પ્રારંભિક સ્તરે પ્રેરણા

પ્રારંભિક-સ્તરની પ્રેરણા સાથે, આપણે સૌ પ્રથમ જે વસ્તુની અનુભૂતિ કરવાની જરૂર છે તે છે આપણે જેને "અમૂલ્ય માનવ જીવન" કહીએ છીએ તેની પ્રશંસા કરવી. ધર્મ-લાઈટ સ્તર પર પણ, "હું બિચારો" ની લાગણીઓ અને તેમાંથી આવતી ઉદાસીન લાગણીઓને દૂર કરવા માટે આ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. આપણે જે ભયંકર પરિસ્થિતિઓમાં હોઈ શકીએ છીએ તેના પર આપણે પ્રતિબિંબ કરીએ છીએ, અને આપણે તે પરિસ્થિતિઓમાં નથી તે કેટલું અદ્ભુત છે તેની પ્રશંસા કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ.

પ્રમાણભૂત પ્રસ્તુતિમાં ભયંકર પરિસ્થિતિઓની એક મોટી સૂચિ જોવા મળે છે, પરંતુ તેમાંથી પસાર થવું જરૂરી નથી, કારણ કે આપણે સામાન્ય શબ્દોમાં વિચારી શકીએ છીએ. દાખલા તરીકે, આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણે કેટલા નસીબદાર છે કે આપણે યુદ્ધના ક્ષેત્રમાં નથી જીવતા, ન તો આપણે દુષ્કાળની વચ્ચે છીએ, ભૂખે નથી મરતા અને આપણા બાળકોને ખવડાવવામાં અસમર્થ નથી. આપણા સારા નસીબ વિશે વિચારીએ છીએ કે આપણે પ્રતિબંધિત સમાજમાં ગંભીર સરમુખત્યારશાહી હેઠળ જીવી રહ્યા નથી. અહીં રોમાનિયામાં વૃદ્ધ લોકો માટે સંબંધિત કરવું વધુ સરળ હશે. કેટલા નસીબદાર છીએ કે આપણે માનસિક, શારીરિક કે ભાવનાત્મક રીતે ગંભીર રીતે અપંગ નથી. દેખીતી રીતે, બૌદ્ધ દૃષ્ટિકોણથી, આપણે એ પણ ધ્યાનમાં લઈએ છીએ કે તે કેટલું નસીબદાર છે કે આપણે એવા વાંદો નથી કે જેના પર દરેક જણ પગ મૂકીને મારવા માંગે છે.

આ પ્રકારની વિચારસરણીના ઘણા બધા વિસ્તરણ છે, અને જ્યારે આપણે ખરેખર આપણી જાતને નિરપેક્ષપણે જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણે ખરેખર અવિશ્વસનીય રીતે ભાગ્યશાળી છીએ કે આપણી પાસે આ સ્વતંત્રતાઓ છે. આપણને આ વસ્તુઓમાંથી માત્ર સ્વતંત્રતા જ નથી, આપણે એ સમજવાની પણ જરૂર છે કે આપણે તેને કોઈપણ સમયે ગુમાવી શકીએ છીએ, દાખલા તરીકે અલ્ઝાઈમર રોગ સાથે. હાલમાં, એક ભયંકર આર્થિક કટોકટી છે અને વસ્તુઓ હમણાં કરતા પણ વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. આપણે જે સ્થિતિમાં છીએ તેનું વર્ણન કરવા માટે વાસ્તવમાં જે શબ્દનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તે "રાહત" છે, જેનો અર્થ છે કે તે ખરેખર ખરાબ પરિસ્થિતિઓમાંથી માત્ર એક વિરામ છે. આ રાહત કોઈપણ સમયે સમાપ્ત થઈ શકે છે.

આ સ્વતંત્રતાઓ સિવાય, આપણે આપણા જીવનને સમૃદ્ધ બનાવતા વિવિધ પરિબળોને જોવાની જરૂર છે. દાખલા તરીકે, આપણામાંના મોટાભાગના લોકો પ્રમાણમાં સ્વસ્થ છે. અલબત્ત, આપણામાંના ઘણા બીમાર થઈ શકે છે, પરંતુ આ ક્ષણે આપણે કાર્ય કરવા સક્ષમ છીએ. બુદ્ધે શીખવ્યું હતું અને આ ઉપદેશો પસાર થયા છે અને હજુ પણ આપણા માટે ઉપલબ્ધ છે. ત્યાં ઘણા શિક્ષકો અને પુસ્તકો છે જેમાંથી આપણે શીખી શકીએ છીએ. સ્પષ્ટપણે આપણી પાસે ઘણી તકો ઉપલબ્ધ છે. આ પરિસ્થિતિમાં, આપણે આપણી પાસે રહેલી સ્વતંત્રતાઓ અને સમૃદ્ધિને ઓળખવાની જરૂર છે, અને ખરેખર આપણે કેટલા ભાગ્યશાળી છીએ તેની ઊંડી કદર કરવી જોઈએ.

પ્રારંભિક અવકાશમાં આગળનો મુદ્દો એ ખરેખર સમજવાનો છે કે આપણી પાસે જે કિંમતી જીવન છે તે કાયમ માટે ટકી રહેવાનું નથી. આ એ હકીકત સુધી મર્યાદિત નથી કે આપણા જીવન દરમિયાન પરિસ્થિતિઓ બદલાય છે, પરંતુ આપણે બધા ખરેખર મરી જઈશું. તેથી, આપણને મૃત્યુ વિશે ઘણા ધ્યાન મળે છે. ઘણા લોકો, ઘણા સમાજોમાં, મૃત્યુને અવગણવાનો પ્રયાસ કરે છે, જે ઘણીવાર નિષિદ્ધ વિષય છે. આપણે ખરેખર એ વાસ્તવિકતાને સ્વીકારતા નથી કે કોઈક સમયે આપણે બધા મરી જવાના છીએ. આમાં આપણા પ્રિયજનો, આપણે જાણીએ છીએ તે દરેક અને આપણી જાતનો સમાવેશ થાય છે. આ વાસ્તવિકતા છે.

એ હકીકતને સમર્થન આપવાના ઘણા કારણો છે કે આપણે ચોક્કસપણે મૃત્યુ પામવાના છીએ. દરેક વ્યક્તિ જે જીવ્યા છે તે મૃત્યુ પામ્યા છે, તો શા માટે આપણે તેમનાથી વિશેષ અથવા કોઈ અલગ છીએ? મૃત્યુનું સર્વોચ્ચ કારણ જન્મ છે, તેથી જો આપણો જન્મ થયો હોય, તો આપણે મૃત્યુ પામવાના છીએ. શરીર એકદમ નબળું છે અને જેમ જેમ આપણે વૃદ્ધ થઈએ છીએ તેમ તેમ અલગ પડવા લાગે છે. તે એટલું મજબૂત નથી જેટલું આપણે વારંવાર વિચારીએ છીએ, પરંતુ તે ખૂબ જ સરળતાથી નુકસાન અને ઇજાગ્રસ્ત થઈ શકે છે. આપણે આ વિશે તાર્કિક રીતે પોતાને સમજાવવાની જરૂર છે જેથી તે ધીમે ધીમે ભાવનાત્મક સ્તરે ડૂબી જાય.

આપણે ચોક્કસપણે મૃત્યુ પામવાના છીએ તે હકીકત ઉપરાંત, બીજો મુદ્દો એ છે કે આપણે ક્યારે એ જાણી શકતા નથી. આપણે મરવા માટે વૃદ્ધ કે બીમાર થવાની જરૂર નથી; ઘણા યુવાન અને તંદુરસ્ત લોકો વૃદ્ધ અને માંદા લોકોના ઘણા સમય પહેલા મૃત્યુ પામે છે. તાજેતરમાં જ એક મોટો પ્લેન અકસ્માત થયો હતો, પરંતુ જ્યારે લોકો તે પ્લેનમાં બેઠા ત્યારે કોઈને અપેક્ષા નહોતી કે તે અકસ્માત થશે. આપણને ગમે ત્યારે બસ ટક્કર મારી શકે છે. મારો સૌથી નજીકનો મિત્ર, જે ૫૪ વર્ષનો હતો અને તેની તબિયત એકદમ સારી હતી, તે માત્ર બે અઠવાડિયા પહેલા જ હૃદય હુમલોથી અચાનક મૃત્યુ પામ્યો.

એવા ઘણા કારણો છે જે સમર્થન આપે છે કે મૃત્યુ ગમે ત્યારે આવી શકે છે. આપણું કામ, ભોજન કે આપણે જે કંઈ કરી રહ્યા છીએ તે પૂર્ણ કરવા માટે મૃત્યુ આપણી રાહ જોતું નથી. આપણે મૃત્યુને એવું કહી શકતા નથી, "એક મિનિટ રાહ જુઓ, મને આ પૂર્ણ કરવા દો." જ્યારે મૃત્યુ આવે છે, તે આવે છે, અને આપણું જીવન સમાપ્ત થઈ જશે. જ્યારે આપણો સમય પૂરો થાય છે, ત્યારે આપણે તેને વિસ્તારવા માટે ઘણું કઈ કરી શકતા નથી. તમે મૃત્યુને રુશ્વત આપી શકતા નથી. આપણે આપણા શરીરને લાઇફ-સપોર્ટ મશીન પર ટકાવી શકીએ છીએ, પરંતુ શાકભાજી જેવી સ્થિતિમાં રહેવાનો શું અર્થ છે, કારણ કે તેમ છતાં, આપણું જીવન અમુક સમયે સમાપ્ત થઈ જશે.

મૃત્યુ વિશેનો ત્રીજો મુદ્દો એ છે કે જ્યારે આપણે મૃત્યુના તબક્કે હોઈએ ત્યારે આપણને શું મદદરૂપ થશે તે તપાસવું. આપણે આપણી સાથે કોઈ પૈસા, મિત્રો કે પરિવાર સાથે લઈ જઈ શકતા નથી. જો આપણે પિરામિડ બનાવીએ અને જ્યારે આપણે મરી જઈએ ત્યારે તે બધાને ત્યાં આપણી સાથે રાખીએ, તો પણ તેઓ ખરેખર આપણી સાથે આવવાના નથી. બૌદ્ધ દૃષ્ટિકોણથી, આપણે કહીએ છીએ કે જ્યારે આપણે મૃત્યુ પામીએ છીએ ત્યારે ખરેખર આપણને શું મદદ કરે છે તે હકારાત્મક ટેવો છે જે આપણે આપણા માનસિક સાતત્ય પર બાંધી છે.

કદાચ આપણે ઘણું સકારાત્મક કાર્ય કર્યું છે અને અન્યને મદદ કરી છે, અથવા કદાચ આપણે આપણા ગુસ્સા, સ્વાર્થ વગેરેને ઘટાડવાના સંદર્ભમાં આધ્યાત્મિક માર્ગ પર ઘણી પ્રગતિ કરી છે. આ આપણા માનસિક સાતત્ય પર ઊંડી છાપ પાડશે. ધર્મ-લાઈટના દૃષ્ટિકોણથી, આપણે પછી અફસોસ વિના મૃત્યુ પામી શકીએ છીએ અને લાગી શકે છે કે આપણે સાર્થક, સકારાત્મક જીવન જીવ્યું છે, ખાસ કરીને જો આપણે પ્રિયજનોની કાળજી લીધી હોય અથવા, મોટા પાયે, સમાજમાં થોડું યોગદાન આપ્યું હોય. આપણને મનની શાંતિ, લાગણી અને વિચાર થશે કે, "મેં સારું, સાર્થક જીવન જીવ્યું."

વાસ્તવિક ધર્મના સંદર્ભમાં, આપણે થોડા આત્મવિશ્વાસ સાથે મૃત્યુ પામી શકીએ છીએ કે આ હકારાત્મક ટેવો, વૃત્તિઓ અને આપણા માનસિક સાતત્ય પરની વૃત્તિ ભવિષ્યના જીવનમાં ચાલુ રહેશે. આપણે એવી લાગણી સાથે મરશું કે, “ભવિષ્યના જીવનમાં, હું અમૂલ્ય માનવ પુનર્જન્મ મેળવતો રહીશ. હું ખૂબ જ સકારાત્મક વૃત્તિ સાથે બાળક તરીકે જન્મીશ." આપણે પોતે બાળકો સાથે આ જોઈ શકીએ છીએ. કેટલાક બાળકો, જ્યારે ખૂબ નાના હોય છે, હંમેશા રડતા અને ગુસ્સામાં હોય છે, જ્યારે અન્ય બાળકો શાંત અને અન્યો પ્રત્યે દયાળુ હોય છે. આ પાછલા જીવનમાં બાંધેલી સકારાત્મક ટેવોનું પરિણામ છે. જ્યારે આપણે મૃત્યુ પામીએ ત્યારે આપણી મનની શાંતિપૂર્ણ સ્થિતિ હોય, તો તે ખૂબ મદદરૂપ થશે. બેંકમાં આપણી પાસે કેટલી રકમ છે તે આપણને કોઈ આરામ નથી આપવાનું, કારણ કે મૃત્યુ સમયે તે ફક્ત કમ્પ્યુટર સ્ક્રીન પર સંખ્યાઓ હશે.

આના કારણે, આપણી પાસે મૃત્યુ ધ્યાન છે, જ્યાં આપણે કલ્પના કરી શકીએ છીએ કે આજે આપણો છેલ્લો દિવસ છે. આપણે આપણી જાતને પૂછીએ છીએ, શું આપણે કોઈપણ સમયે મરવા માટે તૈયાર છીએ? જો હું આજે મૃત્યુ પામું તો શું મને અફસોસ થશે કે મેં મારું જીવન કેવી રીતે જીવ્યું? આનો મુદ્દો ચોક્કસપણે માત્ર હતાશ થવાનો નથી, પરંતુ આ અમૂલ્ય માનવ જીવન અને અત્યારે આપણી પાસે રહેલી તમામ તકોનો લાભ લેવા માટે આપણને પ્રોત્સાહિત કરવાનો છે. આ ધ્યાનનો આખો હેતુ આ છે. માત્ર એવું નથી કે હું દરરોજ વૃદ્ધ થઈ રહ્યો છું, પરંતુ હું સતત મારા મૃત્યુની નજીક જઈ રહ્યો છું. જેમ જેમ દરેક દિવસ સમાપ્ત થાય છે, તેમ આપણે જીવવા માટે એક દિવસ ઓછો થાય છે. સમય પૂરો થઈ રહ્યો છે અને આપણને ખ્યાલ નથી કે આપણી પાસે કેટલો સમય બાકી છે. તેથી, આપણે ખરેખર આપણા જીવનનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરવા માંગીએ છીએ અને આપણો સમય ફક્ત બગાડવાનો નથી. એવી માનસિક સ્થિતિ સાથે મૃત્યુ પામવું જેમાં આપણને વિચારીએ કે આપણે ખરેખર આપણું જીવન બરબાદ કર્યું છે અને ઘણું બધું પ્રાપ્ત કરી શક્યા હોત, તે મૃત્યુ માટે એકદમ ભયંકર મનની સ્થિતિ છે.

આપણે સંતુલિત રીતે મનની આ સ્થિતિ "હું મારી તકો વેડફવાનો નથી" સ્થાપિત કરવાની છે. આપણે કટ્ટરપંથી બનીને ભયની સ્થિતિમાં જીવવું, હંમેશા કામ કરવાનું અથવા ધ્યાન કરવાનું બંધ કરવાથી ડરવું ટાળવું જોઈએ. જો આપણને જરૂર હોય તો આપણે શાંત રહીને વિરામ લેવો જરૂરી છે, જેથી આપણને પછીથી આગળ ચાલુ રાખવાની શક્તિ મળે. મારો સૌથી પ્રિય ઝેન કોઆન છે: “મૃત્યુ ગમે ત્યારે આવી શકે છે. શાંત રહો.” જો તમે આ વિશે વિચારો છો, તો તે ખરેખર ઘણું અર્થપૂર્ણ છે. હા, આપણે ગમે ત્યારે મૃત્યુ પામી શકીએ છીએ, પરંતુ તેના વિશે મક્કમ અને કટ્ટર બનવું એ આત્મ-પરાજય છે.

મુખ્ય સંદેશ એ છે કે આપણે આ અદ્ભુત કિંમતી માનવ જીવનનો લાભ લેવાનો છે, પરંતુ તેને સંતુલિત રીતે કરવાનો છે. જ્યારે આપણને જરૂર હોય ત્યારે આપણે આરામ કરી શકીએ છીએ, અને જ્યારે આપણે ખરેખર થાકેલા ન હોઈએ ત્યારે આપણી જાત સાથે પ્રમાણિક રહી શકીએ છીએ, કે આપણે ફક્ત આળસુ છીએ. આપણે આપણી પ્રેરણાને ધ્યાનમાં રાખવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.

દેખીતી રીતે, ધર્મ-લાઇટ અને વાસ્તવિક ધર્મ બંને માટે મૃત્યુ જાગૃતિ ધ્યાન લાગુ કરી શકાય છે. દાખલા તરીકે, જ્યારે એવી વસ્તુઓ હોય કે જેને આપણે પૂર્વવત્ છોડી દીધું હોય, જેમ કે કોઈને તમે તેમને પ્રેમ કરો છો અને તેમણે જે કર્યું છે તેની પ્રશંસા કરવી, અથવા માફી માગવી અને કોઈની સાથે સમાધાન કરવું, તો રાહ ન જુઓ. તે વ્યક્તિ આવતીકાલે કદાચ આસપાસ નહીં હશે, અને આપણે આવતીકાલે કદાચ આસપાસ નહીં હોઈએ. આ ધર્મ-લાઇટ પાઠ છે જે આપણે મૃત્યુ જાગૃતિમાંથી મેળવી શકીએ છીએ. તે કોઈપણ સ્તરે ખૂબ જ ફાયદાકારક અને મદદરૂપ છે; મૃત્યુને નકારશો નહીં, પરંતુ તેના માટે તૈયાર રહો. આપણે આપણા પોતાના મૃત્યુ અને અંતિમ સંસ્કારની કલ્પના પણ કરી શકીએ છીએ, જેથી તે આપણા માટે થોડો વધુ વાસ્તવિક બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે. ફક્ત ખાતરી રાખજો કે તમે તેના પર વધુ પડતું વિચાર ન કરો અને વિકારી અથવા હતાશ ન બનશો!

પછી આપણે મૃત્યુ પછી શું થાય છે તેની તપાસ કરવા આગળ વધીએ છીએ. અહીં, સૌથી ખરાબ પુનર્જન્મની રજૂઆત છે જે આપણે કદાચ અનુભવી શકીએ છીએ, અને આને કેવી રીતે ગંભીરતાથી લેવાની જરૂર છે. ફરીથી, તે બિલકુલ સરળ નથી કારણ કે બૌદ્ધ ધર્મના પ્રસ્તુતિમાં ફક્ત પ્રાણીઓના પુનર્જન્મનો સમાવેશ થતો નથી જે આપણા વર્તમાન કરતાં વધુ ખરાબ છે, પરંતુ તે સ્વરૂપો પણ છે જે આપણે ખરેખર જોઈ પણ શકતા નથી.

જ્યારે આપણે પ્રાણીઓના પુનર્જન્મને ધ્યાનમાં લઈએ છીએ, ત્યારે આપણે યાદ રાખવાની જરૂર છે કે તેમાં તમામ પ્રકારના જંતુઓ અને માછલીઓ અને ઉપલબ્ધ દરેક જાતિઓ અને પ્રકારોનો સમાવેશ થાય છે. પ્રાણીઓના સામ્રાજ્યમાં પુનર્જન્મ મેળવવો કેટલો ભયંકર હશે, સાથે તેમના તમામ ડર અને વેદના તેઓ સહન કરે છે તેના ઘણા ઉદાહરણો છે. જ્યારે આપણે પ્રાણીઓના પુનર્જન્મ વિશે વિચારીએ છીએ, ત્યારે આપણે હવેલીમાં નેલ પોલીશવાળા પૂડલના જીવનની કલ્પના કરતા નથી. તેના બદલે આપણે વાંદો અને ઉંદરો વિશે વિચારીએ છીએ જેના તરફ મોટાભાગના લોકો ઘૃણાસ્પદ અનુભવે છે, અને નાના જંતુઓ અને માછલીઓ કે જે મોટા પ્રાણીઓ જીવંત ખાય જાય છે, અને અવશ્ય ઔદ્યોગિક રીતે માણસો દ્વારા ઉછરેલા અને કતલ કરેલ પ્રાણીઓ.

ભવિષ્યમાં આવી સંભાવનાઓ વિશે અહીં પેદા થતી લાગણીને ઘણીવાર "ભય" તરીકે અનુવાદિત કરવામાં આવે છે, પરંતુ મને ખાતરી નથી કે તે શ્રેષ્ઠ શબ્દ છે કે નહીં, કારણ કે તે નિરાશા સૂચવે છે, જાણે કે આપણે તેના વિશે કંઈ કરી શકીએ તેમ નથી. જો કે, આપણે તેને ટાળવા માટે કંઈક કરી શકીએ છીએ, અને તેથી હું "ડર" શબ્દ પસંદ કરું છું, જેનો અર્થ છે કે આપણે ખરેખર, ખૂબ જ ભારપૂર્વક ઇચ્છતા નથી કે તે થાય.

ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે આપણને ખરેખર કંટાળાજનક ધંધાકીય બેઠક માં આપણે હાજરી આપવાની છે. આપણને તેમાં જવાનો ડર લાગે છે. તે કંટાળાજનક અને ખરાબ હશે, પરંતુ આપણને જવાથી ભયભીત નથી. આ એવી લાગણી છે જે આપણે પેદા કરવી જોઈએ. આપણી પાસે આ અમૂલ્ય જીવન છે જે કોઈપણ ક્ષણે ગુમાવી શકાય છે, તેથી આપણે તેનો લાભ લેવા માંગીએ છીએ જેથી ખાતરી કરી શકાય કે આપણે આપણા આગામી જીવનમાં વાંદો ન થઈએ. વાંદો બનવું તે ખરેખર ભયાનક હશે અને આપણને એવું થાય તે ખરેખર ગમશે નહીં, તેથી આપણે તેનાથી બચવા માટે કંઈક કરવું પડશે.

વાસ્તવિક ધર્મમાં, આપણે માત્ર પ્રાણીઓ અને જંતુઓના પુનર્જન્મ વિશે જ નહીં, પણ ભૂત અને નરક ક્ષેત્રના પુનર્જન્મ વિશે પણ વાત કરીએ છીએ. આનો સમાવેશ કરવામાં આપણને શરમ ન આવવી જોઈએ; આ વર્ણનોને ફક્ત કબાટમાં છુપાવવા બૌદ્ધ ધર્મ માટે યોગ્ય નથી. તેના બદલે, આપણે ખુલ્લા મનના થઈ શકીએ અને કહી શકીએ, "હું ખરેખર તે સમજી શકતો નથી."

આપણે આને માનસિક પ્રવૃત્તિના સંદર્ભમાં અથવા બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, દરેક ક્ષણને કંઈક અનુભવીએ છીએ. દરેક ક્ષણ સાથે, આપણી પાસે એક માનસિક હોલોગ્રામનો ઉદ્ભવ થાય છે, જેનો અર્થ એ છે કે કંઈક જોવું, જાણવું અથવા વિચારવું વગેરે. અનુભવની પ્રત્યેક ક્ષણની સાથે, ખુશી કે નાખુશી ની અનુભૂતિ થાય છે. એવું લાગે છે કે વાસ્તવમાં આ છે જે આપણને કમ્પ્યુટરથી અલગ પાડે છે. કોમ્પ્યુટરની અંદર માહિતી છે, જેની સાથે તે વ્યવહાર કરે છે અને એક અર્થમાં તે જાણે છે. પરંતુ કમ્પ્યુટર ખુશ કે નાખુશ અનુભવતું નથી, અને તે ખરેખર માહિતીનો અનુભવ કરતું નથી. આપણી પાસે ખુશી અને નાખુશી ની લાગણીઓ છે તે જ અનુભવને વ્યાખ્યાયિત કરે છે, અને ખુશી કે નાખુશીનું વર્ણપટ અત્યંત વિશાળ છે. આપણે કેટલું વર્ણપટ અનુભવી શકીએ છીએ તે આપણા હાર્ડવેર પર આધારિત છે; બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણી પાસે જે પ્રકારનું શરીર છે.

આને માત્ર ખુશી અને નાખુશીના સંદર્ભમાં જ નહીં, પણ આપણી દરેક વિવિધ ઇન્દ્રિયોથી સમજી શકાય છે. કેટલાક લોકો અન્ય કરતા વધુ જોઈ શકે છે, કેટલાક લોકો અન્ય કરતા વધુ સારી રીતે સાંભળી શકે છે, અને કેટલાક લોકો અન્ય કરતા વધુ ગરમી અને ઠંડી સહન કરે છે. પ્રાણીઓના સંદર્ભમાં, એક કૂતરો માનવ કરતાં ઘણી વધુ આવર્તન સાંભળી શકે છે કારણ કે તેનું શરીર અલગ પ્રકારનું છે, અને તેથી હાર્ડવેર અલગ છે. આપણે માનવ આંખોથી જોઈ શકીએ છીએ તેના કરતાં ગરુડ તેની ગરુડ આંખોથી ઘણું આગળ જોઈ શકે છે. જો વિવિધ ઇન્દ્રિયો સાથે આવું છે, તો પછી ખુશી અને નાખુશીની લાગણીના વર્ણપટ સાથે પણ તે સાચું કેમ ન હોઈ શકે?

આપણે આ ચર્ચામાં આનંદ અને પીડાનો સમાવેશ કરી શકીએ છીએ, જો કે તે બરાબર સમાન નથી. ખુશી અને નાખુશી માનસિક રીતે અનુભવાય છે, જ્યારે આનંદ અને પીડા, અંગ્રેજીમાં આપણે જે શબ્દો છે  તેમાં વરણ્વીય તો તે મોટા ભાગે શારીરિક છે. આપણા માનવીય હાર્ડવેર વિશે, જ્યારે શારીરિક વેદના ખૂબ વધે છે, ત્યારે આપણે બેભાન થઈ જઈએ છીએ. ભાવનાત્મક પીડા સાથે, આપણે આઘાત અનુભવીએ છીએ અને આપણું શરીર ફક્ત બંધ થઈ શકે છે.

આનંદ, બીજી બાજુ, રસપ્રદ છે. જો તમે ખંજવાળનું વિશ્લેષણ કરો છો, તો તે ખરેખર તીવ્ર આનંદ છે. તે બિલકુલ પીડાદાયક નથી, પરંતુ હકીકતમાં તે ખૂબ જ આનંદદાયક છે અને તેથી આપણે સહજપણે તેને ખંજવાળ દ્વારા નાશ કરીએ છીએ. તીવ્ર ખંજવાળ સાથે દીર્ઘકાલીન ત્વચા વિકૃતિઓ સાથે વ્યવહાર કરવાનો આ એક માર્ગ છે, જે ખંજવાળને આનંદ તરીકે ગણે છે. માત્ર પ્રયાસ કરીને આરામ કરવો અને તેનો આનંદ માણવો તે ખૂબ જ અદ્યતન અને ખૂબ જ મુશ્કેલ છે, ખાસ કરીને જો ખંજવાળથી નુકસાન થતું હોય. તેમ છતાં, તે શક્ય છે. કોઈ પણ સંજોગોમાં, જો આપણે જાતીય આનંદના સંદર્ભમાં વિચારીએ, તો તે જેટલું વધુ તીવ્ર થાય છે, આપણે તેનો નાશ કરવા માટે તેટલું વધુ ઝડપથી ઉગ્ર ઉત્તેજનાનો અતિરેક અને પરાકાષ્ઠા સુધી પહોંચવા માંગીએ છીએ.

તેથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આપણી પાસે જે માનવ હાર્ડવેર છે તે ખુશી અને નાખુશી અને આનંદ અને પીડાના વર્ણપટના અમુક ચોક્કસ ભાગને જ અનુભવી શકે છે. આપણે એ પણ સ્થાપિત કર્યું છે કે પ્રાણીઓ દૃષ્ટિ અને ધ્વનિ જેવા વિવિધ સંવેદનાત્મક વર્ણપટ પર વધુ અનુભવ કરી શકે છે. તેથી તે તાર્કિક રીતે શક્ય છે કે ત્યાં અન્ય પ્રકારના હાર્ડવેર હોઈ શકે જે પીડા, આનંદ, ખુશી અને નાખુશીના વર્ણપટ પર વધુ અનુભવ કરવામાં સક્ષમ હોય. કેમ નહિ?

આ માનસિક પ્રવૃત્તિ છે જેના વિશે આપણે જીવનથી જીવન સુધીના સાતત્યના સંદર્ભમાં વાત કરીએ છીએ. એવું કોઈ કારણ નથી કે તે ગંભીર વેદના અને પીડાથી લઈને અતિ તીવ્ર આનંદ અને ખુશી સુધીના સમગ્ર વર્ણપટનો અનુભવ કરી નહીં શકશે. તે ફક્ત હાર્ડવેરની બાબત છે જે દરેક જીવનકાળમાં આપણી પાસે હોય છે. આ અન્ય જીવન સ્વરૂપોને, જે બૌદ્ધ ધર્મમાં વર્ણવેલ છે, જેને આપણે જોઈ શકતા નથી તેને વિષે ઓછામાં ઓછા ખુલ્લા મનથી વિચારવાનો પ્રયત્ન કરવાનો આ એક તાર્કિક માર્ગ છે. આપણે અમીબાને જોઈ શકતા નથી, પરંતુ તેમ છતાં, માઇક્રોસ્કોપના વૈજ્ઞાનિક વિકાસ સાથે, આપણે તેમને જીવન સ્વરૂપ તરીકે જોઈ અને સ્વીકારી શકીએ છીએ. તેવી જ રીતે, આપણે ભૂતને જોઈ શકતા નથી, પરંતુ મનના વિકાસ સાથે, કદાચ તે શક્ય છે.

ધર્મ-લાઇટ સંસ્કરણ અન્ય તમામ ક્ષેત્રોને માનવ અનુભવોના પ્રકારો માં ઘટાડે છે. દાખલા તરીકે, કોઈ વ્યક્તિ માનસિક રીતે એટલા અસ્વસ્થ હોઈ શકે છે, કે એવું લાગે છે કે તે નરકમાં જીવી રહ્યા છે. આ આપણને તેમના પ્રત્યે સહાનુભૂતિ, અને ભવિષ્યમાં એવું ન બનવું તેવી ઈચ્છા પેદા કરવામાં પણ મદદ કરી શકે છે. તે ધર્મ-લાઇટ સ્તર પર ના કાર્ય તરીકે સારું છે. જો કે, વાસ્તવિક ધર્મ એ માત્ર માનવ અનુભવ વિશે વાત નથી કરતા, પરંતુ માનસિક સાતત્યના આધારે આપણે અને દરેક વ્યક્તિ શું અનુભવી શકે છે. આ માનસિક પ્રવૃત્તિ ખુશીથી નાખુશી, આનંદથી પીડાના વર્ણપટ પરની કોઈપણ વસ્તુ જોડે હોઈ શકે છે. આપણે ચોક્કસપણે એવા કોઈ આધાર રાખવા માંગતા નથી જે મર્યાદિત હોય અને ભવિષ્યમાં માત્ર ભયાનક પીડાદાયક અનુભવોને જ સમર્થન આપી શકે. આ સ્પષ્ટ છે.

શું તેનાથી બચવાનો કોઈ રસ્તો છે? આ મહત્વનો પ્રશ્ન છે! પ્રથમ, આપણે આપણા જીવનમાં ચોક્કસ સકારાત્મક દિશા મૂકવી જોઈએ, જે આપણને આ ખરાબ પુનર્જન્મથી બચવા માટે સક્ષમ બનાવશે. વાસ્તવમાં તે માત્ર આ જ નહીં કરે, પણ આપણને મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ તરફ દોરી જશે.

હું "આશ્રય" શબ્દ માટે એટલો આતુર નથી, જે ખૂબ જ નિષ્ક્રિય અવાજ દ્વારા થોડો ભ્રામક લાગે છે, જાણે કે આપણે તારણહાર તરીકે બુદ્ધ પાસે જઈએ છીએ, "હે બુદ્ધ, મને બચાવો!" તેમ જ એવું નથી કે આપણે પ્રાણીઓને વન્યજીવન આશ્રયમાં લઈ જવામાં આવી રહ્યા છીએ. આપણે કંઈક ખૂબ જ સક્રિય વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ, અને બિલકુલ નિષ્ક્રિય નથી. હું આને આપણા જીવનમાં "સુરક્ષિત દિશા" તરીકે વર્ણવું છું; જો આપણે આ દિશામાં જઈએ, તો આપણે આપણી જાતને ખરાબ પુનર્જન્મ, અનિયંત્રિત પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મ, તેમજ શક્ય તેટલી અસરકારક રીતે અન્ય લોકોને મદદ કરવાની અસમર્થતાથી પોતાને બચાવીએ છીએ.

"ધર્મ," શબ્દ કે જે સામાન્ય રીતે બુદ્ધના ઉપદેશો તરીકે અનુવાદિત થાય છે, તે વાસ્તવમાં નિવારક પગલાંનો સંદર્ભ આપે છે. તે કંઈક છે જે આપણે આપણી જાતમાં સમાવિષ્ટ કરીએ છીએ જેથી ભવિષ્યની સમસ્યાઓ અને વેદનાઓને અટકાવી શકાય અથવા ટાળી શકાય. ખરાબ પુનર્જન્મ, સંપૂર્ણપણે પુનર્જન્મ અને અન્ય લોકોને સંપૂર્ણ રીતે મદદ કરવામાં અસમર્થતા જેવી ત્રણ સમસ્યાઓથી બચવા માટે આપણે આ પગલાંને આપણા જીવનમાં મૂકીએ છીએ.

બુદ્ધ દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી આ દિશા કઈ છે? દિશા વાસ્તવમાં તે છે જે બુદ્ધે પોતે પ્રાપ્ત કર્યું હતું, જે તમામ અવરોધો, ખામીઓ, મૂંઝવણ અને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓને સંપૂર્ણ રીતે અટકાવે છે. તે જ સમયે, બુદ્ધે મનમાં રહેલી તમામ સકારાત્મક સંભાવનાઓને અનુભવી છે. આ તે દિશા છે જેના વિશે આપણે વાત કરી રહ્યા છીએ. જ્યારે આપણે બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘના અમૂલ્ય અને દુર્લભ ઝવેરાતની સુરક્ષિત દિશા વિશે વાત કરીએ છીએ ત્યારે વાસ્તવમાં અમારો અર્થ આ જ છે. ધર્મ એ છે જે વાસ્તવમાં બુદ્ધે સિદ્ધ કર્યું છે અને આપણે બધા તે કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરી શકીએ તે અંગેના તેમના ઉપદેશો. બુદ્ધ એવા વ્યક્તિને સૂચવે છે જેણે તેને સંપૂર્ણ રીતે સિદ્ધ કર્યું છે. સંઘ એ માત્ર મઠમાં કે આપણા બૌદ્ધ કેન્દ્રમાં રહેતા લોકો નથી, પણ મઠનો સમુદાય છે. હકીકતમાં, આ પણ ખરેખર આપણી સુરક્ષિત દિશા નથી. સંઘ, ત્રણ રત્નોના ભાગ રૂપે, તે અત્યંત સાક્ષાત્ જીવોનો ઉલ્લેખ કરે છે, જેમણે બુદ્ધે જે પ્રાપ્ત કર્યું છે તેનો કંઈક ભાગ હાંસલ કર્યો છે.

તદનુસાર, આ તે છે જે આપણે પહેલા કરવાની જરૂર છે. આપણે નિષ્ઠાપૂર્વક આપણા જીવનમાં સુરક્ષિત દિશા મૂકવાની છે; જેના માટે આપણે કામ કરી રહ્યા છીએ. બુદ્ધે જે હાંસલ કર્યું છે, જે રીતે બુદ્ધે સંપૂર્ણ રીતે કર્યું છે અને જે રીતે સંઘે આંશિક રીતે કર્યું છે તે મેળવવા માટે આપણે કામ કરીએ છીએ. આપણા જીવનમાં આ દિશા મૂકવાથી દરેક સ્તરે અવિશ્વસનીય રીતે મોટો તફાવત આવે છે, કારણ કે હવે આપણા જીવનમાં ખરેખર અર્થ અને દિશા છે. આપણે આપણી ખામીઓથી છૂટકારો મેળવવા અને આપણી ક્ષમતાઓને સમજવા માટે આપણી જાત પર કામ કરી રહ્યા છીએ. જો આપણે આમ કરીશું, તો સામાન્ય રીતે આપણે ભાવનાત્મક રીતે વધુ ખુશ થઈશું, કારણ કે આપણે વિચારીશું નહીં, "મને ખબર નથી કે જીવન શું છે. મને ખબર નથી કે હું અહીં શું કરી રહ્યો છું; મારું જીવન અર્થહીન છે." તે મનની એક ભયંકર સ્થિતિ છે, અને જ્યારે લોકો પાસે આ હોય છે, ત્યારે ઘણી વાર તેનો અર્થ એ થાય છે કે તેમનું જીવન પૈસાની આસપાસ ફરે છે. તે ગમે તેટલું સામાન્ય કહેવત હોય, સત્ય એ છે કે "પૈસા આપણને ખુશી ખરીદી શકતું નથી."

હવે, આપણને આપણા જીવનમાં આ સુરક્ષિત દિશા મળી છે. આના આધારે, વધુ ખરાબ પુનર્જન્મથી બચવાનો રસ્તો શું છે? પદ્ધતિ એ છે કે શારીરિક, મૌખિક અથવા માનસિક રીતે વિનાશક રીતે કાર્ય કરવાનું ટાળવું. તેનો અર્થ એ છે કે ક્રોધ, લોભ, જોડાણ, નિષ્કપટતા, ઈર્ષ્યા, ઘમંડ અને અન્યોની આખી લાંબી યાદી જેવી ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીના પ્રભાવ હેઠળ આપણે આ ત્રણોને ટાળવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આ અમૂલ્ય માનવ જીવનનો અત્યારે લાભ લેવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ, પ્રારંભિક સ્તરે, એ વિનાશક રીતે કાર્ય કરવું, બોલવું અને વિચારવાનું ટાળવું છે.

જો કે, આપણે આ બૌદ્ધ માળખામાં કરવાની જરૂર છે. સામાન્ય રીતે, બધા ધર્મો વિનાશક રીતે કામ ન કરવાનું શીખવે છે, જેમ કે હત્યા અને ચોરી, પરંતુ વિશિષ્ટ રીતે બૌદ્ધ આધાર એ છે કે તે કોઈ કાયદો નથી. કોઈ દૈવી વ્યક્તિ દ્વારા અથવા વિધાનસભા અથવા સરકાર દ્વારા બનાવવામાં આવેલ કોઈ કાયદો નથી. બૌદ્ધ નીતિશાસ્ત્ર કાયદાના આજ્ઞાપાલન પર આધારિત નથી જેમ કે, "કાયદાનું પાલન કરો, નહીં તો તમને સજા કરવામાં આવશે." નાગરિક કાયદાના સંદર્ભમાં, આપણે સજાથી બચવા માટે રુશ્વત આપી શકીએ છીએ અથવા કદાચ સારા વકીલને રાખી શકીએ છીએ. ઉપરાંત, એવું નથી કે જ્યારે આપણે કાયદાનું પાલન કરીએ છીએ ત્યારે આપણે સારા વ્યક્તિ છીએ, અને જો આપણે નહીં કરીએ તો આપણે ખરાબ અથવા ગુનેગાર છીએ. આજ્ઞાપાલન એ બૌદ્ધ નીતિશાસ્ત્રનો આધાર નથી.

બૌદ્ધ ધર્મમાં રચનાત્મક વર્તનનો અર્થ શું છે તે જાણવું અગત્યનું છે. આપણે તેને વિનાશક વર્તણૂકોના સંદર્ભમાં જોઈને કરી શકીએ છીએ. દાખલા તરીકે, હત્યા અથવા જીવ લેવાનો એક રસ્તો શિકાર છે. પરંતુ જો આપણે ક્યારેય શિકાર ન કર્યો હોય અને શિકારમાં રસ ન હોય, તો પછી હકીકત એ છે કે આપણે શિકાર કરતા નથી તે રચનાત્મક વર્તન તરીકે ગણવામાં આવતું નથી, ભલે તે સારી બાબત હોય. રચનાત્મક વર્તણૂક એ છે કે જ્યારે આપણે મચ્છરને મારવાનો મન થાય, ત્યારે આપણે આપણી લાગણી પર કામ કરતા નથી. આપણે સમજીએ છીએ કે જો આપણે તેને અમલમાં મૂકીએ છીએ, તો આપણે ગુસ્સાથી કામ કરીએ છીએ, ફક્ત હું, હું, હું વિશે વિચારીએ છીએ. વધુમાં, આપણે જાણીએ છીએ કે જો આપણે મચ્છરને મારીશું, તો તે એક મજબૂત આદત બનાવશે જ્યાં આપણને ન ગમતી કોઈપણ વસ્તુ સાથે, આપણે તેને મારીને તેનો સામનો કરવાનો પ્રયાસ કરીશું. તેથી મચ્છરને ત્રાટકવાને બદલે, આપણે તેની સાથે વ્યવહાર કરવાનો શાંતિપૂર્ણ માર્ગ શોધીએ છીએ, જેમ કે તેને વાટકીમાં પકડીને બહાર લઈ જવું. રચનાત્મક ક્રિયા એ છે કે જ્યારે આપણે ખરેખર બીજા જીવને  મારવા માંગતા હોઈએ ત્યારે તેને મારવાથી પોતાને રોકવું. આપણે પોતાને રોકીએ છીએ કારણ કે આપણે કારણ અને અસરને સમજીએ છીએ. આ પ્રકારની રચનાત્મક ક્રિયા આપણા મનમાં મજબૂત સકારાત્મક સંભાવનાઓનું નિર્માણ કરે છે.

રચનાત્મક ક્રિયાના વધુ મજબૂત સ્તરો છે, જે મચ્છરને ફક્ત મારવું તો નહીં, પણ તેને ખવડાવવું. આપણે તેને આપણા લોહીનો થોડો સ્વાદ લેવા દઈ શકીએ છીએ. છેવટે, આપણી પાસે ઘણું છે. એવા થોડા લોકો છે જેમણે હું ખરેખર મળ્યો છું જેઓ આવું કરી શકે છે. માત્ર એ હકીકત કે આપણે શિકાર કરતા નથી તેટલી મજબૂત સકારાત્મક ક્રિયા નથી જેટલી આપણે વિચારીએ છીએ.

બૌદ્ધ ધર્મમાં, તે પછી, નૈતિકતાનો સંપૂર્ણ આધાર એ સમજવું છે કે કોઈ ચોક્કસ રીતે કાર્ય કરવાથી ચોક્કસ પ્રકારના પરિણામો આવશે, અને શું નુકસાનકારક અને શું મદદરૂપ થશે તે વચ્ચે તફાવત કરવો. દાખલા તરીકે, જો આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરીએ, તો તે આપણા માટે એક નાખુશ અથવા વ્યગ્ર મનની સ્થિતિનું નિર્માણ કરશે. આપણે આપણી મૂળભૂત મૂંઝવણને કારણે આવું વર્તન કરીએ છીએ. સૌપ્રથમ, આપણે કદાચ જાણતા નથી કે વિનાશક રીતે કાર્ય કરવું એ ખરેખર સ્વ-વિનાશક છે, જેમ કે જ્યારે આપણે ડ્રગ અથવા દારૂના વ્યસની બનીએ છીએ. વધુમાં, આપણે ઊંધી રીતે વિચારી શકીએ છીએ કે જો આપણે સતત નશામાં રહીએ છીએ, તો આપણે આપણી સમસ્યાઓ ટાળી શકીશું.

તેથી, નૈતિક વર્તણૂકના આધારની સમજણ સાથે, આપણે સમજીએ છીએ કે જ્યારે આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરીએ છીએ, તે એટલા માટે નથી કે આપણે ખરાબ છીએ, તે એટલા માટે છે કે આપણે મૂંઝવણમાં છીએ. જ્યારે અન્ય લોકો વિનાશક રીતે વર્તે છે, એવું નથી કે તેઓ ખરાબ છે અને સજાને પાત્ર છે, પણ તે એટલે છે કે તેઓ ખૂબ જ મૂંઝવણમાં અને પરેશાન છે. તેઓ કરુણાના હેતુ બની જાય છે, જ્યાં આપણે તેમને તેમની મૂંઝવણમાંથી છુટકારો મેળવવામાં મદદ કરવા માંગીએ છીએ. હા, જો તેઓ અન્ય લોકોને નુકસાન પહોંચાડવાનું ચાલુ રાખે તેવી શક્યતા હોય તો આપણે તેમને બંધ કરવાની જરૂર પડી શકે છે, પરંતુ તે અલગ માનસિકતા સાથે થવું જોઈએ. આપણે તેમને સજા કરવાની કે નુકસાન પહોંચાડવાની જરૂર નથી, પરંતુ કરવાનો પ્રયાસના અર્થમાં કરીએ છીએ. તેમની પાસે એક માનસિક સાતત્ય છે જે હંમેશ માટે ચાલુ રહેશે અને જો આપણે કોઈક રીતે તેમને હવે પુનર્વસન કરવાનો પ્રયાસ નહીં કરીએ, તો તેઓ ભવિષ્યમાં ખૂબ જ વિનાશક રીતે કાર્ય કરવાનું ચાલુ રાખશે.

જો કે, આ પ્રારંભિક સ્તરે, આપણે મુખ્યત્વે આપણી જાત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યે છે અને ભવિષ્યમાં ભયંકર પરિસ્થિતિઓને ટાળવા માંગીએ છીએ, જે કાં તો આ જીવનકાળમાં ધર્મ-લાઇટ અભિગમ માટે, અથવા ભવિષ્યના જીવનમાં વાસ્તવિક ધર્મ અભિગમ માટે. આ સ્તરે, સુરક્ષિત દિશા શોધીને આપણે આ અમૂલ્ય માનવ જીવનનો આ રીતે ઉપયોગ કરીએ છીએ. આપણે આ જીવનને મૂલ્ય સમજીએ છીએ કારણ કે આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે તેને ગુમાવવાના છીએ, અને આપણે ખાતરી કરવા માંગીએ છીએ કે આપણે ભવિષ્યમાં અમૂલ્ય માનવ જીવન મળતું રહે. આપણને આ માનવ જીવનની જરૂર છે કારણ કે મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિના લક્ષ્યો સુધી પહોંચવામાં લાંબો સમય લાગશે. જેમ ધર્મ-લાઈટ એ વાસ્તવિક ધર્મ માટે એક પગથિયું છે, તેમ આ પ્રારંભિક સ્તર જે આપણે જોયું છે તે મધ્યવર્તી અને અદ્યતન સ્તરો માટે એક પગથિયું છે.

પ્રારંભિક પ્રેરણા આપણી પાસે જે આ અતિ મૂલ્યવાન માનવ જીવન છે તેની કદર સાથે શરૂ થાય છે. આપણી પાસે આ શરીર છે, આપણી પાસે તકો છે, અને સૌથી ઉપર, આપણી પાસે આપણી માનવ બુદ્ધિ છે; જો આપણે આપણું નક્કી કરીએ તો એવું લગભગ કંઈ નથી જે આપણે પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી .

આપણે અત્યારે જે અદ્ભુત પરિસ્થિતિમાં છીએ તે હંમેશ માટે રહેશે નહીં, કારણ કે કંઈ રહેતું નથી. આપણે કેટલા શ્રીમંત છીએ, કે કેટલા પ્રખ્યાત છીએ, અથવા આપણા કેટલા મિત્રો છે, અથવા આપણું શરીર કેટલું મજબૂત છે તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી, આપણે મરી જઈશું. એટલું જ નહીં કે આને રોકી શકે તેવું કશું જ નથી, આપણો સમય ક્યારે પૂરો થશે તે જાણવાની પણ કોઈ રીત નથી. એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે જો આપણે ખરેખર મૃત્યુનો અહેસાસ કરીએ, તો આપણા માટે સામાન્ય જીવન જીવવું અશક્ય બની જશે.

જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે આ જીવન નાજુક છે અને કોઈપણ સમયે સમાપ્ત થઈ શકે છે, ત્યારે આપણે મૃત્યુની પછી શું છે તે વિશે વિચારવાનું શરૂ કરીશું. કારણ કે ત્યાં ઘણી બધી સંભવિત સ્થિતિઓ છે, જેમાંથી ઘણી ભયાનક છે, જેમાં આપણે પુનર્જન્મ મેળવી શકીએ છીએ, આપણે આપણા જીવનમાં સુરક્ષિત દિશા મૂકીએ છીએ.

આ સુરક્ષિત દિશા આપણને વિનાશક ક્રિયાઓથી દૂર રહેવા  પ્રેરે છે, જે ભવિષ્યમાં વેદનાનું કારણ બને છે, અને રચનાત્મક ક્રિયાઓમાં વ્યસ્ત રહેવાનું છે, જે ભવિષ્યના ખુશીનું કારણ બને છે. આ રીતે, આપણે પોતાના ભવિષ્યના પુનર્જન્મને વધુ સારી સ્થિતિમાં સુનિશ્ચિત કરીએ છીએ.