میں مذہبی ایکتا بارے کجھ کہنا چاہنا واں۔ کدی کدار، لڑائی جھگڑے دا سبب دھرمی عقیدہ ہوندا اے۔ مثال دے طور تے، پہلاں آئر لینڈ وچ، بھاویں جھگڑے دی بنیاد سیاست سی، پر چھیتی ہی ایہ اک مذہبی مسٔلہ بن گیا۔ ایہ بڑی بدقسمتی سی۔ اج کل سُنّی تے شیعہ فرقیاں دے لوک کدی کدار کَھیہ پیندے نیں۔ ایہ وی بڑی ماڑی گل اے۔ سری لنکا وچ وی، بھاویں اوتھے جھگڑا سیاسی اے، پر کسے ویلے انج جاپدا اے کہ ایہ لڑائی ہندوواں تے بدھ متیاں وچکار اے۔ ایہ ات بھیڑی گل اے۔ پراچین یگ وچ، مختلف دھرماں دے منن والے اک دوجے توں دور رہندے سان۔ پر ہن اوہناں دا میل جول بوہت ودھ گیا اے تے ایس پاروں سانجھی دھرمی ایکتا ودھان دی اچیچی لوڑ اے۔
۱۱ ستمبر دے پہلے جنم دن تے، واشنگٹن قومی کیتھیڈرل وچ اک یادگار دعا دا سربندھ کیتا گیا۔ میں اوس اجلاس وچ موجود ساں تے میں اپنی تقریر وچ آکھیا کہ اج کل، بد قسمتی نال، کجھ لوکیں ایہ تاثر پیدا کردے نیں کہ چند اک بدخصلت مسلماناں دے کارن، سارے مسلمان ات وادی نیں۔ تے نالے اوہ اسلام تے مغرب وچکار لڑائی دیاں گلاں کردے نیں۔ ایہ غلط گل اے۔
تھوڑے جیہے بھیڑے لوکاں نوں وجہ بنا کے کسے پوری جنتا نوں بھیڑا جاننا اکا ہی غلط گل اے۔ ایہ گل اسلام، یہودیت، عیسائیت، ہندومت، بدھ مت، ساریاں لئی سچ اے۔ مثلاً، شگڈن دے منن والے کجھ بندیاں نے میرے گھر دے نیڑے تن جنیاں نوں مار دتا۔ اوہناں وچوں اک چنگا استاد سی تے اوہ شگڈن وچ نقص کڈدا سی تے اوہنوں سولہ واری چاقو ماریا گیا۔ دوجے دو اودے چیلے سان۔ اوہ قاتل سچیں بھیڑے سان۔ پر ایس پاروں، ایہ آکھنا کہ سارے تبتی بدھ متی لڑاکے نیں – کوئی وی ایہ گل نئیں منّے دا۔ مہاتما بدھ دے ویلے وی، کجھ بدمعاش لوک سان – ایہ کوئی نویں گل نئیں۔
۱۱ ستمبر دے مغروں، بھاویں میں اک بدھ متی آں، اسلام توں باہر، فیر وی میں اپنے طور تے اسلام دی راکھی کرنا پیا واں۔ میرے کئی مسلمان بھرا – تے چند اک بھیناں – مینوں دسدے نیں کہ جے کوئی ات واد پھیلاندا اے، تے ایہ اسلام نئیں۔ ایدا کارن ایہ وے کہ اک سچا مسلمان، اک سچا اسلام نوں منن والا، اوس طراں ہی ساری مخلوق نال پیار کردا اے جویں اوہ اللٰہ نوں پیار کردا اے۔ ساری مخلوق اللٰہ دی بنائی ہوئی اے۔ جے کوئی اللٰہ نوں مندا تے اودے نال پیار کردااے، تے فیر اوہ ساری مخلوق نال وی پیار کرے دا۔
میرا اک اخباری نمائندہ یار آیتہ اللٰہ خمینی دے ویلے تہران وچ کجھ چِر لئی سی۔ مغروں، اوہنے مینوں دسیا کہ کداں مُلّا جی نے سوکھے لوکاں کولوں پیسہ لے کے غریباں وچ تعلیم تے غریبی دور کرن لئی ونڈیا۔ ایہ سچا اشتراک اے۔ مسلمان ملکاں وچ سود چنگا نئیں سمجھیا جاندا۔ لہٰذا، جے اسی اسلام بارے جانکاری لَئیے تے ایہ تکئیے کہ اودے منن والے کداں خلوص نال اوہنوں لاگو کردے نیں، تے فیر دوجے سارے دھرماں وانگوں، ایہ سچ مچ بوہت ودیہ اے۔ عام طور تے جے اسی دوجے دھرماں نوں سمجھئیے، تے فیر اسی آپس وچ عزت، سوبھا، تے قدر ودھا سکنے آں۔ ایس لئی، سانوں دھرماں وچکار جانکاری ودھان دی ہر ویلے کوشش کرنی چاہیدی اے۔
ہنے ای میں لزبن دی اک مسجد وچ مختلف دھرماں دے سنجوگ وچ حصہ لیا۔ ایہو جیہی مجلس پہلی وار کسے مسجد وچ ہوئی سی۔ مجلس مغروں، اسی سارے وڈے کوٹھے وچ گئے تے رل کے چپ مراقبہ کیتا۔ ایہ بڑی ودیہ گل سی۔ لہٰذا، مذہبی ایکتا لئی ہمیش جتن کرو۔
کجھ لوکیں کہندے نیں رب، کجھ کہندے نیں کوئی رب نئیں – ایدے نال کجھ فرق نئیں پیندا۔ جیہڑی شے اہم اے اوہ ہے علت و معلول دا قانون۔ ایہ سارے دھرماں وچ اکو جیہا اے – مارا ماری، چوری چکاری، جنسی بدی، جھوٹ توں بچو۔ مختلف مذہب وکھو وکھ طریقے دسدے نیں، پر ساریاں دا مدعا اکو ہی اے۔ نتیجے نوں ویکھو، سبب نوں نہ ویکھو۔ جدوں کسے ڈھابے وچ جاؤ، تے ون سونّے کھانیاں دا مزہ لوو، نہ کہ ایس گل تے بحث کرو کہ ایہ مسالہ کتھوں آیا یا اوہ شے کتھوں آئی۔ چنگا تے ایہ وے کہ کھاؤ تے سواد لوو۔
لہٰذا، مختلف دھرم – اوہناں بارے ایہ بحث کرنا کہ تہاڈی سوچ چنگی اے یا ماڑی اے، ایہ ویکھو کہ اوہناں سبناں دا مدعا درد مندی دا سبق دینا اے، تے اوہ سارے ہی چنگے نیں۔ اڈواڈ طریقے وکھو وکھ لوکاں لئی ورتنا چنگی گل اے۔ سانوں ہمیش اک حقیقی سوچ تے تکنی رکھنی چاہیدی اے۔
من دی شانتی دی درد مندی نال سانجھ اے۔ سارے وڈے دھرماں دا اکو ہی سنیہا اے – پیار، درد مندی، درگذر۔ سانوں درد مندی نوں ودھان لئی سیکولر ڈھو دی لوڑ اے۔ اوہ لوکیں جیہڑے کسے دھرم نوں دلوں مندے نیں، اوہناں لئی درد مندی نوں ودھاوا دین لئی دھرم کافی اے۔ تے جیہڑے کسے دھرم نوں نئیں مندے – جنہاں نوں کسے دھرم نال کوئی موہ نئیں یا کجھ اوہ جیہڑے دھرم نال نفرت کردے نیں – کدے کدار اوہناں نوں وی درد مندی وچ کوئی دلچسپی نئیں ہوندی، کیوں جے اوہ سوچدے نیں کہ درد مندی اک دھرمی کرم اے۔ ایہ بالکل غلط اے۔ جے تسی دھرم نوں کوئی بھیڑی شے سمجھدے او، تے تہانوں ایدا حق اے۔ پر درد مندی نوں برا جانن دی کوئی تُک نئیں۔