پریشانی تیاگ کرن دا بودھی طریقہ

بے شک وڈے شہراں وچ واتا ورن دی پردوشن، بھاری آوا جاوی وغیرہ سمان مسلے ملن گے، جو کہ تہانوں کسے پنڈ   وچ نظر نہ آون، پر پریشانی پیدا کرن دے کیول ایہ ہی معاملے نئیں ہین۔ جے اسی ذرا غور نال ویکھئیے تے پتہ چلدا اے کہ ایہ جو مسلے جنہاں نال اجوکی دنیا دے لوکاں دا واہ پیندا اے، بھاویں اوہناں دا ڈیرہ کدرے وی ہووے، میرے خیال وچ ایس دی وجہ ایہ ہے کہ سانوں میسر شیواں دی گینتی چھیتی نال ودھدی جا رہی اے، چوکھی ون سونّی شیواں، چوکھی جانکاری، چوکھے ٹی وی سٹیشن، چوکھیاں فلماں ویکھن نوں اتے بے شمار ورتو لئی شیواں موجود نیں۔ زیادہ تر لوکی موبل فون چُکی پھردے نیں، تے لگاتار ای میل، بے حساب سنیہے، گل بات، اتے اجیہی چیزاں، تے ایس نال ایہ دبا پیدا ہوندا اے کہ سانوں ایہناں دا شتابی جواب دینا اے، کیونکہ دوجے لوکی ایہ توقع کردے نیں کہ اسی اوہناں نوں فوراً جواب دیاں گے۔ اُنج ایہناں چیزاں دا فیدہ وی ہے خاص طور تے ساڈا اوہناں لوکاں نال میل جول قائم رکھن وچ جد کہ انج کرنا ضروری ہووے، پر کجھ سمے ایہ حد توں ودھ جاندا اے؛ ایس دا سلسلہ لگا تار اے اتے جے تسی ذرا سوچو تے ایس نال اسی عدم تحفظ دا شکار ہونے آں، کیونکہ ایس دے پچھے ایہ سوچ اے کہ "میں کسے شے توں محروم نہیں رہنا چاہندا۔ ہو سکدا اے کہ ایہ کوئی ضروری گل ہووے۔ میں مجبور اتے لاچار نہیں ہونا چاہندا۔"

 ایس پاروں اسی ہر ویلے ایہ ویکھن وچ رجھے رہنے آں کہ کیہ ہو رہیا اے، پر فیر وی ایس توں اسی کجھ وی سرکھشت محسوس نئیں کردے، کیونکہ ہر ویلے کوئی نہ کوئی نویں گل چل رہی ہوندی اے، اک نواں سنیہہ، اک نویں گل بات۔ فرض کرو کہ اسی کجھ ویکھنا چاہنے آں، مثلاً یو ٹیوب اوپر، یا ٹی وی اوپر – مینوں پتہ نئیں کہ ایتھے ماسکو وچ کنے چینل دستیاب نیں پر یورپ اتے امریکہ وچ سینکڑیاں دے حساب نال نیں، تے ایس لئی تسی کجھ ویکھ کے شانت نئیں ہوندے کیونکہ تہاڈے دل وچ ایہ خیال رہندا اے کہ "شائد دوجی تھاں کجھ ہور ایس نالوں ودیہ اے،" ایس لئی ہمیش ایہ آشا رہندی اے کہ میں ویکھاں کہ "شائد کوئی ہور ودیہ شے اے جس توں میں محروم ہویا جا رہیا واں۔" 

میرے خیال وچ ایس قسم دے پرتندھ ساڈی پریشانی وچ وادھا کردے نیں بھاویں اسی کسے وڈے شہر وچ رہندے ہوئیے یا کسے پنڈ وچ، خاص طور تے ساڈی اجوکی دنیا وچ۔ اسی کسے سماجی جتھے، یا کسے یار بیلیاں دے ٹولے وچ رلت دی چاہ کرنے آں؛ ایس لئی اسی جو وی اپنے فیس بک پتر اوپر پائیے لوکی اوس نوں "پسند" کرن، تا کہ سانوں منوتی اتے  قبولیت دا احساس ہووے، پر اسی ایس اوپر وی شانت نئیں ہاں۔ سانوں بھاویں کنے ہی "پسند" دے سنیہے ملن اسی کدی راضی نئیں ہوندے، اتے ہمیش ہور دی آشا رکھنے آں، یا "کیا سچ مچ اوہناں دا ایہی مطلب سی؟" اوہ شائد کیول اک بٹن دب رہے نیں، یا شائد کوئی مشین ایہ کم کر رہی اے (تسی پیسے دے کے بوہت سارے "پسند" دے سنیہے خرید سکدےاو)۔ اتے جد ساڈا فون دسے کہ ساڈے لئی کوئی سنیہہ آیا اے تے اسی خوشی نال سرشار ہو جانے آں؛ ہو سکدا اے کہ ایہ کوئی ضروری سنیہہ ہووے۔ 

اتے اسی جد اپنا فیس بک دا صفحہ کھولنے آں تے انج دا ہی خوشی دا احساس ہوندا اے ایہ ویکھن دی خاطر "کیا سانوں ہور کجھ "پسند" دے سنیہے ملے؟" یا اسی انج ہو جانے آں، جویں کہ میں اپنے بارے اکثر کہنا واں، جویں کوئی خبراں دا شیدائی، اتے میں ہر ویلے خبراں ویکھدا رہنا واں کہ کوئی نویں گل تے نئیں ہوئی، کوئی سوادی واپر تے پیش نہیں آئی  کیونکہ میں کسے چیز توں محروم رہنا نئیں چاہندا۔ 

بے شک جے اسی ایس اپر ڈوہنگا گوہ کرئیے تے اسی ایس دے پچھے ایہ احساس پاواں گے، "میں اینا پربھاوت ہاں کہ مینوں ہر پیش آون والے واقعہ دی خبر ہونی چاہیدی اے۔ اتے سب لوکاں نوں مینوں چنگی اکھ  نال ویکھنا چاہیدا اے۔" جے اسی بدھ مت دی سوچ نال ایس دی ڈوہنگی پرکھ پرچول کرئیے کہ اسی اپنے آپ نوں اینی وڈی ہستی کیوں سمجھنے آں، اتے ایہ کہ مینوں ہر گل دا پتہ ہونا کیوں ضروری اے، اتے مینوں کیوں ایس قدر منیا جائے۔ اسی کیوں ایس قدر اپنی ذات وچ مست آں، پر میں اج شام ایس دی گہرائی وچ نئیں جانا چاہندا۔

دوجے پاسے اسی اپنے حال دے بھار تھلے ایس حد تک دبے ہوئے آں کہ اسی اپنے متحرک آلہ نوں ویکھنے آں، یا جد میٹرو وچ سفر کر رہے ہوئیے یا پیدل چل رہے ہوئیے تے گانا وجانا سننے آں۔ اسی ہر ویلے سنن دا آلہ لائی رکھنے آں، اپنے آئی پاڈ دے نال، جو کہ جے غور کیتا جائے تے اک دلچسپ پُٹھی گل اے۔ اک پرت تے اسی کسے سماجی جتھے وچ رلت دی آشا رکھنے آں، پر دوجی پرت اسی صاف صاف سماج دے اندر موجود ہاں، تے اسی فون اوپر کوئی کھیڈ کھیڈ کے یا بے حد اُچی اواز وچ گانا سن کے سب توں وکھ ہونا چاہنے آں۔ 

تے ایس دا مطلب کیہ اے؟ ایس دا مطلب اکلا پن اے، ہے نا؟ اسی سماج توں منوتی چاہنے آں؛ سانوں ایہ احساس اے کہ سانوں کوئی وی توجہ نئیں ملی، ایس لئی اسی چھڑے آں، پر دوجے پاسے، اسی اپنی فی الواقع دنیا وچ چھپ کے سماج توں الگ تھلگ ہو جانے آں، جو کہ آپوں بوہت تنہائی والا معاملہ اے، ہے نا؟ 

اسی بے اختیار طور تے ایہ محسوس کرنے آں کہ سانوں دل خوش کرن دا سامان چاہیدا اے؛ خموشی دا اک پل وی سانوں نہیں سردا۔ ایہ وی گل دے پُٹھے ہون دا اک روپ اے، کہ اک پاسے تے اسی شانتی اتے خموشی چاہنے آں، پر دوجے پاسے اسی خلا توں ڈرنے آں، جانکاری دی کمی یا سنگیت دا گھاٹا۔ 

اسی میٹرو وغیرہ اوپر باہرلی دنیا دے دبا توں بچنا چاہنے آں ایس لئی اسی فون، انٹرنیٹ دی فی الواقع دنیا وچ پناہ لینے آں، پر اوتھے وی اسی اپنے دوستاں دی منوتی لبھنے آں، تے اسی کدی وی محفوظ محسوس نئیں کردے۔ ایس اوپر اساں ضرور غور کرنا اے: کیا واقعی میرے متحرک آلہ دے پچھے چھپن دا عمل میری پریشانی دا علاج اے؟ بھاویں اسی کسے وڈے شہر وچ رہندے ہوئیے یا ہور کدرے، کیا ایہ واقعی ایس مسلے دا اوپا اے؟ 

جد اسی ایہناں عادتاں دے غلام بن چکے ہوئیے تے ایہناں توں پیدا ہون والے دکھ درد دی پچھان اتے اوہناں دا سبب لبھن لئی اسی کیہ کرئیے۔ اسی کیوں ایہناں عادتاں دی غلامی کرنے آں؟ فیر اسی ایس دکھ درد توں نجات پان دا پکا ارادہ کرنے آں، اوہناں طریقیاں دے پریوگ نال جو ایس دے مڈھ توں نجات دلاندے نیں، ایس تسلی دے نال کہ ایہ واقعی کار گر نیں۔ پر ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ اسی ایس دکھ درد نوں مُکا کے بے حس روح بن جائیے جو احساس توں خالی ہووے، اتے شہر وچ اک زندہ لوتھ سمان اوارہ پھرئیے۔ خوشی کیول خوشی دے نہ ہون دی غیر موجودگی ہی نئیں اے؛ ایہ اک بے جوڑ، شانت احساس دے علاوہ ہور کجھ وی اے۔ اسی مردہ احساس دا منورتھ نئیں رکھدے، ایہ گل وی نئیں اے۔ 

لہٰذا سانوں ایہ جان لینا چاہیدا اے کہ ساڈی پریشانی، دکھ درد اتے مسلے دا اصل سبب باہرلے معاملے نہیں نیں۔ جے انج ہوندا، تے ہر کسے دا تجربہ اکو جیہا ہوندا ۔ 

اتے مسلہ انٹرنیٹ اتے ساڈے متحرک رچھ وی نئیں ہین۔ بے شک مناسب ورتو نال ایہ ساڈی زندگی نوں بوہت سوکھا بناندے نیں۔ اصل مسلہ ساڈا ایہناں نال سنگت دا ول اے، اتے اوہ جذبے جس نوں ایہ جنم دیندے نیں، اتے اوہناں نوں ہور شکتی دیندے نیں، اتے ایہ کہ اسی کس طراں انٹرنیٹ دی ودیہ دنیا نال معاملہ کرنے آں، اتے اسی زندگی وچ پیش آن والے مسلیاں نال کس طراں نبڑنے آں۔ 

ساڈیاں بوہت ساری خود فنا پذیر عادتاں نیں جنہاں دے پچھے کوئی من دی پریشان کرن والی حالت اے، بھاویں ایہ سرکھیا دا گھاٹا ہووے، دفع دوری  دا خوف، رلت توں محرومی دا خوف، جبر، ایس قسم دی چیزاں۔ پر ایہناں اوپر قابو پان لئی جو حکمت عملی اسی اختیار کرنے آں، جویں سماجی چوپالاں وچ پناہ گیری؛ ایہ کیول اک رد عمل اے۔ ایس نال ایہ احساس ہور وی زور پھڑ لیندا اے کہ "کیا لوکی مینوں پسند کرن گے؟" وغیرہ وغیرہ۔

ایس دی بد تر شکل سانوں نوجواناں دے سلسلہ وچ نظر آوندی اے، انٹرنیٹ اوپر غنڈہ گردی۔ تہانوں کیول "پسند" دے سنیہے ہی نئیں ملدے اتے ہر کوئی ویکھدا اے کہ تہانوں کنے "پسند" دے سنیہے ملے، پر جے تہانوں تڑی والے سنیہے ملن- جویں "مینوں پسند نئیں آیا" – ایس قسم دی چیزاں، تے اوس نوں وی سب لوکی ویکھدے نیں۔ ایہ بڑی ماڑی گل  اے، ہے نا؟

لوکی سماجی چوپالاں اوپر تصویراں لگاندے نیں، اپنی تصویراں جنہاں وچ اوہ شغل میلہ کردے وکھائے گئے ہون، ہے نا؟ اوہ ماڑی واپراں دی تصویراں نئیں لگاندے۔ تے تسی اپنے یار بیلیاں نوں مزہ کردے ویکھدے او، اتے میں وچارہ، ایتھے اپنے کمرے وچ اکلم کلا اپنے فون نوں ویکھ رہیا واں۔ ایہ من دی کوئی خوشی والی حالت نئیں ہے، ہے نا؟

ایہناں سماجی چوپالاں وغیرہ دے معاملہ وچ ساڈی کوئی حقیقت پسند سوچ ہونی چاہیدی اے۔ سانوں سمجھنا چاہیدا اے کہ ساڈے فیس بک دے صفحہ اوپر بے شمار "پسند" اکٹھے کر لین نال سانوں سرکھیا نئیں مل سکدی، ایس وچ ایہ یوگتا نئیں ہے۔ معاملہ بالکل ایس دے پٹھ اے۔ اسی بھولے آں، اسی سوچنے آں کہ ایس نال بوہت فرق پوے گا، اتے ایس نال ہور "پسند" جمع کرن دی آشا ابھردی اے – ایہ لالچ اے، اسی کدی شانت نہیں ہوندے، اتے اسی ہور "پسند" اکٹھا کرن دے عدم تحفظ دے بھنور وچ پھنسے رہنے آں۔ 

میں مننا واں کہ میری ویب سائٹ دے معاملہ وچ وی ایہی گل اے؛ میں ایہ جانن لئی کہ اج کنے لوکاں نے ایس نوں ویکھیا مستقل گینتی نوں ویکھدا رہنا واں۔ ایہ وی اوہی گل اے۔ یا ہر روز زرہ تبادلہ دے بھاو نوں ویکھنا کہ اج مینوں کنے دا گھاٹا پیا۔ سانوں کدی وی چین نصیب نئیں ہوندا (ہسن دی اوازاں) ۔ یا اسی بھولپن نال ایہ سوچنے آں کہ اسی کسے کمپیوٹر دے کھیڈ دی فی الواقع دنیا وچ گم ہو جائیے، تے ساڈے مسلے مِٹ جان گے۔ ایہ فعل بوہت ساری واڈکا پین توں مختلف نئیں اے، ہے کہ نئیں، اتے ایہ سوچئیے کہ مسلہ حل ہو جائے گا۔ 

جے اسی ایس بماری دا معائنہ کرئیے، تے اسی ایس نوں اپنے آپ ہی تباہ کن پاواں گے، اتے ایہ کہ ساڈے پریشانی نال نبڑن دے ول ہور سمسیا پیدا کردے نیں۔ 

بماری دی ایہناں علامتاں نال نبڑن لئی سانوں ایس دشا دی نکھیڑلی پچھان ہونی ضروری اے جس نال ساڈا واہ پے رہیا اے۔ مثلاً، کوئی اوکھی نوکری: اساں ایس نال نبڑنا اے: ایہی حقیقت اے۔ اساں ایس حقیقت نوں قبول کرنا اے۔ اتے حقیقت ایہ ہے کہ اسی اپنی یوگتا دے مطابق پوری طراں دل لا کے کم کرئیے۔ جے اسی ایس حقیقت نوں قبول کر لئیے، تے ایس طراں اسی اپنے کم نوں کوئی بوہت وڈی مصیبت نئیں سمجھاں گے، اتے نہ ہی اپنے بارے ایہ تصور قائم کراں گے کہ "میں ایس جوگا نئیں آں." 

مسلہ ایہ ہے کہ اسی اپنے آپ نوں بے عیب سمجھنے آں، پر کیول اک بدھا ہی کامل ہویا کردا اے۔ اتے جے ساڈا افسر ساڈے کولوں کامل ہون دی توقع کرے، اتے ساڈے اوپر انج ہون لئی زور پاوے، حقیقت ایہ ہے کہ انج ہونا انہونی اے۔ اتے کیوں جے ایہ نا ممکن اے تے اسی کیوں اپنا سر کند نال مار رہے آں اتے احساس جرم وچ مبتلا ہاں، ایس لئی کہ اسی کوئی نا ممکن کم کرن دی یوگتا نہیں رکھدے؟

لہٰذا اسی اپنی پوری کوشش کرنے آں، کم نوں پربھاوت سمجھنے آں، اتے صورت حال دی حقیقت نوں قبول کر لینے آں۔ اتے فیر اسی اپنی توجہ قائم رکھنے آں؛ موہرے حقیقت دی پچھان دے سنگ، بغیر ایس نوں ات حدل پربھاؤ دین دے – "ایہ نا ممکن اے" – یا ایس نوں سوتر پربھاؤ دین بغیر، "میں ایس توں بچن لئی اپنے فون اوپر موج رانی کرن یا کوئی کھیڈ کھیڈن لگ جانا واں۔"

تساں ایس نال نبڑنا اے۔ تساں اپنے کم نال نبڑنا اے۔ جے اسی ایس نوں ایویں ہی جانئیے تے فیر اسی ایہ سوچنے آں کہ ایس نوں کرنا ضروری نئیں۔ مثلاً ایہ انج اے، جد تہانوں اپنی ملازمت اوپر کوئی کم کرنا ہووے، پر تسی ایس نوں کرنا پسند نئیں کردے، تے تسی کیہ کردے او؟ کیا تسی اینا زیادہ اچار ونت رکھدے او کہ ایس نوں شتابی ہی کر چھڈو یا تسی شتابی ہی موج رانی شروع کر دیندے او، یا اپنے فون نوں ویکھن دی فوری احتیاج دے ہیٹھ سوچدے او"شائد کوئی نواں سنیہہ آیا ہووے، شائد کسے نے کوئی نویں سوادی گل لکھی ہووے۔ ایہ ایس کم دی اہمیت نوں گھٹ کرن دی گل اے جس نوں اساں در حقیقت کرنا اے۔ ایس سب دا جوڑ ساڈے مکتی پاون دے ارادے نال اے۔ ایس گل دی پچھان کرنا کہ اوہ کیہڑی شے اے جو ساڈے مسلے دا سبب اے۔

اسی ایس نال کس طراں نبڑئیے؟

اسی اچار ونت دے نال چھوٹی شیواں توں شروعات کرنے آں، اتے ایس گل نوں سمجھ سکنے آں کہ اسی کس طراں اپنی پریشانی اوپر قابو پا رہے آں، کسے سائنسی اکھ دھرائی نال وی، جے اسی ہارمون دے حساب نال ویکھئیے تاں وی۔ ایس توں سانوں اک بالکل نواں سوچن دا ول ملدا اے، اتے بدھ مت دی گل دی سائنسی سچیائی وی ملدی اے۔ 

مہیج ریزش اتے ڈوپامین ہارمون

تسی دبا ہیٹھ او، تے ہارمون دے انوسار ساڈی کارٹیسول ودھ جاندی اے۔ کارٹیسول دبا دا ہارمون اے، تے اسی ارام چاہنے آں۔ ساڈی تدبیر کیہ اے، جو کہ اسی خیال کرنے آں کہ ساڈے شریر وچوں کارٹیسول نوں کڈ دے گی اتے سانوں خوشی دے گی۔ تسی سوچدے او کہ میں اک سگریٹ دا سوٹا لا لواں گا، ایس نال افاقہ ہووے گا؛ اسی انٹرنٹ اوپر موج رانی کراں گے، یا سماجی چوپالاں اوپر کوئی سوادی شے لبھاں گے جس نال ایہ پریشانی گھٹ ہووے۔ ہوندا ایہ ہے کہ اسی جوش خروش اتے خوشی دے نال ایہ توقع کرنے آں کہ انج کر کے اسی ودیہ محسوس کراں گے، تے ساڈی ڈوپامین وچ وادھا ہو جاندا اے۔ ڈوپامین کسے جوکھم دا صلہ ملن دی توقع دا ہارمون اے؛ ایہ اوہ احساس اے جو کسے جانور وچ اوس ویلے پیدا ہوندا اے جد اوہ کسے دوسرے جانور دا پچھا کردا اے؛ تے اوتھے ایہ توقع موجود ہوندی اے۔ جد تسی کسے سجن نوں ملن جاندے او تے ایس دی شناخت سوکھی اے، ایس طراں دی گل اے۔ ڈوپامین وچ وادھے نال ایس گل دا امکان ودھ جاندا اے کہ کوئی گل کس قدر ودیہ ہووے گی۔ پر جد تسی اوس پرش نال ملو تے ہو سکدا اے کہ معاملہ اینا چنگا نہ ہووے، پر ایہ جو توقع پائی جاندی اے جس دی بنیاد ڈوپامین اے ایس نال خوشی وچ وادھا ہوندا اے؛ ایہ والا ہارمون۔ 

اسی ڈاڈھی حیاتیاتی ہستیاں ہاں۔ پر سگریٹ پھونکن نال، یا انٹرنٹ چیک کرن نال تسلی نئیں ہوندی، اتے پریشانی مُڑ آوندی اے۔ ایس لئی ایہ کامیاب حکمت عملی نئیں اے۔ 

لہٰذا اساں ایس غلط فہمی دے نقصان کہ سگریٹ پین نال مسلہ حل ہو جائے گا دی پچھان کرنی اے۔ یا کوئی سوادی خبر یا میرے فیس بک صفحہ اوپر کوئی سندر گل نال میری پریشانی دور ہو جائے گی۔ 

اتے جد اسی ایس طراں دے وچار دے نقصان نوں جان لینے آں تے اسی سمجھ جانے آں کہ ایہ ہی ودیہ حکمت عملی اے، تد اسی ایس قسم دی عادت توں مکتی دا ارادہ کرنے آں؛ ایہ عادت کار گر نئیں اے۔ 

بھیڑی عادتاں توں بچاو 

تے اسی سگریٹ وچ پناہ لینا چھڈ دینے آں۔ سگریٹ پین دا اپنا ہی اک مسلہ اے، ایس لحاظ نال کہ: کیا سگریٹ پین دا کوئی فیدہ وی اے؟ نئیں، کوئی نئیں۔ پر انٹرنیٹ، سماجی چوپالاں اتے ہر ویلے اپنے سنیہے دی پڑتال، سانوں ایہناں وچ کجھ اصول اتے قاعدہ نوں موہرے  رکھنا چاہیدا اے، ایس نوں ہر ویلے کھلا نئیں رکھنا چاہیدا اے۔ دوجے لفظاں وچ ایس نوں پناہ گاہ دے طور تے نہ ورتو۔ ایس نوں کسے بھلے کم لئی استعمال وچ لیاؤ، کسے انج دے مقصد لئی نہیں جو ایہ پورا نہ کر سکے۔

بے شک ایہ بوہت اوکھا کم اے، کیونکہ جد اسی اُچاٹ محسوس کرئیے، جد سانوں کم اوپر یا گھر وچ کسے ایسی شے نال واہ پوے جو اسی کرنا پسند نئیں کردے، تے اپنے فون نوں ویکھن دی ایہ مجبوری دشا طاری ہو جاندی اے، ہے نا۔ پر جس طراں بھار گھٹ کرن لئی اسی خوراک دے معاملہ وچ ہتھ روک کے کھانے آں، ایسے طراں من دا موٹاپا گھٹ کرن لئی سانوں جانکاری دی فاقہ کشی کرنی ہووے گی۔ سانوں جانکاری، سنیہے، سنگیت وغیرہ دی بھرمار نوں گھٹ کرنا ہووے گا جس طراں کہ اسی خوراک دا ورتو گھٹ کر دینے آں۔ 

شروع شروع وچ ساڈے پرانی عادتاں نوں چھڈن نال ساڈا دبا دا کارٹیسول درجہ ودھ جائے گا۔ کیونکہ پرانی عادتاں بڑی پکی ہوندیاں نیں۔ تے جس طراں سگریٹ، شراب یا منشیات دا استعمال چھڈن نال بوہت بری حالت ہوندی اے - دبا دا کارٹیسول ہارمون – تے ایسے طراں جد تسی انٹرنیٹ، سماجی سنیہے یا سنگیت نوں چھڈ دیو یا ایس وچ کمی واقع ہووے تے نشہ چھڈن دی علامتاں ابھردیاں نیں۔ ایہ غیر سمّی بنان سمان اے؛ لوکی سنگیت نال سمّیت نوں مٹاون دا بیان کردے نیں، خصوصاً جد اوہ ہر ویلے سنن دا آلہ اپنے آئی پاڈ نال کن وچ لگائی رکھن دے عادی ہون، اتے ایس دے بعد وی کافی چر تک سنگیت تہاڈے سر وچ گونجدا رہے۔ ایس نوں خموش ہون وچ بوہت سمے لگدا اے۔ میرے خیال وچ ایہ اک ودیہ تصور اے؛ سنگیت نال سِر دا موٹا ہونا، اوہ ہو، تہانوں معلوم اے کہ ایہ اوتھے موجود اے۔

تسی کجھ کرن دے قابل نئیں کیونکہ تہاڈا دماغ ماؤف اے، ہر ویلے ایہ سنگیت چل رہیا اے۔ خاص طور اوپر جد اک ہی طراں دے بول وار وار دوہرائے جا رہے ہون، ایہ تہانوں پاگل کر دیندا اے۔ پر جے اسی ایس اوپر ڈٹے رہئیے، تے ایس نشہ نوں چھڈن توں پیدا ہون والی پریشانی دی شدت گھٹ ہو جائے گی، اتے سانوں من دی شانت حالت دا احساس ہووے گا۔ اتے فیر اسی بھیڑی عادتاں دے بدلے چنگیاں عادتاں پنگر سکاں گے۔ 

ایس سلسلہ وچ ساڈے کول بوہت ودیہ بودھی طریقے موجود نیں جو کہ کیول بدھ مت تک ہی محدود نئیں ہین: جویں کہ ایہ احساس کہ اسی سب انسانیت دا حصہ ہاں، ساڈا آپس وچ ڈوہنگا میل اے، ساڈی بھلائی  سب دی بھلائی نال اے، اتے دوجے لوکاں دے نال ناطہ قائم کرن اتے نیڑلا پن محسوس کرن دی ضرورت دا ایہ کدرے زیادہ مضبوط طریقہ اے، جو کہ کسے سماجی چوپال دی رکنیت توں پراپت کرنا مشکل اے۔ 

غدہ نخامیہ توں رِسن والا ہارمون

ایس لئی اک ہارمون اے جس نوں غدہ نخامیہ توں رِسن والا ہارمون کہندے نیں۔ ایہ اوہ ہارمون اے جو انساناں نوں آپس وچ ملاندا اے؛ ایہ تہاڈے وچ، ماواں وچ، نیانیاں وچ سب وچ پایا جاندا اے۔ ایہ ساڈے اندر اوہ ہارمون اے جو دوسرے لوکاں نال ملن اتے کسے جتھے دا حصہ محسوس کرن اوپر سانوں اکساندا اے۔ ایس دی تسلی مثبت ول نال ہو سکدی اے، جویں ساڈے اندر ایہ احساس کہ اسی سب اک انسانیت دا حصہ ہاں، اسی سب برابر ہاں، ہر کوئی خوشی چاہندا اے، کوئی وی دکھ نئیں چاہندا – ایس قسم دیاں گلاں، جو کسے سماجی چوپال دی رکنیت توں ایس نوں پراپت کرن دی نسبت کدرے زیادہ مضبوط اے، جو کہ کیول "پسند" دے سنیہے اکٹھے کرن اوپر قائم اے۔ 

میں ہارمون بارے ایہ جانکاری اک خاص مقصد دے ہیٹھ پیش کیتی اے۔ تقدس مآب دلائی لاما اکثر کہندے نیں کہ اساں اکیویں صدی دا بودھی بننا اے، جس دا مطلب ایہ ہے کہ بودھی شکشا اتے سائنس دے وچکار جوڑ نوں قائم کرنا، ایہ وکھان دی خاطر کہ بودھی شکشا وچ اجیہی بے شمار چیزاں موجود نیں جو سائنس دے نال سوتر نیں، تے ایس لئی اوہ "من اتے زندگی" اوپر اکثر جلسے کردے نیں تا کہ سائنسداناں نال ملاقات کر سکن، ایہ جانن لئی کہ کیہڑیاں گلاں سانجھی منیاں جاندیاں نیں، اتے ایہ کہ زندگی دا اک مکمل روپ پنگرن لئی دونویں کس طراں اک دوجے دی سہائیتا کر سکدے نیں۔

جے اسی ایس گل نوں سمجھ لئیے کہ طبیعاتی اتے حیاتیاتی پدھر اوپر کس طراں ایہ ہارمون سانوں خوشی بخشدے نیں، تے فیر اسی ایس حکمت عملی دی نکھیڑ کر سکنے آں جس نوں اسی ایہناں دی تسلی لئی استعمال وچ لیا رہے آں، اتے جے ایہ کم نہ کرے تے کسے ہور حکمت عملی توں فیدہ چکیا جائے جو کہ اک مثبت اتے اپنے آپ نوں تباہ کرن دے ول توں بچن وچ سہائت ہووے۔ 

ڈوپامین، ہیجان پیدا کرن والا ہارمون، اتے تعمیری ہدف نوں متھنا

اسی ڈوپامین دی گل کر رہے ساں، ایہ انعام دی توقع والا ہارمون۔ ایہ تہاڈے اندر زبردست ہیجان پیدا کر دیندا اے، جویں کوئی شیر کسے ہرن نوں کھان دی خاطر اوس دا پچھا کردا اے۔ تے ساڈے اندر کجھ اجیہی عادتاں نیں جو چنگی نئیں نیں، ایس ڈوپامین والی بماری توں فیدہ چکن دی خاطر اسی اجیہی حرکتاں کرنے آں، مثلاً ساڈے فیس بک دے پتر اوپر ہور "پسند" پراپت کرن دی آشا – پر ایہ کم نہیں آوندا۔ 

یا اسی ایس دی تسلی لئی قدرتی طریقے وی کم وچ لیا سکنے آں۔ میرا اک دوست اے جو بھار چکن دی کثرت کردا اے۔ تے ہن اوہ ۱۸۰ کلو بھار چک سکدا اے پر اوہ ۲۰۰ کلو بھار چکن دی توقع کردا اے۔ اوہ بوہت جوش وچ اے، ایس انعام دی توقع توں اوہ بوہت خوش اے۔ پر فیر وی، فرض کرو کہ اوہ ۲۰۰ کلو بھار چک سکدا اے – تے اک بدھ متی ہون دے انوسار، بڑے طنزیہ ول نال، اسی انج آکھاں گے، کیا ایس توں تہانوں کوئی ودیہ پنر جنم ملن والا اے؟ 

پر جے اسی ڈوپامین علامتاں دی موجودگی نال مثال دے طور تے، شمانتھا، مکمل سمادھ، یا صبر نوں پراپت کرنا، اپنے غصہ اوپر قابو پانا وغیرہ دی خاطر فیدہ چکنا چاہئیے، تے ایہ ایس موقع اوپر ڈاڈھی جوش بھری شکل اپنا لیندا اے۔ شکست خوردگی دے احساس دی نسبت؛"میں ایس قابل نئیں ہاں، میں ایس نال نہیں نبڑ سکدا،" تسی ایس نوں انج  ویکھنا شروع کر دیندے او" ایہ اک مشکل سمسیا اے، میں ایس اوپر خوشی خوشی کم کراں گا۔"

اساں ایس نوں ایس دے بغیر کرنا اے – تہاڈے کول سمادھ دی ہدائتاں موجود نیں – ناکامی یا کامیابی دی توقع کیتے بغیر۔ ایہ انج ہی ہے جویں کہ جد تسی فوری اوڑک دی توقع کردے او، تے بے شک تسی نراش ہوندے او۔ پس تسی اک ہدف اوپر کم کر رہے او بغیر اوس توں کوئی توقع رکھن دے۔ اتے کسے  منورتھ والے ہدف اوپر کم کرنا خوشی دا سبب بن دا اے۔ ایس خوشی دی کوئی طبیعاتی بنیاد اے، ایس لئی ایہ عین سائنس دے اصول دے مطابق اے: اکیویں صدی دا بدھ مت۔ دوجے لفظاں وچ اسی بدھ مت دے فیدے نوں سائنداناں دی زبان وچ اوہناں نوں سمجھا سکنے آں۔ ایہی تے اصل مقصد اے۔

اساں مکتی پان دے ارادے نوں پنگرنا اے جس نوں بدھ مت وچ اسی 'تیاگ' کہنے آں۔ فیر اپنی منفی عادتاں توں چھٹکارا پان لئی اساں اپنے آپ نوں اچار ونت، سمادھ اتے نکھیڑلی پچھان دی ابھیاس دینی اے، جس نوں تن پاٹ وی کہنے آں: تا کہ اسی فیدہ مند، نقصان دین والے، کار گر اتے بیکار وچکار نکھیڑ کر سکئیے، ایس اوپر اپنی توجہ قائم رکھئیے اتے اپنے سبھاو وچ مناسب تبدیلی لیاون دی سرت وی قائم ہووے۔ 

اچار ونت دی راہ وچ رکاوٹ: پچھتاوا

ایہناں تناں نے اکٹھے رل کے کم کرنا اے، پر ایہناں دی سوتر پنگرتا لئی، اساں اوہناں پرتندھاں نوں نشٹ کرنا اے جو ایس دے رستے وچ رکاوٹ نیں۔ پچھتاوا اچار ونت اوپر بھیڑا اثر پاوندا اے۔ مثلاً، سانوں افسوس اے کہ اساں انٹرنیٹ چیک نئیں کیتا، یا سنیہے دا یا ای میل دا شتابی جواب نئیں دتا۔ ایس قسم دا پچھتاوا ساڈے ایس نوں مخصوص سمے وچ چیک کرن دے اچار ونت نوں نقصان پوہنچاندا اے۔ 

ایس دا کار آمد طریقہ ایہ ہے کہ ہشیار کرن والی گھنٹی بند کر دتی جائے – "تہاڈی چٹھی آئی اے" – یا اپنے کمپیوٹر یا متحرک رچھ اوپر نشان نوں، اتے اوس نوں دن وچ صرف خاص سمے تے چیک کرو، کیول ضروری سنیہے دا فوری جواب دیو، تے سانوں گھٹ ضروری سوالاں دا جواب بعد وچ جدوں اسی مصروف نہ ہوئیے دین لئی اپنے اندر اچار ونت پیدا کرن دی لوڑ اے، یا اوہناں نوں دن دے کسے دوجے حصے لئی بچا رکھو جد اسی سنیہیاں دا جواب دینے آں۔

میں مننا واں کہ میں وی ایس جرم دا مرتکب ہونا واں، تے میں مینوں ملن والی ای میلاں دا جواب دین لئی اک حکمت عملی اپنائی اے۔ میں سماجی چوپالاں دا کم نئیں کردا، تے مینوں ایہناں سنیہیاں نال واہ نئیں پیندا، پر مینوں ہر روز گھٹ توں گھٹ تیہ ای میل آوندیاں نیں۔ میں ایہ کرنا واں کہ اوہناں دے لگا تار جواب لکھدے رہن دی تھاں، جس صورت وچ میں ہور کوئی کم نہ کر سکاں گا، میں نشان لا کے رکھ لینا واں: جو بے حد ضروری نیں میں اوہناں دا فوراً جواب دینا واں، باقی نوں میں نشان لا دینا واں۔ اتے شام نوں جد، مینوں معلوم اے، میرا دماغ اینا صاف نئیں ہوندا کہ میں کجھ لکھ سکاں یا کوئی ضروری کم کر سکاں، تد میں ایہناں دا جواب دینا واں۔ لہٰذا تسی ایس کم لئی کوئی خاص سمے متھ لیندے او۔ نہیں تے معاملہ وگڑ سکدا اے۔

سمادھ دی راہ وچ رکاوٹاں: غنودگی، بے سرتگی، اتے فرار 

غنودگی، بے سرتگی اتے فرار ساڈے سمادھ دی راہ دی رکاوٹاں نیں۔ ایہناں وچوں کسے اک دی وی موجودگی ساڈے من دی خبر گیری اوپر بھیڑا اثر پاوندی اے کہ مستقل اپنے سنیہے نوں چیک کرن توں پرہیز ساڈی زندگی نوں سوکھا بنا سکدا اے۔ ایس اوپر توجہ قائم رکھن لئی یاد رکھو کہ من دی خبر گیری دا ایہی مطلب اے۔

 ایہ گل چیتے وچ رکھو، کہ میری زندگی وچ پریشانی گھٹ ہووے گی جے میں ایس حقیقت نوں من لواں کہ ایہناں وچوں زیادہ تر سنیہیاں دا جواب میں شام نوں دواں گا، فرض کرو۔ یا کسے وی ویلے، جو اساں ایس کم لئی مقرر کیتا اے۔ ایس وچ رکاوٹ کس شے دی اے، تہانوں نیندر آ رہی اے، تسی تھکے ہوئے او، تے تسی بھل جاندے او۔ اپنے فیس بک دے پتر نوں کھولنا اسان اے، یا تسی بے سرتگی دا شکار او، اتے بجائے ایس دے کہ اٹھ کے جاؤ اتے پانی  پئیو یا ہور کوئی انج دی شے کرو، تسی انٹرنیٹ کھول کے بیٹھ جاندے او۔ یا فرار، میرا من اوارگی دا شکار اے، اتے ایہ ہو رہیا اے؛ اوہ ہو رہیا اے، اتے بغیر سوچے سمجھے تسی سنیہے دا جواب لکھ دیندے او۔ تسی ایس نوں پڑھو۔ "میں کسے شے توں محروم نئیں رہنا چاہندا۔"

نکھیڑلی پچھان دی راہ وچ رکاوٹاں: شک اتے دبدھا

اخیرلی گل ایہ ہے کہ ڈانواں ڈول سبھاو نکھیڑلی پچھان دی راہ وچ رکاوٹ بن دا اے۔  اسی صرف مقررہ سمے اوپر اپنے سنیہے چیک کرن دے متعلق شک شبے دا وکھالا کرنے آں – "کیا ایہ فیصلہ ٹھیک سی؟' – یعنی اپنے بارے وچ بے یقینی کولوں کم لینے آں۔ شک۔

اجیہے شک ایس لئی پیدا ہوندے نیں کیونکہ اپنے سنیہے چیک کرن توں ہتھ کھچ لینا اوکھا اتے پریشان کرن والا معاملہ اے۔ انج دے شک  شبہیاں نال نبڑن لئی سانوں اپنے آپ نوں اپنی عادتاں بدلن دے فیدیاں دا چیتا کروانا اے؛ جے میں اک ویلے وچ اک کم اوپر توجہ دواں اتے اپنے کماں نوں اک ٹھوس ڈھانچے اتے مناسب ترتیب وچ کراں تے میری زندگی شانت ہووے گی۔ نہیں تے پریشانی ہی پریشانی ہووے گی جو کہ پریشان کرن والی شے اے۔

اپنی زندگی نوں چوکھا خوش بنان لئی اسی کجھ ہور طریقے وی کم وچ لیا سکنے آں۔ مثلاً جد اسی اک بھیڑ والی میٹرو وچ سفر کر رہے ہوئیے تے ایس نال کس طراں نبڑئیے۔ اسی جناں زیادہ اپنے آپ اوپر توجہ دئیے، اتے اپنی رکھشا نوں موہرے رکھئیے، اتے اپنے موبل فون دے پچھے لکئیے، اسی اونی ہی گھٹن محسوس کراں گے۔ میٹرو اوپر اک تھاں توں دوجی تھاں جان وچ کافی سمے لگدا اے پر میں تہانوں اوتھے خموشی نال کوئی کتاب پڑھن دی صلاح نئیں دے رہیا۔ میں ایس صورت حال دی گل کر رہیا واں جد تسی اپنے موبل یا سنگیت یا کھیڈ دا سہارا لیندے او۔ اسی جنی زیادہ اپنے آپ اوپر توجہ دیاں گے اتے اپنی رکھشا دی فکر کراں گے، اتے موبل فون دی آڑ وچ چھپاں گے، اسی اونا ہی بند بند محسوس کراں گے، جس نال ساڈی شکتی وی دب جائے گی، اتے اسی ہور دباو ہیٹھ آ جاواں گے۔ اسی شانت نہیں آں، کیونکہ سانوں خطرہ اے، خاص طور تے ایتھے ماسکو وچ جتھے میٹرو وچ ات حدل بھیڑ ہوندی اے۔ برلن وچ اینی بھیڑ نئیں ہوندی۔ 

جے اسی اپنے موبل اوپر کھیڈ وچ یا آئی پاڈ اوپر گاون وجان وچ ڈُب وی جائیے، تے اساں اپنے آلے دوالے  اک کندھ کھڑی کر دتی اے، اسی کسے قسم دی مداخلت نئیں چاہندے، بس اسی مدافعت پسند آں۔ ایہ ڈاڈھا بھیڑا تجربہ اے، حالانکہ اصل وچ، اسی اپنے لئی دل خوش کرن دا سامان مہیا کر رہے آں۔ اسی شانت نئیں آں۔ 

دوجے پاسے، جے اسی اپنے آپ نوں میٹرو وچ سوار لوکاں دی بھیڑ دا حصہ من لئیے، اتے اوہناں ساریاں لئی جنہاں نوں ساڈے ونگر دی دشا نال واہ پیا اے درد مندی دا احساس پیدا کرئیے ، تے ساڈے من اتے دل کھلے ہو جان گے۔ اسی خطرے توں بے شک خبر دار رہ سکنے آں، پر ایہ کیول اپنی ذات اوپر توجہ دین توں پاک ہووے گا۔ اسی سب دی رکھشا چاہنے آں۔ اسی اچی اواز دے سنگیت وچ سب نوں ڈوبنا نئیں چاہندے اتے نہ اپنے کھیڈ دے راہیں  ہوراں توں فرار چاہنے آں۔ ایس نال کیول اسی آپوں چھڑے رہ جانے آں۔ اسی انج دی لا تعلقی نہیں چاہندے۔

جو چیز کدرے زیادہ فیدہ مند اے اوہ سب لئی دل وچ پسار پیدا کرنا اے، پر انج کرنا ڈاڈھا نازک معاملہ اے۔ جے تسی اک ٹھوس میں دے حامی او، تے اندر ایہ احساس اے، کہ ہن میں اپنے آپ نوں کھول دتا اے ایس لئی ہن میں عاجز ہاں، اتے مینوں نقصان پوہنچ سکدا اے۔ ایہ کم انج نئیں کیتا جا سکدا۔ ہر کسے دی چنتا کردے ہوئے پسار پیدا کرنا، اک پاسے ساڈی جتھے دا حصہ محسوس کرن دی فطرت دی تسلی اے۔ جد اسی گروہ توں وکھ ہون دی بجائے گروہ وچ شامل ہوئیے تے اسی محفوظ محسوس کرنے آں۔ تاں پشو دی پدھر اوپر ایہ کم کردا اے۔ پر سانوں ایس ٹھوس میں جو اندر ہے  اتے جس دے آلے دوالے دی کندھ ڈگ چکی اے دی پرکھ کرن وچ احتیاط ورتنی چاہیدی اے ۔۔۔۔  "ہن ہر کوئی میرے اوپر دھاڑا مارے گا۔"

ایہ اک نازک کم اے پر ڈاڈھا فیدہ مند بشرطیکہ تسی ایس نوں کر لوو۔ ایس نوں کرن دی خاطر سانوں اچار ونت، سمادھ اتے نکھیڑلی پچھان سب نوں اکٹھا کرنا ہووے گا۔

زندگی وچ پریشانی توں بچن لئی اسی کئی ہور طریقے وی ازما سکنے آں، جنہاں وچوں کجھ بڑے سادہ نیں۔ مثلاً محنت طلب کم توں ساہ لین لئی انٹرنیٹ اوپر موج رانی دی بجائے اسی اٹھ کھڑے ہوئیے، پانی دا اک گلاس پئیے اتے کھڑکی توں باہر جھاتی مارئیے – ایس قسم دی کوئی شے ۔ دوجے لفظاں وچ، ہور تحرک دی بجائے گھٹ تحرک۔ پریشانی تحرک دی فراوانی توں آ رہی اے۔ تسی دباؤ وچ وادھا کر کے ایس توں جان نہیں چھڈا سکدے، تھوڑا ہی ودیہ اے۔

مکتی پان دے ایس ارادے نال، ایہناں تناں پاٹاں نوں لاگو کرنا: اچار ونت، سمادھ اتے نکھیڑلی پچھان، اسی اپنی روز دی زندگی دی پریشانی نوں گھٹ کرن وچ کامیاب ہوواں گے، اتے آپوں نقصان پوہنچان والیاں عادتاں نوں وی۔ اسی کم، گھر، پیسے دھیلے دے معاملے وغیرہ ایس سب کجھ نال نبڑن لئی من دی ودیہ دشا وچ ہوواں گے۔ خاص طور تے اجوکی زندگی دے مسلے جس وچ سانوں اینی ان گنت شیواں میسر نیں جویں انٹرنیٹ، سماجی چوپالاں، سنگیت وغیرہ  نال نبڑن وچ کم آوے گی۔

ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی انٹرنیٹ دا ورتو بند کر دئیے، اپنے متحرک رچھ باہر سُٹ دیئیے، اتے آئیندہ کوئی گانا وجانا نہ سنئیے؛ ایس دا ایہ مطلب نئیں۔ بلک مقصد ایہ ہے کہ ودیہ حکمت عملی، ودیہ ڈھو ڈھب پنگرئیے جس راہیں ایہناں چیزاں توں بھلے ول نال فیدہ چکنا سکھئیے۔ شکریہ۔

مسلہ ایہ ہے کہ ایس انوپ پسند زندگی وچ سانوں شیواں اوپر رد عمل دا وکھالا کرنا ہوندا اے۔ مثال دے طور تے، جد اسی خبراں نوں دھیان نال ویکھنے آں تے اوس لئی انج نئیں کردے کہ سانوں مصروفیت دا کوئی بہانہ چاہیدا اے، بلکہ ایس لئی کہ اسی کیہ کرئیے، اسی کس طراں مسلے نال نبڑئیے۔ مثلاً بھاو، کجھ چِر اوہ ایس وچ تبدیلی نوں آن لائن وکھاندے نیں اتے سانوں ایس اوپر رد عمل دی ضرورت ہو سکدی اے۔ یا کوئی تہانوں سنیہہ گھلدا اے کہ فلاں آدمی بمار اے اتے اوس نوں مدد دی لوڑ اے۔ یا ساڈے کرم اچاری سانوں کجھ پُچھنا چاہندے نیں، تاں جے اسی سنیہے چیک نئیں کراں گے تے سانوں کس طراں پتہ لگے گا۔ یا جویں موسم دا حال اے، جے اسی موسم دا حال سویر ویلے معلوم نہ کرئیے اتے گھروں نکل پئیے، ہو سکدا اے کہ بوہت سردی ہو جائے، سانوں ایس دی خبر نئیں سی، اتے اسی بمار پے جائیے۔ ایہناں ساری صورتاں وچ ساڈی کار کردگی وچ کمی آ جاندی اے اتے اسی اپنا سمے، اپنی صحت یا کسے ہور شے دا نقصان کر سکنے آں۔ 

ایسے لئی میں آکھیا کہ سانوں کوئی صحت مند حکمت عملی اپناونی چاہیدی اے، کوئی عقل مت والی حکمت عملی کہ اسی انٹڑنیٹ دا ورتو کس طراں کرئیے۔ جے ساڈا شریر موٹا اے تے اسی فاقہ کشی اختیار کرنے آں تے ایس دا مطلب ایہ نہیں کہ اسی اُکا ہی کھانا پینا چھڈ دئیے۔ اسی اپنی خوراک وچ کمی کر دینے آں۔ ایسے طراں جے اسی جانکاری دے موٹاپے دا شکار آں، تے اسی جانکاری جس نوں اسی ویکھنے آں دی حد بندی کر دینے آں اتے کیول ضروری ضروری چیزاں اوپر اکھ رکھنے آں، جو فیدہ مند اے، اتے دوجی شیواں،جویں کہ میں آکھیا، جو میری ای میل دی حکمت عملی اے کہ اوہناں نوں نشان لا چھڈو تا کہ تہانوں پتہ ہووے کہ ایہناں نال بعد وچ نبڑنا اے؛ اتے انج ایہناں نال نبڑو۔ 

پر ایس حکمت عملی دے سبب فیر وی، سانوں ساری جانکاری پراپت تے ہو جاندی اے اتے فیر اسی فیصلہ کرنے آں کہ کس دا جواب دئیے اتے کس دا جواب نہ دئیے، پر تاں وی اسی سارے سنیہے تے ساری خبراں پڑھ تے لینے ہی آں۔

فیر وی، تہانوں وکھو وکھ حکمت عملی اختیار کرنی ہووے گی۔ سویرے اٹھ کے پہلا کم موسم دا حال ویکھنا یا ایہ کہ مینوں رات بھر وچ کنے "پسند" دے سنیہے ملے وچ بوہت فرق اے۔ تہانوں ایہ چیک کرن دی کوئی لوڑ نئیں کہ کنے "پسند" دے سنیہے ملے۔ اتے تہانوں جو سنیہے ملدے نیں ایہناں وچوں کجھ تے کیول اشتہار بازی اے، اتے کجھ اوہناں لوکاں ولوں نیں جو تہاڈے کم وغیرہ دے اعتبار نال ضروری نئیں ہین؛ کجھ چیزاں نال تسی بعد وچ وی نبڑ سکدے او۔ تسی اپنی ناواں دی فہرست توں واقف او اتے جاندے او کہ کیہ ضروری اے اتے کیہ گھٹ ضروری اے۔ تہاڈا کوئی  دوست اپنے بنائے ہوئے ناشتے دی تصویر لوکاں نوں گھلدا اے۔ بے شک مینوں ایس نوں ویکھن دی لوڑ نئیں۔ 

اوس نوں پتہ اے کہ تسی چیک نہیں کردے؟

میں بعد وچ ایس اوپر اک نظر ماراں گا، پر ایس ویلے میں اپنا کم روک کے ایس نوں نئیں ویکھنا اے۔

دوجے دھرم وی سانوں ایس ہارمون دے " بھلے احساس" دے طریقے دسدے نیں۔ تے اوہناں وچ اتے بدھ مت وچ کیہ فرق اے؟

ایس وچ کوئی شک نئیں کہ دوجے دھرم انج دے معاملیاں وچ ایس طراں حصہ لیندے نیں جویں، "حضرت عیسیٰ میرے نال پیار کردے نیں" اتے "رب میرے نال پیار کردا اے" وغیرہ – جس دا مقصد منوتی پراپت کرنا اتے مدعا تک پوہنچنا اے۔ انج دیاں گلاں یقیناً موجود نیں، ایہ سچ اے۔ جنہاں طریقیاں دی میں گل کر رہیا ساں اوہ بدھ مت تک ہی محدود نئیں نیں، اوہ بغیر کسے دھرم پتر دے وی پائے جاندے نیں' ایہ کیول انج دی عمومی حکمت عملی اے جو کسے وی انسان لئی فیدہ مند اے۔ جو میں کہہ رہیا واں ایس وچ بودھی اکھ دھرائی نال کوئی انوپ گل نہیں اے۔ 

جے اسی ایہ جاننا چاہئیے کہ ایس وچ اُچیچ بدھ مت والی کیہڑی خاص گل اے، تے ایہ ایس دا لطیف پدھر اوپر حقیقت دا نظریہ اے۔ اتے اوہناں سائنسداناں نال گل بات توں پتہ چلدا اے کہ ایہ وی خاص انوکھا نئیں اے، کیونکہ حقیقت دا ایہ روپ قدریہ کائنات دے نظریہ نال بالکل سہمت اے۔ جے تسی کائنات دی بناوٹ دی پرت نال قدریہ اکھ دھرائی دا منطقی جائزہ لوو تے تسی خالی پن اتے دھرواس اپراجن اوپر بودھی شکشا تک جا پوہنچدے او۔ 

جے اساں کسے پرش نال ملاقات کرنی طے کیتی اے، پر جدوں ساڈی اوہناں نال آمنے سامنے ملاقات ہوندی اے تے اوہ اپنے فون وچ رجھے ہوئے نیں اتے ساڈے ول توجہ ہی نہیں دیندے۔ تے اجیہی صورت وچ کیا ایس شخص نوں صاف صاف ایہ کہنا مناسب اے کہ اوہناں دا رویہ مناسب نہیں اے، کیونکہ اسی آمنے سامنے بیٹھے  آں؟

ذاتی طور تے، میرے خیال وچ، ایس پرش نوں انج کہنا مناسب ہووے گا "ہیلو، میں ایتھے موجود آں!" اک چیز اے جس نوں موبل فون دے ادب اداب کہندے نیں جو کہ بوہت ضروری اے، خاص طور تے جے تہاڈے نوجوان نیانے نیں، تے انج دی صورت وچ ایہ پابندی لانا کہ کھانے دے ویلے سنیہے اتے گل بات اکا ہی منع اے۔ جی ہاں، تسی اوہناں نوں آکھدے او کہ ایس دی بالکل اجازت نئیں، اتے تسی اوہناں نوں فون نوں پرے رکھ دین دی ہدائت دیندے او۔ میری اک دوست کسے امریکی وش ودیالہ وچ پڑھاندی اے، اوہ لیکچر دے سمے سارے ششے دے فون اک ڈیسک اوپر رکھوا دیندی اے۔ اوہناں نوں فون نوں اپنی نشست اوپر رکھن دی اجازت نئیں۔ میرے خیال وچ ایہ بالکل مناسب اے۔ جو گل دلچسپ اے اوہ ایہ کہ  – میں بھل گیا کہ ہر پنجتالی منٹ یا اک گھنٹہ بعد، کیونکہ ایہ تن گھنٹے دی جماعت ہوندی اے – اوہ لوکاں نوں فون دا وقفہ دیندی اے۔ ایہ وجہ نئیں کہ اوہناں نے بیت الخلا جانا ہوندا اے، بلکہ اوہ فون نوں چیک نہ کر سکن دے سبب اینے  پریشان ہوندے نیں، کہ اوہ نس کے اپنا فون پھڑدے نیں اتے وقفہ دے سمے اوس نوں ویکھدے نیں۔ ایس دی سماجی پرت بو ہت دلچسپ اے۔ 

ایہ فون نال موہ دی بماری جو لوکاں نوں چمبڑی ہوئی اے بڑی ڈاڈھی اے، اتے اکثر ایس بارے کوئی سماجی اچار ونت اختیار کرنا لوکاں نوں سکھلایا جاندا اے۔ جے ایہ کم نرمی نال کیتا جائے تے میرے خیال وچ انج کرنا مناسب اے۔ بہر حال ایس گل نوں دھیان وچ رکھنا ہووے گا کہ جس چیز بارے اسی اوہ جانکاری پراپت کرنا چاہ رہے آں اوہ کوئی آفت اے یا اوہ کیول غیر ضروری قسم دی گلاں کرنا چاہ رہے نیں۔ اتے ہاں جے اسی ذرا حقیقت نال ویکھئیے تے اسی کنی وار آفت دی خبراں فون اوپر پراپت کرنے آں؟ اتے جے اسی کسے نال ملنے آں، اتے اسی اپنے نیانے دے خیر نال گھر پوہنچ جان یا انج دی کوئی ہور گل دی خبر نوں اُڈیک رہے آں تے اسی اوہناں نوں دس سکنے آں۔ نرمی نال دسو: "مینوں  اک کال دی اڈیک اے۔ مینوں اپنے نیانے دے خیر نال گھر پوہنچن دی خبر دا انتظار اے،" تے اوہ سمجھ جان گے، گل صاف ہو جائے گی۔ 

میٹرو اتے زمین ہیٹھ چلن والی ریل گڈی وچ سفر کردے ویلے میں ہمیش سنگیت سننا واں، پر میں ایہ کم ہور اکساوٹ لئی نہیں سغوں منفی اکساوٹ نوں گھٹ کرن لئی کرنا واں۔ ایہ ایس لئی کہ میرے آلے دوالے لوکی گلاں کر رہے ہوندے نیں جو میں سننا نہیں چاہندا، ایہناں گلاں وچ بوہت سارا منفی عنصر ہوندا اے۔ ایس دے علاوہ میٹرو وچ بوہت ساری اشتہار بازی ہوندی اے جو کجھ دسدی اے اوہ تہانوں پہلے توں ہی زبانی یاد اے۔ تے ایہناں ساریاں منفی چیزاں توں بچن لئی میں سنگیت سننا واں۔ کیا میں فرار دی راہ تلاش کر رہیا واں؟ یا میں منفی اتے ڈاڈھی اکساوٹ پیدا کرن والے پرتندھ نوں گھٹ  بربادی وچ تبدیل کر رہیا واں۔

ایہ اک بڑا ودیہ سوال اے۔ سب توں پہلی گل جو میرے دماغ وچ آوندی اے اوہ ہندوستانی جواب اے، جو کہ شائد ودیہ جواب نہ ہووے: جد تسی ہندوستان وچ رات نوں چلن والی ویڈیو والی بس وچ سوار ہووو، اک اجیہی بس جس وچ ویڈیو چل رہی ہوندی اے، تے ایہ ساری رات چلدی رہندی اے۔ ایہ اک ہی فلم وار وار ڈاڈھی اُچی اواز وچ وکھاندی اے۔ جے تسی ڈرائیور نوں ایس دی اواز گھٹ کرن نوں آکھو تے اوہ کہندا اے "تسی ایس نوں نہ سنو۔" 

میٹرو وچ تہانوں ہر بندے دی گل سنن دی مجبوری نئیں۔ ایہ توجہ دین دا معاملہ اے۔ تسی کس شے اوپر توجہ رکھی ہوئی اے؟ جے تہاڈی توجہ سب لوکاں اوپر اے اتے تسی ویکھدے او، فرض کرو، اوہناں دے منہ دے تاثرات، جو کہ شائد بوہت ودیہ نہ ہون، تے اوہناں لئی درد مندی دے نال دکھ توں نجات اتے خوشی دی آشا، تاں تہاڈی توجہ اوہناں دی گلاں اوپر نئیں ہووے گی؛ تسی اشتہاراں نوں وی نئیں ویکھ رہے۔ تہاڈی توجہ دا مرکز کوئی ہور شے اے۔

جے اسی ایس دی یوگتا نئیں رکھدے تے فیر گاون وجاون دا آسرا لوو۔ پر سنگیت نوں لوکاں ول توجہ نہ دین دا بہانہ نئیں بنانا چاہیدا اے۔ ایہ درد مندی پنگرن دا ودیہ موقع اے۔ 

ذرا 'ٹونگلن' دے اصول بارے سوچو۔، بدھ مت دا ایہ لین اتے دین دا ترقی یافتہ پاٹ انج دی دشا وچ پرے دھکا دین دی بجائے اتے لوکی جو گل کر رہے نیں اوس دے آلے دوالے کندھ کھڑی کرن دی بجائے، تسی ایس نوں قبول کر لیندے او، تے تسی وڈا دل رکھدے او اتے تسی ایس گل نوں من لیندے او کہ لوکی کسے معمولی یا منفی گل اوپر گل بات کر رہے نیں، تد تسی اوہناں لئی پیار بھری آشا کردے او کہ جو چیز اوہناں نوں پریشان کر رہی اے اوہ اوس اوپر قابو پا لین۔ اوہ زیادہ بھلے اتے فیدہ مند کماں وچ لگ جان۔ تاں ایہ ٹونگلن پاٹ لئی ودیہ  موقع اے۔ 

چوکھے سمے، جد اسی نجات دی راہ اوپر پہلا قدم رکھنے آں، تے کسے استھان اوپر آ کے ایس وچ کمی واقع ہو جاندی اے، اتے شائد آلکس دے  سبب یا کسے ہور پاروں سانوں ایس دا احساس وی نئیں ہوندا، اتے جے انج ہووے تے ایس دی بحالی لئی کیہ کیتا جائے۔

سب توں فیدہ مند صلاح ایس سلسلہ وچ ایہ ہو سکدی اے کہ جس شے توں اسی مکتی پراپت کرنا چاہ رہے آں اوس دے نقصان دا چیتا دوایا جائے؛ جو وی دکھ بھری دشا اے، اتے ایہ کہ ایس توں مکتی پان دے فیدے کیہ نیں۔ اتے اپنے آپ نوں ایس توں جان چھڈان دے طریقیاں دا چیتا کروایا جائے، اتے ایس پکے بھروسے نال کہ نہ صرف ایہ طریقے کار گر نیں بلکہ میں ایہناں نوں ازمان دی یوگتا وی رکھنا واں۔  ایہ سب گلاں مکتی پراپت کرن دے پکے ارادے دا ضروری انگ نیں۔ دوجے لفظاں وچ کہ " میں ایس توں نجات پا سکنا واں جے میں چوکھی جوکھم کولوں کم لواں۔" نہیں تے تہاڈا دل ٹٹ جاندا اے اتے تسی کجھ نئیں کردے۔ تسی ہمت ہار دیندے او۔

جے اسی مراقبہ کرئیے، تے ایس توں سانوں استقامت ملدی اے، اتے ایہ ایس دی کھٹی اے۔ پر جے اسی مراقبہ نوں استقامت پان لئی ورتئیے، تے ایہ اسی بغیر کسے خاص جوکھم دے پا لینے آں، اتے ایس نال ساڈے اندر کوئی تبدیلی نئیں آوندی۔ بے شک جے کوئی پرش بمار ہووے تے اوس نوں دوا لینی چاہیدی اے۔ پر جے کوئی پرش اپنے من دی حالت ودیہ بنان، پریشانی گھٹ کرن اتے من اوپر دوجے منفی اثر دور کرن لئی کجھ لیندا اے تے اوس بارے تہاڈا کیہ خیال اے؟ 

میرے خیال وچ سانوں بودھی طریقیاں بارے حقیقت پسند ہونا چاہیدا اے۔ بودھی طریقے اوہناں لوکاں لئی فیدہ مند نیں جو من دی پختگی اتے استقامت دی اک خاص پدھر تک پوہنچ چکے نیں۔ جے تسی جذباتی ول نال دماغی پریشانی دا شکار او تے تسی حالی بودھی طریقیاں توں فیدہ چکن جوگے نئیں ہوئے۔ تہانوں کسے طراں نال مزاج وچ شانتی چاہیدی اے، ایس لئی دوا بوہت فیدہ مند ہو سکدی اے – بھاویں ایہ مسکن دوایاں ہون یا کساد دور کرن والیاں یا جو وی۔ تہانوں اپنے آپ نوں بہتر بنان لئی کجھ نہ کجھ چاہیدا اے۔ کیول ایہ کہنا، "بس مراقبہ کرو،" انج دے لوکی حالی ایس جوگے نہیں ہین۔ پر جدوں تہاڈی طبیعت شانت ہووے، تے تہانوں نشہ اوپر قابو پانا اے۔ جد تہاڈی طبیعت شانت ہووے تے تہاڈے من دی حالت اجیہی ہوندی اے جس وچ تسی مراقبہ نوں کم وچ لیا سکدے او۔ ایس توں پہلے تسی بوہت پریشانی دی حالت وچ او؛ ایس لئی سمادھ دا گھاٹا اے۔ 

برما وچ تن لوکاں نوں قید دی سزا ہوئی، اوہناں دا قصور ایہ سی کہ اوہناں نے مہاتما بدھ دی اک تصویر ڈابھے دے اشتہار لئی لٹکائی سی جس وچ اوس نے کناں وچ صوتی آلے لائے ہوئے سان ۔ بودھی وچار دے انوسار تہاڈا ایس اوپر رد عمل کیہ ہووے گا۔  

دیودتا، جو کہ مہاتما بدھ دا چچیرا بھرا سی، ہر ویلے اوس نوں نقصان پوہنچان اوپر تُلیا رہندا سی، پر مہاتما بدھ نوں بے شک کجھ نہ ہوندا، اتے مہاتما بدھ اوس نال کدی غصے نہ ہویا۔ ایس لئی مہاتما بدھ اجیہی تصویر اوپر جس وچ اوس نوں صوتی آلہ لائے وکھایا گیا ہووے غصے نئیں ہو سکدا۔ پر بدھ مت دے منن والیاں لئی، اتے کسے وی دھرم دے منن والیاں دے معاملہ وچ، جد لوکی اوہناں دے مہان گرو دی بے عزتی کردے نیں تے ایہ ات حدل بھیڑی گل اے۔ اتے کسے دا دل دکھان دا کوئی جواز نئیں؛ ایہ ڈاڈھی بھیڑی حرکت اے۔ پر اوہناں نوں قید وچ پا دینا یا کوئی بھاری جرمانہ، ہورے ایہ بالکل مناسب نئیں اے۔ پر فیر وی اوہناں نوں وی انج دی حرکت نئیں کرنی چاہیدی سی۔  وچار دی ازادی دا مطلب لوکاں نوں ناراض کرن دی ازادی نئیں اے؛ خاص طور تے جد تہانوں ایہ پتہ ہووے کہ ایس توں کجھ لوکاں دا دل دکھے گا۔  ہن ایس گل دا فیصلہ کون کرے کہ کیہ نفرت انگیز اے اتے کیہ نئیں اے، ایس وچ بد عنوانی دی گنجائش اے۔ پر جتھوں تک دھرم دا معاملہ اے، جس طراں حضرت عیسیٰ یا حضرت محمد یا مہاتما بدھ دی شان وچ کسے قسم دی گستاخی، تے ایہ بے شک غیر مناسب اے۔ ذرا سوچو کہ حضرت عیسیٰ کناں وچ صوتی آلہ لائے، صلیب اوپر لٹکے اپنے آئی پاڈ اوپر کسے نویں آئی پاڈ دا اشتہار سن رہے ہون، تے ایس اوپر عیسائیاں دا کیہ رد عمل ہووے گا؟ میں نہیں سمجھدا کہ عیسائیت دے پکے منن والے ایس نوں پسند کرن گے۔ 

اسی یا تے جگتائی ہدف پان دی یا ذاتی ہدف پان دی کوشش کر سکنے آں ۔ میں ویکھیا اے کہ ایتھے دو ات حدل روپ  ہو سکدے نیں، پر ایس معاملہ وچ ایس دی کوئی حد نہیں اے، تسی اک ہدف نوں پا لیندے او پر فیر اک ہور ہدف اے۔ بودھی برادریاں وچ میں اک ہور حد توں ودھ صورت جو ویکھی اے اوہ ایہ کہ اوہ روحانی ہدف پان دی کوشش وچ جگتائی ہدف نوں بھل جاندے نیں۔ کیا ایس مسلے دا کوئی حل لبھن اتے سنتولن قائم رکھن دے کئی طریقے وی نیں؟ 

تقدس مآب دلائی لاما ہمیش۵۰/۵۰ اوپر زور دیندے نیں۔ سانوں اپنی زندگی دی حقیقتاں دا جائزہ لینا چاہیدا اے، ساڈی ذمہ واریاں کیہ نیں؛ ساڈی مالی صورت حال، کیا ساڈے کوئی اہل و عیال نیں؟  ایس لئی حقیقت پسندی کولوں کم لوو۔