સ્વ-કરુણા એ બૌદ્ધ પ્રથાનો પાયો છે, છતાં આપણા રોજિંદા જીવનમાં તેને ઘણીવાર ગેરસમજમાં આવે છે અથવા અવગણવામાં આવે છે. આપણામાંથી ઘણાને બીજાઓ પ્રત્યે દયાળુ અને કરુણાશીલ બનવાનું શીખવવામાં આવે છે, પરંતુ આપણે તે જ દયાને પોતાના પ્રત્યે ફેલાવવામાં સંઘર્ષ કરીએ છીએ. બૌદ્ધ ધર્મમાં, સ્વ-કરુણા ફક્ત દયાનું કાર્ય નથી પરંતુ આધ્યાત્મિક વિકાસ અને સુખાકારી માટે જરૂરી પાયો છે.
જો કોઈ વ્યક્તિ ઉછળતી અને ઝડપથી વહેતી નદીમાં પ્રવાહથી વહી જાય, તો તે બીજાઓને કેવી રીતે પાર કરવામાં મદદ કરી શકે? - બુદ્ધ
સ્વ-કરુણા શું છે?
તેના મૂળમાં, સ્વ-કરુણામાં આપણી જાત સાથે એવી જ કાળજી, ચિંતા અને સમજણનો સમાવેશ થાય છે જે આપણે કોઈ પ્રિય મિત્રને આપીએ છીએ. મિત્રો અને તેમની સમસ્યાઓ પ્રત્યે નિંદાત્મક થયા વિના સાંભળવું આપણને ઘણીવાર પ્રમાણમાં સરળ લાગે છે, પરંતુ જ્યારે આપણી જાતની વાત આવે છે, ત્યારે આપણને લાગે છે કે આપણે તેના લાયક નથી. સ્વ-કરુણાનો અર્થ એ છે કે કઠોર નિંદાત્મક કર્યા વિના આપણી અપૂર્ણતાઓ, નિષ્ફળતાઓ અને સંઘર્ષોને સ્વીકારવા. આપણી ખામીઓ માટે આપણી જાતની ટીકા કરવાને બદલે, આપણે આપણી જાતને સ્વીકૃતિ અને સમજણ આપીએ છીએ. આ કરુણાપૂર્ણ અભિગમ સ્વ-ભોગ કે બહાના બનાવવા વિશે નથી પરંતુ તે અનિવાર્ય પડકારોને ઓળખવા વિશે છે જેનો સામનો દરેક વ્યક્તિ - આપણા સહિત - કરે છે.
બૌદ્ધ ધર્મમાં સ્વ-કરુણા શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે?
કરુણા આપણાથી શરૂ થાય છે
સામાન્ય રીતે, આપણે કહી શકીએ કે બીજાઓ પ્રત્યેની સાચી કરુણા પોતાના પ્રત્યેની કરુણાથી શરૂ થાય છે. જો આપણે પોતાના પ્રત્યે કઠોર અને ટીકાત્મક હોઈએ, તો કલ્પના કરો કે બીજાઓ પ્રત્યે સાચી કરુણા ફેલાવવી કેટલી પડકારજનક છે. સ્વ-કરુણાનો અભ્યાસ કરીને, આપણે એક દયાળુ અને સૌમ્ય વલણ કેળવીએ છીએ જે કુદરતી રીતે બહાર ફેલાય છે, જે આપણને અન્ય લોકો સાથે વધુ સહાનુભૂતિપૂર્વક જોડવામાં મદદ કરે છે.
તે ભાવનાત્મક ઉપચારને પ્રોત્સાહન આપે છે
જીવન ઉતાર-ચઢાવથી ભરેલું છે, અને આપણે આપણા પોતાના વેદનાનો કેવી રીતે સામનો કરીએ છીએ તે આપણા સુખાકારીમાં નોંધપાત્ર ફરક પાડે છે. સ્વ-કરુણા મુશ્કેલ સમયમાં શાંત મલમ પ્રદાન કરે છે. તે આપણને આપણા પીડાથી ભરાયા વિના ખુલ્લા રહેવાનો તક આપે છે, જે આપણને મુશ્કેલીઓમાંથી વધુ સરળતાથી પાછા ઉપર આવા મદદ કરે છે.
તે નકારાત્મક સ્વ-વાત ઘટાડે છે
આપણામાંથી ઘણા લોકોમાં એક આંતરિક ટીકાકાર હોય છે જે નિંદાત્મક છે અને પોતાને નીચું ગણે છે. કેટલાક લોકો માટે, આ આંતરિક ટીકાકાર ક્યારેય ચૂપ થતો નથી! તે કદાચ એટલું ગંભીર ન લાગે, પરંતુ આ નકારાત્મક સ્વ-વાત અતિ નુકસાનકારક હોઈ શકે છે, જે અયોગ્યતા અને ઓછા આત્મસન્માનની લાગણીઓ તરફ દોરી જાય છે. સ્વ-કરુણાનો અભ્યાસ કરીને - ઉદાહરણ તરીકે, આપણા "બુદ્ધ-સ્વભાવ" ને ઓળખીને, આપણે બધામાં બુદ્ધ બનવાની ક્ષમતા છે તે હકીકતને ઓળખીને - આપણે આ આંતરિક ટીકાકારને શાંત કરી શકીએ છીએ અને કઠોર ચુકાદાઓને સહાયક અને પ્રોત્સાહક વિચારોથી બદલી શકીએ છીએ. આ પરિવર્તન ફક્ત આપણા માનસિક સ્વાસ્થ્યને સુધારતું નથી પણ આપણા મનમાં વધુ સકારાત્મક સ્વ-છબી પણ બનાવે છે.
તે વ્યક્તિગત વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે
કેટલાક લોકો માને છે કે સ્વ-કરુણા એ સ્વઇચ્છાચારી છે, જ્યાં આપણે ફક્ત પોતાની જાતની સંભાળ રાખીએ છીએ, આપણી ભૂલોની જવાબદારી ટાળીએ છીએ અથવા આપણી ખામીઓને અવગણીએ છીએ. તેનાથી વિપરીત, તે ખરેખર આપણી ભૂલો અને અપૂર્ણતાને સ્વીકારવા માટે એક સુરક્ષિત જગ્યા આપે છે. ત્યારે જ આપણે ખરેખર તેમાંથી શીખી શકીએ છીએ અને વિકાસ કરી શકીએ છીએ. જો કે ભલે થોડા લોકોને કઠોર સ્વ-ટીકાથી ફાયદો થઈ શકે છે, ત્યારે આપણામાંથી મોટાભાગના લોકો માટે દયા અને સમજણનો અભિગમ સ્વ-સુધારણા તરફ દોરી જાય તેવી શક્યતા વધુ હોય છે.
સ્વ-કરુણાનો અભ્યાસ કેવી રીતે કરવો
તમારા વેદનાને સ્વીકારો
સ્વ-કરુણાનો અભ્યાસ કરવામાં આપણે સૌ પ્રથમ જે કરવાની જરૂર છે તે એ છે કે આપણે ફક્ત એ સ્વીકારવાનું છે કે આપણને વેદના થાય છે. આ વાત સીધી લાગે છે, પરંતુ એ સ્વીકારવું પડકારજનક હોઈ શકે છે કે આપણે સંઘર્ષ કરી રહ્યા છીએ, ખાસ કરીને જ્યારે આપણને લાગે કે આપણે મજબૂત રહેવું જોઈએ અથવા હંમેશા નિયંત્રણમાં રહેવું જોઈએ. તેથી, સૌ પ્રથમ, તમારી જાતને માનસિક અને શારીરિક બંને રીતે, તમારા પીડાને ઓળખવાની મંજૂરી આપો, નિંદાત્મક થયા વિના.
તમારી જાત સાથે દયા જોડે વર્તો
કલ્પના કરો કે તમે મુશ્કેલ સમયમાંથી જતા કોઈ નજીકના મિત્રને કેવો પ્રતિભાવ આપશો. તમે કયા શબ્દોનો ઉપયોગ કરશો? તમે કેવી રીતે સહાય કરશો? હવે, તે જ દયા અને સમજણ તમારી જાતને આપવાનો પ્રયાસ કરો. સૌમ્ય, સહાયક ભાષામાં તમારી જાત સાથે વાત કરો અને તમને જરૂરી દિલાસો આપો.
તમારી સહિયારી માનવતાને ઓળખો
યાદ રાખો કે દરેક વ્યક્તિ વેદનાનો અનુભવ કરે છે; એવું કોઈ નથી જેણે ક્યારેય ભૂલો ન કરી હોય. તે માનવ હોવાનો એક ભાગ છે. તમે તમારા સંઘર્ષોમાં એકલા નથી તે ઓળખીને, તમે અન્ય લોકો સાથે વધુ જોડાયેલા અને તમારા અનુભવોમાં ઓછા એકલતા અનુભવી શકો છો.
સચેતતા ની જાગૃતિનો અભ્યાસ કરો
તમારી લાગણીઓમાં વહી જવા વિના તેમની સાથે હાજર રહો. તમારી લાગણીઓ અને વિચારોને જિજ્ઞાસા અને ખુલ્લાપણું સાથે અવલોકન કરો, તેમને બદલવા અથવા દબાવવાનો પ્રયાસ કર્યા વિના, તેમને રહેવા દો. આ સચેતતાનો અભિગમ તમને સ્થિર રહેવા અને આંતરિક શાંતિ વિકસાવવામાં મદદ કરે છે.
નિષ્કર્ષ
બૌદ્ધ પ્રથામાં સ્વ-કરુણા એ ફક્ત વૈભવી અથવા પછીનો વિચાર નથી; તે કરુણાપૂર્ણ જીવનનો એક આવશ્યક તત્વ છે. સ્વ-કરુણા કેળવીને, આપણે આપણા પોતાના કલ્યાણ અને બીજાઓ માટે હાજર રહેવાની ક્ષમતા માટે એક મજબૂત પાયો બનાવીએ છીએ. યાદ રાખો, તમારી જાત પ્રત્યે દયાળુ બનવું એ સ્વાર્થી નથી; તે વધુ કરુણાપૂર્ણ, સચેત અને પરિપૂર્ણ જીવન તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. તેથી, ઉપરોક્ત મુદ્દાઓ વાંચવા માટે હમણાં જ થોડો સમય કાઢો અને તમારી જાતને તે કરુણા પ્રદાન કરો જેના તમે લાયક છો.