زندگی نال نبڑن دے بودھی طریقے

پہلی گل جو مہاتما بدھ نے دسی اوس نوں "چار اُتم سچ" کہندے نیں۔ ایس دا مطلب اے کہ چار انج دی حقیقتاں نیں جنہاں نوں کوئی منکھ جو بڑا پوہنچیا ہویا اے اتے حقیقت نوں سمجھ سکدا اے اوہ ایہناں نوں سچ منے گا۔ ایہ چار حقیقتاں ایہ نیں:

• اوہ سچ مچ دیاں سمسیاواں جنہاں نال ساڈا سب دا واہ پیندا اے۔
• اوہناں دے اصلی سبب۔
• کیا ہی ودیہ ہووے گا جے اسی اوہناں نوں روک سکئیے تاں جے ایہ مسلے مڑ کے ساڈے موہرے نہ آون۔
• سمجھن اتے عمل کرن وغیرہ دا طریقہ، جس راہیں ساڈے سارے مسلے دور ہو جاون۔

ساڈے اصل مسلے

بدھ مت مسلیاں بارے اتے اوہناں نال نبڑن بارے بوہت کجھ دسدا اے۔ در حقیقت، مہاتما بدھ دی ساری شکشا دا منورتھ ساڈی زندگی دی مشکلاں اوپر قابو پاون وچ مدد کرنا اے۔ ایس دا ول بڑا بدھی مان اتے سدھا سادہ اے۔ ایس دا آکھنا اے کہ ساڈی جنی وی مشکلاں نیں اوہناں دا کوئی نہ کوئی سبب اے۔ تے ایس لئی سانوں ایمانداری نال وچل واہی تکن اتے گوہ کرن دی لوڑ اے کہ ساڈے موہرے کیہڑیاں سمسیاواں نیں۔ ساڈے وچوں کئیاں لئی ایہ کوئی سوکھا کم نئیں۔ اپنی حیاتی دی مشکلاں دی پچھان در اصل ڈاڈھا اوکھا کم اے۔ بوہت سارے لوکی ایس گل توں منکر نیں۔ اوہ ایہ مننا ہی نہیں چاہندے کہ اوہناں دے موہرے کوئی مسلے ہین وی – جویں کہ، کسے بھیڑے سمبندھ وچ – پر فیر وی اوہ دکھ دا شکار نیں۔ پر اسی گل ایتھے نہیں مُکا سکدے " میں خوش نہیں آں۔" اساں ڈونگی گوہ کر کے ویکھنا اے کہ اصل مسلہ کیہ اے۔

ساڈے مسلیاں دا اصل سبب

فیر اساں اپنی سمسیاواں دا سبب تلاش کرنا اے۔ مسلے ایویں ای موہرے نہیں آ جاوندے، ہوا وچوں۔ اوس دا کوئی نہ کوئی سبب اے، اتے بے شک کسے غیر تسلی بخش دشا نوں جنم دین وچ کئی طراں دے پرتندھ رلت ہوندے نیں۔ ادھارن دے طور تے، کسے سمبندھ وچ وکھو وکھ ویاکتیتا دے مسلے، اتے اوس نال کساد بازاری دے سبب پیسے دھیلے دی سمسیا وغیرہ، نیانیاں دے مسلے، یا دوجے رشتہ داراں نال مسلے۔ سمسیا نوں جنم دین وچ کئی طراں دی دشا ہو سکدیاں نیں۔ مہاتما بدھ دا کہنا اے کہ سانوں ڈوہنگی توں ڈوہنگی توں ڈوہنگی گوہ کرن دی لوڑ اے تاں جے اسی اپنی سمسیا دا مڈھلا سبب پا سکئیے؛ اتے ساڈی سمسیا دا اصلی سبب ساڈا حقیقت بارے پلیکھا اے۔ 

اسی سوگوار ہاں، اسی دکھی ہاں، اتے ایس دے مغر کوئی نہ کوئی سبب ہے۔ مثال دے طور تے، ساڈا وہار ڈاڈھا مندا ہو سکدا اے – مثلاً ڈاڈھا غصے والا۔ کوئی وی پرش غصے دی حالت وچ خوش نہیں ہوندا، ہے کہ نئیں؟ تاں سانوں سمجھنا چاہیدا اے کہ ساڈا غصہ ساڈے من دے روگ دا سبب اے اتے اساں کسے نہ کسے طراں ایس توں جان چھڈانی اے۔ 

ایہ وی ہو سکدا اے کہ جیہڑی سمسیا سانوں سوگ مان پئی بناوندی اے اوہ ہر ویلے دی چنتا کرن دی عادت اے۔ چنتا وان ہونا من دی اک ڈاڈھی بھیڑی دَشا اے۔ کوئی وی پرش چنتا وان ہون دی حالت وچ خوش نہیں ہوندا، ہے کہ نئیں؟ 

شانتی دیو جو کہ اک مہان ہندی بودھی گورو سی، دا کہنا اے کہ جے تہاڈی سمسیا اجیہی اے جس نوں تسی بدل سکدے او تے فیر چنتا کرن دی کیہ لوڑ اے؟ بس ایس نوں بدل دیو۔ چنتا کرن نال کجھ نہیں ہونا، اتے جے تسی اوس نوں بدلی نئیں کر سکدے، تے فیر چنتا کس گل دی؟ اوس نال وی کجھ نئیں ہونا۔ تے سانوں چنتا دے بے مُل ہون بارے بڑا پلیکھا اے، تاں اسی چنتا وان رہنے ہاں۔ اصل گل ایہ ہے کہ چنتا کرن توں کجھ نہیں لبھدا۔ 

اتے سانوں اک ہور پدھر اوپر کسے سمسیا نال واہ پیندا اے، ایہ سمسیا کدے وی کسے حال وچ سنتوش نہ ہون دی دَشا اے۔ بے شک سانوں خوشی دی واپراں نال واہ پیندا اے، پر بد قسمتی نال اوہ دَشا ہمیش نہیں رہندی، اتے اسی ہمیش ہور دی طلب کرنے ہاں۔ ایس توں کدی تسلی نہیں ہوندی۔ اسی اپنا من پسند بھوجن اک واری کھا کے سنتوش نئیں ہوندے، ہے کہ نئیں؟ اسی ایس نوں وار وار کھانا منگنے آں۔ اتے جے اسی ایس نوں اک وار وچ ہی چوکھی مقدار وچ کھا لئیے، تے فیر اوہ خوشی جو سانوں شروع وچ ملی سی اوہ ٹڈ پیڑ وچ بدل جاوندی اے۔ تاں اسی انج دی خوشی بارے کجھ پلیکھے وچ ہاں۔ ایس توں سواد لین دی تھاں تے ایہ سمجھن دی تھاں کہ ایہ خوشی ہمیش نہیں رہن والی اتے ایہ کدی ساڈی تسلی دا سبب نئیں ہو سکدی، اسی فیر وی ایس نوں چمبڑے رہنے آں؛ اتے جدوں اوہ خوشی جاندی رہوے، تے اسی ڈاڈھے ناراض ہو جانے آں۔

ایہ انج ہی ہے کہ جویں اسی کسے سوہنے متر یا پیارے دوست دے نال ہوئیے، اتے فیر اوہ سانوں چھڈ کے ٹُر جاوے۔ بے شک اوس نے کدی نہ کدی تے جانا ہی اے، تے سانوں چاہیدا اے کہ جو سمے اوہناں نال بیتے اوس توں پورا سواد لئیے۔ ایس دی اک بڑی ودیہ مثال ہے جو اسی بیان کرنے آں۔ جدوں کوئی بڑا ودیہ پرش جس نال اساں موہ لا لیا اے ساڈی زندگی وچ آوندا اے، ایہ اک ازاد پنچھی سمان اے جو ساڈھی باری تے آ بیٹھدا اے۔ جدوں کوئی ازاد پنچھی ساڈی باری تے آ بیٹھے، اسی ایس پنچھی دے نال بتائے سمے دا مزہ لے سکنے آں، پر کجھ چر مغروں اوس نے اُڈ جانا اے، کیوں جے کہ اوہ ازاد اے۔ اتے جے ساڈا سبھاو بڑا نرمل ہووے، تے ہو سکدا اے کہ ایہ پنچھی مڑ کے وی آوے۔ پر جے اسی پنچھی نوں پھڑ کے کسے پنجرے وچ قید کر دئیے، تے پنچھی بڑا روگی ہو جاوے گا تے ہو سکدا اے کہ مر جاوے۔ انج ہی ایہ لوکی ساڈی زندگی وچ ایس ازاد پنچھی سمان آوندے نیں، تے چنگی گل تے ایہ ہے کہ اسی اوس سمے توں جو اوہ ساڈے نال بتاندے نیں پورا پورا مزہ لئیے۔ تے فیر اوہ کسے نہ کسے سبب ٹر جاندے نیں، جنے وی چر لئی – خیر، ایہ تے ہوندا ہی اے۔ جے اسی شانت ہو کے رہئیے اتے اوہناں کولوں کوئی توقع نہ رکھئیے – "مینوں کدی چھڈ کے نہ جاویں۔ میں تیرے بنا زندہ نئیں رہ سکدا،" انج دی گل – تے فیر ہو سکدا اے کہ اوہ مڑ آون۔ جے انج نہ ہووے، تے ساڈے چمبڑن اتے اوہناں کولوں توقع رکھن نال اوہ ہور وی دور نس جان گے۔ 

جے اسی اپنی زندگی دی عام چھوٹی موٹی خوشیاں بارے پلیکھے وچ آں تے ایس دا مطلب اے کہ یقیناً سانوں کوئی سمسیا ہے۔ اسی خوشی دے سمے دا سواد وی نئیں لے سکدے کیوں جے سانوں ایہ ڈر اے کہ ایس نے ساڈے توں کھس جانا اے۔ اسی اک کتے سمان ہاں – کتا کھانا کھا رہیا اے پر نال آلے دوالے وی ویکھدا جاندا اے اتے غراندا اے کہ کوئی اوس دا کھانا اوس کولوں کھوہ نہ لوے۔ کدی کدار ساڈا وہار وی انج دا ہی ہوندا اے، ہے کہ نئیں، بجائے ایس دے کہ اسی جو ہے اوس دا مزہ لئیے اتے جدوں اوہ مُک جاوے تے شانت رہئیے، کہ ٹھیک اے ہن مُک گیا اے۔ بے شک ایہ ایڈا سوکھا نئیں جنا کہ دسدا اے – ہو سکدا اے کہ سوکھا لگدا وی نہیں، پر ایس لئی سرکھیا، اتے زندگی وچ شیواں بارے اکھ دھرائی بدلن اتے اوس دی عادت پاون دی لوڑ اے۔

سمسیاواں دا پکا اوپا کرنا 

مہاتما بدھ نے آکھیا کہ ساڈی سمسیاواں دی ہمیش لئی روک ممکن ہے، اتے اوس دا ول ایہ ہے کہ اوہناں دے سبب نوں مٹا دتا جاوے۔ ایہ طریقہ بڑا بدھی مان اتے دلیل اوپر قائم اے۔ جے تسی تیل ہی غائب کر دیو تے تسی اگ توں خلاصی کر لو گے۔ اتے مہاتما بدھ نے آکھیا کہ ایہناں سمسیاواں توں انج جان چھڈانا ممکن اے کہ ایہ فیر کدی سر نہ چکن۔

اسی ایہناں سمسیاواں توں تھوڑے چر لئی جان چھڈا کے راضی نہیں، ٹھیک ہے نا؟ ایہ انج ہے کہ جویں سوں جانا – جدوں تسی سوں جاندے او ، تہاڈی مندے سمبندھ دی سمسیا مُک جاندی اے۔ تاں ایہ اوپا نئیں ہیگا، کیوں جے جدوں تسی جاگ اٹھدے او تے سمسیا فیر اوتھے دی اوتھے۔ ایہ انج ہی اے جویں تسی چھٹی تے کدرے جاندے او، پر تساں مڑ کے گھر تے آونا ہی ہے، تے جدوں تسی گھر آوندے تے سمسیاواں فیر اوتھے دی اوتھے۔ تاں چھٹی ایس دا کوئی حل نہیں اے، کوئی پکا پیٹھا حل۔ 

نالے مہاتما بدھ ایہ نہیں کہہ رہیا سی کہ چپ کر کے اپنی مصیبتاں نوں قبول کر لو تے ایہناں نال زندگی بتاؤ، کیوں کہ ایہ وی کوئی چنگا حل نئیں اے، ہے کہ نہیں؟ کیوں کہ فیر اسی مجبور محسوس کرنے آں – یعنی اسی کجھ نئیں کر سکدے، فیر اسی ڈھیری ڈھا دینے آں اتے کوشش وی نہیں کردے۔ ساڈیاں مشکلاں اوپر قابو پانا بڑا ضروری اے۔ بھاویں سانوں بوہتی کامیابی نہ وی ہووے، کم از کم سانوں ایہ احساس تے ہوندا اے کہ اساں جتن تے کیتا۔ 

ساڈی سمسیاواں نوں روکن دے طریقے

پر جے اسی ایہناں مسلیاں دی مستقل روک تھام چاہنے آں، کوئی پکا پیٹھا حل، تے اوس لئی مہاتما بدھ نے اک چوتھی حقیقت بیان کیتی، جو ایہ ہے کہ اساں کوئی خاص طریقہ ورتنا اے اتے درست سوچ سمجھ پنگرنی اے تا کہ ڈوہنگے سبب توں جان چھڈا سکئیے، جو کہ ساڈا پلیکھا اے۔  پر اک چنگی سرت کافی نہیں جے اسی اوس دا ہر ویلے چیتا نہ رکھ سکئیے، تے ایس لئی سانوں سمادھ پنگرن دی لوڑ اے۔ پر چیتا رکھن اتے گوہ قائم رکھن واسطے سمادھ دا پریوگ کرن لئی اچار ونت بڑا ضروری اے۔ مطلب ایہ ہے کہ سمسیاواں دی روک لئی جو بودھی طریقے اسی ورتنے آں اوہ کسے طراں دا اچار ونت، سمادھ اتے صحیح سدھ بدھ اخواندے نیں (جس نوں کدی اسی "سرت" وی کہنے آں)۔ 

ایس دے علاوہ، ساڈی سمسیاواں دا اک وڈا سبب ساڈی خودغرضی اے۔ ساڈی خود غرضی دا مڈھلا سبب حقیقت بارے ساڈا پلیکھا اے، کیوں کہ کسے سبب اسی ایہ سوچنے آں کہ جگ وچ کیول اسی ہی وسنے آں۔ تے بھاویں اسی ایہ من وی لئیے کہ ہور لوکی وی ایتھے وسدے نیں، فیر وی بنا شک اسی ہی سب توں زیادہ پربھاوت ہستی آں، سارے جگ دا مرکز۔ ایس جھوٹے تصور دے سبب، اسی سوچنے آں، "ہمیش میری ہی گل منی جانی چاہیدی اے۔ میں جو منگاں مینوں اوہ ہمیش ہی ملنا چاہیدا اے،" تے جے ساڈی نہ چلے تے فیر اسی ڈاڈھے رس جانے آں۔

پر ایہ حقیقت دا بڑا پلیکھے والا روپ اے کیوں کہ ایس دے انوسار در اصل میرے وچ کوئی خاص گن نئیں۔ ایس پکھ دے انوسار اسی سب برابر ہاں کہ ہر کوئی خوش رہنا منگدا اے، کوئی وی سوگ مان ہونا نہیں چاہندا؛ ہر کوئی اپنے من دی ہر آشا پوری کرنا چاہندا اے تے کوئی وی ایہ نہیں منگدا کہ اوس دی آشا پوری نہ ہووے۔ پر کیوں جے اساں سب نوں رل مل کے رہنا اے، ایس لئی کہ اسی اکٹھے رہنے آں۔ ایس لئی اساں پیار اتے درد مندی نوں شامل کرنا ضروری اے، ہوراں دی چنتا، اتے خدائی دی بھلائی تاں جے سمسیاواں دی روک اتے اوہناں اوپر قابو پا سکئیے۔ جس طراں اسی چاہنے آں کہ لوکی ساڈی مدد کرن، انج اوہ و ی چاہن گے کہ اسی اوہناں دی مدد کرئیے۔ 

بے شک ہر کوئی نہ تے سنت اے اتے نہ ہی بودھی ستوا، ایہ بالکل سچ اے۔ ہر کوئی تھوڑا یا بوہتا پلیکھے دا شکار اے۔ ایس پلیکھے سبب اسی پریشان کرن والے جذبیاں ہیٹھ کرم کریا کرنے آں۔ ادھارن دے طور تے، جے میں ایہ سوچاں کہ میں جگ دا مرکز ہاں اتے سب توں زیادہ پربھاوت، تے ایس توں جنم لین والا احساس سرکھیا دا گھاٹا ہووے گا، ہے کہ نہیں؟ جدوں تسی پلیکھے وچ ہو، تسی خطرہ محسوس کردے او ا تے سوچدے او، "میں تے سب توں پربھاوت ہستی آں، پر لوکی ہمیش میرے نال انج دا وہار نئیں رکھدے۔" تے ایتھے ارکشتا موجود اے۔ 

جدوں اسی ارکشت محسوس کرئیے تے سانوں کیہ حکمت عملی اپناونی چاہیدی اے – اجیہی حکمت عملی جو سانوں چوکھا سرکھشت ہون دا احساس دلاوے؟ اوہناں وچوں اک ایہ ہے کہ: "جے میں بوہت ساری شیواں جمع کر لواں تے ایس توں میں سرکھشت محسوس کراں گا۔ جے مینوں بوہت ساری دولت یا پیار یا توجہ مل جاوے، تے ایس توں مینوں بڑی خوشی مل جاوے گی۔" پر فیر، جویں کہ اسی تکیا، کہ انج دی خوشی نال بندہ کدی نئیں رجدا، ساڈی کدی تسلی نہیں ہوندی، تے اسی ہمیش ہور دی آشا کرنے آں۔ 

ذرا ایس اوپر گوہ کرو۔ ایہ مت دی گل اے۔ کیا اسی اپنے من موہن کولوں کیول اکو وار ایہ سننا چاہنے آں "میں تیرے نال پیار کرنا واں" ؟ جے اوہ ایہ گل کیول اک وار آکھن، تے ایہ کافی اے – اوہناں نوں ایہ گل فیر کدی آکھن دی لوڑ نہیں؟ اسی ایس توں کدی وی سرکھشت محسوس نئیں کردے۔ اسی ایہ گل وار وار سننا چاہنے آں، ہے کہ نہیں؟ تے اسی کدی وی اوس پدھر تیکر نہیں اپڑدے جتھے اسی ایہ کہہ سکئیے، "ہن تینوں مینوں ایہ دسن دی کوئی لوڑ نہیں۔ مینوں ایس گل دا پتہ اے۔" تے ایس لئی جدوں اسی حرص دی گل کرنے آں، ایہ حرص کیول دولت اتے مادی شیواں بارے ہی نہیں۔ اسی پیار دے وی بھکے آں، اتے ساڈے وچوں چوکھے توجہ دے بھکے نیں۔ ایہ اسی نکے نیانیاں وچ بوہت ویکھنے آں۔ تے ایہ اک تانا بانا اے: جے اسی بوہت سارا مال اسباب اکٹھا کر لئیے، تے اسی سرکھشت ہو جاواں گے۔ پر ایس نال کدی گل نئیں بندی۔

دوجا تا نا بانا غصہ اتے نفرت اے: "جے میں کجھ ہانی کارک شیواں نوں دفع دور کر دیاں، تے فیر میں سرکھشت محسوس کراں گا۔" پر اسی کدی وی سرکھشت محسوس نہیں کردے؛ اسی ہمیش خطرہ محسوس کرنے آں؛ اتے اسی ہر ویلے ہشیار رہنے آں کہ کدرے کوئی پرش اجیہا کم نہ کرے جو سانوں چنگا نہیں لگدا – تے فیر اسی غصے ہو جانے آں اتے اوہناں نوں نسا دینے آں۔ کدی کدار ایس دا اثر پُٹھا وی ہو سکدا اے۔ میرے دل وچ اک اجیہے سمبندھ دی ادھارن آ رہی اے جس وچ دوجا منکھ، ساڈے خیال وچ، سانوں پوری توجہ نہیں دے رہیا، سانوں پورا سمے نہیں دے رہیا، تاں اسی اوس اوپر چیکنے آں۔ اسی غصہ وچ آ کے چیکنے آں، "توں مینوں پوری توجہ نہیں دے رہیا! تینوں میرے نال زیادہ سمے بتانا چاہیدا اے!" وغیرہ وغیرہ۔ ایس دا نتیجہ کیہ نکلدا اے؟ عام طور تے اوہ ہور وی دور نس جاندے نیں۔ یا اوہ ساڈے تے بڑا احسان کردے نیں تے کجھ چر ہور رک جاندے نیں، پر تسی ویکھ سکدے او کہ اوہ ایس توں شانت نئیں۔ اساں ایہ کویں سوچ لیا کہ جے اسی کسے اوپر غصہ کراں گے تے اوہ سانوں ہور وی پسند کرن گے؟ اصلوں بڑی فضول گل اے، ہے کہ نہیں؟ ایہ بوہت سارے کل وتر جو اسی اپنے آپ نوں چوکھا سرکھشت بناون لئی ورتنے آں ایہناں نال کم ہور وی وگڑ جاوندا اے۔ 

اک ہور کل وتر جو اسی ورتنے آں اوہ ہے کنداں الارن دا۔ ایس دا مڈھ ساڈا بھولپن اے۔ کسے بھوں اسی انج سوچنے آں کہ جے اسی سمسیا نال نہ نبڑئیے تے یا تے ایس دا وجود ہی نئیں ہے یا فیر ایہ آپوں ہی ٹُر جاوے گی۔ "میں ایس بارے کجھ نہیں سننا چاہندا" – ایس طراں دا ڈھو ڈھب، تے تسی کند کھلار دیندے او۔ پر انج دا بھولپن وی کم نہیں آوندا۔ تہاڈے سمسیا نوں نہ پچھانن یا اوس نوں امن جوگ کرن نال اوہ غائب نہیں ہو جاوے گی۔ 

تاں ایہناں ہانی کارک جذبیاں ہیٹھ ، ہوندا ایہ ہے کہ اسی ون سونّے نقصان پوہنچان والے کرم کرنے آں۔ اسی چیکنے آں۔ اسی کسے نوں سٹ وی مار سکنے آں۔ جے تسی انج محسوس کرو، "میں وچارہ، میرے کول تے کجھ وی نہیں،" تے ہو سکدا اے تسی کوئی شے چوری کرو، ایہ سوچ کے کہ ایس توں تہانوں کوئی فیدہ پوہنچے گا۔ یا میں اک ادھارن بارے سوچ رہیا واں جدوں کہ میں بھارت وچ کئی سال رہیا۔ ہندوستاں کیڑے مکوڑیاں دا دیس اے – اوتھے ڈھیراں دے حساب نال کیڑے نیں، ہر قسم دا کیڑا جو تسی سوچ سکدے او۔ تسی اوہناں ساریاں نوں مار نہیں سکدے۔ تسی ایہ جنگ کدی نہیں جِت سکدے۔ اوس دا اکو ہی حل ہے کہ اوہناں نال رہنا سکھ لو۔ جے تسی اپنے کمرے وچ بوہت سارے کیڑے پسند نہیں کردے تے تسی مچھر دانی لا کے سوندے او – تہاڈے آلے دوالے اک جالی اے تے تسی ایس اندر محفوظ او۔ ایہ اک شانت اوپا اے، بجائے ایس دے کہ تسی اک سفاری اوپر ٹُر پوو، کمرے دے سارے کیڑیاں دا شکار کرن، تے انج تسی ساری رات جاگ کے بِتاو گے کیونکہ اوہناں نے تے کدی نئیں مُکنا۔ بوئے ہیٹھ ہمیش تھوڑی جنی موری ہندی اے، یا باریاں چنگی طراں بند نہیں ہوندیاں – تے ایس پاروں ہور دے ہور کیڑے لگے آوندے نیں۔ پر اوہ ہانی کارک جذبہ ضرور جنم لیندا اے: "میں ایہناں توں جان چھڈا کے ہی چین لواں گا!" 

تباہ کرن والے سبھاو دے کئی روپ نیں۔ جھوٹ بولنا، سخت بول بولنا، بدکاری، زنا بالجبر – ایہ سب شیواں موجود نیں۔ تے جدوں ساڈا سبھاو ہانی کارک ہوندا اے، ، ایس توں سوگ جنم لیندا اے – سوگ نہ صرف ہوراں لئی سغوں ساڈے اپنے لئی وی۔ جے تسی ایس اوپر گوہ کرو، بدھ مت خون کرن نوں سختی نال منع کردا اے، ہے کہ نہیں؟ تے ایتھے معاملہ ایہ ہے کہ جے تہانوں ہر اوس شے نوں مارن دی عادت پے جاوے جو تہانوں چنگی نہیں لگدی – جویں کہ مچھر، مثال دے طور تے – تے ایہ تہاڈا سدھا جواب ہووے گا، ہے کہ نہیں؟ تے ایہ کیول خون کرن بارے ہی نہیں۔ جے سانوں کوئی شے پسند نہیں، تے اسی ایس نوں زور دی چپیڑ مارنے آں، ایہ منہ زبانی وی ہو سکدی اے، ایہ شریر نوں سٹ مارن دی گل وی ہو سکدی اے، یا ایہ جذبے نوں ٹھیس پوہنچانا وی ہو سکدا اے – بجائے ایس دے کہ ایس نال شانت طریقے نال نبڑنا سکھئیے۔ 

کدی انج وی ہوندا اے کہ تہانوں کسے جاندار نوں مارنا پے جاوندا اے۔ مثال دے طور تے، ایہو جئے کیڑے وی ہوندے نیں جو فصل نوں کھاندے نیں؛ یا بماری پھیلان والے کیڑے، وغیرہ۔ بدھ مت پاگلاں دا دھرم نئیں ہے۔ پر تہانوں ایس بارے بھولا وی نہیں ہونا چاہیدا۔ ایس کم نوں غصے اتے نفرت دے بغیر کرو – "میں ایہناں ملیریا دے مچھراں نال نفرت کرنا واں!" اتے ایس دا جو منفی نتیجہ نکلے گا اوس بارے تہانوں بھولپن دا وکھالا نہیں کرنا چاہیدا۔اک سدھی سادی جیہی ادھارن دے طور تے: جے اسی ساری سبزیاں اتے پھلاں اوپر کیڑے مارن والی دوا چھڑکئیے – تے اسی وی تے اوس نوں کھانے آں، تے ایس توں روگ لگ سکدا اے۔ تاں ایس دے بھیڑے نتیجے وی نیں۔ ایتھے گل ایہ ہے کہ، اپنی مڈھلی گل توں شروع کردیاں ہوئیاں، ساڈے طریقیاں وچ اچار ونت، سمادھ اتے صحیح سرت رلت نیں جس وچ پیار اتے درد مندی وی شامل اے۔  

زندگی وچ سمسیاواں توں بچن لئی اسی ایہ روک تھام والے گر کس طراں ازمائیے؟ پہلی پدھر، پہلا کم جو اساں کرنا اے، اوہ اچار ونت دا پریوگ اے، جس دا مطلب بھیڑے چج چالے توں پرہیز اے۔ بھیڑے وہار دا مطلب ایہناں ہانی کارک جذبیاں ہیٹھ کرت کرنا اے – غصہ، حرص، لگاوٹ، ساڑ، بھولپن، غرور وغیرہ۔ ایس دا مطلب ایہ ہے کہ جدوں وی اسی تباہ کرن والا چج چالہ اپناون لگئیے، اسی صاف صاف ایہ آکھئیے، "نہ، میں ایہ کم نہیں کرنا۔" 

جدوں میں تیری کسے غلطی اوپر تیرے تے چیکن لگاں، تے میں جاننا واں کہ چیکن نال کم ہور خراب ہوندا اے۔ میں تیری غلطی یا تے ٹھیک کر دیاں گا یا فیر جو کم خراب ہویا اوس نال نبڑ لواں گا، پر چیکن نال کم ہور خراب ہوندا اے، ہے کہ نہیں؟ اچیچ جے میں تینوں گالاں کڈاں – اوس نال بے شک کم ہور وگڑے گا۔ تے اچار ونت دا مطلب ایہ ہے کہ جنی چھیتی ہو سکے ایس گل نوں دھیان وچ لیاونا، سغوں ایس توں وی پہلاں کہ اسی جبراً بھیڑا ڈھو ڈھب اپنائیے۔ انج دا وہار اپناون دی اکساوٹ موجود اے تے اسی انتر کرنے آں: "ایس توں اکا ہی کوئی فیدہ نہیں ہونا،" تے اسی اوس اکساوٹ دے ہیٹھ عمل کرن توں باز رہنے آں۔ 

ہن ایتھے اسی ایہ وی نہیں کہہ رہے کہ تسی اپنے غصے نوں اپنے اندر دب کے رکھو، تے ایہ تہانوں کھا جاوے، اتے تسی ایس نوں دبدے رہو حتیٰ کہ تسی اک دن پاٹ جاؤ۔ ایہ ول ٹھیک نہیں۔ جے اسی ایس نال نہ نبڑئیے اتے ایہ اندر ہی اندر ابالے کھاندا رہوے – پر ایس نوں کسے ہور جی اوپر نہ کڈ دیو۔ کند وچ مکہ مارن نال تہاڈا اپنا ہتھ ہی ٹٹے گا، ایس لئی ایہ وی مورکھ پن اے۔ تے ایس پاروں تسی ایس نوں کسے ہور طریقے نال کڈدے او، ہے کہ نہیں؟ کسے تکئیے وچ مکہ مارو، یا گھر دے سارے فرش دھو مارو – ایس طراں دی کوئی "ماں والی مت" والا غصے نال نبڑن دا ول، در اصل گھر دا کوئی بھارا کم کرنا، لمی دوڑ لانا یا کثرت گھر جاکے تگڑی کثرت کرنا، ایہ سب غصے والی بھیڑی شکتی نوں گھٹ کرن وچ مدد کردے نیں۔ 

جے اسی انج دا چج چالہ اپناون دی عادت پا لئیے، تے جدوں اسی تباہ کرن والا سبھاو اپناون دا اُلار محسوس کرئیے، اودوں اسی اپنے اوپر قابو رکھئیے، تے ایتھے جو شے اسی کم وچ لیا رہے آں اوس نوں "نکھیڑلی پچھان" کہندے نیں۔ اسی فیدہ مند اتے ہانی کارک وچکار انتر کر رہے آں۔ اتے ایس دی بنیاد اوپر اسی شانت رہنے آں تے کیول غصے نوں دب کے نہیں بیٹھے رہندے۔ تاں موٹی گل جو اسی ایتھے پنگر رہے آں اوہ ہے "من دی جاگرت۔" ایس دا مطلب ہے "چیتا کرنا۔" ایہ من دی گوند اے جو اچار ونت نوں جوڑ کے رکھدی اے – میں کیہ کرنا چاہناں واں، میں زندگی وچ کیہ بننا اے، میں زندگی وچ کیہ کرنا اے – ایہناں گلاں نوں پھڑ کے رکھنا تے ایہناں نوں نہ بھلنا۔ ایہ ہے من دی جاگرت۔ ایہ انج کہن والی گل اے کہ "ہشیاری نال چیتا رکھنا۔"

اسی چوکھا ہشیار تے خبردار رہن دی کوشش کرنے آں۔ "بدھا" شبد دا مطلب ہے کہ "اوہ جو کہ بالکل چوکنا ہووے۔" اسی اپنے جذبیاں بارے جو اسی محسوس کر رہےآں ہشیار رہنے آں، ساڈے من وچ جنم لین والیاں اکساوٹاں بارے ہشیار رہنے آں جو سانوں اِنج یا اُنج دے کرم دی شہ دواندیاں نیں، اتے اسی جتن کرنے آں کہ ایہناں دے غلام نہ بنئیے، پر چیتا رکھنے آں کہ، صحیح سرت نال، اسی اپنا فعل چن سکنے آں۔ میں بھیڑے موڈ وچ ہاں،ایس نوں بدلیا جا سکدا اے؛ میں ایس نوں بدلن لئی کجھ کر سکنا واں۔ 

کدی کدار بھیڑے موڈ دا اوپا کرنا بڑا سوکھا ہوندا اے۔ اک سدھا سادہ طریقہ ایہ ہے کہ "روندے بالڑ نوں سلا دیو۔" اسی اک نیانے سمان ہاں جو لمے چر توں جاگ رہیا اے  تے – "واں واں" – ہر ویلے رو رہیا اے، وغیرہ۔ جدوں ساڈا مزاج وگڑیا ہووے اسی وی انج دا وہار رکھنے آں۔ تاں لیٹ جاؤ، ذرا اکھ لا لو، سوں جاؤ۔ جدوں اسی سوں کے اٹھنے آں تے عام طور تے دَشا چنگی ہوندی اے۔ 

یا جے تہاڈا کسے نال جھگڑا چل رہیا اے، اتے ایہ کسے ڈاڈھی بھیڑی پدھر تے جا اپڑیا اے – تے ایس حالت وچ تسی جاندے او کہ دوجا بندہ تہاڈی گل نہیں سن رہیا تے نہ ہی تسی اوس دی گل سن رہے او۔ انج دے موقع تے عقل دی گل ایہ ہے کہ گل بات بند کر دتی جاوے – "چلو ایس اوپر فیر گل کراں گے جدوں اسی دونویں ٹھنڈے پے جائیے" -  اتے سیر لئی نکل جاؤ یا انج دی کوئی شے، تاں جے ٹھنڈ پے جاوے۔ 

ایہ بڑے سدھے سادے طریقے نیں۔ بدھ مت اصل وچ ایس توں ڈاڈھے ڈوہنگے ول وی سکھاندا اے، پر ایہ شروعات اے۔ سانوں اوہناں طریقیاں دا ورتو کرنا چاہیدا اے جو اسی در حقیقت کر سکنے آں۔ پر اصل پربھاوت شے اصول اے، اتے اصول ایہ ہے کہ کسے سمسیا دے سبب اوپر گوہ کرنا اتے اوس سمسیا اوپر قابو پاون لئی کجھ کرم کرنا۔ کیول سمسیا دا شکار ہو کے نہ بیٹھے رہو۔ اک حساب نال، جو تہاڈی حیاتی وچ ہو رہیا اے اوس نوں قابو وچ رکھو۔ 

ہن جے اسی من دی اجیہی جاگرت پیدا کر لئیے جس راہیں سانوں اپنے ڈھو ڈھب دے چنگے ماڑے دی پچھان ہووے، جے اسی جو بیت رہیا اے اوس اوپر توجہ دے سکئیے اتے ایس گل دا چیتا رکھئیے کہ اساں کس طراں دا و ہار رکھنا اے اتے جے اسی پلیکھے وچ ہوئیے تے اوس نوں ٹھیک کر سکئیے – جے اسی ایہ کجھ کر سکئیے کہ اساں اپنے شریر توں کیہ کم لینا اے، اساں کس طراں بولنا اے، تے ایس طراں اسی اپنے من دا پریوگ کرن دی شکتی وی پیدا کر لاں گے، کہ جس توں ساڈے وچار جنم لیندے نیں۔ 

تے جدوں اسی انج چنتا وان ہونے آں، انج دی سوچ رکھنے آں: "میں وچارہ۔ میرے نال کسے نوں موہ نہیں،" وغیرہ، وغیرہ؛ انج دیاں شیواں، تے اسی کہنے آں، "چھڈ پراں! میں ایہ اپنے اوپر ترس کھان، اتے فکر کرن دی راہ نئیں پھڑنی، وغیرہ۔ ایس توں مینوں سوگ دے علاوہ ہور کجھ نہیں لبھنا،" تے اسی اپنا دھیان کسے چنگی گل ول موڑنے آں۔ کیول ویہلے بیٹھ کے فکر کرن توں چنگے ہور کئی کم نیں جو اسی اپنے شریر اتے اپنے من نال کر سکنے آں۔ ایہ سوچن نالوں کہ ہر معاملہ کنا وگڑ سکدا اے جویں کہ اسی چنتا کر رہے آں، ہور کئی چنگیاں گلاں نیں جنا بارے اسی سوچ سکنے آں۔ کیونکہ، جویں کہ تسی ویکھ رہے او، اسی ایتھے سمادھ پنگرن دا جتن کر رہے آں تا کہ جدوں ساڈا دھیان کسے ہور پاسے ٹر جاوے تے اسی اوس نوں واپس لیا سکئیے۔ 

مثال دے طور تے، جدوں اسی کسے نال گل کر رہے ہوئیے اتے ساڈا من آوارگی دا شکار ہون لگے – ضروری نہیں کہ ایہ کوئی فکر والی گل ہی ہووے، ایہ وی ہو سکدا اے: "ایہنے کدوں بولنا بند کرنا اے؟" یا "میں اج شام نوں کیہ کھاواں گا؟" ایہ کوئی وی گل ہو سکدی اے – تے اسی دوجے بندے دی گل اوپر توجہ دینی بند کر دینے آں، یا اسی اپنے دماغ وچ اوہناں بارے گلاں بنانیاں شروع کر دینے آں: "ایہ جو کہ رہیا اے ایہ پاگل پن اے،" تے اسی اپنی توجہ واپس لیاونے آں اتے کیول اوہناں دی گل اوپر گوہ کرنے آں۔

 ایہ سمادھ دا بڑا کم دا پریوگ اے، پر ایس لئی اچار ونت دی لوڑ اے؛ تے اسی ایہ اچار ونت ایس حساب نال پیدا کرنے آں، پہلاں اپنے شریر دے اتے زبان دے وہار نال۔ جدوں تسی ایس کلا نوں پنگر لوو اتے اپنا دھیان موڑ کے واپس لے آؤ اتے کسے بھل پلیکھے نوں سدھا کر لوو، تے فیر تسی اوس نوں ہر قسم دی دَشا وچ ورت سکدے او۔ ایہ اصلوں ات حدل سہائیت اے۔ مثال دے طور تے، تسی ایس بارے ہشیار ہون لگ پیندے او کہ تہاڈے شریر دا ڈھب کس طراں دا اے۔ جے تہاڈے موہڈے آکڑے ہوئے تے کھڑے نیں، اتے تہاڈی دھون وی آکڑی ہوئی اے، وغیرہ – جے تسی چوکنے او ا تے تسی ایس نوں ویکھ سکدے او، تے فیر تسی اپنے موڈھیاں نوں نیواں کر کے ڈھلا چھڈ دیندے او۔ ایہ کیول توجہ دین دی گل اے، چیتا رکھنا تے اوس بارے کجھ کرنا۔ جے تسی بوہت زیادہ جوش وچ آون لگو، اتے انج دا وہار اوس دَشا وچ اکا ہی بھیڑا ہووے، اتے تسی کسے نال اُچی اُچی اتے غصے نال بولنا شروع کر دیو، تسی ایس نوں محسوس کردے او  تے ایس نوں بدلی کر دیندے او۔ تسی شانت ہو جاندے او، جویں اپنے موڈھے ڈھلے کر لینا، پر ایہ کم تسی شکتی دی پدھر اوپر کردے او، جذبیاں دی پدھر اوپر۔ 

ایہناں دھرم دے طریقیاں دی زندگی وچ پریوگ دی ایہ ساری دی ساری خفیہ گل اے۔ بس ایہناں نوں یاد رکھو ا تے اینا کو اچار ونت پیدا کرو کہ کر گزرو، ایہناں دا ورتو کرو۔ اتے ایہ کم تسی بھلا مانس بنن لئی یا اپنے ادھیاپک نوں خوش کرن لئی یا انج دی کسے گل لئی نہیں کرنا۔ تسی ایہ کم سمسیاواں توں بچن لئی کردے او – مصیبتاں توں – کیونکہ تسی جاندے او کہ جے تساں ایس بارے کجھ نہ کیتا تے تسی اپنے آپ نوں ترس لائق بنا لو گے، اتے ایہ کوئی منو رنجن والی گل نہیں، ہے کہ نہیں؟ ایس لئی اساں اپنے اچار ونت نوں اپنے من دے سمادھی انگ ول ورتنا اے – ایتھوں تیکر کہ اپنے احساس نال نبڑن لئی وی۔ بے شک احساس نال نبڑنا زیادہ اوکھا اے۔ پر جویں میں آکھیا، کہ جے تسی چوکھے جوش وچ آ رہے او تے تسی شانت ہو جاؤ۔ 

اک وار جدوں تسی سمادھ نوں پنگر لوو، کسے وی پدھر تک، تے فیر جس شے اوپر تساں اپنی توجہ قائم رکھنی اے اوہ جو کجھ ہو رہیا اے اوس دی صحیح سرت اے۔ اسی حقیقت بارے کئی قسم دے پلیکھے وچ ہونے آں، ساڈا وجود کس طراں اے، ہور لوکاں دا وجود کس طراں اے، دنیا دا وجود کس طراں دا اے – تے ایس پلیکھے کارن ، ساڈے غیر حقیقت بارے ون سونًے وچار ہوندے نیں، ہے کہ نہیں؟ اسی سوچ سکنے آں: "میں کسے کم دا بندہ نہیں۔ میں نکما واں۔" یا اسی ایہ سوچ سکنے آں: "میں جگ وچ اک انمول شے ہاں۔" اسی ایہ وی سوچ سکنے آں: "میں وچارہ۔ میرے نال کوئی پیار نہیں کردا۔" پر جے اسی ہر کسے نوں تکئیے جو ساڈی حیاتی وچ ہے، تے اوس دا مطلب ایہ ہووے گا کہ میری ماں نے کدی میرے نال پیار نہیں کیتا، میرا کتا مینوں پیار نہیں سی کردا،  - میرے نال کدی کسے نوں موہ نہیں سی۔ ایہ گل اکا ہی سچ نہیں۔

 تے اسی ایہو جئے جھوٹے وچاراں نوں جنم دے رہے آں اتے اسی ایہناں نوں سچ جاننے آں؛ ایہ بوہت ہی بھیڑی گل اے۔ اسی سوچنے آں کہ اسی دیر نال کدرے پوہنچئیے، یا کسے طے شدہ وقت اوپر اکا ہی نہ اپڑئیے، تے ایس نال کوئی فرق نہیں پیندا: "تہاڈے اندر محسوس کرن دی کوئی یوگتا نہیں،" ہے کہ نہیں؟ تے انج تسی ہوراں بارے ڈاڈھے بے حس ہوندے او۔ پر ہر کوئی احساس رکھدا اے، جویں کہ میرے اندر احساس موجود اے۔ کوئی وی امن جوگ دا سلوک پسند نہیں کردا۔ کوئی وی ایہ چنگا نہیں جاندا کہ اوس نوں کسے نے ملنے دا وقت دتا ہووے تے دوجا پرش نہ کال کرے یا دیر نال پوہنچے۔ کوئی وی ایہ پسند نہیں کردا۔ تے اساں اپنے دھیان تے سمادھ دا ورتو کر کے ایہناں جھوٹے وچاراں اوپر قابو پانا اے اتے ایہو جئی فضول گلاں دی روک اے، مثلاً، ساڈے بے حس وہار بارے جس وچ اسی کسے نوں دکھ نہ دئیے ، کیوں کہ ایہ ہی اصل وچ ساڈے مسلیاں دا ڈوہنگا سبب اے: "میں سارے جگ دا محور ہاں۔ میری گل ہمیش منی جانی چاہیدی اے۔ میں سب توں زیادہ پربھاوت ہاں۔" صاف ظاہر اے کہ ایہ کیول اک کلپنا اے۔ کوئی وی منکھ سب توں پربھاوت نہیں اے۔ پر اپنی کلپنا نوں سچ منن دی بنیاد اوپر ساڈا وہار خود غرضی والا ہوندا اے۔ تاں جے اسی خود غرضی اوپر قابو پانا چاہنے آں تے سانوں اوس کلپنا نوں توڑنا پرکھنا پوے گا اتے ایس نوں روکنا ہووے گا۔ بھاویں اسی ایہ محسوس کرئیے وی کہ میں جگ دا محور ہاں اتے اکلا میں ہی وجود رکھنا ہاں (کیونکہ جدوں میں اکھ میٹ لینا واں تے میرے سر وچ ایہ اک اواز آوندی اے، اتے مینوں ہور کوئی منکھ نظر نہیں آوندا، تے ایس پاروں انج لگدا اے کہ میں اکلا ہی وجود رکھنا ہاں)، سانوں ایہ چیتا رکھنا چاہیدا اے کہ ایہ اک پلیکھا اے تے اساں ایس اوپر یقین نئیں رکھنا: "ایہ انج ہے نئیں بھاویں انج لگدا اے۔"

ایس گل نوں ہر ویلے دھیان وچ رکھنا سچی راہ اے، مہاتما بدھ نے آکھیا، اپنے سارے دکھاں دا اوپا کرن لئی ۔ جے سانوں انج دی صحیح سرت ہر ویلے ہووے ، تے فیر سانوں کوئی پلیکھا نہیں ہووے گا۔ اتے جے سانوں کوئی پلیکھا نہ ہووے، سانوں غصہ نہیں چڑھے گا؛ سانوں نہ ہی لگاوٹ ہووے گی تے نہ ہی حرص، وغیرہ۔ اتے جے ساڈے اندر ایہ پریشان کرن والے جذبے نہیں ہوون گے تے اسی ہانی کارک وہار نہیں اپناواں گے۔ اتے جے ساڈا وہار ہانی کارک نہیں ہووے گا تے فیر اسی ہوراں لئی تے اپنے لئی سمسیاواں پیدا نہیں کراں گے۔ ایہ زندگی وچ مسلیاں نال نبڑن دا بنیادی بودھی طریقہ اے۔ 

جے اسی خوش باش سمبندھ دی آشا کرنے آں، تے فیر سانوں ایہ جاننا چاہیدا اے:

• میں اک انسان ہاں۔ تسی اک انسان ہو۔ ساڈے سب دے احساس سانجھے نیں، وغیرہ۔
• ہر پرش وچ کجھ گن ہوندے نیں۔ ہر پرش وچ کجھ کمزوریاں وی ہوندیاں نیں۔ میرے و چ وی نیں تے تہاڈے و چ وی نیں۔
• کوئی وی چٹے گھوڑے تے سوار شہزادہ یا شہزادی نہیں اے۔

کیا تہاڈی کہانیاں وچ انج دی مورتاں ہین؟ اسی ہمیش اُتم ساتھی نوں لبھدے آں، اوہ جیہڑا چٹے گھوڑے اوپر سوار ہووے، پر اوہ جناں پریاں دی کہانی اے۔ ایس دا کوئی وجود نہیں، پر اسی ایس بارے سوچ رہے آں۔ اوس کہانی نوں سچ منن دے کارن ، اسی سوچنے آں کہ ایہ ہی اوہ شہزادہ یا شہزادی اے، اتے جدوں اوہ اوس طراں دے ثابت نہیں ہوندے تے اس اوہناں اوپر غصہ کرنے آں، اتے کدی کدار اسی اوس نوں رد کر دینے آں۔ تے فیر اسی اگلا ہون والا ساتھی لبھن ٹر پینے آں کہ اوہ اصلی شہزادہ یا شہزادی اے۔ پر سانوں کدی وی ساڈا شہزادہ یا شہزادی نہیں ملدی، کیوں کہ انج دی کوئی شے وجود ہی نہیں رکھدی۔

تاں ایس لئی جے اسی بھلے سمبندھ چاہنے آں، تے فیر سانوں حقیقت دی منوتی کرنی چاہیدی اے۔ تے حقیقت ایہ ہے کہ، جویں میں آکھیا، کہ ہر بندے وچ کجھ چنگیاں گلاں ہوندیاں نیں تے کجھ ماڑیاں، تے اساں رل مل کے رہنا سکھنا اے، اتے کوئی انسان وی جگ دا محور نہیں اے۔ نالے اوہ مڈھلا سبق جیہڑا تہانوں ہر دھرم وچ ملدا اے یا کسے وی انسانیت پسند فلسفے وچ، جو خدا ترسی، فکر مندی، پیار وغیرہ اے؛ صبر کرنا سکھو، دریا دلی وکھاؤ، معاف کر دیو۔ ہر دھرم اتے ہر انسانیت پسند فلسفہ ایہ ہی گل سکھاندے نیں، اتے بدھ مت وی ایہو ہی دسدا اے۔

ساڈے کم تے وی لوکاں نال سمبندھ وچ ایہو اصول لاگو ہوندے نیں۔ جے تسی اپنے دفتر وچ ساتھیاں نال مہر نال پیش آؤ (یا جے تسی لوکاں نوں ملازم رکھدے او، تے جے تسی اپنے ملازماں نال مہر دا وہار رکھو)، تے تہاڈا کاروبار ودیہ چلے گا۔ جے تسی کسے دکان تے کم کردے او، تے جے تسی اپنے گاہکاں نال مہر نال اتے ہنس کے بولو، تے سارا واتا ورن بڑا خوشگوار ہووے گا، ہے کہ نہیں؟ اتے جے کوئی لین دین وچ ایماندار ہووے – لوکاں نوں دھوکہ نہ دیوے – تاں وی کم بڑا سوتر چلے گا۔ ایس دا ایہ مطلب نہیں کہ اسی منافع نہ کمائیے اتے کھٹی نہ کھٹئیے، اصل گل ایہ ہے کہ لالچ نہ کرئیے۔

اتے جدوں لوکی ساڈے نال دھوکہ کرن – کیونکہ ہر کوئی انج دا وہار نہیں رکھے گا – خیر، تسی کیہ توقع کردے او؟ پر بدھ مت دے انوسار اسی ایہناں نوں بھیڑے لوکی نہیں آکھاں گے؛ اسی کیول ایہ آکھاں گے کہ ایہ پلیکھے وچ نیں۔ ایہ پلیکھے وچ نیں۔ اوہ ایہ نہیں جاندے کہ انج دا سبھاو اوہناں لئی ہور مصیبتاں پیدا کرے گا: کوئی وی اوہناں نوں چنگا نہیں جانے گا۔ ایس لئی اوہناں نال نفرت دی تھاں درد مندی نال پیش آون دی لوڑ اے۔ جے اسی اوہناں نال درد مندی دا وکھالا کرئیے اتے صبر کولوں کم لئیے، تے جدوں اوہ سانوں دھوکہ دین تے اسی جذباتی طور تے دکھی نہیں ہوواں گے، تے نالے اسی اگلے لوکاں نال معاملہ کرن وچ چوکھی احتیاط ورتئیے تا کہ فیر ساڈے نال دھوکہ نہ ہو جاوے۔ پر تسی لوکاں کولوں کیہ توقع رکھدے او؟ بوہت سارے لوکی انج ہی ہوندے نیں۔ ایہو ہی حقیقت اے۔ ساڈی سوچ ایہ ہے کہ ہر بندہ ایماندار اے۔ ہر کوئی ایماندار نہیں اے! ایہ بڑا ودیہ ہوندا جے ہر کوئی ایماندار ہوندا، پر ہر کوئی انج دا نہیں اے۔ تاں کم از کم سانوں ایماندار ہونا چاہیدا اے۔ 

ہن سوال ایہ ہے کہ ایہناں طریقیاں نوں کم وچ لیاون لئی کیا ساڈے لئی اک بودھی روحانی سمادھ اتے واتا ورن اپناونا ضروری اے؟ ایہ کوئی ضروری نہیں۔ ایہناں سب شیواں اوپر عمل کرن لئی اک پکی روحانی راہ اوپر چلنا ضروری نہیں۔ تقدس مآب دلائی لاما ہمیش لادینی سنسکار اتے انسانی سنسکاراں بارے گل بات کردے نیں – مہربان ہونا، ہور ہشیار ہونا، بھولے نہ بننا، خیالاں دی دنیا وچ نہ رہنا، وغیرہ وغیرہ۔ ایہ عام مت ہ ے جس اوپر کوئی وی چل سکدا اے۔ 

اتے جدوں اسی سمادھ دی گل کرنے آں، تے اسی گوہ کرن دے اک طریقے بارے گل کر رہے آں جس وچ اسی بیٹھ کے سوچنے آں، اتے جے ساڈا دھیان ونڈن لگے تے اسی اوس نوں واپس لے آونے آں۔ تے تسی ایہ کم سمادھ راہیں کر سکدے او جس وچ تسی بیٹھ کے کسے بدھا اوپر یا اپنے ساہ اوپر گوہ کردے او، پر تسی ایہ کم کوئی کتاب پڑھدے ہوئے یا کھانا پکاندے ہوئے، یا جو کجھ وی کردے ہوئے وی کر سکدے او۔ جدوں تسی کھانا پکاؤ تے کیول پکان اوپر ہی توجہ دیو، تے جے تہاڈا من پٹھے سدھے خیالاں وچ بھٹک جاوے، تے ایس نوں پھڑ کے واپس کھانا پکان اوپر لے آؤ۔ ایس لئی کسے باقاعدہ بودھی سمادھ دی لوڑ نہیں۔ ایہناں سوچ اتے فعل دے فیدہ مند طریقیاں نال جانکاری پراپت کرن دے ات حدل طریقے نیں، جس وچ کسے باقاعدہ بودھی ماحول یا رسم رواج نوں اپنان دی لوڑ نہیں۔ 

تاں ایہ ہے طریقہ جس نال اسی دھرم دا ورتو کرنے آں – روک تھام دی تدبیراں – تا کہ اسی سمسیاواں توں بچے رہئیے۔ تہاڈے سوال کیہ نیں؟

ایہ جاندے ہوئے کہ ساڈے اندر کیہ ہو رہیا تے باہر کیہ ہو رہیا اے

  مسلیاں توں بچن لئی، کیا ساڈا ہر ویلے سرت قائم رکھنا ضروری اے؟

اک پرت توں ایہ گل ٹھیک اے۔ پر ایہ ہی پوری کہانی نہیں۔ اسی کسے اوپر چیکن اتے اوس نوں مارن اوپر پوری توجہ دے سکنے آں، مثال دے طور تے، تاں ایہ ہی ساری کہانی نہیں۔ سانوں ایس لحاظ نال پوری طراں چوکس ہونا چاہیدا اے کہ ساڈے اندر کیہ ہو رہیا اے – ساڈے وچار، ساڈے احساس وغیرہ۔ نالے ایس بارے وی باخبر ہونا ضروری اے کہ ساڈے آلے دوالے لوکاں نال کیہ پئی بیتدی اے۔ جدوں ساڈے گھر دا کوئی جی یا ساڈا کوئی مِتر یا کوئی ہور گھر آوندا اے، تسی ویکھدے او کہ ہورے اوہ ڈاڈھا تھکیا ہویا اے۔ تہانوں ایس بارے چوکنا ہونا چاہیدا اے۔ اوہناں نال کسے ضروری مسلے اوپر گل کرن دا ایہ کوئی ٹھیک سمے نہیں اے – اوہ تھکے ہوئے نیں۔ تاں ایس پاروں تہانوں ہر ویلے اپنے آلے دوالے بارے خبردار اتے ہشیار تے متوجہ رہنا چاہیدا اے۔ کیول ایہ ہی نہیں کہ میری دَشا کس طراں دی اے سغوں ایہ وی کہ ہوراں نال کیہ ہو رہیا اے۔ 

تاں اسی کیول اپنے بارے دھیان کرن دی حد پار نہیں کردے تے ہوراں ول کوئی توجہ نہیں دیندے؛ یا دوجا روپ، جس وچ کیول دوجیاں اوپر توجہ دئیے تے اپنے آپ نوں امن جوگ کر دئیے۔ ایہ وی اک ات دی حد اے جس توں بچنا ضروری اے۔ کجھ لوکاں نوں ایہ روگ ہوندا اے کہ اوہ کسے نوں نہ نہیں کر سکدے تے ایس پاروں اوہ ہر ویلے دوجیاں دے کم کردے رہندے نیں، اپنے گھر والیاں لئی یا ہور کسے لئی وی، اتے اوہ اینے تھک جاندے نیں کہ اوہ ڈھے پیندے نیں یا غصے وچ آ جاندے نیں۔ سانوں اپنی دَشا اوپر وی توجہ دینی چاہیدی اے اتے اپنی لوڑاں وی پوری کرنیا چاہیدیاں نیں۔ جدوں سانوں ارام دی لوڑ ہووے تے ارام کرو۔ جدوں ایہ کہن دی لوڑ ہووے، "نہ جی، مینوں افسوس اے کہ میں ایہ کم نہہیں کر سکدا۔ ایہ بوہت زیادہ اے، میرے وچ اینی ہمت نہیں،" تے "نہ" کر دیو۔ ودیہ گل ایہ ہووے گی جدوں اسی نہ کرئیے تے جے ہو سکے تے اوہناں نوں کوئی ہور حل دسئیے۔ تسی انج دی کوئی صلاح دے سکدے او: "ہو سکدا اے کہ فلاں بندہ تیری مدد کر سکے۔"

مکدی گل، ہر شے جو اندر اتے باہر ہو رہی اے اوس بارے ہشیار رہو، اتے فیر صحیح سرت اتے پیار تے درد مندی دا پریوگ کرو۔

غصے دا نبیڑ

تساں غصہ یا ہور ہانی کارک جذبیاں نال نبڑن لئی فرش تے جھاڑو دین دی صلاح دتی، پر نالے تساں ایہ وی دسیا کہ بدھ مت وچ ہور وی ڈوہنگے طریقے موجود نیں۔ کیا تسی ایہناں دی کھوج کڈن بارے کجھ اشارہ دے سکدے او؟ 

ہلا تے جے اساں تھوڑا کو ڈوہنگ وچ جانا اے، تے جدوں اسی کسے نال ناراض ہوئیے تاں غصے دے نبیڑ لئی سانوں صبر پنگرنا چاہیدا اے۔ ہن گل ایہ وے کہ صبر کس طراں پیدا کیتا جاوے؟ ایس دے کئی طریقے نیں ، پر اک طریقہ، مثال دے طور تے، "نشانہ سمان صبر" اخواندا اے: " جے میں کوئی نشانہ نہیں مِتھاں گا تے کوئی وی ایس نوں نہیں مارے گا۔" مثال دے طور تے، میں تہانوں میرے لئی کجھ کرن نوں کہنا واں، تے تسی اوس کم نوں ٹھیک طراں نہیں کردے۔ میرے لئی ایس دا اُلار ایہ ہے کہ میں تہاڈے اوپر غصہ کراں۔ یا تساں اُکا کیتا ہی نہیں۔ تاں قصور کس دا اے؟ عام طور تے ایہ میرا قصور مِتھیا جاوے گا کہ میں ایہ کم کرن توں آلکس کیتی اتے تہانوں کرن لئی آکھیا۔ تے میں کیہ توقع کرنا واں؟ جدوں تسی کسے نوں کوئی کم کرن لئی کہندے او، تے تسی کیہ توقع کردے او؟ فرض کرو کہ تسی اک دو سال دے نیانے نوں گرم چاء دا پیالہ لیاون لئی کہندے او اتے اوہ اوس نوں روڑھ دیندا اے۔ بے شک اوس نے تے روڑھنا ہی سی۔ اتے ایہ وی اوہو ہی گل اے – جدوں اسی کسے نوں کوئی کم کرن لئی آکھنے آں تے اسی کیہ توقع کرنے آں؟ 

تاں مینوں ایہ گل سمجھ آوندی اے کہ ایس سمسیا دا سبب میری سستی اے۔  تسی دوجے منکھ اوپر غصہ نہیں کردے۔ اتے مینوں ایہ پتہ اے کہ جدوں میں تہانوں کوئی کم کرن نوں کہنا واں، تے ایس دا سبب میری آلکس اے – یا میری سستی یا میرے کول سمے نہیں ہیگا، جو کجھ وی اے۔ پر اصل گل ایہ ہے کہ جدوں میں کسے نوں کجھ کرن لئی آکھاں ، تے مینوں ایہ توقع نہیں کرنی چاہیدی کہ اوہ اوس کم نوں بالکل ٹھیک کرن گے – یا جویں کہ میں کرنا واں، بھاویں اخیر پتہ لگے کہ اوہ ول وی ٹھیک نہیں۔ میں وی غلطی کرنا واں۔ اتے جے میں کراں اتے اوس وچ غلطی کراں، تے مینوں اپنے اوپر غصہ کرن دی کوئی لوڑ نہیں۔ "میں کامل نہیں آں – کوئی وی کامل نہیں اے – تے بے شک میں وی غلطیاں کرنا واں۔" تاں تسی حقیقت دی منوتی کر لیندے او۔ "میں انسان ہاں؛ انسان غلطیاں کردے نیں: میں وی اک غلطی کیتی۔" اتے جے میں ایس نوں ٹھیک کر سکاں، تے میں کرلواں گا۔ میں اپنے آپ تے غصہ نہیں کردا۔ اپنے آپ اوپر غصہ کرن دی کوئی تُک نہیں۔ جے میں ایس نوں ٹھیک کر سکاں تے میں کر لینا واں۔ جے میں نہ کر سکاں، تے گل مک گئی – ایس نوں چھڈ دیو تے اگوں توں ایس طراں دی غلطی فیر نہ کرنا۔ 

غصے نال نبیڑ دی اک چوکھی ڈوہنگی پدھر ایہ ہے کہ اسی اپنے بارے حقیقت نوں سمجھئیے۔ ہن میں بڑی سادی پدھر دی گل کر رہیا واں، پر سادی پدھر اوپر وی ایہ بوہت فیدہ مند اے۔ "میں جگ دا محور نہیں آں۔ میری ہی گل کیوں ہمیش منی جاوے؟ کیوں؟ میرے وچ ایہو جئی کیڑی خاص گل اے کہ ہمیش میری ہی گل منی جاوے اتے ہوراں دی گل نہ منی جاوے؟" ایہو جیہے وچاراں نال تسی اک ٹھوس "میں" دا روپ بناوندے او جو کہ دنیا وچ سب توں پربھاوت شے اے۔ اک ٹھوس "میں." اتے بے شک فیر تسی ہور توں ہور روپ بناوندے چلے جاندے او۔ جدوں تہاڈے کول ایس "میں" دا بطور اک ٹھوس وستو دے روپ موجود ہوندا اے نالے ایہ کہ میری گل ہمیش منی جانی چاہیدی اے، تے فیر جدوں تہاڈی منشا پوری نہیں ہوندی تے بے شک تسی غصے وچ آ جاندے او، ہے کہ نہیں؟ 

بدھ مت ساڈے وجود بارے اتے سب لوکاں دے وجود بارے بوہت کجھ دسدا اے۔ ساڈا وجود ضرور ہے پر ساڈا وجود ایہناں انہونے روپاں وچ نہیں جنہاں دا اسی تصور کرنے آں، مثلاً  اک نکی جیہی "میں" سمان جو ساڈے سِر وچ بیٹھی بول رہی اے تے ایہ میرے سِر وچوں آون والی اواز دی لکھاری اے۔ انج لگدا اے کہ میرے اندر اک نکی جیہی "میں" اے جو بول رہی اے، تے ایہ شکائت پئی کردی اے: "ہن میں کیہ کراں؟ اوہ، میں اوہ کم کراں گا،" تے فیر تسی اپنے شریر نوں حرکت دیندے او، جویں کہ تہاڈا شریر کوئی مشین ہووے۔ پر ایہ اک پلیکھا اے۔ ساڈے اندر کوئی نکی جیہی "میں" موجود نہیں، ہے کہ نہیں؟ پر فیر وی میرا وجود تے ہے نا – میں بولنا واں؛ میں کم کار کرنا واں۔ تاں سانوں ایہناں وچاراں بارے اپنے یقین نوں ختم کر دینا چاہیدا اے، کیونکہ انج لگدا اے کہ ایہ حقیقت نال سہمت نیں۔ ایہ انج لگدا اے۔ایہ اک اواز پئی آوندی اے، ایس لئی اندر کوئی ہے جو بول رہیا اے۔

تاں ایہ وشے جس نوں "من وگیان" کہندے نیں ایس بارے بدھ مت بوہت کجھ دسدا اے۔

اپنے شریر نال معاملہ

میرے دو سوال نیں۔ پہلا ایہ ہے: کیا تسی سانوں اپنے شریر نال معاملہ کرن بارے کجھ دس سکدے او۔ تساں دسیا کہ سانوں اپنے شریر نوں ڈھلا چھڈ دینا چاہیدا اے، پر ہو سکدا اے کہ سانوں کجھ ہور شیواں وی کرن دی لوڑ اے۔ اتے دوجا سوال ایہ ہے کہ: ایہناں سارے خیالاں دا مڈھلا سبب کیہ اے؟ مثال دے طور تے، ایہ پرش جو ساڈے سِر دے اندر بول رہیا اے – ایہ کس طراں آوندا اے؟

بے شک ایہو جئے کئی وشے نیں جنہاں نوں اسی شریر دی صحت اوپر لاگو کر سکنے آں۔ مثال دے طور تے، اک تے بودھی طب اے جو تہانوں تبتی سنسکرتی وچ ملدی اے، جس دا مدعا شریر اندر شکتیاں وچ سنتولن پیدا کرنا اے۔ ساڈی شکتی اتے ساڈی صحت عام طور تے ساڈی خوراک اتے ساڈے سبھاو اوپر نربر اے – سبھاو دا مطلب ایہ کہ تسی باہر ٹھنڈ وچ ٹر جاندے او اتے تساں گرم کپڑیاں نال اپنے آپ نوں چنگی طراں نگا نہیں کیتا، تے تسی بمار ہو جاؤ گے۔ اسی انج دے سبھاو دی گل کر رہے آں۔ حد توں ودھ کم کرنا – ایہو جیا وہار وی تہانوں بمار کر دے گا۔

اسی اپنے شریر دی حالت نوں وی دھیان وچ رکھنے آں۔ تسی اندروں جنے زیادہ شانت ہوو گے ، اونے ہی زیادہ من دی حالت اتے شریر دی شکتی بارے وی ہشیار ہوو گے۔ جدوں تسی ایہ محسوس کرو کہ تہاڈی شکتی بڑی پریشان اے، مثلاً – تسی اپنی نبض دی تیز رفتاری توں ایس دا حساب لا سکدے او، وغیرہ – تے تسی کجھ بڑی سادہ شیواں کر سکدے او، ایتھوں تیکر کہ اپنی خوراک وچ کجھ بدلاؤ کر کے۔ مثال دے طور تے، اسی کافی اتے تیز چاء پینی چھڈ دئیے، اتے اسی تگڑی شیواں جو کہ شکتی وچ وادھا کرن کھا سکنے آں، مثلاً چربی والی خوراک – پنیر وغیرہ۔ اتے اپنے آپ نوں گرم رکھئیے؛ ہوا توں بچئیے، تیز ہوا توں۔ اتے اوہناں شکتی مان مشیناں توں دور رہئیے جو انج چلدیاں نیں: " بزرررر،" انج کر کے۔ ایس توں شکتی ہور وگڑ جاوے گی۔ سغوں اک شانت حالت وچ رہو۔ تے ایہ ہے اوہ پاٹ دی پدھر ۔

تبتی مسلک اوہناں شریر دی کثرتاں یا شریر نال اوہ کم کرن اوپر زور نہیں دیندا جو کہ، مثال دے طور تے، چینی یا جاپانی مسلک مارشل آرٹس راہیں دیندے نیں۔ بے شک ون سونّے مارشل آرٹس – ٹائی جی، قیگانگ، اتے ہور انج دی شیواں – بڑی فیدہ مند ہو سکدیاں نیں۔ اوہ وی شریر دی حرکت اتے من دی جاگرت راہیں سمادھ پنگرن دے طریقے نیں۔ تبتی لوکی جیہڑی شریر دی کثرتاں کردے نیں اوہ بڑیاں ہلکی پھلکی نیں، تے ایہ اک انتر ول نال شکتی دے تانے بانے نال واسطہ رکھدیاں نیں، نہ کہ مارشل آرٹس دے ورتو نال۔ ایہ ذرا فرق اے، سمجھ لو کہ یوگا سمان۔ تے انج تسی شریر کولوں کم لیندے او۔ 

ساڈے سر اندر اواز دا سوتا

جتھوں تیکر ساڈے سر دے اندر دی اواز دا معاملہ اے، ایس وچ من دی جات رلت اے اتے ایہ ذرا اوکھا معاملہ اے۔ بدھ مت وچ جدوں اسی من دی گل کرنے آں تے اسی کسے شے بارے گل نہیں کر رہے ہوندے۔ اسی من دی کاروائی دی گل کرنے آں، اتے اوس من دی کاروائی دا تعلق سوچن، ویکھن، تے جذبیاں نوں محسوس کرن نال اے۔ ایس دا پسار بوہت وڈا اے۔ ایس کاروائی وچ اک قسم دی من دی تن پرتی شبیہ یا عکس اُبھردا اے۔ ادھارن دے طور تے، جدوں اسی کوئی شے ویکھنے آں، ساڈی اکھ دے پردے تے چانن پیندا اے، اتے ایس توں نیوراتی ہجوم وچ بجلی دی چھلاں اتے کیمیائی رد عمل پیدا ہوندے نیں، تے ایس توں اوس شے نال رلدی ملدی من دی اک تن پرتی شبیہ بن جاوندی اے۔ پر ایہ کیول من دی اک تن پرتی شبیہ اے۔ ایہ ایہناں سارے کیمیائی مادے اتے بجلی دی اکساوٹاں توں آوندی اے۔ 

پر ایہ تن پرتی عکس نرے بصری ہی نہیں ہوندے۔ ایہ من دے تن پرتی عکس سمعی، جویں کہ شبد، وی ہو سکدے نیں۔ اسی اک وار وچ ہی کوئی پورا فقرہ نہیں سُندے – تسی ایس دے نکے نکے انگ سُندے او، اک اک پل کر کے – تے فیر اوس پورے فقرے دی اک من دی شبیہ بن جاوندی اے اتے تسی ایس دا مطلب سمجھدے او۔ ایسے طراں جذبیاں دی وی تن پرتی شبیہ بندیاں نیں، ایہ تن پرتی شبیہ وچاراں دے روپ وچ بندیاں نیں، اتے شبداں دے روپ وچ وی – ایہ اواز۔ ایہ شیواں بس ابھردیاں نیں۔ ایس وچ کجھ پچھان دا معاملہ اے۔ تے ایہ ہے تکنا، سوچنا یا محسوس کرنا۔ تاں ایہ ہے اصل گل۔ اتے ایہ من دی کاروائی "میں" دے بغیر وی جاری اے اتے جو کوئی ویکھ رہیا اے یا ایس نوں کنٹرول کر رہیا اے اتے ایس نوں کر رہیا اے اوس توں وکھ اے۔ ایہ تے ہوندا ہی اے۔ تاں من دی ایس کاروائی دا کجھ حصہ "میں" بارے وچار نیں – "اوہ "میں" دی اواز۔" کون سوچ رہیا اے؟ میں سوچ رہیا واں۔ ایہ تسی نہیں سوچ رہے – ایہ سوچن والا میں ہاں۔ تے ایہ ایہناں تن پرتی شبیہاں دے وجود وچ آون دا چلار اے۔ 

ساڈے سر وچ آون والی اواز دا سوتا کیہہ اے؟ ایہ کیول من دی کاروائی دا اک پرت اے۔ ضروری نہیں کہ من دی ساری کاروائی انج ہی ہوندی اے۔ اواز ہر ویلے نہیں آوندی، اتے مینوں ایس گل دا وی یقین نہیں کہ گنڈویا اواز راہیں سوچدا اے۔ بھاویں ایہ کہ گنڈویا اک دماغ دا مالک اے، من رکھدا اے، شیواں تکدا اے، کجھ کردا اے۔

اصل وچ جے اسی ایس بارے گوہ کرئیے تے ایہ گل بڑی مزیدار بن جاوندی اے۔ کسے اواز دی تن پرتی شبیہ اک طراں دی ترسیل اے، ہے کہ نہیں؟ ایہ اک طراں دا تصور اے جو کسے سوچ نوں من دی اواز دے روپ وچ بیان کردا اے۔ ایتھے دلچسپ سوال ایہ ہے کہ: کوئی منکھ جو جماندرو گونگا اتے بولا اے اتے جس نوں اواز بارے کوئی جانکاری نہیں – کیا اوہناں دے سر وچ وی اواز ہوندی اے، یا کیا اوہ اشاریاں دی بولی راہیں سوچدے نیں؟ ایہ بڑا دلچسپ سوال اے۔ مینوں کدی ایس دا جواب نہیں ملیا۔

تاں بھاویں ایہ کوئی اواز اے، یا ایہ کوئی اشاریاں دی بولی اے، یا ہور کجھ – یا کیڑا کس طراں سوچدا اے – تصور ایہ ہے کہ ایس دے مغر وکھ اک "میں" ہے جو کہ بول رہی اے، کنٹرول بورڈ اوپر بیٹھی ہوئی اے، اتے اکھیاں راہیں پردے اوپر جانکاری آ رہی اے، اتے اوہناں کول اک مائیکرو فون ہے تے اوہ بول رہے نیں، اتے فیر اوہ لتاں باہواں نوں ہلان دا بٹن دبدے نیں۔ ایہ نرا دھوکہ اے۔ پر ایہ "میں" دی اوہ قسم اے جو کنٹرول بورڈ تے بیٹھی ہوئی اے جو کہ انج سوچ رہیا اے "اوہ، لوکی میرے بارے کیہ سوچن گے" اتے "ہن میں کیہ کراں؟" ایہ اوہ شے وے جس بارے اسی فکر مند ہونے آں، ایہ "میں" جو کہ کنٹرول بورڈ تے بیٹھی اے۔ 

جدوں سانوں ایہ پتہ لگدا اے کہ ایہ "میں" اک پلیکھا اے، تے فیر فکر والی کوئی گل نہیں رہندی۔ اسی بولنے آں، اسی کجھ کرنے آں۔ بے شک ایہ "ّمیں" ہی ہے: میں بول رہیا واں، میں کجھ کر رہیا واں۔ تے جے لوکاں نوں ایہ چنگا نہیں لگدا، تے نہ سہی۔ فیر کیہ ہویا؟ مہاتما بدھ نے ہر کسے نوں خوش نہیں کیتا۔ ہر کوئی مہاتما بدھ توں راضی نہیں سی۔  تے فیر میں اپنے کولوں کیہ توقع رکھنا واں؟ اسی کیول سرت، پیار اتے درد مندی کولوں کم لینے آں اتے جو کجھ کرنے آں۔ بس اینی ہی گل اے۔ اتے ایس بارے چنتا نہ کرو: "اوہ میرے بارے کیہ سوچن گے؟" ایہ ایڈا سوکھا نہیں جنا کہ لگدا اے۔  

اپنے اوپر قابو رکھنا جدوں دوجے غصہ وچ ہوون

جدوں کوئی پرش ساڈے اوپر غصہ کرے، تے اسی کس طراں اپنے اوپر قابو رکھئیے؟

در حقیقت اسی ایہ سوچنے آں کہ اوہ اک نیانے سمان کرت پئے وکھاندے نیں۔ جدوں کوئی دو سال دا نیانا ساڈے اوپر غصہ کردا اے جدوں اسی کہنے آں کہ "سَون دا سمے ہو گیا اے" اتے اوہ کہندا اے "میں تیرے نال نفرت کرنا واں۔ توں ڈاڈھا بھیڑا ایں" اتے فیر وڈا رپھڑ پاوندا اے، تے کیا اسی غصہ کرنے آں؟ آہو کجھ لوکی سچ مچ غصہ وچ آ جاوندے نیں؛ پر ایہ کیول اک دو ورے دا نیانا اے، تسی اوس کولوں کیہ توقع رکھدے او؟  تسی نیانے نوں چپ کران دی کوشش کردے او۔ نرمی نال پیش آؤ جویں تسی کسے دو سال دے نیانے نال کردے او۔ ذرا سوچو: تسی انج دے دو ورے دے نیانے نال کویں پیش آوندے او؟ عام طور تے جدوں کوئی دو سال دا بال انج بری طراں حرکت کردا اے، جے تسی اوس نوں گودی چکو اتے پیار کرو، تے اوہ چپ کر جاوندا اے، ہے کہ نہیں؟ اوس اوپر چیکن نال اوہ ہور زور دی رووے گا۔ تے لوکی وی انج ہی ہوندے نیں - وڈے نیانیاں سمان۔