Tôi muốn nói một vài điều về sự hòa hợp tôn giáo. Đôi khi, sự xung đột liên quan đến niềm tin tôn giáo. Thí dụ, trước đây ở Bắc Ái Nhĩ Lan, mặc dù sự xung đột đơn giản chỉ là vấn đề chính trị, nhưng nó đã nhanh chóng trở thành một vấn đề tôn giáo. Điều này thật không may. Ngày nay, những tín đồ Hồi giáo Shia và Sunni đôi khi cũng tranh đấu với nhau. Điều này cũng thật không may. Ở Tích Lan cũng thế, mặc dù sự xung đột ở đấy cũng là về chính trị, thế mà trong vài trường hợp, người ta có cảm giác rằng sự xung đột ấy là giữa những tín đồ Ấn giáo và Phật tử. Điều này thật vô cùng khủng khiếp. Vào thời xưa, tín đồ của các tôn giáo hầu hết có đời sống biệt lập, nhưng hiện nay, họ đã tiếp xúc gần gũi với nhau hơn và vì thế, chúng ta cần một nỗ lực đặc biệt để khuyến khích sự hòa hợp tôn giáo.
Vào ngày kỷ niệm lần thứ nhất thảm họa ngày 11 tháng Chín, một buổi lễ cầu nguyện đã được tổ chức tại Thánh Đường Quốc Gia ở thủ đô Washington, Hoa Kỳ. Tôi đã tham dự buổi họp mặt ấy và đề cập trong bài nói chuyện của mình rằng, đáng tiếc thay, ngày nay, một số người đã tạo nên cái cảm giác là chỉ vì một số ít người Hồi giáo có ác ý, mà tất cả các tín đồ Hồi giáo đều là chiến binh bạo động. Rồi thì họ nói về sự mâu thuẫn của các nền văn minh giữa phương Tây và Hồi giáo. Điều này không thực tế.
Việc gán ghép một đặc tính xấu cho cả một tôn giáo, chỉ vì một số ít tín đồ của tôn giáo ấy có ác ý, là một điều hoàn toàn sai lầm. Đây là sự thật đối với tất cả các tôn giáo, Hồi giáo, Do Thái giáo, Cơ Đốc giáo, Ấn giáo và Phật giáo. Thí dụ, một số tín đồ tu tập theo hộ pháp Shugden đã giết ba người gần nơi tôi cư ngụ. Một người trong số ấy là một vị thầy giỏi, đã phê bình về Shugden, và ông đã nhận lãnh mười sáu nhát dao. Hai người kia là học trò của ông. Những kẻ sát nhân ấy thật là tàn nhẫn, nhưng nếu chỉ vì điều này mà ta nói rằng toàn thể tín đồ của Phật giáo Tây Tạng đều hiếu chiến, thì sẽ không ai tin điều này. Vào thời Đức Phật tại thế cũng vậy, cũng có một số người ác ý ở đấy, nên chẳng có gì đặc biệt.
Từ sự kiện ngày 11 tháng Chín, mặc dù là một Phật tử, một người ngoại Hồi giáo, tuy nhiên, tôi tự nguyện có những nỗ lực như một người bảo vệ Hồi giáo Vĩ Đại. Nhiều anh em Hồi giáo của tôi, rất ít các chị em, giải thích với tôi rằng nếu có bất kỳ người nào tạo ra những cuộc đổ máu, đó không phải là Hồi giáo. Lý do là một người Hồi giáo chân chính, một tín đồ đúng đắn của đạo Hồi, nên có tình yêu thương tất cả tạo vật trên thế giới, giống như người ấy yêu kính thánh Allah. Tất cả mọi sinh vật đều do thánh Allah sáng tạo. Nếu một người tôn kính và yêu quý đức Allah, người ấy phải thương yêu tất cả những tạo vật của Ngài.
Một phóng viên thân hữu của tôi đã dành một thời gian ở Tehran vào thời của Ayatollah Khomeini. Sau này, ông ta kể cho tôi nghe việc các vị mullah ở đấy đã thu thập tiền bạc từ những gia đình giàu có ra sao, rồi đem phân phát cho người nghèo để giúp cho chương trình giáo dục và cảnh nghèo khó. Đây thực sự là tiến trình xã hội chủ nghĩa. Ở các quốc gia Hồi giáo, tiền lãi ngân hàng không được khuyến khích. Thế nên, nếu chúng ta hiểu biết về Hồi giáo và nhìn thấy các tín đồ Hồi giáo thi hành giáo lý một cách chân thành ra sao, thì giống như tất cả những tôn giáo khác, tôn giáo này thật tuyệt vời. Nói chung, nếu chúng ta thấu hiểu tôn giáo của người khác, ta có thể phát triển được sự phong phú, tôn trọng và khâm phục lẫn nhau. Vì thế, chúng ta cần sự nỗ lực liên tục để khuyến khích sự thông hiểu về tín ngưỡng liên tôn giáo.
Gần đây ở Lisbon, tôi đã tham dự một cuộc họp liên tôn giáo trong một đền thờ Hồi giáo. Đó là lần đầu tiên mà một hội nghị liên tôn được tổ chức trong một đền thờ Hồi giáo. Sau cuộc họp, tất cả chúng tôi đi đến phòng thờ chính và hành thiền trong yên lặng. Điều này thật là tuyệt vời! Thế nên, ta hãy luôn luôn nỗ lực cho sự hòa hợp liên tôn giáo.
Một số người nói có Thượng Đế, một số nói không có Thượng Đế – điều ấy không quan trọng. Điều quan trọng là luật nhân quả. Điều này giống nhau trong tất cả các tôn giáo – không giết hại, không trộm cướp, không ngược đãi tình dục và không nói dối. Các tôn giáo khác nhau có thể sử dụng những phương pháp khác nhau, nhưng họ có cùng mục tiêu. Ta hãy nhìn những kết quả, đừng xem các nguyên nhân. Khi bạn đến một nhà hàng, thì chỉ nên thưởng thức tất cả các thức ăn, hơn là tranh cãi về việc những thành phần của thực phẩm này đến từ món này hay món kia. Tốt hơn là chỉ ăn và thưởng thức các món ăn.
Thế nên, đối với những tôn giáo khác nhau – thay vì tranh cãi rằng triết lý của bạn tốt hay xấu, hãy nhận thấy rằng tất cả các tôn giáo đều giảng dạy về lòng bi mẫn, như mục tiêu và lý tưởng của họ, và tất cả đều là tôn giáo tốt. Việc sử dụng những phương pháp khác nhau cho những hạng người khác nhau là điều thực tiễn. Chúng ta phải có một sự tiếp cận và quan điểm thực tế.
Hòa bình nội tại liên quan đến lòng bi mẫn. Tất cả những tôn giáo lớn có cùng một thông điệp, đó là từ ái, bi mẫn và tha thứ. Chúng ta cần có một phương pháp dựa trên nền đạo đức thế tục để tăng trưởng lòng bi mẫn. Đối với những người theo đạo và những ai chân thành, nghiêm chỉnh với đạo giáo, tôn giáo của họ có một tiềm năng lớn để giúp cho lòng bi mẫn của họ tăng trưởng thêm. Đối với những người không có tín ngưỡng – những ai không có sự quan tâm về tôn giáo hay một số người thậm chí không ưa thích tôn giáo – đôi khi họ cũng chẳng lưu ý đến lòng bi, vì họ nghĩ rằng bi tâm là một vấn đề tôn giáo. Điều này hoàn toàn sai lầm. Nếu bạn muốn nhìn vào tôn giáo như điều gì tiêu cực, đấy là quyền của bạn. Nhưng không có lý do gì để có một thái độ tiêu cực đối với lòng bi mẫn.