેરણાઓ સાથે, એવું નથી કે જ્યારે આપણે પાછળના પ્રેરણાનો વિકાસ કરીએ છીએ ત્યારે આપણે પહેલાનાને છોડી દઈએ છીએ. તેના બદલે, તેઓ સંચિત છે અને એકબીજા જોડે ઉમેરાય છે. આ ક્રમાંકિત માર્ગનો સામાન્ય સિદ્ધાંત છે. ઉપર વર્ણવેલ દરેક વસ્તુને હું "ધર્મ-લાઇટ" કહું છું. તે બૌદ્ધ ઉપદેશો રજૂ કરે છે, "ધર્મ", ફક્ત આ જીવનના સંદર્ભમાં, પુનર્જન્મનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. મેં આ શબ્દો "ધર્મ-લાઇટ" અને "વાસ્તવિક ધર્મ" કોકા-કોલા લાઇટ અને વાસ્તવિક, ખંડથી ભરેલું કોકા-કોલાની સમાંતર બનાવ્યા છે.

"ધર્મ" એ સંસ્કૃત શબ્દ છે જે બુદ્ધના ઉપદેશોનો ઉલ્લેખ કરે છે. "લાઇટ" નો અર્થ એ નથી કે તેમાં કંઈપણ ખોટું છે, પરંતુ માત્ર એટલું જ કે તે મજબૂત, વાસ્તવિક સંસ્કરણ નથી. તિબેટીયન પરંપરાઓમાં આપણે જે લેમ-રિમ ની વાસ્તવિક રજૂઆત મળે છે, એ વાસ્તવિક વસ્તુ છે, પરંતુ શરૂઆતમાં આપણામાંના ઘણા લોકો માટે આ ખૂબ વધારે હોઈ શકે છે. આનું મુખ્ય કારણ એ છે કે તે સંપૂર્ણ રીતે માની લે છે કે આપણે પુનર્જન્મમાં સંપૂર્ણ વિશ્વાસ કરીએ છીએ, અને તમામ વિષયો પુનર્જન્મ છે તેના આધારે રજૂ કરવામાં આવે છે. આ દૃષ્ટિકોણથી, આપણે આપણા ભાવિ જીવનમાં મુશ્કેલી ટાળવા અને તેમને સુધારવા માટે કામ કરવાનું શરૂ કરીએ છીએ.

જો આપણે ભવિષ્યના જીવનમાં માનતા ન હોઈએ, તો પછી આપણે તેમને સુધારવાની આપણી પ્રેરણામાં નિષ્ઠાવાન કેવી રીતે હોઈ શકીએ? તે શક્ય જ નથી. જ્યારે આપણને ભૂતકાળ અને ભાવિ જીવનના વિચાર વિશે પ્રશ્નો હોય, અને જ્યારે આપણને ખાતરી ન હોય અથવા તને સમજી પણ ન શકતા હોય, ત્યારે આપણે ધર્મ-લાઇટથી શરૂઆત કરવાની જરૂર છે. આપણે આપણી આધ્યાત્મિક અભ્યાસમાં ખરેખર શું ધ્યેય રાખીએ છીએ તેના સંદર્ભમાં આપણે આપણી જાત સાથે પ્રમાણિક રહેવાની જરૂર છે.

આપણામાંના મોટાભાગના લોકો માટે, આપણે કદાચ આ જીવનને થોડું વધુ સારું બનાવવાનું લક્ષ્ય રાખીએ છીએ. અને તે સંપૂર્ણ રીતે માન્ય ઉદ્દેશ્ય છે. તે એક શરૂઆત છે અને ખૂબ જ જરૂરી પગલું છે. જ્યારે આપણે ધર્મ-લાઇટના આ સ્તરે હોઈએ છીએ, તેમ છતાં, તે સ્વીકારવું મહત્વપૂર્ણ છે કે તે ધર્મ-લાઇટ છે અને વાસ્તવિક વસ્તુ નથી. બંનેને ગૂંચવણમાં મૂકીને, આપણે બૌદ્ધ ધર્મને માત્ર ઉપચાર અથવા સ્વ-સહાયના અન્ય સ્વરૂપમાં ઘટાડીએ છીએ. તે બૌદ્ધ ધર્મને ઘણું મર્યાદિત કરે છે અને વાજબી નથી.

આપણે એ પણ સ્વીકારવાની જરૂર છે કે જો આપણે એ પણ સમજી શકતા નથી કે વાસ્તવિક વસ્તુ ધર્મ શું છે, તો એવું માનવું કે તે સાચું છે તે તો ઘણું દૂર છે. આપણે ખુલ્લા મન થી વિચારવું જોઈએ, "મને ખાતરી નથી કે ભાવિ જીવન અને મુક્તિ વિશે જે કહે છે તે સાચું છે કે નહીં, પરંતુ અત્યારે હું ધર્મ-લાઈટ સ્તરે કામ કરીશ. જેમ જેમ હું વધુ વિકાસ કરીશ અને વધુ અભ્યાસ અને ધ્યાન કરીશ, તો કદાચ હું વાસ્તવિક ધર્મ વિશે વધુ સમજી શકીશ.” આ એક સંપૂર્ણ રીતે માન્ય અને યોગ્ય અભિગમ છે, જે બુદ્ધ પ્રત્યેના આદર અને પ્રતીતિ પર આધારિત છે કે જ્યારે તેમણે તે વસ્તુઓ શીખવી ત્યારે તેઓ માત્ર બકવાસ બોલતા ન હતા.

આપણે એ પણ સ્વીકારી શકીએ છીએ કે આપણે  પોતાને જે અમુક વિચારો હોઈ શકે છે જે ભવિષ્યના જીવન અને મુક્તિને વ્યાખ્યાયિત કરે છે અને સમજાવે છે, ઉદાહરણ તરીકે, તદ્દન ખોટા હોઈ શકે છે, અને બૌદ્ધ ધર્મ પણ તે પૂર્વધારિત વ્યાખ્યાઓ અથવા સ્પષ્ટતાઓને સ્વીકારશે નહીં. તેથી આપણે જે વિચારીએ છીએ તેનો અર્થ, અથવા આપણને જે હાસ્યાસ્પદ લાગે છે, તે બુદ્ધને પણ હાસ્યાસ્પદ લાગી શકે છે કારણ કે તે સંપૂર્ણપણે ખોટી સમજણ છે. દાખલા તરીકે, આપણે પાંખોવાળા આત્મા જેવા છીએ જે શરીરમાંથી ઉડીને પછી બીજામાં પ્રવેશ કરે છે તે એવી વસ્તુ છે જે બુદ્ધ પણ સ્વીકારશે નહીં. બુદ્ધ એ વિચારને પણ નકારી કાઢશે કે આપણે પોતે સર્વશક્તિમાન ભગવાન બની શકીએ છીએ.

આ ક્રમાંકિત માર્ગમાં પ્રસ્તુત મોટાભાગની પદ્ધતિઓ ધર્મ-લાઇટ અથવા વાસ્તવિક ધર્મ માર્ગમાં લાગુ કરી શકાય છે. જો કે, એવી કેટલીક પદ્ધતિઓ છે જે ખરેખર ભાવિ જીવનને સમજવા પર આધારિત છે. ઉદાહરણ તરીકે, દરેક વ્યક્તિ પ્રત્યે સમાન પ્રેમ વિકસાવવા માટે સક્ષમ થવા, પદ્ધતિઓમાંની એક એ છે કે દરેકને અનાદિ પુનઃજન્મ થયો છે અને મર્યાદિત સંખ્યામાં જીવો છે તે ઓળખવું. આ પ્રારંભિક બિંદુથી, તે તાર્કિક રીતે અનુસરે છે કે એક અથવા બીજા સમયે દરેક વ્યક્તિ આપણી માતા, અને અન્ય દરેકના માતા રહેલા છે. આપણે પણ દરેક અન્ય જીવના માતા રહેલા છીએ. કોઈ આ તર્કનો ગાણિતિક પુરાવો રજૂ કરી શકે છે, જ્યાં કોઈ શરૂઆત નથી પરંતુ મર્યાદિત સંખ્યામાં જીવો છે. જો અનંત સમય અને અનંત જીવો બંને હોત, તો આપણે આ સાબિત કરી શકતા નથી કે તે આ રીતે કાર્ય કરે છે.

દેખીતી રીતે, આ સંબંધિત કરવા એક ખૂબ જ મુશ્કેલ વિષય છે, ખાસ કરીને જો આપણે અનંત અગાઉના પુનર્જન્મના સંદર્ભમાં ક્યારેય વિચાર્યું ન હોય. અનંત પુનર્જન્મના આધારે, આપણે માતૃત્વના પ્રેમના સંદર્ભમાં વિચારી શકીએ છીએ જે તમામ જીવોએ આપણને દર્શાવ્યો છે, તેની પ્રશંસા કરી અને બદલામાં દયાળુ અને પ્રેમાળ બનવાની ઇચ્છા રાખીએ છે. એક સંપૂર્ણ વિકાસ છે જે તેના પર આધારિત છે. આ પ્રક્રિયાનો એક ભાગ એ જોવો છે કે આ અથવા તે વ્યક્તિ ક્યારે આપણી માતા હતી તે માત્ર સમયની વાત છે. ભલે આપણે આપણી માતાને દસ મિનિટ, દસ દિવસ કે દસ વર્ષમાં ન જોઈ હોય, તે હજી પણ આપણી માતા છે. તેવી જ રીતે, જો આપણે તેને દસ જીવનકાળમાં જોયું ન હોય, તો તે હજી પણ આપણી માતા છે. જો આપણે પુનર્જન્મમાં માનતા હોઈએ તો આ વિચારવાની એક રીત છે જે ખૂબ મદદરૂપ થઈ શકે છે. આ માન્યતા વિના, તે માત્ર બકવાસ છે.

આ ખાસ કરીને લાગુ પડે છે જ્યારે આપણે મચ્છરો વિશે વિચારીએ છીએ, અને માત્ર લોકો વિશે જ નહીં. આ મચ્છર અગાઉના જીવનકાળમાં આપણી માતા હતી, કારણ કે પુનર્જન્મ કોઈપણ સ્વરૂપમાં હોઈ શકે છે જેમાં માનસિક પ્રવૃત્તિ હોય. આનું એક ધર્મ-લાઇટ સંસ્કરણ પણ છે, જ્યાં આપણે જોઈએ છીએ કે કેવી રીતે કોઈ પણ આપણને ઘરે લાવી શકે છે, આપણી સંભાળ રાખે છે અને આપણને ખવડાવી શકે છે. દરેક વ્યક્તિ તે માટે સક્ષમ છે; જ્યારે આપણે પ્રવાસ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે ઘણીવાર જોઈએ છીએ કે સંપૂર્ણ અજાણ્યા લોકો ખરેખર આપણા માટે ખૂબ જ સરસ હોઈ શકે છે અને આપણને આતિથ્ય પ્રદાન કરે છે. સ્ત્રી હોય કે પુરુષ તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી, દરેક વ્યક્તિ આપણા પ્રત્યે માતાની જેમ વર્તી શકે છે. બાળક, જ્યારે તેઓ મોટા થાય છે, ત્યારે આપણી સંભાળ રાખવામાં મદદ કરી શકે છે. આ ખૂબ જ મદદરૂપ થઈ શકે છે, ભલે તે થોડું મર્યાદિત હોય કારણ કે તે વિચારવું મુશ્કેલ છે કે આ મચ્છર મને ઘરે લઈ જઈ શકે છે અને માતાની જેમ મારી સંભાળ કરી શકે છે.

તે ધર્મ-લાઇટ અને વાસ્તવિક ધર્મ સ્તરો પર પદ્ધતિઓ કેવી રીતે લાગુ કરી શકાય તે વિશે થોડું સમજાવે છે. તે બંને પોતપોતાની રીતે ખૂબ મદદરૂપ છે, પરંતુ ધર્મ-લાઇટ સંસ્કરણ મર્યાદિત છે. વાસ્તવિક ધર્મ શક્યતાઓનું ઘણું વિશાળ બ્રહ્માંડ ખોલે છે. આપણે ગમે તે સ્તરને લાગુ કરીએ, મુખ્ય મુદ્દો તેને રોજિંદા જીવનમાં લાગુ કરવો છે. જ્યારે આપણે ટ્રાફિકમાં ફસાઈએ છીએ, અથવા આપણે લાંબી કતારમાં રાહ જોતા હોઈએ છીએ, અને આપણે અન્ય લોકો સાથે ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ અથવા અધીરા થઈએ છીએ, ત્યારે આપણે તે બધાને આપણી માતાની જેમ જોઈ શકીએ છીએ. આપણે આને ભૂતકાળના જીવનમાં અથવા આ જીવનમાં વિચારી શકીએ છીએ, અને તે આપણા ગુસ્સાને શાંત કરવામાં મદદ કરશે, ધીરજ વિકસાવવામાં મદદ કરશે. જો આપણી માતા ખરેખર કતારમાં આપણા કરતા આગળ હોત, તો મને ખાતરી છે કે આપણને તે વાત પર બિલકુલ વાંધો નહીં હોય કે તેમને પ્રથમ સેવા મળે. વાસ્તવમાં, તેમને પ્રથમ સેવા મળે એનાથી આપણે કદાચ ખૂબ જ ખુશ થશું. આ રીતે આપણે આ સમજણને લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કરી શકીએ છીએ. જ્યારે આપણે આપણા ધ્યાનની ગાદી પર બેઠા હોઈએ ત્યારે જ આપણે મનની આ સ્થિતિઓ વિકસાવવાની નથી, પરંતુ તે આપણા રોજિંદા જીવનમાં કરવાની છે.

જ્યારે ધર્મ પ્રક્રિયાને આપણી જાત પર કાર્ય કરવા તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે, ત્યારે એનો આ અર્થ થાય છે. જ્યારે આપણે આપણા ઓરડામાં શાંત, નિયંત્રિત વાતાવરણમાં ધ્યાન કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આ પ્રકારની સમજણ અને મનની આ વધુ હકારાત્મક સ્થિતિઓ ઉત્પન્ન કરવાની અભ્યાસ કરીએ છીએ. આપણે આપણી કલ્પનાનો ઉપયોગ અન્ય લોકો વિશે વિચારવા અને તેમના પ્રત્યે રચનાત્મક વલણ વિકસાવવા માટે કરીએ છીએ. જો કે તે બિલકુલ પરંપરાગત પદ્ધતિ નથી, તેમ છતાં, મને લાગે છે કે આપણા ધ્યાન માં લોકોના ચિત્રો જોવા તે સંપૂર્ણ રીતે માન્ય છે. ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાંના લોકોના પાસે ચિત્રો નહોતા, અને મને નથી લાગતું કે આ પ્રક્રિયામાં આપણી આધુનિક તકનીકને અપનાવવામાં કોઈ સમસ્યા છે.

એકવાર આપણે મનની ચોક્કસ સકારાત્મક સ્થિતિ સાથે પર્યાપ્ત પરિચય વિકસાવીએ એ પછી, આપણે તેને આપણા રોજિંદા જીવનમાં લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. તે જ આખો હેતુ છે. જ્યારે તમે ગાદી પર બેઠા હોવ ત્યારે માત્ર પ્રેમભર્યા વિચાર વિચારો, પરંતુ પછી તમારા પરિવાર અને સહકાર્યકરો પર ગુસ્સે થવું એ ઇચ્છિત પરિણામ નથી. તેથી, આપણે આપણા ધ્યાનની અભ્યાસને જીવનમાંથી વિરામ તરીકે ક્યારેય ગણવી જોઈએ નહીં, જ્યાં આપણે ફક્ત થોડી મિનિટ શાંતિમાં પસાર કરવા માંગીએ છીએ. જો આપણે દરેક પ્રકારની અવિશ્વસનીય બાબતોનો વિચાર કરીને અમુક પ્રકારની કાલ્પનિક-ભૂમિમાં જઈએ તો તે પણ એક વિરામ છે. ધ્યાન અભ્યાસ તદ્દન અલગ હોવી જોઈએ; આપણે જીવનની સમસ્યાઓનો સામનો કરવા સક્ષમ બનવા માટે તાલીમ લઇ રહ્યા છીએ.

તે સખત મહેનત નું કામ છે, અને આપણે આપણી જાતને છેતરવું જોઈએ નહીં, અથવા જાહેરાતો દ્વારા છેતરાવાનું નથી, એવું વિચારીને કે તે ઝડપી અને સરળ છે. સ્વાર્થ અને આપણી અન્ય વિનાશક લાગણીઓ પર કાબુ મેળવવો સરળ નથી, કારણ કે તે ખૂબ, ખૂબ ઊંડી આદતો પર આધારિત છે. વસ્તુઓ પ્રત્યેના આપણા વલણને બદલવા અને મનની આ વિનાશક અવસ્થાઓને અંતર્ગત રહેલી મૂંઝવણમાંથી મુક્તિ મેળવવાનો તેમને દૂર કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો છે.

બૌદ્ધ ધર્મની અભ્યાસને ધર્મ-લાઇટ અને વાસ્તવિક ધર્મમાં અલગ કરી શકાય છે. ધર્મ-લાઇટ વડે, જીવન આપણી સામે જે સમસ્યાઓ ફેંકે છે તેનો વધુ સારી રીતે સામનો કરવા માટે આપણે આપણી જાતને માનસિક સાધનોથી સજ્જ કરીને આ જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા માંગીએ છીએ. ધર્મ-લાઇટમાં બિલકુલ કાંઈ ખોટું નથી, પરંતુ કોકા-કોલા લાઇટની જેમ, તે વાસ્તવિક વસ્તુ જેટલું સ્વાદિષ્ટ ક્યારેય બનશે નહીં.

પરંપરાગત રીતે, લેમ-રિમ ઉપદેશો ધર્મ-લાઇટના સંદર્ભમાં આપણે ચર્ચા કરેલા કોઈપણ વિચારોનો સંદર્ભ આપતા નથી, કારણ કે તે ભૂતકાળ અને ભવિષ્યના જીવનની માન્યતાને ધારે છે. તેમ છતાં, આપણા જીવનમાં સુધારો કરવો અને વધુ સારું વ્યક્તિ બનવાની ઇચ્છા એ વાસ્તવિક ધર્મનું પાલન કરવાના માર્ગ પરનું પ્રથમ પગલું છે.