منفی جذبیاں نال کِویں نبڑیا جاوے

جِویں اسی [مثبت اتے منفی دی تعریف مِتھی اے] تے ایہ جانن لئی کہ اسی کِویں منفی جذبیاں نال نبڑئیے [اسی پہلاں ایس گل نال نبڑنا ہے] کہ منفی جذبہ اسی کس شے نوں آکھنے آں؟ پہلی گل تے ایہ ہے کہ ایہ اوہ جذبے نیں جو ساڈی اندرلی شانتی نوں برباد کردے نیں۔ ایس لئی اسی ایہناں نوں "منفی" کہنے آں۔ اوہ "جذبے" جو اندرلی شانتی اتے شکتی دیندے نیں اوہناں نوں اسی "مثبت" کہنے آں۔

مختلف سائینسداناں نال میری جو گل کتھ ہوئی اے، اچیچ وریلا نال، جو کہ میرا چنگا یار وی اے اسی ایس نتیجے اوپراپڑے آں کہ ڈاڈھا درد مندی دا جذبہ اک اجیہی حس اے جو بہر حال فائدہ مند ہے۔ اسی ایس گل اوپر سہمت آں کہ مہاتما بدھ دے من وچ وی درد مندی دی حس موجود اے۔ تے حس آپوں کوئی بھیڑی یا منفی شے نئیں۔ مہاتما بدھ دی ات حدل درد مندی – ایس نوں اسی اک حس متھاں دے۔ یعنی مہاتما بدھ ات حدل حساس سی۔ جے اسی درد مندی نوں اک حس منئیے تے ایہ اک بڑی مثبت گل اے۔ ڈر اتے نفرت ساڈے اندرلے سکون اتے خوشی نوں برباد کر دیندے نیں، ایس لئی ایہناں نوں اسی منفی مَنّاں دے۔

تے ہُن سوال ایہ ہے کہ [منفی جذبے مثلاً] ڈر اتے نفرت اوپر کِویں قابو پایا جاوے؟ [سانوں ایہ سمجھنا چاہیدا اے کہ] ایہناں منفی جذبیاں دی کوئی ٹھوس وجہ نئیں ہوندی۔ ایہ اک غیر حقیقت پسند سوچ دی پیداوار ہوندے نیں، جد کہ مثبت جذبے عموماً کسے ٹھوس بنیاد اوپر قائم ہوندے نیں۔ مثال دے طور تے بعض جذبیاں نوں عقل اتے دلیل راہیں شکتی دتی جا سکدی اے۔ تے ایہناں دی بنیاد مظبوط ہے۔ منفی جذبہ آپوں ہی جنم لیندا اے، پرجد اسی ایس نوں عقل دی کسوٹی اوپر پرکھنے آں تے ایس دا زور گھٹ جاوندا اے کیوں جے ایس دی کوئی ٹھوس بنیاد نئیں ہوندی۔ تے مثبت حس اک اجیہی جنس اے جس دا حقیقت نال جوڑ اے، اتے منفی حس اک اجیہی جنس اے جو حقیقت دا کوئی بگڑیا ہویا روپ اے یا فیر انجانے پن نال تعلق رکھدی اے۔

مثلاً جد اسی اپنے کسی وَیری نال روٹھنے آں تے اوس ویلے سانوں لگدا اے کہ اوس دے کسے فعل توں سانوں نقصان پوہنچ سکدا اے۔ ایس لئی اسی انج سوچنے آں کہ ایہ کوئی بھیڑا شخص اے۔ پر جدوں اسی دَشا دی پرچول کرنے آں [تے سانوں پتہ لگدا اے] کہ ایہ شخص ساڈا جماندرو وَیری نئیں۔ جے اوہ مینوں نقصان پوہنچاندا اے تے ایس دا کوئی ہور سبب ہووے دا نہ کہ ایس شخص دی ذات۔ جے اسی ایس شخص نوں سچ مچ وَیری متھ دیوئیے تے فیر اوس نوں ہمیش توں ہی ساڈا ویری ہونا چاہیدا سی اتے اوس نال کدی یاری نئیں ہو سکدی۔ پر دوجے حالاں اندر اوہ ساڈا چنگا یار وی ہو سکدا ہے۔ ایس لئی کسے شخص اوپرغصہ اتے نفرت بیجا ہے۔

خرابی تے اوس دی کرتوتاں وچ ہے نہ کہ اوس شخص وچ۔ پر ہوندا ایہ وے کہ غصے دا منہ [نرا کسے دی بھیڑی کرتوتاں سبب] اوس دی ذات ول موڑ دتا جاوندا اے۔ ایس دے مقابلے وچ درد مندی دا جذبہ کسے انسان لئی ہوندا اے بھاویں اوس دے کرتوت کجھ وی ہون۔ ایس لئی کسے ویری نوں انسان جان کے اسی اوس لئی وی درد مندی دا جذبہ رکھ سکنے آں۔

تے سانوں انسان اتے انسان دی کرتوتاں وچ انتر دی پچھان ہونی چاہیدی اے۔ انسانی طور تے اسی درد مندی دے جذبہ دا وکھالا کرنے آں، پر کرتوتاں بھوں اسی وَیر رکھنے آں۔ یعنی منفی جذبے عام طور تے تنگ نظری توں جنم لیندے نیں۔ ایس دی توجہ دا مرکز چھڑا ایہ ہے: [کسے دے غلط کرتوت]۔

پر درد مندی بارے سانوں اک فرق نوں دھیان وچ رکھنا ہووے دا۔ اک اجیہا درد مندی دا جذبہ وی ہوندا اے جو حیاتیاتی بنیاد اوپر قائم ہوندا اے [اجیہا جذبہ کسے اجیہی ہستی لئی مخصوص ہوندا اے جو سانوں فائدہ پوہنچائے، جِویں ساڈی ماں]۔ یا کیہ اسی اجیہے درد مندی دے جذبے دی گل کر رہے آں جو عقل اوپر قائم ہووے، جو ان پکھ ہووے؟ اوہ جیہڑا عقل اوپر قائم ہے اوہ بوہت چنگا اے، اوہ پکھ پات توں پاک ہے۔ اوہ عقل اوپر قائم ہے۔ اوس دی توجہ دا مرکز انسان دی ذات ہے نہ کہ انسان دے کرتوت۔ منفی احساس جیہڑا کہ نرا کرتوتاں اوپر مبنی ہووے غیر معقول اے، ایس توں علاوہ ایہ خوشی دا موجب نئیں ہوندا۔

تے منفی احساساں نال نبڑن لئی سب توں اہم شے پرچول ہے۔ مثلاً غصے توں مینوں کنّا فائدہ ہووے دا؟ ایہ سچ اے کہ غصہ بوہت ساری توانائی پیدا کردا اے۔ ایہ شے اسی اپنے روز دے اپنی شکل دے تاثر اتے زبان دے اظہار وچ تک سکنے آں۔ جد اسی غصے وچ ہونے آں تے دوناں وچ بوہت تیزی آ جاندی اے۔ اسی جان بوجھ کے اجیہے کوڑے شبد بولنے آں جنہاں توں دوجے شخص نوں دُکھ پوہنچے۔ جد غصہ ٹھنڈا پے جاوندا اے تے اوہ شکتی جیہڑی حدوں باہر پئی ہوندی سی اوہ وی گھٹ جاوندی اے، اتے سچ نال من دی شکتی ودھ جاوندی اے۔ یعنی اوہ توانائی جو غصہ پیدا کردا اے اک انھی قسم دی طاقت اے [کیوں جد اسی غصہ وچ ہونے آں تے من ٹھیک طراں کم نئیں کردا]۔ ایس پاروں غصہ کدی وی بھلا نئیں ہوندا۔ ایس دے مقابلے تے جے اسی ہمیش سُرت اتے سچائی دی لانبھ پھڑیئے تے اوہ بوہت سہائت ہو سکدی اے۔ کسے عدالت وچ جے کوئی وکیل غصہ نال زور زور دی چِیکے تے اوس توں کجھ نئیں لبھدا؛ پر جے وکیل عقل ورتے تے اوہ اپنے سامنے والے نوں ہرا سکدا اے۔

تے ایس دا مطلب اے کہ غصہ دماغ دی صلاحیت نوں گھٹ کردا اے۔ غصے وچ بولے ہوئے غلط شبد ساڈے سانگھے اوپر اثر پا سکدے نیں۔ یعنی سُرت راہیں اسی ایہ جان سکنے آں کہ غصہ بے سود اے۔ کسے ایوگ دَشا وچ جو ساڈی سلامتی لئی خطرہ ہووے، اسی اپنی عقل نوں ورت کے مسئلے دا کوئی سوتر توڑ بنائیے تے اوہ زیادہ فائدہ مند ہووے دا۔ دوجے لفظاں وچ جے اسی کسے شخص لئی درد مندی نوں قائم رکھئیے تے اسی آون والے سمے اندر اوس نال یاری لاون دا امکان پیدا کرنے آں۔ پر جے اسی غصے وچ رہئیے تے ایس توں مستقبل وچ یاری لاون دیاں ساریاں راہواں بند ہو جاندیاں نیں۔ ایہو جئے وچار رکھن نال منفی جذبیاں دی تیزی نوں گھٹ کیتا جا سکدا اے، اتے جے اوہ سِر چُکن دے وی تے بڑے ماڑے ہون دے۔