سماجی ذرائع ابلاغ دے یُگ وچ بودھی اصولاں دی لاگ

ات واد، رُت بدلی، جوہری ہتھیاراں دا کھلار، جگتائی کساد، اتے بیروز گاری وغیرہ ورگیاں مصیبتاں دے ہوندیاں لوکیں اپنے آپ نوں ماڑا، اکلا اتے کمزور محسوس کردے نیں۔ سماجی تانے بانے جِویں فیس بک اوہناں دی سہائتا کر سکدے نیں کہ اوہ جو سوچدے اتے کردے نیں اوہ حقیقت وچ اہم اے – اوہ جو اپنی سوچ اتے حیاتی بارے اپنے بیلیاں لئی لکھدے نیں اوس دا مثبت جواب ملدا اے۔ اوہناں نوں اپنے وجود دی اہمیت دا احساس ہوندا اے، ایس جگ اندر جتھے اوہ اینے ماڑے محسوس کر رہے ہوندے نیں۔

دوجے پاسے ایہ جواب "مینوں پسند اے" ملن دا نقصان ایہ ہے کہ ایس توں اپنے آپ دی جھوٹی اہمیت دا احساس پیدا ہوندا اے، اتے ایس توں خود پسندی جنم لے سکدی اے۔ نالے "میں پسند کرنا واں" نرا وکھالا ہو سکدا اے جس دا کجھ وی مطلب نئیں۔ ایس توں علاوہ، لوکیں ایہ وی سوچ سکدے نیں کہ ایہ جو فیس بک تے یار بیلی اتے "مینوں پسند اے" آوندے نیں ایہ اوہناں دے دوستاں دے گن اتے خلوص توں ودھ نیں۔ (نالے جے اوہناں نوں کوئی "مینوں پسند اے" نہ آوے تے اوہناں دا دل ٹُٹ جاوندا اے)۔ تے نالے بڑیاں معمولی معمولی گلاں پوسٹ کر کے جِویں تسی ہنے دوپہریں کیہ کھادا تے ایہ تہانوں چنگا لگا، ایس طراں دیاں فضول گلاں توں تہاڈا اتے ہوراں دا وقت خراب ہوندا اے۔ تے بدھ مت دی شکشا بھوں فضول گلاں بول چال دے چار تباہ کرن والے کرتاں وچوں اک ہے – یعنی، کسے فضول گل نوں چنگا جاننا۔

تے ایس معاملے اندر بدھ مت کویں مدد کر سکدا اے؟ بدھ مت دا درد مندی دا اک مراقبہ ایس گل اوپر زور دیندا اے کہ اسی کویں ہوراں دی کرپا دے محتاج آں۔ ہر اک شے جو اسی کھانے آں یا جس دا سواد لینے آں اوہ ہوراں دی محنت دا نتیجہ ہوندی اے۔ اسی سب اک دوجے نال جُڑے ہوۓ آں۔ ایہ حقیقت اے۔ تے ہر کوئی جو کجھ وی کردا اے، ساڈے سمیت، اوس دا ہوراں دی جند اوپر اثر ہوندا اے۔ جیہڑے لوک خوراک دی واہی بیجی کردے نیں، جیہڑے ایس نوں (منڈی) پوہنچاندے نیں، اوہ لوکیں جنہاں نے سڑکاں بنایاں جنہاں راہیں ایہ خوراک ڈھوئی جاوندی اے، جنہاں ریہڑے بنائے، جیہڑے ویچدے نیں، وغیرہ – ہر شے اندرخانے اک دوجے نال جُڑی ہوئی اے۔ سانوں ایس گل دی لوڑ نئیں کہ ساڈے یار بیلی سانوں دسن کہ "مینوں ایہ چنگا لگا" کہ سانوں اپنا دوپہر دا بھوجن سوادی لگا سی، تاں جے اسی چنگا محسوس کرئیے تے انج اپنے وجود نوں قائم رکھیٔے یا ثابت کرئیے۔ ساڈا وجود قائم ہے اتے اسی سب آپس وچ جُڑے ہوئے آں۔

بودھی فلسفے اندر روائتی "میں" اتے جھوٹی "میں" وچکار انتر نوں بیان کر کے، اسی بطور اک سدھی سادی حقیقت دے ہوراں نال سنگت محسوس کرنے آں۔ روائتی "میں" انج اے – ایہ میں واں؛ میں بیٹھا ہویا واں؛ میں کجھ کھا رہیا واں؛ میں ستا ہویا واں، وغیرہ۔ تے جھوٹی "میں" ایہ پھُلی ہوئی "میں" وے جیہڑی مینوں ایہ دسدی اے کہ میں ایڈا اہم آں کہ سب نوں پتہ ہونا چاہیدا اے کہ میں دوپہریں کس شے دا بھوجن کیتا؛ ایہو جئی اپنی وڈیائی، اک وڈی ٹھوس خودی:"میں"۔ تے بدھ مت سانوں دسدا اے کہ بھاویں روائتی "میں" ۔۔۔ ساڈا وجود ہے، بے شک، پر ایہ پھُلی ہوئی "میں" اک پلیکھا اے۔ ایہ نری اک سوچ اے۔ تے جے اسی پکے پیریں ہو کے ایس گل یعنی "جو کجھ میں کرنا واں ایہ بڑا اہم اتے ہوراں لئی دلچسپی دا سبب اے" اوپر زور اتے خودپسندی توں دور ہو جائیے، تے نرا ایس گل اوپر زور دیوئیے "بے شک میرا وجود ہے،" تے فیر اسی ہوراں نال بطور اک حقیقت دے جُڑے ہوۓ محسوس کراں دے تے ایہ وی سمجھاں دے کہ ایہ حقیقت سانوں کسے وڈی ٹھوس خودی وچ نئیں بدل دیندی – اک ٹھوس "میں" – بطور اک ذاتی وڈیائی اتے خود پسندی اوپر توجہ دے۔ سانوں اپنی روائتی "میں" بارے جِنّا چوکھا یقین ہووے دا کہ اسی جانئیے کہ ایہ موجود اے اتے ایس نوں ثابت کرن لئی کسے دلیل دی لوڑ نئیں، اونا ہی اسی ہوراں ول اپنی وڈیائی جتان لئی تکنا چھڈ دیاں دے۔

نالے بدھ مت سانوں خلوص دا سبق دیندا اے۔ نرا اوپرا "مینوں چنگا لگا اے،" آکھن نالوں اسی کسے دی سہائتا کرن لئی ہور ودیہ کر کے کجھ چنگی گل لکھ سکنے آں۔ میرے خیال اندر ایہ ساڈی آپس دی صحیح گل بات لئی بوہت ضروری اے۔ اک بے معنی "آہو، آہو، ایہ بڑا ودیہ اے" – تسی جاندے او، ایہ اک بٹن دباون والی گل اے جیہڑا کہندا اے"مینوں چنگا لگا" – ایہ حقیقت وچ کسے نال وی کوئی جوڑ نئیں رکھدا۔ اتے ایہ سوچنا کہ ایہ کِنّا اہم اے، اتے ایس گل توں چنگا محسوس کرنا کہ مینوں اپنے "اج میں دوپہریں کیہ کھادا" دے دس جواب آۓ نیں – اخیر بندے نوں احساس ہوندا اے کہ ایہ ڈاڈھی بے معنی اتے گھٹیا شے وے۔

ایہناں سماجی ذرائع ابلاغ دا اوہناں لوکاں نوں وی فائدہ اے جیہڑے چھڑے نیں – نرا کم تے جانا تے گھر آ جانا، اتے اکلے رہنا۔ سماجی ذرائع ابلاغ اوہناں نوں اک جماعت دا انگ ہوون دا احساس دواندے نیں۔ ایس توں اوہناں نوں کسے دا جوٹی دار ہوون دا احساس ہوندا اے جس توں بھلائی پیدا ہوندی اے۔ اخیر، بطور انساناں دے اسی سماجی جانور آں؛ تے ایہ چوکھا ضروری اے، کہ اسی کسے جماعت دا انگ محسوس کرئیے۔ ایس دا نقصان ایہ ہے کہ ایہ ہو سکدا اے کہ ایہ جتھہ جنہاں نوں اسی یار دوست سمجھنے آں، ایہناں نال ساڈی کوئی اچیچ سنگت نہ ہووے، اتے ایہ ٹولہ ایویں کسے نکی جئی گل نال آپس وچ جُڑیا ہووے۔

بدھ مت روحانی دوستاں دی اہمیت اوپر زور دیندا اے۔ ایہ جانکاری کہ اسی کسے جتھے وچ رلت آں فائدہ مند اے۔ ایہ شے آشرماں اندر پائی جاوندی اے۔ ایہ جگ وچ موجود دھرم شالا اندر پائی جاوندی اے۔ پر ساڈا کسے بودھی یا روحانی جماعت وچ رلت ہونا ضروری نئیں، پر اجیہا جتھا جس دے مغر مثبت سنسکار اتے ہوراں دی سہائتا کرنا مطلوب ہووے۔ دوجے لفظاں وچ: جے اسی کسے سماجی تانے بانے وچ رلنا چاہنے آں، تے ایہ چوکھا بھلا ہووے دا جے اوہ تانا بانا کسے مثبت اتے تعمیری ڈھوڈھب دا ہووے جس نوں اسی آپس وچ ونڈ سکئیے۔

سماجی تانیاں بانیاں دا اک ہور فائدہ ایہ وی اے کہ ایہناں راہیں ٹبر دے جی اک دوجے نال جڑے رہندے نیں اتے سب نوں اک دوجے بارے پتہ ہوندا اے کہ کوئی کیہ پیا کردا اے۔ ایہ اچیچ ایشیا دے ٹبراں لئی ڈاڈھا فائدہ مند اے جتھے انساناں دی پچھان پورے ٹبر دے واسطے نال ہوندی اے نہ کہ نری اپنی ذات دے حوالے نال، اتے جتھے وڈے وڈیرے نوجواناں نوں اپنا پسار تصور کردے نیں۔ تے ایس طراں فیس بک یا ہور کسے راہیں سارےٹبر نوں پتہ ہوندا اے کہ کوئی کیہ پیا کردا اے۔ ایہ بڑی بھلے دی گل اے۔ پر ایس دا اک نقصان ایہ وی ہے کہ اسی اسانی نال اپنی اِکل ونج گوا بیٹھنے آں۔ بھاویں اسی فیس بک یا ای میل راہیں چھڑے اک جی نال گل بات کرئیے، کدے جو اسی لکھنے آں – میرا مطلب ہے کہ ایہ اچیچ فیس بک لئی سچ اے – کدے اسی جو لکھنے آں، تے اسی بھاویں آکھیٔے وی کہ ایس نوں اوہلا دتا جاوے، تے ہو سکدا اے کہ جس نوں ایہ سنہیا بھیجیا سی اوہ ساڈی اجازت بغیر ایس نوں سب نوں دس دیوے۔ اکل ونجی سنیہیاں لئی ٹیکسٹ پیغام اتے ای میل سوتر نیں، پر ٹیکسٹ پیغام چھیتی ہی فضول گل بات بن جاوندے نیں: اُکا فضول گلاں لکھنا۔

بدھ مت سانوں نکھیڑلی پچھان سکھاندا اے۔ ایس معاملے اندر، کہ کیہڑی شے عام لوکاں لئی اے تے کیہڑی ذاتی اے۔ مثال دے طور تے، تنتر وچ اسی کجھ شیواں نوں ذاتی یا خفیہ رکھنا سکھنے آں، ایس پاروں کہ دوجے لوکیں اوہناں نوں غلط نہ سمجھ لین یا ساڈی گل داغلط ورتا نہ کرن۔ تے ایہ نکھیڑلی پچھان ساڈی حیاتی دے سارے معاملیاں اوپر لاگو ہو سکدی اے جے اسی اپنی نجی گلاں نوں عام لوکاں وچ نئیں کھلارنا چاہندے۔ ایہ نری اپنے اوپر قابو رکھن دی گل اے۔ جے تسی کجھ فیس بک اوپر پاونا اے تے فیر تسی ایہ توقع رکھو کہ ایہ گل سب لوکاں تیکر اپڑ جاوے دی، نئیں تے سنہیا ٹیکسٹ کرنا یا ای میل لکھنا بوہت چنگا اے۔

ہُن اسی ٹوِٹر دی گل کرنے آں – تسی جاندے او، جتھے تسی نکے سنہے گھلدے او۔ ایس دا اک فائدہ ایہ ہے کہ اجیہے لوکاں کولوں روز اک سنیہا لینا جنہاں نوں تسی ہلا شیری دین والے جاندے او، اوہناں لئی بڑا فائدہ مند ہو سکدا اے جیہڑے اکلے، سب توں وکھ رہندے نیں، ایس راہیں اوہ کجھ انسانی تعلق محسوس کردے نیں بنا کسے نوں ملن دے۔ ایس دا نقصان ایہ ہے کہ تسی ایس نوں ایویں ہی چنگا محسوس کرن لئی ورت سکدے او بنا تہانوں کوئی سچی شکتی دین دے تاں جے تسی اوس شخص دی صلاح یا نمونے اوپر چل سکو جیہڑا تہانوں ہلاشیری دیندا اے۔ کئی لوکاں نوں روز تقدس مآب دلائی لاما یا ہور کسے وڈی ہستی کولوں ٹوِٹر اوپر سنیہا ملدا اے۔

بدھ مت اندر اک شے ہے گورو- یوگا، جس وچ تسی اپنے روحانی گورو کولوں لئی ہوئی اکساوٹ نوں ہور پکا کردے او، جس دا مقصد تہاڈے اپنے شریر، بولی اتے من گورو دے شریر، بولی اتے من نال رل کے اِکو ہی ہو گئے نیں۔ تے ایس دا مطلب ایہ ہے کہ تسی اپنے گورو وانگوں اٹھن بیٹھن، بولن اتے سوچن لگ پئے او؛ نرا منہ زبانی ہی نئیں سغوں عملی زندگی وچ وی۔ تے ایہ حکمتِ عملی اوہناں لوکاں نوں اکساوٹ دین لئی وی ورتی جا سکدی اے جنہاں کولوں تہانوں ٹوِٹر راہیں سنیہا ملدا اے، روحانی ہستیاں دے علاوہ وی۔ دوجے لفظاں وچ، جے تہانوں ہر روز ایہ سنہے پئے ملدے نیں تاں جے تسی کسے اہم شے نال جُٹ محسوس کرو، تے اپنی حیاتی اندر ایہناں نوں رلا لو، نرا ایس نوں چنگا محسوس کرن لئی ہی نہ ورتو۔

ایس دا اک ہور فائدہ ایہ ہے کہ ایس راہیں لج ونت لوکیں کھل کے ہوراں نال گل کر لیندے نیں جو کہ اوہ موہرے نہ کر سکن، اچیچ اودوں جد کسے دے یار بیلی کسے بدیس وچ ہوون یا اسی کسے اجیہی بھاشا وچ لکھ رہے آں جیہڑی ساڈی اپنی اصلی بھاشا نئیں۔ لوک عام طور تے بولن نالوں لکھ کے اپنا مدعا چنگا بیان کر لیندے نیں۔ ایس دا نقصان ایہ ہے کہ ایس نال ساڈی آمنے سامنے گل کرن دی اہلیت اوپر بھیڑا اثر ہوندا اے۔ اسی آمنے سامنے گل کرن دی حسیّت توں محروم رہنے آں؛ اچیچ، جویں کجھ لوکیں کردے نیں، جے چَیٹ روم اندر کوئی جھوٹی پچھان بنائی ہووے، تے اسی اپنی مشین بند کر دینے آں یا بس جواب نئیں دیندے جے سانوں کوئی پُٹھا سدھا سنیہا ملے یا ساڈا دل نہ کرے۔ ایہ اصل وچ اک وڈی سمسیا اے۔

دوجے پاسے بدھ مت سانوں ایہ سکھاوندا اے کہ جیہڑے گُن ساڈے اندر نئیں اوہناں دا پرچار نہ کرئیے، اتے اپنیاں تھوڑاں نوں لُکان دا جتن وی نہ کرئیے۔ جے ایہناں سماجی ذرائع ابلاغ راہیں اسی اپنے اندر اعتماد پیدا کر لئیے – پر اپنے بارے ایمانداری ورتدے ہویاں – فیر سانوں ایس نوں اپنی حیاتی دے معاملیاں اوپر لاگو کرنا چاہیدا اے۔ تے ایس طراں سماجی ذرائع ابلاغ بڑے فائدہ مند ہو سکدے نیں: یعنی جے ایس توں ساڈے اندر غیراں نال گل بات کرن لئی چوکھی خود اعتمادی پیدا ہووے، تے فیر جاؤ اتے جا کے منہ در منہ گل کرو؛ ایس نوں نرا اپنے کمپیوٹر دے پردے پچھے لُکا کے نہ رکھو۔

ٹوِٹر اوپر سنہے ٹیکسٹ کرن دا اک ہور فائدہ ایہ ہے کہ ایس طراں اسی اپنے وچار چھیتی اتے دوحرفی پر پورے پورے بیان کر سکنے آں تاں جے اوہ ہوراں تیکر فٹا فٹ پوہنچ جاون۔ ایس طراں سانوں اپنا سنیہا گھلن لئی ٹیلیفون یا سکائپ اوپر چوکھا سمے نئیں خرچنا پوے دا۔ ایہ اچیچ سفر کردیاں یا کسے ہنگامی حالت وچ فائدہ مند اے۔ نالے اسی ہوراں کولوں ہنگامی حالت وچ سنہے وصول وی کر سکنے آں۔ ایس لئی ایہ بوہت فائدے دی شے وے۔ پر اپنی گل نوں تھوڑے جیہے شبداں وچ جنہاں دے اسی پورے ہِجے وی نئیں کردے، بیان کرن دا نقصان ایہ ہے کہ اسی اپنی گل پوری طراں بیان کرن دی اہلیت گوا دینے آں، یا اپنی گل نوں چنگی طراں بیان نئیں کر سکدے، یا کسے گل بات نوں چالو نئیں رکھ سکدے۔ ایس توں ساڈی (کسے شے اوپر) توجہ دین دی اہلیت وی بوہت گھٹ جاوندی اے – جتھے اسی کوئی وی کم چھیتی چھیتی اتے دو چار پل لئی کرئیے۔

بدھ مت دا ایہ کہنا اے کہ ہوراں دی مدد کرن لئی اوہناں نال چنگی اتے چنگی طراں گل بات کرنا ضروری اے۔ تے ایس طراں ٹوِٹر جئی شیواں جتھے تسی وڈا سنیہا نئیں لکھ سکدے، ایس توں اسی ایہ سکھ سکنے آں کہ آمنے سامنے گل بات وچ چنگی گل کردیاں فالتو شبداں نوں کویں کڈ دتا جاوے: اصل گل ول آؤ؛ ایہ اوپریاں گلاں تے مٹی پاؤ۔ پر سانوں ایس گل دی احتیاط کرن دی لوڑ اے – اتے ٹوِٹر نال وی – کہ اسی اصل گل ول آئیے، پر اینا وی نئیں کہ گل کتھ ہو ہی نہ پاوے۔

تے بدھ مت اندر ساڈی توجہ اک استھان اوپر قائم رکھن لئی کئی ول نیں، کسے شے دے اصل مطلب نوں جانن لئی نالے، بے شک، توجہ قائم رکھن لئی مراقبے دے ان گنت ول نیں۔ میرے خیال وچ ایہ اک بڑی اہم گل اے جس لئی بدھ مت نوں آون والے سمے وچ ورتیا جاوے دا۔ مثال دے طور تے، جے تسی خبراں تکو، تے خبراں پڑھن والا کجھ پیا کہندا اے، تے تھلے تسی تکو دے کہ کوئی ہور خبر پئی آوندی اے، تے کدے سکرین اوپر دو، تن شیواں اکٹھیاں چل رہیاں ہوندیاں نیں، تے ایس پاروں لوکاں لئی توجہ قائم رکھنا ڈاڈھا اوکھا ہوندا اے۔ اوہنا دا دھیان تھوڑا کو ایس اوپر، تھوڑا کو اوس اوپر ہے، اتے مورتاں تے شیواں بڑی چھیتی چھیتی بدل رہیاں ہوندیاں نیں۔ تے ایہ توجہ قائم رکھن لئی ڈاڈھا نقصان دہ ہے۔ پر، جِویں میں پیا آکھنا واں، جے لوکیں سچ مچ اپنے آپ نوں اگاں ودھانا چاہندے نیں، تے فیر بدھ مت توجہ قائم رکھن دا ول سکھن لئی بوہت فائدہ مند ہے۔ اصل وچ شائد انج ہووے دا کہ لوکاں نوں، ذرائع ابلاغ دے اوہناں دی توجہ نوں گھٹ کرن سبب، چوکھیاں نویاں مصیبتاں نال واہ پوے دا؛ میں ایس اوپر کم کراں دا۔

اک ہور گل ایہ ہے کہ انٹرنیٹ والے سیل فون راہیں اسی کسے ویلے کسے تھاں توں وی رابطہ کر سکنے آں، اتے ساڈے نال رابطہ کیتا جا سکدا اے۔ ایس دا نقصان ایہ ہے کہ ایہ سیل فون جِویں اپنی سکرین اوپر لو دے لشکارے سُٹدے نیں، تے ایہ برقی رچھ ساڈی توجہ اپنے ول کھچ لیندے نیں اتے سانوں عادی بناوندے نیں۔ ایہ تھوڑی کو جادوگری وی لگدی اے۔ ایہ بوہت اوکھا اے ۔۔۔ ایہ برلن دی ریل گڈی اندر بڑا سوادی اے (اسی ایس نوں یو-باہن آکھنے آں)، اوہناں نے ہر ڈبے اندر ٹیلیوژن دی اک سکرین لگائی ہے (سچ وچ دو)، جس توں خبراں، اشتہار، موسم دا حال اتے اجیہیاں شیواں دسدیاں نیں۔ ایہ کِڈی عجیب گل اے کہ بھاویں تسی ایس نوں نہ وی ویکھنا چاہو فیر وی تہاڈا دھیان اوس ول ٹُر جاوندا اے؛ انج جِویں اسی کوئی کیڑے یا جانور آں – اک لشکاں ماردی لو، تے فیر ایس شے نوں نہ تکنا بڑا اوکھا ہو جاوندا اے۔

تے ایہ گل اے کہ سیل فون اتے کمپیوٹر سکریناں ساںوں بڑیاں چنگیاں لگدیاں نیں تے اسی اوہناں دے عادی ہو جانے آں۔ اتے کیوں جے سانوں اوہناں دی عادت پے جاوندی اے تے اسی سمجھنے آں کہ ساڈا گھڑی مڑی اپنے آون والے سنہے تکنا ضروری اے تاں جے کوئی ضروری گل کھُنج نہ جاوے۔ تسی ہر ویلے بھورا کو غیر محفوظ محسوس کردے او اتے اپنا سیل فون ساری دہاڑی ہتھ وچ پھڑ کے دل نوں جھوٹی تسلی دیندے او۔ ایس توں مینوں اوہ سادھو یاد آوندے نیں جیہڑے ہر ویلے ہتھ وچ لوٹا – گنگا دے پانی دی نکی جئی بالٹی – چکی پھردے نیں جِویں ایس دا ہتھ وچ ہر ویلے ہونا بڑا ضروری اے۔ تے ایسے طراں ساری دہاڑی ٹیکسٹ اتے فیس بک دے سنہیاں دا جواب لکھدیاں رہنا نری وقت دی خرابی اے، کیوں جے اکثر ایہ نکیاں موٹیاں گلاں ہوندیاں نیں۔

اپنی ذات بارے جھوٹی اہمیت سبب اسی سمجھنے آں کہ اسی کسے ویلے کسے نوں وی اپنے سنہے یا فون نال تنگ کر سکنے آں۔ نالے ایس طراں دا سبھا ڈاڈھا بے ادب تے رُکھا اے؛ کیوں جے اسی کسے نال ہوندیاں ہویاں کسے ہور نوں ٹیکسٹ گھل رہے ہونے آں یا فون تے گل پئے کرنے آں۔ ایہ شے نوجواناں وچ بڑی عام ہے۔

ایتھے وی بدھ مت سانوں اپنا موہ گھٹ کرنا سکھاوندا اے۔ موہ کیہ شے وے؟ موہ دا مطلب اے کسے شے دے گناں نوں ودھا چڑھا کے دسنا – اوس دے فائدے – سغوں ایہو جئیاں گلاں وی جیہڑیاں مڈھوں موجود ہی نئیں، اتے بد صفتاں نوں نہ تکنا۔ جے اسی سماجی ذرائع ابلاغ دے فائدیاں بارے تھوڑے کو ہور ان پکھ ہوئیے – فائدے تے بے شک ہین – تے ایس دے نقصان نوں وی منیے، تے ایس طراں سانوں اپنی موہ اتے ایہناں کھڈونیاں بارے بے سدھ سبھا اوپر قابو پاون وچ سہائتا ملدی ہے۔

بدھ مت سانوں ہوراں دی فکر اتے فضول گلاں نال اوہناں دا وقت خراب نہ کرن دی مت دیندا اے۔ جدوں اسی بیکار گلاں دے نقصان نوں تکنے آں – فضول گلاں – ایہ نقصان دہ کیوں ہے؟ اتے نری ایہو ہی گل نئیں کہ اسی فضول گلاں نوں کم دیاں گلاں متھنے آں، نالے اسی ہوراں وچ لت وی اڑانے آں۔ اسی اپنا اتے ہوراں دا وقت خراب کرنے آں۔ اچیچ اوہناں دا جیہڑے کوئی ضروری اتے بھلا کم کر رہے ہوون، اپنی فضول گلاں نال وقت خراب کرنا ات حدل منفی اتے نقصان دہ ہے۔ تے جے اسی ایہ گل بدھ مت کولوں سکھیٔے تے ایہ ڈاڈھی بھلے دی گل اے۔

اجوکے جگ دیاں وڈیاں اتے گنجھلیاں سمسیاواں دے ہوندیاں، سماجی ذرائع ابلاغ، آئی پاڈ، ویڈیو کھیڈاں، وغیرہ نال لوکیں اپنی توجہ گھٹ شیواں اوپر مرکوز کردے اتے اپنے آپ نوں ڈوہنگے محرک اتے کرتاں اندر ڈوب لیندے نیں۔ ایس طراں اوہناں نوں جگ دی دَشا اتے اپنے مسٔلیاں بارے سوچن توں چھٹی مل جاوندی اے۔ ایہ بڑا گنجھل دار تے اوکھا اے، اُتوں تہاڈے اپنے مسٔلے، بے روزگاری یا ہور کوئی سمسیا – مالی مصیبتاں – اینا کو پریشان کردیاں نیں کہ تسی (ایہناں توں جان چھڈان لئی) چاہندے او کہ سکرین اوپر اپنا وقت یاراں دوستاں نال یا کھیڈاں کھیڈ کے گزار دیوو۔ یا ہور کجھ وی: سنگیت سنو – ایہو جئیاں شیواں۔ تے ایس طراں تہانوں انج لگے کہ تسی اک محفوظ استھان تے او۔

ایس دا نقصان کیہ اے؟ نقصان ایہ وے کہ تسی اپنے مسٔلیاں نال نبڑدے نئیں۔ ایہ جان چھڈان والی گل اے۔ اتے ایس لئی، بے شک، بدھ مت چار اچیاں سچائیاں بارے دسدا اے۔ ایہو ہی تے مہاتما بدھ دی وڈی شکشا اے؛ مہاتما بدھ دی تعلیم دا وڈا سبق تے ایہو ہی اے کہ اسی اپنے مسٔلیاں نال نبڑئیے، اپنی سمسیاواں اتے مشکلاں نوں منیے؛ اوہناں دی حقیقت تے وجود نوں جانئیے؛ اوہناں نال نبڑئیے، ایس پلیکھے اندر نہ رہئیے کہ اوہناں دا کوئی وجود نئیں۔ تے ایہ اسی کنج کرئیے؟ اسی اوہناں دے سبب نوں تکئیے۔ یعنی تہانوں ایس بارے گوہ کرنا ہووے دا، ایس دی پرچول کرنی ہووے دی، وغیرہ۔ تے ڈوہنگا گوہ کر کے اصلی سبب تلاش کرو، نرا اوپرلا سبب نئیں۔ اتے کسے اک شے نوں ہی سبب نہ متھ دیوو، سغوں ایہ سمجھو کہ سمسیاواں مغر وشیش دشا اتے سبباں دا آپس دا میل ہوندا اے۔ اتے ایہ وی جانو کہ ایہناں سمسیاواں نوں مکاونا ممکن ہے انج کہ ایہ مڑ کدی نہ آون۔

جے اسی بودھی عبادت اپناونا چاہنے آں تے اک بوہت وڈی گل جس اوپر ساڈا یقین ضروری اے – ایہ ہے کہ ایہناں سمسیاواں توں جان چھڈانا ممکن اے انج کہ ایہ مڑ کے کدی نہ آون۔ کہ اسی کوئی معمولی جئی بودھی عبادت نئیں کر رہے – نرا اپنی سمسیاواں نوں گھٹ کرن لئی، پر اسی انج سوچنے آں کہ ایہناں فیر مڑ آونا اے ایس لئی میں ایس توں چوکھے توں چوکھا فائدہ چکاں۔ ایہ بدھ مت دا "اصل الاصول" نئیں۔ تے ایس لئی اسی ایس گل نوں سمجھن دی کوشش کرنے آں کہ ایہناں سمسیاواں نوں روکنا ممکن ہے کہ ایہ مڑ کے نہ آون۔ تے فیر اسی تکنے آں کہ ایس دا کیہ نتیجہ نکلدا اے۔ ایس نوں عام طور تے سچا رستہ آکھیا جاوندا اے۔ 'رستے' دا مطلب ایتھے وچار، عمل اتے گفتار دا ول اے، پر بنیادی طور تے ساڈی سُدھ جیہڑی کہ غلط فہمی اتے پلیکھے دا بالکل اُلٹ ہے۔ تاں جے پلیکھے سبب اپنے لئی ہور توں ہور مسٔلے پیدا کرن دی تھاں، اسی صحیح سدھ پیدا کرئیے۔ جے ساڈی سدھ ہر ویلے انج ہی کم کرے تے فیر مسٔلے مُڑ کے نئیں آون دے۔

تے انج کسے ویڈیو کھیڈ یا فیس بک اندر رجھ کے مصیبتاں نوں بھلان دی تھاں اسی ایس نوں حل کرن دا جتن کرنے آں۔ ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی ایہناں شیواں نوں تھوڑے جنے چِر لئی وی نہ ورتیٔے۔ بودھی شکشا اندر ایہ گل سوادی اے: ایہ کہندا اے کہ جے تسی کسے ہور شے اندر پناہ لیندے او – تے ایہ ٹھیک اے، پر اوہ ڈنگ ٹپاؤ اے؛ ایویں اوپری شے وے۔ پر اوس نوں اپنی پکی پناہ گاہ نہ بنا لو۔ 'پناہ' دا مطلب ایتھے ایہ ہے کہ اسی حیاتی اندر کس دِشا ول جا رہے آں اتے اپنیاں مشکلاں نال نبڑن لئی کیہ تیاری کرنے آں۔

ہن جے اسی ایس دے ہور فائدیاں نوں تکیٔے: اک پاسے تے بھاویں ایہ ساڈی کئی کماں وچ دھیان دین دی صلاحیت نوں گھٹ کردا اے، پر دوجے پاسے فیس بک تے ٹوِٹر راہیں اسی کسے گل نوں بڑی سوکھ نال چوکھے وڑے لوکاں تیکر پوہنچا سکنے آں۔ مثلاً ایس نوں سیاسی اتے روحانی سنیہے گھلن لئی ورتیا جا سکدا ہے۔ ایس راہیں تسی اجیہی ویب سائٹاں دے لنک بارے پرچار کر سکدے او جیہڑے یاراں دوستاں اتے عام لوکاں لئی فائدہ مند ہون۔ تے ایہ ساڈے اتے ہوراں دے من نوں کھولن لئی ورتیا جا سکدا اے۔ پر ایس دا نقصان ایہ ہے کہ ایس نوں پراپیگنڈا اتے نفرت کھلارن لئی وی ورتیا جا سکدا اے۔ ایہ بڑی گمبھیر سمسیا ہے، چھڑی ٹوِٹر اتے دوجے سماجی تانیاں بانیاں نال ہی نئیں سغوں عام طور تے سارے انٹرنیٹ نال وی۔

میرا وچار ایہ ہے کہ انٹرنیٹ دی سب توں وڈی سمسیا ایہ ہے کہ – ایس اوپر چوکھی وڑی جانکاری موجود ہے۔ اسی ایس گل دی پچھان کِویں کرئیے؟ تے جے کسے دی اپنی ویب سائٹ ہے اتے اوس نے تھوڑی کو پرچول کیتی ہے اوس نوں پتہ اے کہ جدوں گوگل اوپر کوئی شبد لَبھنا چاہوے، تسی کس طراں اپنی ویب سائٹ نوں پہلے صفحے اوپر ویروا اندر پہلے نمبر اوپر لیاونا اے۔ ایہ نرا اک ٹوٹکا اے، ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ پہلے صفحے اوپر ایس شبد بارے جانکاری سب توں ودیہ اے۔ تے ایہ بڑی فکر والی گل اے۔ جے تسی گوگل یا کسے ہور سرچ انجن وچ "بدھ مت" لکھو تے رہے رب دا نام، لَکھاں دے حساب نال مضمون اتے انٹرنیٹ دے صفحے ملن دے؟ تے اسی ایہناں وچکار انتر کویں کرئیے کیوں جے ایہناں وچوں کئی نرا کوڑا ہو سکدے نیں؟ کجھ بوہت ودیہ نیں، کجھ نئیں۔

تے ایس طراں تسی فیس بک یا ٹوِٹر اوپر جو کجھ وی گھلدے او، بدھ مت کہندا اے کہ تہاڈی نیت کھری ہونی چاہیدی اے۔ ساڈا مقصد کیہ اے؟ بدھ مت اندر نیت اک دلچسپ شے وے کیوں جے ایس دے دو پرت نیں۔ اک ایہ کہ : ساڈا مدعا کیہ اے؟ کیا اسی چاہنے آں – جویں خاص لم-رم سبق اندر (درجہ وار پدھراں) – کیا تسی چنگا پنر جنم چاہندے او، کیا تہانوں مُکش دی تلاش ہے، کیا تسی روشن ضمیری منگدے او؟ تے ایس دی دوسری پرت ہے: کیوں؟ تسی ایہ جو مدعا پاونا چاہ رہے او ایس مغر کیہڑا جذبہ اے؟ کیا تسی تیاگ چاہندے او: کہ تسی دکھ تے پنر جنم توں تنگ آ گئے او، ایس پاروں تسی مکش چاہندے او؟ کیا تہاڈے روشن ضمیری منگن دے پچھے درد مندی، پیار یا بودھی چت اے؟ کیا ایہ نیویں پدھر دی نگری (اندر پنر جنم) دا ڈر اے، اتے تسی جاندے اوہ کہ ایس توں بچن دی راہ موجود اے تے ایس لئی تسی اک چنگے پنر جنم دا جتن کرنا چاہندے او؟ ایہو جئیاں شیواں۔ تے دو پرت نیں۔ تے اک ہور بڑی ودیہ گل (جس دا اکثر اوتھے ذکر نئیں ہوندا) ایہ ہے کہ جدوں تہاڈا مدعا پورا ہو جاوے دا تے فیر تسی کیہ کرو دے؟ میرا خیال اے کہ ایہ وی نیت دا انگ ہے۔ جے اسی بودھی چت مدعا پا لئیے تے اسی اپنا یا جتھوں تیکر ہو سکے ہوراں دا بھلا کراں دے۔ اتے ایس طراں روشن ضمیری دی نیت نال، بودھی چت سانوں ایتھے لے آوندا اے۔

ایس پاروں جے اسی انٹرنیٹ، ٹوِٹر، کوئی ویب سائٹ، یا فیس بک اوپر اپنے یاراں دوستاں ںوں کوئی خبر دینا چاہنے آں – میرے خیال وچ نیت بڑی ضروری شے وے – میں ایہ اوتھے کیوں پاونا چاہنا واں؟ میرے ایہ گل دسن نال کہ اج میں دوپہریں کیہ کھادا تے مینوں اوہ بڑا چنگا لگا توں کیہ فائدہ ہووے دا؟ یا میں کوئی ٹیلیوژن پروگرام تکیا تے اوہ چنگا نئیں سی؛ مینوں پسند نئیں آیا؟ (ساڈا) مدعا کیہ اے؟ ایہ کم کرن وچ تسی کیہ پاونا چاہندے او؟ اتے کیوں؟ تسی ایہ کیوں پئے دسدے او؟ نالے ایہ جانکاری گھل کے کسے نوں ایس دے جانن نال کیہ فائدہ ہووے دا؟ تے میرے خیال وچ ایہناں گلاں ول دھیان دینا چاہیدا اے۔ اتے جے کسے نیں ایہناں معاملیاں اندر بودھی تربیت لئی ہوئی اے، تے فیر اوہ سماجی ذرائع ابلاغ نوں بھلے ول نال ورت سکدے نیں – بوہت فائدہ مند طریقے نال – ایس گل نالوں کہ تسی دوپہر نوں کیہ کھادا۔

ٹوِٹر وچ اک گل ہور وی ایہ ہے کہ لوکیں اپنے وچار دس سکدے نیں بغیر ایس گل دی فکر کیتیاں کہ کسے نوں اوہناں دی گل پسند آوے یا نہ آوے۔ فیس بک اوپر لوکیں کہندے نیں "مینوں پسند اے" یا نئیں۔ ٹوِٹر اوپر کوئی وی تہاڈی گل دا جواب نئیں دیندا۔ ایہ فائدہ مند اے، اچیچ جدوں کوئی مسٔلیاں سبب بڑا نراش اتے سڑیا ہووے اتے جگ نوں اپنے جذبیاں بارے دسنا چاہوے بغیر ایس گل دی فکر دے کہ لوکیں اوس دے وچار بارے کیہ سوچن دے۔ ایس دا نقصان ایہ ہے کہ ایس طراں لوکیں بد زبانی یا بد سلوکی کر سکدے نیں، نالے نفرت اتےکپت پوا سکدے نیں۔

اتے اک واری فیر (ایہ گل کہنا واں) کہ سب شے نیت اوپر پتیجن ہے۔ بدھ مت سانوں کجھ کہن یا کرن توں پہلاں نیت نوں تکن لئی آکھدا اے۔ نالے گل بات کرن بارے، ایہ سانوں اپنے سامعین نوں جانن اتے اوہناں نال گل کرن دا بھلا ول ورتن دی مت دیندا اے۔ چنگے ول دا ایہ مطلب ہے۔ ول نوں چنگی طراں جاننا ایہ ہے ایس دا مطلب؛ ہوراں نال گل بات اتے اوہناں دی مدد کرن دا ول پتہ ہونا۔ تے ایس لئی سامعین وی بڑے ضروری نیں۔ اتے میرے شبداں دا لوکاں اوپر کیہ اثر ہووے دا جے میں نرا آکھاں: "میں حیاتی توں ڈاڈھا ہتاس آں۔ ایہ بوہت خوفناک اے"، اتے ایہو جئیاں گلاں؟ ایس گل دا رولا پان نال لوکاں تے کیہ اثر ہووے دا؟ ایس توں سانوں ہورے تھوڑی کو شانتی ملے کہ اسی سچ مچ اپنی نراش تے اپنا غصہ وکھا سکنے آں، پر ایس دا ہوراں نوں یقیناً کوئی فائدہ نئیں۔ تے بودھی تربیت نال اسی ایس گل دی چنتا کرنے آں کہ دوجے لوکیں کیہ سوچن دے، تے نرا اپنے بارے اتے اپنی گل بیان کرن بارے ہی نئیں سوچدے – بھاویں کسے نوں کوئی واسطہ ہے یا نئیں، اتے کسے نوں کوئی فائدہ ہووے دا یا نئیں۔

اک ہور فائدہ ایہ وے: ٹوِٹر راہیں اہم واپر جس نوں اسی تکنے پئے آں دی خبر فوراً لوکاں تک اپڑ جاوندی اے جیہڑی کسے ہور وسیلے نال بھاویں نہ پوہنچے۔ سیل فون، کیمرہ اتے فیس بک راہیں تسی ہن پیش آون والیاں واپراں دی تصویراں اتے ویڈیو چڑھا سکدے او۔ ایس لئی ایہ بوہت فائدہ مند ہے اچیچ اجیہیاں اوکھیاں تھاواں تے جتھے کوئی لڑائی، روس وکھالا، اتے ایہو جئیاں شیواں ہو رہیاں ہوون۔ یا ایہو جئیاں خبراں دینا جیہڑیاں کدے وی عام خبراں وچ نئیں آون دیاں – عام طور تے چنگیاں واپراں نہ کہ بھیڑیاں۔

نقصان ایہ وے کہ تسی ایس نوں بیکار گلاں کھلارن لئی وی ورت سکدے او۔ لوک ڈاڈھیاں بیوقوفی دیاں گلاں دا پرچار کردے نیں، اتے ایس اوپر گندیاں (جنسی) گلاں تے مورتاں وی گھلدے نیں، وغیرہ، تے مارا ماری۔ بدھ مت سانوں نکھیڑلی پچھان سکھاندا اے، تے ایہ میرے خیال وچ بودھی تربیت دا بڑا اہم پرت اے۔ اتے نکھیڑلی پچھان نری افسانے تے حقیقت وچکار ڈوہنگی پدھر اوپر انتر دی جانکاری ہی نئیں – جگ دی حقیقت وچ دَشا کیہ اے، اسی کویں وجود رکھنے آں – ایس دا اپنے پلیکھے توں وکھ انتر، اتے ایس دی پچھان، پر ایہ سانوں رائج پدھر تے چنگے تے ماڑے، بھلے تے برے وچکار فرق دی پچھان وی سکھاوندا اے۔ تے ایہ بڑا اہم گُن اے جو سانوں سکھن دی لوڑ اے۔

اخیرلا فائدہ جس دا میں بیان کرنا چاہناں اوہ آئی پاڈ بارے ہے؛ ایہ سارا سنگیت۔ ایہ بڑی ودیہ گل اے کہ جدوں ۔۔۔ برلن وچ اپنے گھر، میں میٹرو تے سفر کرناں (اوہ ایس نوں یوبان آکھدے نیں) تے گھٹو گھٹ ۸۰ فیصد لوکیں کناں وچ آلے لا کے سنگیت سن رہے ہوندے نیں۔ اتے جدوں اوہ سڑک تے ٹردے جا رہے ہوون، سنگیت سن رہے ہوندے نیں۔ تے آئی پاڈ تے سنگیت سننا اج کل بڑی وڈی گل اے، کوئی شخص کیہو جیا سنگیت سندا اے ایہ انسان نوں جیہڑا پریشان اے شانت رکھن وچ بڑا سہائت اے۔ تے جے اوہ ایہ والا ٹیکنو سنگیت سن رہے ہوون – ات حدل تگڑا سنگیت – تے جے اوہ تھکے ہون تے ایس توں اوہناں نوں شکتی مل سکدی اے۔ تے ایہ ایس دا اک کھرا فائدہ وی اے۔ پر اک وڈا نقصان ایہ ہے کہ ایہ سوچ وچار نوں روکدا اے اتے ایہ من دی شانتی وچ وڈی اڑیک ہے۔

تے ایس طراں کئی لوکاں نوں، جنہوں جرمنی وچ "کن دا کیڑا" آکھدے نیں، چمبڑ جاندا اے، جس دا مطلب اے کہ کوئی سُر یا گیت تہاڈے سِر اندر وڑ جاوے اتے وار وار وجدا رہوے۔ تے ایس طراں ہر ویلے سنگیت سنن پاروں تسی سوچ نئیں سکدے۔ تے جے لوکیں انج سوچن "ہلا، جے میں کسے شے بارے سوچاں تے میں نراش ہو جاواں دا۔ تے ایس پاروں میں سوچدا ہی نئیں" – تے ایس توں کسے قسم دی روحانی پنگرتا وچ کوئی سہائتا نئیں ملدی۔ تے اوہناں دے من کدی شانت نئیں ہوندے۔ اپنے آپ دی پنگرتا دی سچی سہائتا کرن لئی ، سانوں اپنے سِراں اندر شور نوں بند کر دینا چاہیدا اے تے کوئی کم دی شے وچ واڑنی چاہیدی اے۔

بدھ مت سانوں اچار ونت پنگر کرن دے ول سکھاوندا اے۔ اچار ونت کِویں پیدا کیتا جاوے؟ ایس طراں کہ اپنے سبھا دے چنگے ماڑے نوں تکیا جاوے، تاں جے، امید اے، کہ اسی اودوں ہی سنگیت نوں سناں دے جدوں ڈاڈاھا ضروری ہووے، اتے من نوں شانت کرن لئی مراقبے دے سانجھی دے طور۔ جوش والا دھیرج اپراجن کرن دی شکشا – خوشی بھریا دھیرج – دسدی اے کہ کدوں سانوں ساہ لینا چاہیدا اے۔ جے تسی اپنے آپ اوپر چوکھا زور پاؤ تے ایہ ڈاڈھا نقصان دہ وی ہو سکدا اے۔ ایس لئی تہانوں پتہ ہونا ضروری اے کہ کدوں ساہ لینا اے، پر تسی ایس دا غلط استعمال نئیں کردے؛ تسی اپنے آپ نوں اک نکا بالڑ سمجھ کے ہر ویلے ہی ارام نئیں کردے۔ تسی ایس دا اک اُلٹ ورتدے او – جِویں بھورا کو ارام کرنا – پر فیر تہانوں ایہ وی خبر ہے کہ کدوں اُلٹ نوں نئیں ورتنا۔

تے ایس دا استعمال نہ صرف سنگیت سنن سغوں ہر شے جِویں ٹی وی تکنا، ڈی وی ڈی تکنا، اتے ہور اجیہیاں شیواں اندر ڈاڈھا ضروری اے۔ ایہ ذرائع ابلاغ اک نشہ ہے، جِویں میں آکھیا سی – چمکدیاں بتیاں، تے ایہو جئیاں ہور شیواں۔ تے اک جانور وانگوں ساڈے اوپر ایس دا جادو ہو جاوندا اے تے ایس لئی ایس نوں بند کرنا اوکھا ہوندا اے۔ پر اک ول جیہڑا بڑا سہائت اے اوہ ایہ ہے کہ سمے دا اقرار: میں ایس نوں سناں دا یا ٹی وی تکاں دا، یا انٹرنیٹ دی سیر کراں دا، جو کجھ وی پر ادھے گھنٹے لئی، یا جو وی سمے تسی متھو۔ ایس گل نال کوئی فرق نئیں پیندا کہ تسی کنا سمے مقرر کردے او۔

ایہ اچار ونت سکھاون وچ بڑا سوادی اے۔ مینوں یاد اے کہ میں ایس بارے گیشے وانگچن (جو کہ نِکے لِن رنپوچے دا استاد اے) نال گل کر رہیا ساں، تے اوس نے آکھیا کہ اصل گل حداں متھنا اے۔ مختلف لوکاں واسطے بے شک حداں تھوڑی کو فرق ہو سکدیاں نیں۔ کیوں جے تسی نقصان دہ سبھا، یا ہور کجھ بارے مختلف لکھاریاں دیاں لکھتاں پڑھو، تے اوہناں دے بیان وچ تھوڑا کو انتر ہوندا اے؛ ایس شے دیاں حداں کہ کیہ نقصان دہ ہے تے کیہ نئیں تھوڑی فرق ہون دیاں۔ مثال دے طور تے، بھیڑے جنسی سبھا بارے، جے تسی ایس دی تاریخ نوں تکو، تے ایس بارے مختلف لکھتاں اندر اُکا ہی فرق بیان اے۔ تے گیشے وانگچن ایہ کہہ رہیا سی کہ اہم گل حد دا قائم کرنا اے، ایہ کہنا کہ "میں اینا کو کراں دا، ایس توں ودھ نئیں۔ اوس حد توں ودھ نئیں۔"

ایس دا مقصد اجیہی نکھیڑلی پچھان دی پنگرتا وے جو سانوں دسے کہ کجھ دَشاواں، کجھ شیواں نقصان دہ نیں۔ میں ایہناں نوں نئیں کراں دا کیوں جے ایس توں بھَیڑ ہووے دی۔ جے اسی انج حد قائم کرئیے، حد جو وی ہووے، اتے اوس اوپر قائم رہئیے ۔۔۔ اتے بیشک شروع وچ اجیہی حد (قائم کرئیے) جس اوپر قائم رہ سکئیے، اتے اچیچ ایس نوں تھوڑے چِر لئی بنائیے اچرج جے ایہ ساڈے لئی کوئی وڈی سمسیا ہووے۔ تسی جاندے او: مثلاً میں اک ہفتے لئی انٹرنیٹ چالو نئیں کراں دا، یا ہور جو وی ہووے۔ ایس گل نال کوئی فرق نئیں پیندا کہ اوہ کیہ ہے۔ مقصد اچار ونت پیدا کرنا اے، اپنی قائم کیتی ہوئی حداں اندر رہنا اے۔ زبردستی نئیں، کسے قانون یا سرکار دے رعب ہیٹھ نئیں، سغوں ساڈی اپنی پچھان راہیں کہ کجھ شیواں اُکا ہی نقصان دہ نیں – میرے لئی وی اتے ہوراں لئی وی – تے میں اوہ کم نئیں کرنا چاہندا: ایس توں مصیبتاں تے مسٔلے پیدا ہوندے نیں۔ تے جے اسی کجھ حداں تے قائم رہ سکئیے، تے فیر تسی ایس نوں ہور توں ہور سوڑا کر سکدے او، جس شے نال وی اسی نبڑ رہے آں، جو وی مسٔلہ اے جس بارے اسی حداں قائم پئے کرنے آں۔

تے ایہ گل بڑی اہم اے جدوں اسی اجیہی شیواں جنہاں دی عادت پے سکدی اے جِویں آئی پاڈ، ٹیکسٹ سنیہے، اتے ایہو جئیاں ہور شیواں، جنہاں دے فائدے وی نیں – ایہ گل نئیں کہ ایہ کوئی بھیڑیاں شیواں نیں، پر سانوں اوہناں دیاں حداں دا پتہ اے۔ تے جے سانوں اوہناں دیاں حداں دا پتہ ہووے اتے اسی اوہناں نوں گھٹ ورتئیے، اودوں ہی ورتئیے جدوں انج کرنا فائدہ مند ہووے، اوہناں نوں صحیح ول نال ورتئیے ۔۔۔ مثلاً، جِویں، آئی پاڈ نیں: روحانی سبق سنئیے، دھرم اوپر لیکچر سنئیے، تے ایہو جئیاں شیواں، ایس نالوں کہ اکو ہی سنگیت گھڑی مڑی پئے سنئیے اتے فیر ہور سنگیت لبھدے پھرئیے، اتے ایہو جئی شیواں۔ ایس نوں کسے چج نال ورتو۔

تے ایہ ہین میرے وچار جو میں تہاڈے نال ونڈنا چاہندا ساں ایس بارے کہ جگ اندر کیہ ہو رہیا اے۔ کیوں جے اسی بدھ مت وچ رجھے ہوۓ آں اتے ایس کم وچ لگے ہوۓ آں کہ بودھی شکشا ہوراں تیکر اپڑائی جاوے – اتے اوہناں لئی ایس نوں فائدہ مند بنایا جاوے – تے فیر سانوں ایس شے اوپر گوہ کرنا اے کہ اجوکے جگ وچ کیہ ہو رہیا اے۔ ایہناں ذرائع ابلاغ راہیں دنیا بڑی چھیتی تے اہم طریقے نال بدل رہی اے، تے اسی ایس گل نوں لازمی تکنا اے کہ ایس سماجی پنگرتا دے ہوندیاں بدھ مت کِویں سہائت اے۔