જીવન સાથે વ્યવહાર કરવા માટેની બૌદ્ધ પદ્ધતિઓ

બુદ્ધે જે પહેલી વાત શીખવી તે "ચાર ઉમદા સત્ય" તરીકે ઓળખાય છે. તેનો અર્થ એ છે કે ચાર હકીકતો એવી છે જે કોઈપણ વ્યક્તિ જે ખૂબ જ અનુભવી હોય અને વાસ્તવિકતાને સમજી શકે છે તે સમજી શકે છે તે સાચી છે. આ ચાર છે:

• આપણે બધા જે સાચી સમસ્યાઓનો સામનો કરીએ છીએ.
• તેમના સાચા કારણો.
• જો તેમનું સાચું રોકાણ થાય તો કેવું હોત જેથી આપણને આ સમસ્યાઓનો સામનો ન કરવો પડે.
• સમજવાની, કાર્ય કરવાની રીતો, અને વગેરે, જે આપણી બધી સમસ્યાઓનો અંત લાવશે.

આપણી સાચી સમસ્યાઓ

બૌદ્ધ ધર્મ સમસ્યાઓ અને તેનો સામનો કેવી રીતે કરવો તે વિશે ઘણું બધું કહે છે. વાસ્તવમાં, બુદ્ધના બધા ઉપદેશો આપણને જીવનમાં મુશ્કેલીઓ થી જીતવામાં મદદ કરવા માટે છે. આ અભિગમ ખરેખર ખૂબ જ તર્કસંગત અને સમજદાર છે. તે એવું કહેવું છે કે આપણી પાસે ગમે તે સમસ્યાઓ હોય, તે બધી કારણોથી આવે છે. તેથી આપણે ખૂબ જ પ્રામાણિકપણે અને ઊંડાણપૂર્વક આપણી અંદર જોવું પડશે કે આપણે કઈ મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહ્યા છીએ. આપણામાંના ઘણા લોકો માટે, તે ખૂબ સરળ પ્રક્રિયા નથી. આપણા જીવનના મુશ્કેલ ક્ષેત્રો કયા છે તે જોવું ખરેખર ખૂબ જ પીડાદાયક છે. ઘણા લોકો તે માનવા માંગતા નથી. તેઓ સ્વીકારવા તૈયાર નથી કે તેમને સમસ્યાઓ છે - ઉદાહરણ તરીકે, એક અસ્વસ્થ સંબંધમાં હોય - પરંતુ તેમ છતાં તેઓ નાખુશી અનુભવ કરે છે. પરંતુ આપણે તેને ફક્ત "હું નાખુશ છું" ના સ્તરે છોડી શકતા નથી. આપણે ખરેખર સમસ્યા શું છે તેના પર ઊંડાણપૂર્વક જોવાની જરૂર છે.

આપણી સમસ્યાઓના સાચા કારણો

પછી આપણે આપણી સમસ્યાઓના કારણો શોધવાની જરૂર છે. સમસ્યાઓ ફક્ત પોતાની મેળે અસ્તિત્વમાં નથી હોતી, હવામાંથી આવતી નથી. તેનું એક કારણ હોવું જોઈએ, અને અલબત્ત, અસંતોષકારક પરિસ્થિતિ લાવવામાં ઘણા પરિબળો સામેલ છે. ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે સંબંધમાં વ્યક્તિત્વના સંઘર્ષો હોય છે, ત્યારે અર્થતંત્રમાંથી વધારાના જટિલ પરિબળો હોઈ શકે છે - પૂરતા પૈસાનો અભાવ, વગેરે - બાળકો સાથે સમસ્યાઓ, અથવા અન્ય સંબંધીઓ સાથે સમસ્યાઓ. સમસ્યામાં ફાળો આપતી તમામ પ્રકારની પરિસ્થિતિઓ હોઈ શકે છે. પરંતુ બુદ્ધે કહ્યું કે આપણી સમસ્યાઓનું સૌથી ઊંડું કારણ શું છે તે શોધવા માટે આપણે વધુને વધુ ઊંડાણમાં જવું પડશે; અને આપણી સમસ્યાઓનું સૌથી ઊંડું કારણ વાસ્તવિકતા વિશેની આપણી મૂંઝવણ છે.

આપણને નાખુશી હોય છે, પીડા હોય છે, અને તે કોઈક કારણથી આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે ખૂબ જ ખલેલ પહોંચાડતી રીતે વર્તી શકીએ છીએ - ઉદાહરણ તરીકે, ખૂબ ગુસ્સા સાથે. ગુસ્સે થઈને કોઈ ખુશ નથી હોતું, ખરું ને? તો આપણે એ ઓળખવાની જરૂર છે કે અહીં ગુસ્સો આપણા નાખુશીનું કારણ બની રહ્યો છે અને આપણે કોઈક રીતે ગુસ્સાથી છૂટકારો મેળવવો પડશે. 

આપણી સમસ્યા જે આપણને નાખુશ બનાવે છે તે આપણને હંમેશા ચિંતિત પણ કરી શકે છે. ચિંતા કરવી એ મનની ખૂબ જ અપ્રિય સ્થિતિ છે. જ્યારે કોઈ ચિંતા કરે છે ત્યારે કોઈ ખુશ નથી હોતું, ખરું ને? મહાન ભારતીય બૌદ્ધ ગુરુ શાંતિદેવે કહ્યું હતું કે જો તમે એવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં હોવ જ્યાં તમે તેને બદલવા માટે કંઈક કરી શકો છો, તો ચિંતા શા માટે કરો છો? ફક્ત તેને બદલો. ચિંતા કરવાથી કોઈ ફાયદો થશે નહીં. અને જો તમે તેને બદલવા માટે કંઈ કરી શકતા નથી, તો ચિંતા શા માટે કરો છો? તે પણ મદદ કરશે નહીં. તેથી ચિંતા કરવાની નકામીતા વિશે આપણને મૂંઝવણ છે, અને તેથી આપણે ચિંતા કરતા રહીએ છીએ. મુદ્દો એ છે કે ચિંતા કરવાથી કોઈ ફાયદો નથી.

પછી પણ આપણને બીજી એક સમસ્યા છે, જે ક્યારેય સંતુષ્ટ ન થવાની સમસ્યા છે. આપણે ખુશ હોઈએ એ સમયનો અનુભવ કરીએ છીએ, અલબત્ત, પરંતુ કમનસીબે તે કાયમ માટે ટકતું નથી, અને આપણે હંમેશા વધુ ઇચ્છીએ છીએ. ક્યારેય સંતુષ્ટિ નથી થતી. આપણે ફક્ત એક જ વાર આપણા મનપસંદ ખોરાક ખાવાથી સંતુષ્ટ નથી થતા, ખરું ને? આપણે તેને વારંવાર ખાવા માંગીએ છીએ. અને જો આપણે એક જ સમયે ખૂબ વધારે ખાઈએ, તો શરૂઆતમાં આપણને જે ખુશી હતી તે પેટના દુખાવામાં બદલાઈ જાય છે. અને તેથી આપણે આ પ્રકારની ખુશી વિશે થોડા મૂંઝવણમાં છીએ. ફક્ત તેને જે છે તે રીતે માણવા અને તે ટકશે નહીં અને તેનાથી ક્યારેય સંતુષ્ટિ નહીં થાય તે સમજવાને બદલે, આપણે તેના પર લટકી જઈએ છીએ; અને જ્યારે આપણે તે ખુશી ગુમાવીએ છીએ, ત્યારે આપણે ખૂબ જ નાખુશ થઈએ છીએ.

તે કોઈ પ્રિય મિત્ર કે પ્રિયજન સાથે રહેવા જેવું છે, અને પછી તેઓ આપણને છોડી દે. અલબત્ત, તેઓ કોઈક સમયે જતા રહેશે, અને તેથી આપણે તેમની સાથેના સમયનો આનંદ માણવાની જરૂર છે. એક ખૂબ જ સુંદર છબી છે જેનો અમે ક્યારેક ઉપયોગ કરીએ છીએ. જ્યારે કોઈ અદ્ભુત વ્યક્તિ જેને આપણે ખૂબ પ્રેમ કરીએ છીએ આપણા જીવનમાં આવે છે, ત્યારે તે એક જંગલી પક્ષી જેવું છે જે આપણી બારી પાસે આવે છે. જ્યારે જંગલી પક્ષી આપણી બારી પાસે આવે છે, ત્યારે આપણે આ પક્ષીની સંગતનો આનંદ માણી શકીએ છીએ, પરંતુ થોડા સમય પછી પક્ષી ઉડી જશે, અલબત્ત, કારણ કે તે મુક્ત છે. અને જો આપણે ખૂબ જ નમ્ર હોઈએ, તો કદાચ પક્ષી પાછું આવશે. પણ જો આપણે પક્ષીને પકડીને પાંજરામાં મૂકી દઈએ, તો પક્ષી ખૂબ જ નાખુશ થશે અને મરી પણ શકે છે. તેવી જ રીતે, આ લોકો પણ આ સુંદર જંગલી પક્ષીની જેમ આપણા જીવનમાં આવે છે, અને કરવા જેવી સૌથી સારી વસ્તુ એ છે કે આપણે તે સાથે હોય એ સમયનો આનંદ માણીએ. જ્યારે તેઓ ગમે તે કારણોસર, ગમે તેટલા સમય માટે દૂર જાય - સારું, તે થાએ. જો આપણે તેના વિશે હળવાશ અને શાંત રહીએ અને માંગણીઓ ન કરીએ - "મને ક્યારેય છોડશો નહીં. હું તમારા વિના રહી શકતો નથી," આ પ્રકારની વસ્તુ - તો તેઓ પાછા આવવાની શક્યતા છે. જો નહીં, તો આપણે તેમને પકડવા અને માંગણીઓ કરવાથી તેમને દૂર ભગાડી જવાના છીએ.

જ્યારે આપણે જીવનમાં આપણા સામાન્ય ખુશી અને આનંદના સ્વરૂપ વિશે મૂંઝવણમાં હોઈએ છીએ, ત્યારે અલબત્ત આપણને સમસ્યાઓ આવે છે. આપણે આપણી પાસે રહેલા ખુશી સમયનો આનંદ પણ માણી શકતા નથી, કારણ કે આપણે ચિંતિત છીએ અને ડરીએ છીએ કે આપણે તેને ગુમાવી દઈશું. આપણે જેમ કૂતરા એના ખોરાકનો વાટકા ને લઈને હોય એવા છીએ - કૂતરો ખાવાનું ખાએ છે, પણ આસપાસ જોતો રહે છે અને ગર્જના પણ કરે છે જેથી ખાતરી કરી શકાય કે કોઈ આવીને તેને લઈ ન જાય. આપણે ક્યારેક એવું કરીએ છીએ, બરાબર ને, આપણે ફક્ત આપણી પાસે જે છે તેનો આનંદ માણવા અને જ્યારે તે પૂર્ણ થઈ જાય ત્યારે તે પૂર્ણ થઈ ગયું છે તે સ્વીકારતા નથી. પરંતુ અલબત્ત આ એટલું સરળ નથી જેટલું સાંભળવામાં તે લાગે છે - કદાચ તે સાંભળવામાં પણ સરળ નથી લાગતું - પરંતુ તેના માટે તાલીમની જરૂર છે, જીવનમાં વસ્તુઓને જોવાની એક અલગ રીતની આદત પાડવાની જરૂર છે.

આપણી સમસ્યાઓનું સાચું રોકાણ

બુદ્ધે કહ્યું હતું કે આપણી સમસ્યાઓને કાયમ માટે રોકવી શક્ય છે, અને તે કરવાનો રસ્તો એ છે કે કારણોથી છુટકારો મેળવવો. તે ખૂબ જ તર્કસંગત, ખૂબ જ તાર્કિક અભિગમ છે. જો તમે બળતણથી છૂટકારો મેળવશો, તો આગ નહીં રહે. અને બુદ્ધે કહ્યું હતું કે, આ સમસ્યાઓથી એવી રીતે છુટકારો મેળવવો શક્ય છે કે તે ફરી ક્યારેય પાછા ન આવે.

આપણે આ સમસ્યાઓથી ફક્ત કામચલાઉ મુક્તિથી સંતુષ્ટ થવા માંગતા નથી, ખરું ને? તે સૂવા જેવું છે - જ્યારે તમે સૂઈ જાઓ છો, ત્યારે તમને મુશ્કેલ સંબંધની સમસ્યા હોતી નથી. તો તે ઉકેલ નથી, કારણ કે જ્યારે તમે જાગો છો ત્યારે તે હજુ પણ ત્યાં જ છે. તે એવું છે કે તમે ક્યાંક રજા પર જાઓ છો, પરંતુ તમારે ઘરે આવવું પડશે, અને જ્યારે તમે ઘરે આવો છો ત્યારે સમસ્યાઓ હજુ પણ ત્યાં જ છે. તેથી રજા એ શ્રેષ્ઠ ઉકેલ નથી, સૌથી ઊંડો-સ્થાયી ઉકેલ છે.

અને બુદ્ધ એમ પણ નહોતા કહેતા કે ફક્ત ચૂપ રહો અને તમારી સમસ્યાઓ સ્વીકારો અને તેમની સાથે રહો, કારણ કે તે પણ ખૂબ સારો ઉકેલ નથી, ખરું ને? કારણ કે પછી આપણે ખૂબ લાચાર અનુભવીએ છીએ - આપણે કંઈ કરી શકતા નથી, તેથી આપણે હાર માની લઈએ છીએ અને પ્રયાસ પણ કરતા નથી. આપણી સમસ્યાઓ દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ભલે આપણે મોટી પ્રગતિ ન કરીએ, ઓછામાં ઓછું આપણને લાગે છે કે આપણે પ્રયાસ કર્યો છે.

આપણી સમસ્યાઓ રોકવા માટેની પદ્ધતિઓ

પરંતુ જો આપણે ખરેખર આ સમસ્યાઓનો સાચો રોકાણ લાવવા માંગતા હોઈએ, સાચો અંત, તો બુદ્ધે શીખવેલી ચોથી હકીકત એ છે કે આપણે કોઈ પ્રકારની પદ્ધતિનું પાલન કરવું જોઈએ અને કોઈ પ્રકારની સાચી સમજ મેળવવી જોઈએ જેથી સૌથી ઊંડા કારણ, જે આપણી મૂંઝવણ છે, તેને દૂર કરી શકાય. પરંતુ જો આપણે તેને હંમેશા યાદ ન રાખી શકીએ તો સાચી સમજ મેળવવી પૂરતી નથી, તેથી આપણે એકાગ્રતા વિકસાવવાની જરૂર છે. પરંતુ એકાગ્રતા માટે તે યાદ રાખવું અને તે સમજ સાથે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે, આપણને સ્વ-શિસ્તની જરૂર છે. તેથી આપણી સમસ્યાઓને રોકવા માટે આપણે જે સામાન્ય બૌદ્ધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીએ છીએ તે છે શિસ્ત, એકાગ્રતા અને સાચી સમજણ (ક્યારેક તેને "વિદ્વતા" કહેવામાં આવે છે) ના કેટલાક માર્ગોનું પાલન કરવું.

વધુમાં, આપણી સમસ્યાઓનું એક સૌથી મોટું કારણ આપણો સ્વાર્થ છે. આપણી ઘણી બધી સ્વાર્થવૃત્તિ વાસ્તવિકતા વિશેની મૂંઝવણ પર આધારિત છે, કારણ કે કોઈક રીતે આપણે એવું વિચારીએ છીએ કે આ દુનિયામાં આપણે જ એકમાત્ર અસ્તિત્વ ધરાવીએ છીએ. ભલે આપણે સ્વીકારીએ કે બીજા અસ્તિત્વમાં છે, આપણે સ્પષ્ટપણે બ્રહ્માંડમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ છીએ, આપણા બ્રહ્માંડનું આપણે કેન્દ્ર છીએ. આ ગેરસમજને કારણે, આપણે વિચારીએ છીએ કે, "બધું હમેશા મેરી રીતે થવું જોઈએ. મારે હંમેશા જે જોઈએ તે મળવું જોઈએ," અને જો આપણી રીતે ન થાય, તો આપણે ખૂબ જ નાખુશ થઈએ છીએ.

પરંતુ વાસ્તવિકતા પ્રત્યે આ એક ખૂબ જ મૂંઝવણભર્યો દૃષ્ટિકોણ છે કારણ કે તે અર્થમાં મારામાં કંઈ ખાસ નથી. આપણે બધા એ અર્થમાં સમાન છીએ કે દરેક વ્યક્તિ ખુશ રહેવા માંગે છે, કોઈ નાખુશ રહેવા માંગતું નથી; દરેક વ્યક્તિ જે ઇચ્છે છે તે મેળવવા માંગે છે અને કોઈ પણ જે ઇચ્છે છે તે ન મેળવવા માંગતું નથી. અને કોઈક રીતે આપણે સાથે રહેવું પડશે, કારણ કે આપણે સાથે રહીએ છીએ. તેથી આપણે સમસ્યાઓ દૂર કરવા અથવા સમસ્યાઓ અટકાવવા માટે પ્રેમ અને કરુણા, અન્ય લોકો માટે વિચારણા અને પરોપકાર ઉમેરવાની જરૂર છે. જેમ આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે અન્ય લોકો આપણને મદદ કરે, તેવી જ રીતે તેઓ પણ ઇચ્છે છે કે આપણે તેમને મદદ કરીએ.

અલબત્ત, દરેક વ્યક્તિ સંત કે બોધિસત્વ નથી હોતું, તે વાત સાચી છે. દરેક વ્યક્તિ કોઈને કોઈ સ્તરે મૂંઝવણમાં હોય છે. મૂંઝવણને કારણે, આપણે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓના પ્રભાવ હેઠળ કામ કરીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, જો મને લાગે છે કે હું બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર છું અને હું સૌથી મહત્વપૂર્ણ છું, તો તેની સાથે આવતી લાગણી અસુરક્ષા છે, ખરું ને? જ્યારે તમે મૂંઝવણમાં હોવ છો, ત્યારે તમે અસુરક્ષિત અનુભવો છો અને તમે વિચારો છો, "સારું, હું સૌથી મહત્વપૂર્ણ હોવો જોઈએ, પરંતુ લોકો હંમેશા મારી સાથે આવું વર્તન કરતા નથી." તો ત્યાં અસુરક્ષા છે.

જ્યારે આપણે અસુરક્ષિત અનુભવિએ ત્યારે આપણે કઈ વ્યૂહરચનાઓ વાપરી શકીએ છીએ - વ્યૂહરચનાઓ જે આપણને વધુ સુરક્ષિત અનુભવ કરાવે? તેમાંથી એક એ છે કે: "જો હું મારી આસપાસ પૂરતી વસ્તુઓ મેળવી શકું, તો કોઈક રીતે તે મને સુરક્ષિત અનુભવ કરાવશે. જો મને પૂરતા પૈસા, પૂરતું ધ્યાન અથવા પૂરતો પ્રેમ મળી શકે, તો કોઈક રીતે તે મને ખુશ કરશે." પરંતુ પછી, જેમ આપણે જોયું, આ પ્રકારની ખુશીનું સ્વરૂપ એ છે કે આપણને ક્યારેય પૂરતું નથી લાગતું, આપણે ક્યારેય સંતુષ્ટ નથી થતા, અને આપણે હંમેશા વધુ ઇચ્છીએ છીએ.

એના વિશે વિચારો. એ વાત બરાબર છે. શું આપણે ખરેખર ઇચ્છીએ છીએ કે આપણા પ્રિયજન ફક્ત એક વાર "હું તને પ્રેમ કરું છું" કહે? જો તેઓ ફક્ત એક વાર જ કહે, તો બસ - તેમણે ક્યારેય આપણને તે ફરીથી કહેવાની જરૂર નથી? આપણે ક્યારેય તેનાથી સુરક્ષિત અનુભવતા નથી. આપણે હંમેશા તે વારંવાર અને ફરીથી સાંભળવા માંગીએ છીએ, ખરું ને? અને આપણે ક્યારેય એ જગ્યા સુધી પહોંચતા નથી જ્યાં આપણે કહીએ છીએ, "સારું, તમારે હવે મને તે કહેવાની જરૂર નથી. હું તે જાણું છું." તેથી જ્યારે આપણે લોભી હોવાની વાત કરીએ છીએ, ત્યારે તે ફક્ત ભૌતિક વસ્તુઓ અને પૈસા માટે લોભી નથી. આપણે પ્રેમ માટે પણ લોભી છીએ, અને આપણામાંથી મોટાભાગના લોકો ખાસ કરીને ધ્યાન માટે લોભી છીએ. આપણે નાના બાળકો સાથે તે જોઈએ છીએ. તો તે એક પદ્ધતિ છે: જો આપણે આપણી આસપાસ પૂરતી વસ્તુઓ મેળવી શકીએ, તો તે આપણને સુરક્ષિત બનાવશે. અને તે ક્યારેય કામ કરતું નથી.

આગળની પદ્ધતિ ગુસ્સો અને પ્રતિકૂળ છે: "જો હું એવી કેટલીક બાબતોને દૂર કરી શકું જે મને લાગે છે કે મને ડરાવે છે, તો તે મને સુરક્ષિત અનુભવ કરાવશે." પરંતુ આપણે ક્યારેય સુરક્ષિત અનુભવતા નથી; આપણે હંમેશા ડર અનુભવીએ છીએ; અને આપણે હંમેશા સાવચેત રહીએ છીએ કે કોઈ એવું કંઈક કરે જે આપણને ગમતું નથી - અને પછી આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ અને તેમને ભગાડીએ છીએ. ક્યારેક તે ખૂબ જ આત્મઘાતી હોઈ શકે છે. હું એવા સંબંધના ઉદાહરણ વિશે વિચારી રહ્યો છું જેમાં બીજું વ્યક્તિ, આપણને લાગે છે કે, આપણા પર પૂરતું ધ્યાન આપતું નથી, આપણને પૂરતો સમય આપતા નથી, તેથી આપણે તેમના પર બૂમો પાડીએ છીએ. આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ અને બૂમો પાડીએ છીએ, "તમારે મારા પર વધુ ધ્યાન આપવું જોઈએ! તમારે મારી સાથે વધુ સમય વિતાવવો જોઈએ!" વગેરે. તેનું પરિણામ શું આવે છે? સામાન્ય રીતે તેઓ વધુ દૂર જાય છે. અથવા તેઓ આપણા પર મોટો ઉપકાર કરે છે અને થોડા સમય માટે આપણી સાથે રહે છે, પરંતુ તમને લાગે છે કે તેઓ તેનાથી બેચેન છે. આપણે કેવી રીતે વિચારી શકીએ કે કોઈની પર ગુસ્સે થવાથી તેઓ આપણને વધુ પસંદ કરશે? ખરેખર વિચિત્ર, ખરું ને? આમાંની ઘણી પદ્ધતિઓ જેનો ઉપયોગ આપણે વધુ સુરક્ષિત બનાવવાની આશામાં કરીએ છીએ તે ખરેખર પરિસ્થિતિને વધુ ખરાબ કરે છે.

આપણે બીજી એક પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીએ છીએ તે છે દિવાલો ઉભી કરવી. તે ભોળપણ પર આધારિત છે, એવું વિચારીને કે જો આપણે કોઈક રીતે સમસ્યાનો સામનો નહીં કરીએ, તો કાં તો તે અસ્તિત્વમાં નથી અથવા તે જાતે જ દૂર થઈ જશે. "હું તેના વિશે સાંભળવા માંગતો નથી" - આ પ્રકારનું વલણ, અને તમે દિવાલ ઉભી કરો છો. પરંતુ તે ભોળપણની સ્થિતિ પણ કામ કરતી નથી. સમસ્યા ફક્ત અવગણવાથી અને તેને ન સ્વીકારવાથી દૂર થવાની નથી.

તો, આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓના આધારે, આપણે બધી પ્રકારની વિનાશક રીતે કાર્ય કરીએ છીએ. આપણે બૂમો પાડીએ છીએ. આપણે કોઈને કદાચ મારી પણ શકીએ છીએ. જો તમને લાગે કે, "હું બિચારો, મારી પાસે કંઈ નથી," તો તમે ચોરી કરી શકો છો, એવું વિચારીને કે તે કોઈક રીતે તમને મદદ કરશે. અથવા હું તે ઉદાહરણ વિશે વિચારી રહ્યો છું જ્યારે હું ભારતમાં ઘણા વર્ષો માટે રહ્યો હતો. ભારત જંતુઓનો દેશ છે - ઘણા બધા અને ઘણા બધા જંતુઓ, દરેક પ્રકારના જેની તમે કલ્પના કરી શકો છો. અને તમે તે બધાને મારી શકતા નથી; તમે જીતી શકો તેવો કોઈ રસ્તો નથી. એકમાત્ર ઉકેલ એ છે કે તેમની સાથે રહેવાનું શીખો. જો તમને તમારા ઓરડામાં વિવિધ જંતુઓ હોય તે ગમતું નથી, તો તમે મચ્છરદાની લગાવીને સૂઈ શકો છો - તમારી આસપાસ જાળી હોય છે અને તમે તમારી સુરક્ષિત જગ્યામાં હોવ છો. સફારી પર જઈને તમારા ઓરડામાં બધા મચ્છરોનો શિકાર કરવાને બદલે, અને તમે આખી રાત જાગતા રહો છો કારણ કે હંમેશા મારવા માટે વધુ હશે, તેના કરતાં આ એક શાંતિપૂર્ણ ઉકેલ છે. દરવાજા નીચે હંમેશા જગ્યા હશે, અથવા બારીઓ યોગ્ય રીતે બંધ થતી નથી - હંમેશા વધુ હશે. પરંતુ વિનાશક વર્તન માટેનો તે આવેગ ફરજિયાતપણે ઉદ્ભવે છે: "મારે તેમનાથી છૂટકારો મેળવવો પડશે!"

વિનાશક વર્તનના ઘણા જુદા જુદા સ્વરૂપો છે. જૂઠું બોલવું, કઠોર ભાષાનો ઉપયોગ કરવો, વ્યભિચાર, બળાત્કાર - આ બધી બાબતો છે. અને જ્યારે આપણે વિનાશક વર્તન કરીએ છીએ, ત્યારે મૂળભૂત રીતે તે નાખુશી પેદા કરે છે - ફક્ત બીજાઓ માટે જ નહીં, પણ ખાસ કરીને આપણા માટે નાખુશી. જો તમે તેના વિશે વિચારો છો, તો બૌદ્ધ ધર્મ ખૂબ જ ભારપૂર્વક કહે છે કે હત્યા ન કરવી, ખરું ને? હવે, અહીં મુદ્દો એ છે કે જો તમને એવી કોઈ પણ વસ્તુને મારી નાખવાની આદત પડી જાય જે તમને ગમતી નથી - જેમ કે મચ્છર સાથે - તો તે તમારો પહેલો, આપમેળે પ્રતિભાવ બનશે, ખરું ને? અને તે ફક્ત હત્યા વિશે નથી. જો કોઈ એવી વસ્તુ છે જે આપણને ગમતી નથી, તો શાંત મનની સ્થિતિ સાથે તેનો સામનો કરવાનું શીખવાને બદલે, આપણે તેના પર ખૂબ જ હિંસક રીતે હુમલો કરીએ છીએ - તે મૌખિક હોઈ શકે છે, તે શારીરિક હોઈ શકે છે, તે ભાવનાત્મક રીતે હોઈ શકે છે.

ક્યારેક અલબત્ત તમારે હત્યા કરવી પડી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, એવા જંતુઓ હોઈ શકે છે જે પાક ખાઈ રહ્યા છે; રોગોવાળા જંતુઓ હોઈ શકે છે, વગેરે. બૌદ્ધ ધર્મ કટ્ટરપંથી બનવા વિશે નથી. પરંતુ તમારે તેના વિશે નિષ્કપટ ન રહેવું જોઈએ. ગુસ્સો અને દ્વેષ વિના તે કરવાનો પ્રયાસ કરો - "મને આ મેલેરિયા મચ્છરો થી નફરત છે!" અને તમારે તેના પછી આવનારા નકારાત્મક પરિણામો વિશે નિષ્કપટ ન રહેવું જોઈએ. ફક્ત એક સરળ ઉદાહરણ: જો આપણે આપણા શાકભાજી અને ફળો પર જંતુનાશકોનો ઉપયોગ કરીએ છીએ - તો, આપણે પણ તે ખાઈએ છીએ, અને તે રોગનું કારણ બની શકે છે. તેથી નકારાત્મક આડઅસરો છે. અહીં મુદ્દો, આપણા મૂળ ઉછાળાના મુદ્દા પર પાછા ફરતા, એ છે કે આપણી પદ્ધતિઓ શિસ્ત, એકાગ્રતા અને સાચી સમજણ છે, જે પ્રેમ અને કરુણા દ્વારા પૂરક છે.

જીવનમાં સમસ્યાઓ ટાળવા માટે આપણે આ નિવારક પગલાં કેવી રીતે લાગુ પાડી શકીએ? પહેલું સ્તર, આપણે જે પહેલી વસ્તુ કરીએ છીએ તે છે નૈતિક સ્વ-શિસ્ત લાગુ કરવી, જે છે વિનાશક વર્તન ટાળવું. વિનાશક વર્તન એટલે આ વિક્ષેપકારક લાગણીઓ - ક્રોધ, લોભ, આસક્તિ, ઈર્ષ્યા, નિષ્કપટતા, ઘમંડ વગેરે - ના પ્રભાવ હેઠળ કાર્ય કરવું. એનો અર્થ એ છે કે જ્યારે આપણને વિનાશક વર્તન કરવાનું મન થાય છે, ત્યારે આપણે ખૂબ સ્પષ્ટ રીતે નક્કી કરીએ છીએ, "ના, મારે તે રીતે કાર્ય નથી કરવો."

જ્યારે મને તમારી કોઈ ભૂલ માટે બૂમો પાડવાનું મન થાય છે, ત્યારે હું જાણું છું કે બૂમો પાડવાથી પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ થશે. મારે તમને સુધારવા પડશે અથવા જે પણ ભૂલ થઈ હોય તેનો સામનો કરવો પડશે, પરંતુ બૂમો પાડવાથી પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ થશે, ખરું ને? ખાસ કરીને તમને ખરાબ નામ આપવા અને તમને ગાળ આપવું - ચોક્કસપણે પરિસ્થિતિને મદદ કરશે નહીં. તેથી નૈતિક સ્વ-શિસ્તનો અર્થ એ છે કે આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરીએ તે પહેલાં જ શક્ય તેટલી વહેલી તકે ધ્યાનમાં લઈએ કે આપણે વિનાશક રીતે ફરજિયાત રીતે કાર્ય કરવાના છીએ. આવું વર્તન કરવાની આવેગ હોય છે અને આપણે ભેદભાવ કરીએ છીએ: "આ બિલકુલ મદદરૂપ થવાનું નથી," અને આપણે આપણી આવેગને હેઠળ કાર્ય કરવાથી પોતાને રોકીએ છીએ.

હવે, અમે અહીં એવું નથી કહી રહ્યા કે તમે ગુસ્સો અંદર રાખો, અને તે તમને ખાઈ જાય, અને તમે તેને પકડી રાખો અને ત્યાં સુધી પકડી રાખો જ્યાં સુધી તમે વિસ્ફોટ ન કરો. તે પદ્ધતિ નથી. અને જો આપણે તેનો સામનો કરી શક્યા નથી, અને તે ફક્ત અંદરથી જ ભેગું થાય છે - સારું, તેને બીજી વ્યક્તિ પર છોડશો નહીં. અને દિવાલ પર મુક્કો મારવાથી - ફક્ત તમારા હાથને નુકસાન થશે, તેથી તે મૂર્ખતા છે. તો તમે તેને કોઈ અન્ય રીતે છોડો છો, ખરું ને? ઓશીકું મારવું અથવા તમારા ઘરના બધા માળ ધોવા - ગુસ્સા અને હતાશાનો સામનો કરવાની આ પ્રકારની "માતાની વિદ્વતા" પદ્ધતિ, અને ખરેખર સખત ઘરકામ કરવું અથવા લાંબા સમય સુધી દોડવું અથવા જીમમાં જોરદાર કસરત કરવી તમને તે હતાશ ગુસ્સાની ઊર્જાને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.

જો આપણે આ રીતે વર્તન કરવા માટે વધુને વધુ ટેવાઈ જઈએ, અને જ્યારે આપણે એવું કરવાનું મન થાએ ત્યારે વિનાશક વર્તન કરવાથી પોતાને રોકીએ, તો આપણે અહીં જે વાપરી રહ્યા છીએ તે આપણી "ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિ (શેસ-રબ)" કહેવાય છે. આપણે શું મદદરૂપ છે અને શું નુકસાનકારક છે તે વચ્ચે ભેદ પાડી શકીએ છીએ, અને તેના આધારે આપણે શાંત રહી શકીએ છીએ અને ફક્ત ગુસ્સાને અંદર નથી રાખતા. તેથી અહીં આપણે જે મુખ્ય વસ્તુ કેળવી રહ્યા છીએ તે સામાન્ય રીતે "સચેતતા (દ્રણ-પા)" તરીકે અનુવાદિત થાય છે. તેનો અર્થ "યાદ રાખવું" થાય છે. તે શિસ્તને પકડી રાખવા માટે માનસિક ગુંદર જેવું છે - હું શું કરવા માંગુ છું, હું જીવનમાં કેવું બનવા માંગુ છું, હું મારા જીવનમાં કેવા કાર્ય કરવા માંગુ છું - તેને પકડી રાખવું અને તેને ભૂલવું નહીં. તે સચેતતા છે. તે "સક્રિય રીતે યાદ રાખવું" જેવો જ શબ્દ છે.

તો આપણે વધુ જાગૃત રહેવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. "બુદ્ધ" શબ્દનો ખરેખર અર્થ થાય છે "કોઈ એવું વ્યક્તિ જે સંપૂર્ણપણે જાગૃત છે." આપણે જાગૃત રહેવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ કે આપણે કઈ લાગણીઓ અનુભવી રહ્યા છીએ, આપણા મનમાં આ રીતે વર્તવા માટે કે તેવું વર્તન કરવા માટે કઈ ઇચ્છાઓ આવી રહી છે, અને આપણે આ વસ્તુઓના ગુલામ ન બનવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, પરંતુ સમજણ સાથે, આપણે કેવી રીતે વર્તવું તે પસંદ કરી શકીએ છીએ. જો મારો મનોભાવ ખરાબ હોય, તો તે બદલાઈ શકે છે; હું તેને બદલવા માટે કંઈક કરી શકું છું.

ક્યારેક ખરાબ મનોભાવમાં રહેવાનો ઉકેલ એકદમ સરળ હોય છે. સૌથી સરળ પદ્ધતિઓમાંની એક છે "ચંચળ બાળકને પથારીમાં સુવડાવી દો." આપણે એવા બાળક જેવું અનુભવીએ છીએ જે ખૂબ લાંબા સમય સુધી જાગ્યું હોય અને - "વાહહહહહ" - હંમેશા રડતું રહે, વગેરે. ઘણીવાર જ્યારે આપણે ખરાબ મનોભાવમાં હોઈએ છીએ, ત્યારે આપણે આવા જ હોઈએ છીએ. તેથી આડા પડો, નિદ્રા લો, સૂઈ જાઓ. જ્યારે આપણે જાગીએ છીએ ત્યારે તે સામાન્ય રીતે ઘણું સારું હોય છે.

અથવા જો તમને કોઈની સાથે મતભેદ થઈ રહ્યો હોય, અને તે ખૂબ જ તીવ્ર સ્થિતિમાં પહોંચી રહ્યો હોય - તો તમે જાણો છો કે આ પરિસ્થિતિમાં બીજી વ્યક્તિ હવે ખરેખર તમારું સાંભળતી નથી અને તમે ખરેખર તેમનું સાંભળતા નથી. વાતચીત સમાપ્ત કરવી વધુ સારું છે - "ચાલો આપણે બંને શાંત થઈ જઈએ ત્યારે આ પર પાછા આવીએ" - અને શાંત થવા માટે ચાલવા કાઓ, અથવા એવું કંઈક.

આ ખૂબ જ સરળ રીતો છે. બૌદ્ધ ધર્મ ખરેખર આ કરતાં ઘણી ઊંડી અસરકારક રીતો શીખવે છે, પણ આ એક શરૂઆત છે. આપણે એવી રીતોથી શરૂઆત કરવી જોઈએ જેને આપણે વાસ્તવમાં લાગુ પાડી શકીએ. પણ સિદ્ધાંત એ મહત્વપૂર્ણ બાબત છે, અને એ સિદ્ધાંત એ છે કે સમસ્યાનું કારણ શું છે તે જોવું અને સમસ્યાને દૂર કરવા માટે કંઈક કરવું. માત્ર સમસ્યાના શિકાર ન બની જવું. એક રીતે કહીએ તો, તમારા જીવનમાં જે કંઈ બનતું હોય તેનું નિયંત્રણ લો.

હવે, જો આપણે આપણા વર્તનમાં શું લાભદાયક છે અને શું હાનિકારક છે તેની સમજને જાળવી રાખવાની સચેતતા વિકસાવી શકીએ, જો આપણે શું ચાલી રહ્યું છે તેની ઉપર ધ્યાન આપી શકીએ અને આપણે કેવી રીતે વર્તન કરવું છે તે યાદ રાખી શકીએ અને જો આપણે એ પ્રમાણે વર્તન ન કરતા હોઈએ તો તેને સુધારી શકીએ — જો આપણે આ આપણા શરીરથી વર્તનમાં અને આપણા બોલચાલમાં એ કરી શકીએ, તો પછી આપણે એ જ શક્તિ મનમાં, એટલે કે આપણા વિચારોમાં પણ વિકસાવી શકીએ.

જ્યારે આપણે ચિંતા ભરેલા વિચારોની શ્રેણી શરૂ કરીએ છીએ, કે પછી એવો વિચાર આવે છે કે, “હાય રે! મારી દશા કેટલી દયનીય છે. કોઈ મને પ્રેમ કરતું નથી,” આ પ્રકારના વિચારો, ત્યારે આપણે કહીએ છે, “ચાલો હવે! હું આ આત્મ-દયાના, ચિંતા ભરેલા વિચારોના પ્રવાહમાં જવું નથી ઈચ્છતો. આ બધું તો મને માત્ર નાખુશ જ બનાવશે,” અને પછી આપણે આપણું ધ્યાન પાછું કોઈ વધુ હકારાત્મક બાબત તરફ લઈ જઈએ છે. ફક્ત બેસીને ચિંતા કરવા કરતાં, આપણે આપણા શરીર સાથે, આપણા મન સાથે ઘણી બધી સકારાત્મક વસ્તુઓ કરી શકીએ છીએ. ચિંતા કરતી વખતે, બધું કેટલું ભયંકર હોઈ શકે છે તે વિચારવાને બદલે, આપણે ઘણી બધી સકારાત્મક બાબતો વિશે વિચારી શકીએ છીએ. કારણ કે, જુઓ, અહીં આપણે જે ક્ષમતા વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ તે છે ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવું જેથી, જ્યારે આપણું ધ્યાન વિચલિત થાય ત્યારે તેને પાછું લાવી શકીએ.

ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે આપણે કોઈની સાથે વાત કરી રહ્યા હોય અને આપણું મન ભટકવા લાગે — એ ચિંતા હોવી જરૂરી નથી, એ કંઈપણ હોઈ શકે છે, જેમ કે: “આ લોકો ક્યારે વાત કરવાનું બંધ કરશે?” અથવા “હું રાત્રે જમવા શું ખાઈશ?” — એ કોઈ પણ વિશે હોઈ શકે છે — અને આપણે બીજા વ્યક્તિ પર ધ્યાન આપવાનું બંધ કરી દઈએ છીએ, અથવા આપણે મનમાં ટિપ્પણીઓ કરી રહ્યા હોઈએ છીએ: “અત્યારે તેમને જે કહ્યું એ તો મૂર્ખતાપૂર્ણ છે,” ત્યારે આપણે આપણું ધ્યાન પાછું લાવીને ફક્ત તેમને સાંભળવા પર એકાગ્રતા રાખીએ છીએ.

આ ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવાનું ખૂબ જ વ્યવહારુ રૂપમાં લાગુ પડતું ઉદાહરણ છે, પણ એ માટે શિસ્ત જરૂરી છે; અને આપણે એ શિસ્તનો વિકાસ સૌપ્રથમ તો આપણી શારીરિક અને વાચિક વર્તનના રૂપમાં કરીએ છીએ. જ્યારે તમે આ કુશળતા વિકસાવો છો, આ એકાગ્રતા પાછી લાવવાની અને કોઈપણ વિલોપન સુધારવાની કુશળતા, ત્યારે તમે તેને દરેક પ્રકારની પરિસ્થિતિમાં લાગુ કરી શકો છો. આ ખરેખર ખૂબ, ખૂબ સહાયક છે. ઉદાહરણ તરીકે, તમે જાગૃત થવાનું શરૂ કરો છો કે તમે તમારું શરીર કેવી સ્થિતિમાં રાખો છો. જો તમારા ખભા તણાવમાં હોય અને સાલ્યુટ જેવી સ્થિતિમાં ઊંચા ઊઠેલા હોય, અને તમારું ગળું તણાવમાં હોય, વગેરે, તો જો તમે સચેત હોવ અને એ નોંધમાં લો, તો તમે ખભા પાછા નીચે મૂકો છો અને તેમને ઢીલા પાડો છો. બાબત ફક્ત એકાગ્રતા રાખવી, યાદ રાખવું, અને કંઈક કરવું. અથવા જ્યારે તમે ખૂબ ઉત્સાહિત થવા લાગો છો, અને એ પરિસ્થિતિમાં સંપૂર્ણ રીતે અનુરૂપ હોય, અને તમે કોઈની સામે વધુ અને વધુ ઊંચા અવાજે અને આક્રમક રીતે બોલવા લાગો છો, ત્યારે તમે એ નોંધો છો અને એ બદલો છો. તમે ફક્ત શાંત થાવ છો, જેમ કે તમારા ખભા પાછા નીચે મૂકો છો, પણ એ તમે ઊર્જાના સ્તરે, ભાવનાત્મક સ્તરે કરો છો.

આ ધર્મના ઉપાયોને જીવનમાં કેવી રીતે લાગુ કરવાના છે એનો આખો રહસ્ય આ છે. ફક્ત તેમને યાદ રાખો અને તેને ફક્ત કરવા માટે, તેને લાગુ કરવા માટે એટલી શિસ્ત રાખો. અને તમે એ કારણથી નથી કરતા કે તમે સારા બનવા માગો છો અથવા તમારું ગુરુને પ્રસન્ન કરવા માંગો છો કે એવું કંઈક. તમે એ કરો છો કારણ કે તમે સમસ્યાઓ - મુશ્કેલીઓથી – બચવા માંગો છો, કારણ કે તમે જાણો છો કે જો તમે એ વિશે કંઈ નહીં કરો તો તમે ફક્ત પોતાને કષ્ટમાં નાખશો, અને એ મજા ની વાત તો નથી, ખરું ને? તેથી આપણે આપણા સ્વ-શિસ્તને માનસિક ક્ષેત્રમાં ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવાના અનુસંધાનમાં લાગુ કરવું જોઈએ – આપણા ભાવનાઓની સાથે વ્યવહાર કરવા માટે પણ. ભાવનાઓની સાથે વ્યવહાર કરવું તો સ્વાભાવિક રીતે વધારે નાજુક હોય છે, ખૂબ જ વધુ મુશ્કેલ હોય છે. પરંતુ જેમ મેં કહ્યું, જો તમે બહુ ઊત્સાહિત થઈ રહયા છો, તો તમે શાંત થઈ શકો છો.

એકવાર તમે ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવાની ક્ષમતા, ઓછામાં ઓછી કોઈક સ્તરે વિકસાવો, પછી તમારું ખરેખર જેના પર ધ્યાન કેન્દ્રીત રાખવાનું હોય તે છે કે શું ચાલી રહ્યું છે તેની સાચી સમજણ. આપણને વાસ્તવિકતા અંગે – કે આપણે કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છીએ, બીજા લોકો કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે, વિશ્વ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે – તેની સંબંધમાં દરેક પ્રકારની મૂંઝવણ હોય છે, અને તે મૂંઝવણને કારણે, ખરેખર અવાસ્તવિક શું છે તેના વિશે આપણને તમામ પ્રકારના પ્રક્ષેપણો હોય છે, ખરું ને? આપણે પ્રક્ષેપણ કરી શકીએ છીએ: “હું સારો નથી. હું હારેલો માણસ છું.” અથવા આપણે પ્રક્ષેપણ કરી શકીએ છીએ: “હું તો દુનિયાનું સૌથી અદ્ભુત વસ્તુ છું.” આપણે પ્રક્ષેપણ કરી શકીએ છીએ: “હાય રે! મારી દશા કેટલી દયનીય છે. કોઈ મને પ્રેમ કરતું નથી.” પણ જો આપણે આપણા જીવનમાં દરેક વ્યક્તિનું ખરેખર વિશ્લેષણ કરીએ, તો એનો અર્થ એ થાય કે મારી માતાએ ક્યારેય મને પ્રેમ કર્યો નહીં, મારા કૂતરાએ પણ ક્યારેય મને પ્રેમ કર્યો નહીં – કોઈએ પણ ક્યારેય મને પ્રેમ કર્યો નહીં. તો એવું થવાની સંભાવના બહુ ઓછી હોય છે.

તો આપણે આ કલ્પનાઓનું પ્રક્ષેપણ કરી રહ્યા છીએ અને માનીએ છીએ કે તે સાચી છે; તે ભયાનક વાત છે. આપણે માનીએ છીએ કે આપણે મોડા આવી શકીએ છીએ, અથવા નિમણૂક માટે જઈએ નહીં, અને તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી: "તમને કોઈ ભાવનાઓ નથી," ખરું ને? અને પછી આપણે બીજાઓ પ્રત્યે ખૂબ જ બેદરકાર છીએ. પરંતુ દરેકને લાગણીઓ હોય છે, જેમ મને લાગણીઓ હોય છે. કોઈને પણ અવગણવું થવું ગમતું નથી. જો તેમની મુલાકાત હોય અને બીજી વ્યક્તિ ફોન ન કરે અથવા મોડું આવે તો કોઈને તે ગમતું નથી. કોઈને તે ગમતું નથી. તો આપણે જે કરવાની જરૂર છે તે એ છે કે આપણે આપણી એકાગ્રતાનો ઉપયોગ આ કલ્પનાઓને દૂર કરવા માટે કરીએ અને આ બધી બકવાસ પ્રક્ષેપિત કરવાનું બંધ કરીએ, ઉદાહરણ તરીકે, આપણા અવિચારી વર્તનથી બીજાઓને નુકસાન નથી થતું, કારણ કે તે ખરેખર આપણી સમસ્યાઓનું સૌથી ઊંડું કારણ છે: "હું બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર છું. બધું હંમેશા મારી રીતે ચાલવું જોઈએ. હું સૌથી મહત્વપૂર્ણ છું." તે દેખીતી રીતે કાલ્પનિકતાનું પ્રક્ષેપણ છે. કોઈ પણ સૌથી મહત્વપૂર્ણ નથી. પરંતુ આપણી કાલ્પનિકતાને સાચી માનવાના આધારે, આપણે સ્વાર્થી છીએ. તેથી જો આપણે સ્વાર્થને દૂર કરવા માંગતા હોઈએ, તો આપણે તે કાલ્પનિકતાને ડિકન્સ્ટ્રક્ટ કરવી જોઈએ અને તેને પ્રક્ષેપિત કરવાનું બંધ કરવું જોઈએ. ભલે એવું લાગે કે હું બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર છું અને હું એકમાત્ર અસ્તિત્વમાં છું (કારણ કે જ્યારે હું મારી આંખો બંધ કરું છું ત્યારે મારા મગજમાં આ અવાજ આવે છે, અને બીજું કોઈ દેખાતું નથી, તેથી એવું લાગે છે કે હું એકમાત્ર અસ્તિત્વમાં છું), આપણે યાદ રાખવું જોઈએ કે આ એક ભ્રમ છે અને તેના પર વિશ્વાસ ન કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ: "તે એવું નથી. તે ફક્ત એવું લાગે છે."

બુદ્ધે કહ્યું કે, હંમેશા તે સમજણ સાથે રહેવું એ જ સાચો માર્ગ છે, આપણી સમસ્યાઓનો ખરો અંત લાવવા માટે. જો આપણી પાસે હંમેશા તે સાચી સમજણ હોત, તો આપણને કોઈ મૂંઝવણ ન હોત. અને જો આપણી પાસે કોઈ મૂંઝવણ ન હોત, તો આપણને ગુસ્સો ન હોત; આપણને આસક્તિ, લોભ વગેરે ન હોત. અને જો આપણી પાસે આમાંની કોઈ પણ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ ન હોત, તો આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય ન કરીએ. અને જો આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય ન કરીએ, તો આપણે બીજાઓ અને આપણા માટે તમામ પ્રકારની સમસ્યાઓ લાવીશું નહીં. જીવનમાં મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવાની આ મૂળભૂત બૌદ્ધ પદ્ધતિ છે.

જો આપણે ખુશી સંબંધો રાખવા માંગતા હોય, તો આપણે ઓળખવાની જરૂર છે:

• હું એક માનવી છું. તમે એક માનવી છો. આપણા બધાની લાગણીઓ સમાન છે, વગેરે.
• દરેકના મજબૂત પાસાં હોય છે. દરેકના નબળા પાસાં હોય છે. મારી પાસે પણ નબળા પાસાં હોય છે, અને તમારી પાસે પણ છે.
• સફેદ ઘોડા પર સવાર કોઈ પણ રાજકુમાર કે રાજકુમારી ચાર્મિંગ નથી.

શું તમારી વાર્તાઓમાં પણ આવી છબી છે? આપણે હંમેશા સંપૂર્ણ જીવનસાથી શોધીએ છીએ, જે સફેદ ઘોડા પર સવાર હોય, પણ એ તો પરીકથા છે. એ અસ્તિત્વમાં નથી, પણ આપણે એને પ્રક્ષેપિત કરીએ છીએ. એ પરીકથામાં માનીને, આપણને લાગે છે કે આ જ રાજકુમાર કે રાજકુમારી હશે, અને જ્યારે તેઓ એવા નથી હોતા ત્યારે આપણે તેમના પર ગુસ્સે થઈએ છીએ, અને ક્યારેક આપણે તેમને નકારી પણ દઈએ છીએ. અને પછી આપણે જે આગામી સંભવિત જીવનસાથીને મળીએ છીએ તેના પર આપણે એવું પ્રક્ષેપિત કરીએ છીએ કે તે રાજકુમાર કે રાજકુમારી છે. પણ આપણને ક્યારેય રાજકુમાર કે રાજકુમારી મળતી નથી, કારણ કે એવું કંઈ હોતું નથી.

તેથી જો આપણે સ્વસ્થ સંબંધો રાખવા માંગતા હોઈએ, તો આપણે વાસ્તવિકતા સ્વીકારવાની જરૂર છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે, જેમ મેં કહ્યું, દરેકમાં સારા ગુણો હોય છે, દરેકમાં નબળા ગુણો હોય છે, અને આપણે કોઈક રીતે સાથે રહેવાનું શીખવાની જરૂર છે, અને કોઈ પણ બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર નથી. અને પછી કોઈપણ ધર્મ અથવા કોઈપણ માનવતાવાદી ફિલસૂફીમાં તમને જે સામાન્ય શિક્ષણ મળે છે, જે છે દયાળુ બનો, વિચારશીલ બનો, પ્રેમાળ બનો, વગેરે, ધીરજ રાખો, ઉદાર બનો, ક્ષમાશીલ બનો. દરેક ધર્મ અને દરેક માનવતાવાદી ફિલસૂફી એ જ શીખવે છે, અને બૌદ્ધ ધર્મ પણ એવું જ શીખવે છે.

કામ પર આપણા સંબંધોમાં પણ આ જ સિદ્ધાંતો લાગુ પડે છે. જો તમે ઓફિસમાં તમારી સાથે કામ કરતા લોકો પ્રત્યે દયાળુ બનો છો (અથવા જો તમે બીજાઓને નોકરી પર રાખો છો, તો તમે તમારા કર્મચારીઓ પ્રત્યે દયાળુ બનો છો), તો આખો વ્યવસાય વધુ સરળતાથી ચાલે છે. જો તમે કોઈ દુકાનમાં કામ કરો છો અને ગ્રાહકો સાથે દયાળુ અને સુખદ બનો છો, તો આખું વાતાવરણ વધુ સુખદ બને છે, ખરું ને? અને જો કોઈ વ્યક્તિ પોતાના વ્યવહારમાં પ્રામાણિક હોય - બીજાઓને છેતરે નહીં વગેરે - તો વસ્તુઓ ઘણી સારી રીતે ચાલે છે. તેનો અર્થ એ નથી કે આપણે નફો મેળવવા અને જીવનનિર્વાહ કરવાનો પ્રયાસ કરતા નથી, પરંતુ મુદ્દો એ છે કે તેના વિશે લોભી ન બનો.

અને જ્યારે બીજા આપણને છેતરે છે - કારણ કે બધા આ રીતે વર્તવાના નથી - તો તમે શું અપેક્ષા રાખો છો? પરંતુ બૌદ્ધ દ્રષ્ટિકોણથી, આપણે એમ નહીં કહીએ કે આ ખરાબ લોકો છે; આપણે ફક્ત એટલું જ કહીશું કે તેઓ મૂંઝવણમાં છે. તેઓ મૂંઝવણમાં છે. તેઓ સમજી શકતા નથી કે આ રીતે વર્તવાથી તેમના માટે વધુને વધુ સમસ્યાઓ ઊભી થશે: કોઈ તેમને પસંદ કરશે નહીં. તેથી તેઓ નફરતના પાત્ર કરતાં કરુણાના પાત્ર છે. જો આપણે તેમને કરુણાના પાત્ર તરીકે જોઈએ અને તેમની સાથે ધીરજ રાખીએ, તો જ્યારે તેઓ આપણને છેતરે છે ત્યારે આપણે ભાવનાત્મક રીતે પીડાતા નથી, અને પછી આપણે બીજા લોકો સાથે વધુ સાવચેત રહેવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ જેથી આપણે ફરીથી છેતરાઈ ન જઈએ. પરંતુ તમે લોકો પાસેથી શું અપેક્ષા રાખો છો? ઘણા લોકો આવા હોય છે. તો તે વાસ્તવિકતા છે. પ્રક્ષેપણ એ છે કે દરેક વ્યક્તિ પ્રામાણિક છે. દરેક વ્યક્તિ પ્રામાણિક નથી! જો દરેક વ્યક્તિ પ્રામાણિક હોય તો સારું હોત, પરંતુ દરેક વ્યક્તિ નથી. તેથી ઓછામાં ઓછું આપણે પ્રામાણિક બનવાનો પ્રયાસ કરી શકીએ.

હવે, શું આપણે આ પદ્ધતિઓ લાગુ કરવા માટે ધ્યાન અને ધાર્મિક વિધિઓના કડક બૌદ્ધ આધ્યાત્મિક માર્ગનું પાલન કરવું પડશે, વગેરે? ખરેખર, નહીં. આ બધી બાબતો લાગુ કરવા માટે આપણે કડક, પ્રમાણભૂત આધ્યાત્મિક માર્ગનું પાલન કરવાની જરૂર નથી. પરમ પૂજ્ય દલાઈ લામા હંમેશા બિનસાંપ્રદાયિક નીતિશાસ્ત્ર અને માનવ મૂલ્યો વિશે વાત કરે છે - દયાળુ બનવું, વધુ સચેત રહેવું, ભોળા ન રહેવું, કાલ્પનિકતા પ્રક્ષેપિત ન કરવી, વગેરે. આ સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે જે કોઈપણ અનુસરી શકે છે.

અને જ્યારે આપણે ધ્યાન વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે ફક્ત એક પદ્ધતિ વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ જેમાં આપણે બેસીને આ રીતે વિચારવાનો પ્રયાસ કરીને આ વિચારસરણીથી પરિચિત થઈ શકીએ છીએ, અને જ્યારે આપણું ધ્યાન ભટકાય છે, ત્યારે તેને પાછું લાવી શકીએ છીએ. સારું, તમે ધ્યાનમાં બેસીને બુદ્ધ પર અથવા તમારા શ્વાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી વખતે પણ આ કરી શકો છો, પરંતુ જ્યારે તમે કોઈ પુસ્તક વાંચી રહ્યા હોવ, જ્યારે તમે રસોઈ કરી રહ્યા હોવ, જ્યારે તમે કંઈપણ કરી રહ્યા હોવ ત્યારે પણ તમે તે કરી શકો છો. જ્યારે તમે રસોઈ કરી રહ્યા હોવ, ત્યારે ફક્ત રસોઈ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો, અને જ્યારે તમારું મન કોઈ ઉન્મત્ત વિચારોમાં ડૂબી જાય, ત્યારે તેને રસોઈ પર પાછું લાવો. તે ઔપચારિક બૌદ્ધ ધ્યાન પ્રથા હોવી જરૂરી નથી. એવી ઘણી બધી રીતો છે જેમાં આપણે કોઈપણ પ્રકારની બૌદ્ધ ધાર્મિક વિધિ અથવા ઔપચારિક બૌદ્ધ ગોઠવણીનો સમાવેશ કર્યા વિના, આ વધુ ફાયદાકારક વિચારવાની રીતો, કાર્ય કરવાની રીતો વગેરેથી પરિચિત થઈ શકીએ છીએ.

તો પછી, આ રીતે આપણે ધર્મ - નિવારક પગલાં - લાગુ કરીએ છીએ જેથી સમસ્યાઓ ટાળવામાં મદદ મળે. તમને શું પ્રશ્નો છે?

આંતરિક અને બાહ્ય રીતે શું થઈ રહ્યું છે તેનાથી વાકેફ રહેવું

સમસ્યાઓ ટાળવા માટે, શું આપણે બધા સમય માત્ર એકાગ્ર રહેવું જોઈએ?

એક અર્થમાં, હા. પણ એ સંપૂર્ણ ચિત્ર નથી. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે કોઈને ચીસો પાડવા અને મારવામાં ખૂબ જ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકીએ છીએ, તેથી એ સંપૂર્ણ ચિત્ર નથી. આપણે એ અર્થમાં પણ જાગૃત રહેવાની જરૂર છે કે આપણે આંતરિક રીતે શું ચાલી રહ્યું છે - આપણા વિચારો, આપણી લાગણીઓ વગેરે - અને તે જ સમયે આપણી આસપાસ અન્ય લોકો સાથે શું ચાલી રહ્યું છે તે અંગે જાગૃત અને સતર્ક રહેવાની જરૂર છે. જ્યારે કોઈ ઘરે આવે છે - આપણા પરિવારનો સભ્ય, અથવા કોઈ પ્રિય વ્યક્તિ, અથવા જે કંઈપણ - તમે જુઓ છો કે તેઓ ખૂબ જ થાકેલા છે. તમારે તેના પ્રત્યે સતર્ક રહેવું જોઈએ. આ સમય તેમની સાથે કોઈ મહત્વપૂર્ણ બાબત વિશે મોટી ચર્ચા શરૂ કરવાનો નથી - તે થાકેલા છે. તેથી તમારે હંમેશા સતર્ક, એકાગ્ર, તમારી આસપાસ શું થઈ રહ્યું છે તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત રાખવું જોઈએ. અન્ય લોકો સાથે શું પરિસ્થિતિ છે, ફક્ત મારી સાથે શું પરિસ્થિતિ છે તેના પર નહીં.

તેથી આપણે ફક્ત પોતાના વિશે જાગૃત રહેવાની અને બીજાઓ વિશે જાગૃત ન રહેવાની ચરમસીમાએ જતા નથી; અથવા બીજી ચરમસીમા, જે ફક્ત બીજાઓ પર ધ્યાન આપવાની અને પોતાને નહીં આપવાની છે. તે પણ એક ચરમસીમા છે જે ટાળવી જોઈએ. ઘણા લોકો એવા છે જેમને "ના" ન કહેવાની આ સિન્ડ્રોમ હોય છે, અને તેથી તેઓ હંમેશા બીજાઓ માટે, તેમના પરિવાર માટે અથવા કોઈપણ માટે વસ્તુઓ કરતા રહે છે, અને તેઓ એટલા શ્રમિત અને થાકી જાય છે કે તેઓ તૂટી જાય છે અથવા તેઓ ગુસ્સે થઈ જાય છે. આપણે કેવું અનુભવીએ છીએ તેના પર પણ ધ્યાન આપવું અને આપણી પોતાની જરૂરિયાતોનું પણ ધ્યાન રાખવું મહત્વપૂર્ણ છે. જ્યારે આપણને આરામ કરવાની જરૂર હોય છે, ત્યારે આપણે આરામ કરવી જોઈએ. જ્યારે આપણને કહેવાની જરૂર હોય છે, "ના, મને માફ કરશો; હું આ કરી શકતો નથી. આ ખૂબ વધારે છે. હું સક્ષમ નથી," ત્યારે "ના" કહો. આદર્શ રીતે જ્યારે આપણે "ના" કહીએ છીએ, ત્યારે આપણે તેમને કોઈ વિકલ્પ આપવી જોઈએ, જો આપણે આપી શકીએ તો. તમે કંઈક સૂચન આપો: "પણ કદાચ આ બીજી વ્યક્તિ તમને મદદ કરી શકે છે."

ટૂંકમાં, બાહ્ય અને આંતરિક રીતે શું ચાલી રહ્યું છે તે બધું જ ધ્યાનથી સાંભળો, અને પછી સાચી સમજણ, પ્રેમ અને કરુણાનો ઉપયોગ કરો.

ગુસ્સાનો સામનો કરવો

તમે ગુસ્સો અથવા અન્ય વિનાશક લાગણીઓનો સામનો કરવા માટે જમીન સાફ કરવાની પદ્ધતિ વિશે વાત કરી હતી, પરંતુ તમે નિર્દેશ કર્યો કે બૌદ્ધ ધર્મમાં ઘણી ઊંડી પદ્ધતિઓ છે. શું તમે કૃપા કરીને ઓછામાં ઓછું આ ક્યાં શોધવી તે અંગે સંકેત આપી શકો છો?

સારું, થોડું ઊંડાણમાં જઈએ તો, જ્યારે આપણે કોઈ પર ગુસ્સે થઈએ છીએ ત્યારે ગુસ્સાનો સામનો કરવાનો એક સ્તર એ છે કે ધીરજ કેળવવી. હવે, આપણે ધીરજ કેવી રીતે વિકસાવી શકીએ? ઘણી બધી પદ્ધતિઓ છે, પરંતુ એક પદ્ધતિ, ઉદાહરણ તરીકે, "લક્ષ્ય જેવી ધીરજ" કહેવાય છે: "જો મેં લક્ષ્ય ન મૂક્યું હોત, તો કોઈ તેને મારશે નહીં." ઉદાહરણ તરીકે, હું તમને મારા માટે કંઈક કરવાનું કહું છું, અને તમે તે ખોટી રીતે કરો છો. વૃત્તિ એ છે કે હું તમારા પર ગુસ્સે થઈશ. અથવા તમે તે બિલકુલ કર્યું નથી. તો તે કોનો વાંક છે? તે ખરેખર મારી ભૂલ છે કારણ કે હું તે જાતે કરવામાં ખૂબ આળસુ હતો અને મેં તમને તે કરવાનું કહ્યું. તો હું શું અપેક્ષા રાખું? જ્યારે તમે કોઈને કંઈક કરવા માટે કહો છો, ત્યારે તમે શું અપેક્ષા રાખો છો? ધારો કે તમે બે વર્ષના નાના બાળકને તમારા માટે ગરમ ચા લાવવા કહો છો અને તે ઢોળી દીધી. અલબત્ત તે ઢોળશે અજ. તો એ જ વસ્તુ છે - જ્યારે આપણે કોઈને આપણા માટે કંઈક કરવાનું કહીએ છીએ ત્યારે આપણે શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ?

તેથી મને ખ્યાલ આવે છે કે સમસ્યાનું કારણ ખરેખર મારી આળસ હતી. તમે સામેના વ્યક્તિ પર ગુસ્સે થતા નથી. અને હું જાણું છું કે જ્યારે હું તમને મારા માટે કંઈક કરવાનું કહું છું, ત્યારે તેનું કારણ એ છે કે હું તે જાતે કરવામાં ખૂબ આળસુ છું - કાં તો ખૂબ આળસુ છું, અથવા મારી પાસે સમય નથી, ગમે તે હોય. પરંતુ મુદ્દો એ છે કે જો હું કોઈ બીજાને તે કરવાનું કહી રહ્યો છું, તો મારે એવી અપેક્ષા રાખવી જોઈએ નહીં કે તેઓ તે સંપૂર્ણ રીતે કરશે - અથવા જે રીતે હું તે કરીશ, જે પણ અંતે કદાચ યોગ્ય ન હોય. હું પણ ભૂલો કરું છું. અને જો હું તે જાતે કરું છું અને હું ભૂલ કરું છું, તો મારી જાત પર ગુસ્સે થવાનું કોઈ કારણ નથી. "હું સંપૂર્ણ નથી - કોઈ સંપૂર્ણ નથી - તેથી અલબત્ત હું ભૂલો કરું છું." તો તમે ફક્ત વાસ્તવિકતા સ્વીકારો છો. "હું એક માણસ છું; માણસો ભૂલો કરે છે: મેં ભૂલ કરી છે." અને જો હું તેને સુધારી શકું છું, તો હું તેને સુધારું છું. હું પોતા પર ગુસ્સે નથી થતો. મારી જાત પર ગુસ્સો કરવાનો કોઈ અર્થ નથી. જો હું સુધારી શકું તો તે કરી લો. જો હું ન કરી શકું, તો બસ - તેને છોડી દો અને ભવિષ્યમાં ભૂલનું પુનરાવર્તન ન કરવાનો પ્રયાસ કરો.

ગુસ્સા સાથે વ્યવહાર કરવાનો એક ઊંડો સ્તર એ છે કે આપણે આપણી વાસ્તવિકતાને સમજીએ. હવે હું ખૂબ જ સરળ સ્તરે વાત કરી રહ્યો છું, પણ તે સરળ સ્તરે પણ તે મદદરૂપ છે. "હું બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર નથી. બધું હંમેશા મારી રીતે કેમ થવું જોઈએ? શા માટે? મારામાં એવું શું ખાસ છે કે બધું હંમેશા મારી રીતે થવું જોઈએ અને બીજા કોઈનો રીતે નહીં?" આવા વિચારો સાથે, તમે બ્રહ્માંડની સૌથી મહત્વપૂર્ણ વસ્તુ તરીકે "હું" ના આ નક્કર દૃષ્ટિકોણને વિકૃત કરવાનું શરૂ કરો છો. નક્કર "હું". પછી અલબત્ત તમે વધુ અને વધુ અને વધુ વિકૃત કરી શકો છો. જ્યારે તમારી પાસે "હું" આ નક્કર વસ્તુ હોવાનો આ દૃષ્ટિકોણ હોય છે અને બધું હંમેશા મારી રીતે થવું જોઈએ, તો ત્યારે અલબત્ત જ્યારે તમને તમારી રીતે ન મળે ત્યારે તમને ગુસ્સો આવશે, ખરું ને?

બૌદ્ધ ધર્મમાં આપણે કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છીએ અને બધા કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તે વિશે ઘણું બધું કહેવામાં આવ્યું છે. આપણે અસ્તિત્વમાં છીએ, પરંતુ આપણે આ અશક્ય રીતે અસ્તિત્વમાં નથી, જેમ આપણે કલ્પના કરીએ છીએ કે આપણે અસ્તિત્વમાં છીએ, ઉદાહરણ તરીકે, મારા મગજમાં બેઠેલો એક નાનો "હું" વાત કરી રહ્યો છે અને તે મારા મગજમાં તે અવાજનો લેખક છે. એવું લાગે છે કે અંદર એક નાનો "હું" છે જે વાત કરી રહ્યો છે, ફરિયાદ કરી રહ્યો છે: "હવે મારે શું કરવું જોઈએ? અરે, હું તે કરીશ," અને પછી તમે તમારા શરીરને હલાવો છો, જાણે શરીર એક મશીન હોય. પરંતુ તે એક ભ્રમ છે. તમને આપણી અંદર કોઈ નાનો "હું" મળશે નહીં, ખરું ને? પરંતુ તેમ છતાં હું અસ્તિત્વમાં છું - હું વાત કરું છું; હું વસ્તુઓ કરું છું. તેથી આપણે આ પ્રક્ષેપણોની આપણી માન્યતાને દૂર કરવી પડશે, કારણ કે એવું લાગે છે કે તે વાસ્તવિકતા સાથે સુસંગત છે. એવું લાગે છે. આ અવાજ ચાલી રહી છે, તેથી ત્યાં કોઈ અંદર વાત કરી રહ્યું હશે.

તેથી, બૌદ્ધ ધર્મ આ સમગ્ર ક્ષેત્રમાં જેને આપણે "મનોવિજ્ઞાન" કહીએ છીએ તેમાં પ્રદાન કરવા માટે તેની પાસે ઘણું બધું છે.

આપણા શરીર સાથે કામ કરવું

મારા બે પ્રશ્નો છે. પહેલો પ્રશ્ન છે: કદાચ તમે અમને શરીર સાથે કામ કરવા વિશે થોડું વધુ કહી શકો. તમે ઉલ્લેખ કર્યો છે કે આપણે આપણા શરીરને આરામ કરવાની જરૂર છે, પરંતુ કદાચ આપણે કેટલીક વધુ વસ્તુઓ કરવાની જરૂર છે. અને બીજો પ્રશ્ન છે: આ બધા પ્રક્ષેપણોનો સ્ત્રોત શું છે? ઉદાહરણ તરીકે, આ વ્યક્તિ જે આપણા મગજમાં વાત કરી રહ્યું છે - તે શા માટે આવે છે?

અલબત્ત, શારીરિક સ્વાસ્થ્ય માટે આપણે ઘણી બધી વિદ્યાઓ લાગુ કરી શકીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, તિબેટીયન પરંપરામાં બૌદ્ધ દવા જોવા મળે છે, જે શરીરમાં ઊર્જાને સંતુલિત કરવા સાથે ઘણું સંકળાયેલું છે. આપણી ઊર્જા અને સામાન્ય રીતે આપણું સ્વાસ્થ્ય આપણા આહાર અને વર્તનથી ખૂબ પ્રભાવિત થાય છે - જેમ કે તમે ઠંડીમાં બહાર જાઓ છો અને તમે પૂરતા ગરમ કપડાં પહેરતા નથી, અને તમે બીમાર પડો છો. આપણે તે પ્રકારના વર્તન વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ. અથવા વધુ પડતું કામ કરવું - આ પ્રકારનું વર્તન તમને બીમાર કરશે.

આપણે આપણા શરીરની સ્થિતિ પ્રત્યે જાગૃતિ જાળવવાનો પણ પ્રયાસ કરીએ છીએ. તમે આંતરિક રીતે જેટલા શાંત થશો, તેટલા જ તમે ફક્ત તમારા મનની સ્થિતિ પ્રત્યે જ નહીં, પણ તમારા શરીરમાં રહેલી ઊર્જાની સ્થિતિ પ્રત્યે પણ વધુ સતર્ક થશો. જ્યારે તમે જુઓ કે તમારી ઊર્જા ખૂબ જ નર્વસ છે, ઉદાહરણ તરીકે - તમે તેને તમારા નાડી ખૂબ જ ઝડપી હોવાને કારણે અનુભવી શકો છો, વગેરે - ત્યારે તમે ખૂબ જ મૂળભૂત બાબતો કરી શકો છો, ફક્ત તમારા આહારમાં ફેરફાર કરીને પણ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે કોફી અને કડક ચા પીવાનું બંધ કરી શકીએ છીએ, અને આપણે ભારે ખોરાક લઈ શકીએ છીએ જે ઊર્જાને ઓછું કરશે, જેમ કે ચરબીયુક્ત ખોરાક - ચીઝ અથવા કંઈપણ. અને ગરમ રહો; પવનમાં ન રહો અથવા જ્યાં તે ધ્રુજારી હોય ત્યાં ન રહો. અને આ ઉચ્ચ-શક્તિવાળા મશીનો પાસે ન રહો જે "બઝ્ઝ" થાય છે. તે ઊર્જાને વધુ ખલેલ પહોંચાડશે. શાંત સ્થિતિમાં રહો. તેથી અભ્યાસનું તે સ્તર છે.

તિબેટીયન પરંપરા પોતે શારીરિક કસરતો અથવા શરીર સાથે તે પ્રકારના કાર્ય પર ભાર મૂકતી નથી જે રીતે તમે માર્શલ આર્ટ્સ સાથે ચીની અથવા જાપાની બૌદ્ધ પરંપરાઓમાં કરશો. પરંતુ ચોક્કસપણે વિવિધ પ્રકારની માર્શલ આર્ટ્સ - તાઈજી, કિગોંગ, આ પ્રકારની વસ્તુઓ - ખૂબ મદદરૂપ થઈ શકે છે. તે તમારી હિલચાલની સચેતતા દ્વારા એકાગ્રતા વિકસાવવા માટેની પદ્ધતિઓ પણ છે. તિબેટીઓ જે શારીરિક કસરતો કરે છે તે ઘણી સૂક્ષ્મ હોય છે, જે ઉર્જા પ્રણાલીઓ સાથે અલગ રીતે કામ કરવા સાથે સંબંધિત હોય છે, માર્શલ આર્ટ્સ ની જેમ નહીં. તે થોડી અલગ રીત છે, યોગની જેવું વધારે છે. તેથી તમે શરીર સાથે આ રીતે કાર્ય કરી શકો છો.

આપણા મનના અવાજનો સ્ત્રોત

આપણા મનના અવાજના સ્ત્રોતની વાત કરીએ તો, આ મનની પ્રકૃતિ સાથે સંકળાયેલું છે અને તે થોડું જટિલ બની જાય છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં, જ્યારે આપણે મન વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે કોઈ પ્રકારની વસ્તુ વિશે વાત કરી રહ્યા નથી. આપણે માનસિક પ્રવૃત્તિ વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ, અને તે માનસિક પ્રવૃત્તિ વિચારવા, જોવા અને લાગણીઓ અનુભવવા સાથે સંકળાયેલી છે. તે ખૂબ જ વ્યાપક છે. તે પ્રવૃત્તિમાં જે થઈ રહ્યું છે તે એ છે કે કોઈ પ્રકારના માનસિક હોલોગ્રામનો ઉદ્ભવ થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે આપણે કંઈક જોઈએ છીએ, ત્યારે પ્રકાશ રેટિનામાં અથડાયે છે, ઇલેક્ટ્રિક આવેગ અને ચેતાકોષોમાં રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓ શરૂ કરે છે, અને પરિણામે કંઈક એવું દેખાય છે જેનો કોઈ પ્રકારનો માનસિક હોલોગ્રામ ઉદ્ભવે છે. પરંતુ તે ખરેખર એક માનસિક હોલોગ્રામ છે. તે આ બધા રસાયણો અને ઇલેક્ટ્રિક આવેગમાંથી આવી રહ્યું છે.

પરંતુ હોલોગ્રામ ફક્ત ર્દષ્ટિવિષયક નથી. આ માનસિક હોલોગ્રામ શબ્દોની જેમ ધ્વનિ પણ હોઈ શકે છે. આપણે એક જ ક્ષણમાં આખું વાક્ય સાંભળતા નથી - તમે તેના નાના ટુકડાઓ, એક સમયે એક ક્ષણ સાંભળો છો - અને છતાં આખા વાક્યનો આ માનસિક હોલોગ્રામ છે અને તમે તેનો અર્થ સમજો છો. તેવી જ રીતે લાગણીઓના સ્વરૂપમાં માનસિક હોલોગ્રામ છે, વિચારોના સ્વરૂપમાં માનસિક હોલોગ્રામ છે, અને મૌખિકીકરણના સ્વરૂપમાં માનસિક હોલોગ્રામ પણ છે - આ અવાજ. આ વસ્તુઓ ફક્ત ઉદ્ભવે છે. તેમાં કેટલીક જ્ઞાનશક્તિ સામેલ છે. તો એ જ જોવાનું છે, અથવા વિચારવાનું છે, અથવા લાગણી છે. તે એ જ છે. અને એ માનસિક પ્રવૃત્તિ એ "હું" વગર ચાલી રહી છે જે તેનાથી અલગ છે જે તેને જોઈ રહ્યો છે, તેને નિયંત્રિત કરી રહ્યો છે અને તેને સાકાર કરી રહ્યો છે. તે બસ બને છે. તો એ માનસિક હોલોગ્રામનો એક ભાગ "હું" ના વિચારો છે - "તે અવાજ હું છું." કોણ વિચારી રહ્યો છે? હું વિચારી રહ્યો છું. એ તમે નથી જે વિચારી રહ્યા છો - હું વિચારી રહ્યો છું. પણ એ આ હોલોગ્રામની આખી પ્રક્રિયાનો એક ભાગ છે.

આપણા મગજમાં આ અવાજનો સ્ત્રોત શું છે? તે માનસિક પ્રવૃત્તિના લક્ષણોમાંનું એક છે. તે જરૂરી નથી કે બધી માનસિક પ્રવૃત્તિ એવી રીતે કાર્ય કરે છે. અવાજ હંમેશા ચાલુ નથી હોતી, અને મને શંકા છે કે અળસિયું અવાજ સાથે વિચારી રહ્યું હશે. અળસિયું ચોક્કસપણે મગજ ધરાવે છે, મન ધરાવે છે, વસ્તુઓ જુએ છે, વસ્તુઓ કરે છે.

ખરેખર, જ્યારે આપણે તેના વિશે વિચારીએ છીએ ત્યારે તે ખૂબ જ રસપ્રદ બનવા લાગે છે. અવાજના ધ્વનિનો હોલોગ્રામ એ વાતચીતનું એક સ્વરૂપ છે, ખરું ને? તે એક પ્રકારનો ખ્યાલ છે જે શબ્દોના માનસિક અવાજના રૂપમાં વિચારને વ્યક્ત કરે છે અથવા સંચાર કરે છે. રસપ્રદ પ્રશ્ન એ છે કે: જે વ્યક્તિ જન્મથી જ બહેરા અને મૂંગા છે અને તેમને અવાજનો કોઈ ખ્યાલ નથી - શું તેમના મગજમાં અવાજ છે, અથવા તેઓ સાંકેતિક ભાષાના સંદર્ભમાં વિચારે છે? તે ખૂબ જ રસપ્રદ પ્રશ્ન છે. મને તેનો જવાબ ક્યારેય મળ્યો નથી.

તો પછી ભલે તે અવાજ હોય, સાંકેતિક ભાષા હોય, ગમે તે હોય - અથવા કીડો કેવી રીતે વિચારે છે - ભ્રમ એ છે કે તેની પાછળ એક અલગ "હું" છે જે વાત કરી રહ્યો છે, જે કંટ્રોલ બોર્ડ પર બેઠો છે, અને આંખોમાંથી સ્ક્રીન પર માહિતી આવી રહી છે, અને તેમની પાસે આ માઇક્રોફોન છે અને તેઓ વાત કરી રહ્યા છે, અને પછી તેઓ હાથ અને પગને હલાવવા માટે બટન દબાવે છે. આ એક સંપૂર્ણ ભ્રમ છે. પરંતુ કંટ્રોલ બોર્ડ પર બેઠેલા તે પ્રકારનો "હું" છે જે "અરે, લોકો મારા વિશે શું વિચારશે?" અને "હવે મારે શું કરવું જોઈએ?" વિચારે છે. કંટ્રોલ બોર્ડમાં આ "હું" વિશે આપણે ચિંતિત છીએ."

જ્યારે આપણને ખ્યાલ આવે છે કે આ "હું" એક ભ્રમ જેવું છે, તો ચિંતા કરવાની કોઈ વાત નથી. આપણે બોલીએ છીએ, આપણે કાર્ય કરીએ છીએ. અલબત્ત, તે હું છું: હું બોલું છું, હું કામ કરું છું. અને જો લોકોને તે ગમતું નથી, તો તેમને નથી ગમતું. તો શું? બુદ્ધે બધાને ખુશ કર્યા ન હતા. બધાને બુદ્ધ ગમતા નહોતા, તો હું મારા માટે શું અપેક્ષા રાખું? આપણે ફક્ત સમજણ, પ્રેમ, કરુણાનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, અને આપણે કાર્ય કરીએ છીએ. અને બસ એ જ છે. અને "તેઓ મારા વિશે શું વિચારશે?" એની ચિંતા ન કરો. તે કરવું જેટલું સરળ લાગે છે એટલું સરળ નથી.

બીજા ગુસ્સે થાય ત્યારે પોતાને નિયંત્રિત કરવું

જ્યારે બીજું વ્યક્તિ આપણા પર ગુસ્સે થાય છે, ત્યારે આપણે પોતાને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરી શકીએ?

મૂળભૂત રીતે આપણે જોઈએ છીએ કે તેઓ નાના બાળક જેવા છે. જ્યારે બે વર્ષનું બાળક આપણા પર ગુસ્સે થાય છે જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે, "સૂવાનો સમય થઈ ગયો છે" અને તેઓ કહે છે, "હું તમને નફરત કરું છે. તમે ખરાબ છો" અને પછી મોટો, મોટો હોબાળો કરે છે, ત્યારે શું આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ? સારું, કેટલાક લોકો ગુસ્સે થાય છે; પણ તે ફક્ત બે વર્ષના બાળકની વાત છે, તમે શું અપેક્ષા રાખો છો? તમે બાળકને શાંત કરવાનો પ્રયાસ કરો છો. નમ્ર બનો, જેમ તમે બે વર્ષના બાળક સાથે કરો છો. વિચારો: તમે એવા બે વર્ષના બાળક સાથે કેવી રીતે વર્તશો? સામાન્ય રીતે જ્યારે બે વર્ષનું બાળક આટલું ખરાબ વર્તન કરે છે, જો તમે તેમને ઉપાડીને પકડો અને તેમની સાથે પ્રેમથી વર્તો છો, તો તેઓ શાંત થઈ જાય છે, ખરું ને? તેમના પર બૂમો પાડવાથી તેઓ વધુ રડે છે. તો લોકો આવા જ હોય છે - મોટા બાળકો.