Nauki Buddy pokojowo rozprzestrzeniały się na całym subkontynencie indyjskim, a stamtąd wzdłuż i wszerz całej Azji. Ilekroć docierały do nowej kultury, buddyjskie metody i style były swobodnie modyfikowane, by dopasować je do lokalnej mentalności, jednakże bez narażania na szwank zasadniczych nauk o mądrości i współczuciu. Buddyzm nigdy nie stworzył powszechnej hierarchii władzy religijnej z najwyższym przywódcą. Zamiast tego, w każdym kraju, w którym się rozprzestrzeniał rozwijały się jego własne formy, własne struktury religijne z własnym duchowym przywódcą. Obecnie, najbardziej znanym i cenionym na arenie międzynarodowej z takich przywódców jest Jego Świątobliwość Dalajlama Tybetu.
Krótki rys historyczny
Istnieją dwa główne odłamy buddyzmu hinajany (Skromnego Pojazdu, który podkreśla osobiste wyzwolenie) oraz mahajany (Rozległego Pojazdu), który podkreśla pracę, by stać się w pełni oświeconym Buddą, tak by móc przynosić pożytek innym. Zarówno w Skromnym, jak i w Rozległym Pojeździe istnieje wiele dalszych podziałów. Obecnie przetrwały tylko trzy główne formy: jeden odłam hinajany w Azji Południowo-wschodniej, znany jako therawada oraz dwa odłamy mahajany, a mianowicie tradycje chińska i tybetańska.
- Tradycja therawady rozprzestrzeniła się z Indii do Sri Lanki i Birmy (Myanmar) w III wieku p.n.e. Stamtąd dotarła do reszty Azji Południowo-Wschodniej (Tajlandia, Laos, Kambodża, Południowy Wietnam oraz Indonezja).
- Inne szkoły hinajany rozprzestrzeniły się na obszarach współczesnego Pakistanu, Afganistanu, wschodniego Iranu i na jego wybrzeżach oraz w Azji Środkowej. Szkoły te w II wieku naszej ery, z Azji Środkowej, przedostały się do Chin. Owe formy hinajany połączyły się później z aspektami mahajany, które przybyły tę samą drogę z Indii, by w końcu mahajana stała się dominującą formą buddyzmu w Chinach i w większości Azji Środkowej. Owa chińska forma mahajany rozprzestrzeniła się później do Korei, Japonii i północnego Wietnamu.
- Tybetańska tradycja Mahajany miało swój początek w VII wieku n. E., dziedzicząc pełny rozwój historyczny buddyzmu indyjskiego. Z Tybetu, rozprzestrzeniła się do wszystkich regionów Himalajów i Mongolii, do Azji Środkowej oraz do kilku regionów Rosji (Buriacja, Kałmucja i Tuwa).
Jak rozprzestrzeniał się buddyzm
Ekspansja buddyzmu w większości krajów Azji odbywała się pokojowo na kilka sposobów. Budda Śakjamuni, jako wędrowny nauczyciel, dzielił się swym wglądem z tymi, którzy byli otwarci i zainteresowani również w pobliskich królestwach, stwarzając w ten sposób precedens. Poinstruował także swoich mnichów, by szli w świat i wyjaśniali jego nauki. Budda nie prosił nikogo, by zrezygnował z własnej religii i nawrócił się na nową, bowiem nie zamierzał ustanawiać swojej własnej religii. Celem Buddy był jedynie niesienie pomocy innym, by mogli pokonać nieszczęśliwość i cierpienie, jakie tworzyli dla siebie samych z powodu ich braku zrozumienia rzeczywistości. Późniejsze pokolenia wyznawców czerpały inspirację z jego przykładu i dzieliły się z innymi jego metodami, które okazywały się przydatne w ich własnym życiu. W taki właśnie sposób to, co zwie się dziś „buddyzmem” rozprzestrzeniało się daleko i szeroko.
Czasami proces ten ewoluował organicznie. Na przykład, gdy buddyjscy kupcy odwiedzali różne kraje i osiedlali się w nich, niektórzy członkowie lokalnych populacji wykazywali w naturalny sposób zainteresowanie przekonaniami owych cudzoziemców, podobnie jak miało to miejsce z wprowadzeniem islamu do Indonezji i Malezji w późniejszym okresie. Proces taki odbywał się również w przypadku buddyzmu w państewkach-oazach, położonych wzdłuż Jedwabnego Szlaku w Azji Środkowej, w ciągu dwóch stuleci przed początkiem naszej ery i jej pierwszych dwóch stuleciach. Gdy lokalni władcy i ich ludy dowiadywali się więcej o religii z Indii, zapraszali mnichów pochodzących z rodzimych regionów odwiedzających ich kupców, by zostawali ich doradcami i nauczycielami, aż w końcu wielu z nich przyjmowało wiarę buddyjską. Inna organiczna metoda polegała na powolnej asymilacji kulturowej ludów zwycięskich zdobywców, takich jak Grecy w buddyjskim społeczeństwie Gandhary, w dzisiejszym środkowym Pakistanie, poczynając od II wieku p.n.e.
Często rozpowszechnianie się buddyzmu spowodowane było przede wszystkim wpływem potężnego monarchy, który sam przyjął i wspierał buddyzm. Na przykład, w połowie III wieku p.n.e, buddyzm rozprzestrzenił się północnych Indiach w wyniku osobistego poparcia króla Aśoki. Ów twórca wielkiego imperium nie zmuszał swych poddanych do przyjmowania buddyjskiej wiary, lecz zamieszczając w całym swym królestwie edykty wygrawerowane na słupach z żelaza zachęcające jego poddanych, by prowadzili etyczne życie oraz samemu przestrzegając tych zasad, inspirował innych do przyjmowania nauki Buddy
Król Aśoka głosił również aktywnie posłanie Buddy poza swym królestwem, wysyłając misje do odległych krain, czasem odpowiadając na zaproszenie zagranicznych władców, takich jak król Dewanampija Tissa ze Sri Lanki. Czasami zaś posyłał mnichów jako wysłanników z własnej inicjatywy. Odwiedzający mnisi nie naciskali ludzi, by się nawracali, a jedynie przedstawiali nauki Buddy, pozwalając samym ludziom dokonywać wyboru. Dowodem na to jest fakt, że w miejscach takich jak południowe Indie czy południowa Birma, buddyzm wkrótce się zakorzenił, natomiast w miejscach takich jak greckie kolonie w Azji Środkowej, nie da się odnaleźć żadnych śladów bezpośredniego ich wpływu.
Inni religijni królowie, jak np. Altan-Khan, mongolski potentat z XVI w., zapraszali nauczycieli buddyjskich do swych państw ogłaszając buddyzm religią państwową, by pomóc zjednoczyć swych poddanych i skonsolidować swe rządy. W procesie tym, mogli oni zakazywać pewnych niebuddyjskich, rdzennych praktyk religijnych, a nawet prześladować tych, którzy je odprawiali, ale te nieczęste brutalne posunięcia były w dużej mierze motywowane politycznie. Jednak nawet tacy ambitni władcy nigdy nie przymuszali swych poddanych do przyjmowania buddyjskich form wiary ani praktyk. Nie jest to bowiem absolutnie częścią buddyjskiej religii.
Podsumowanie
Budda Śakjamuni mówił ludziom, by nie stosowali się do jego nauk powodowani ślepą wiarą, ale by czynili to jedynie po uważnym ich zbadaniu. Jest więc rzeczą oczywistą, że ludzie nie powinni przyjmować nauk Buddy z przymusu wywieranego przez gorliwych misjonarzy lub za sprawą królewskiego dekretu. Na początku XVII w., Neidzi Toyin próbował przekupywać koczowników we wschodniej Mongolii, by zostawali buddystami, oferując im i żywy inwentarz w nagrodę za każdy wers jaki zapamiętali. Koczownicy poskarżyli się władzom i apodyktyczny nauczyciel został ukarany i wygnany.
Na różne sposoby buddyzmowi udawało się pokojowo rozprzestrzenić się w znacznej cześć Azji roznosząc przesłanie miłości, współczucia i mądrości, a jednocześnie dostosowując się do potrzeb i predyspozycji rozmaitych ludzi.