જ્ઞાન પ્રાપ્તિનો અર્થ છે બુદ્ધ બનવું - માનવ વિકાસ અને સંભવિતતાનું શિખર - અને તે બૌદ્ધ ધર્મમાં અંતિમ ઉદ્દેશ્ય છે. તે એવી વસ્તુ છે જે પૃથ્વી પરના દરેક જીવમાં પ્રાપ્ત કરવાની ક્ષમતા છે.
અત્યારે આપણે બુદ્ધ નથી – તેના બદલે, આપણે સમસ્યાઓ અને સતત ઉતાર-ચઢાવથી ભરેલા જીવનનો અનુભવ કરીએ છીએ. આપણે આ રીતે અટકી ગયા છીએ કારણ કે આપણું મન આપમેળે દરેક વસ્તુ પર બકવાસ પ્રક્ષેપણ કરે છે અને આપણે ખરેખર માનીએ છીએ કે તે વાસ્તવિકતા છે. આપણે એવાકાર્ય કરીએ છીએ જેના થી આપણને લાગે છે કે આપણને સાચું સુખ મળશે, પરંતુ જે ફક્ત ઉગ્ર પીડા લાવે છે.
સામાન્ય રીતે, આપણે જે ઇચ્છીએ છીએ તે કરીએ છીએ થોડું પણ વિચાર્યા વગર કે તે અન્યને કેવી રીતે અસર કરી શકે છે, કારણ કે આપણને લાગે છે કે આપણે બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર છીએ, જે એક માત્ર ગણાય છે. આ પ્રકારની વિચારસરણી વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ નથી: તે સ્વાર્થી છે અને આપણી જાતને અને અન્ય લોકો માટે દુઃખ લાવે છે. જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે, આપણે સૌ પ્રથમ શરૂઆત કરવાની જરૂર છે:
- આપણી જાત પર અને અન્ય લોકો પર આપણા વર્તનની અસરોને સમજવું, અને તેથી વિનાશક વર્તન કરવાથી બચો
- દરેક વસ્તુ વાસ્તવમાં કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તે સમજવું, અને તેથી હવે આપણા પ્રક્ષેપણો આપણને મૂર્ખ ન બનાવે.
જ્યારે આપણે આપણા મનના પ્રક્ષેપણો પર વિશ્વાસ કરવાનું બંધ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે તે મૂંઝવણના આધારે ક્રોધ, દ્વેષ, લોભ અને ઈર્ષ્યા જેવી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ પણ બંધ કરીએ છીએ. આપણે આપણી નકારાત્મક લાગણીઓ પર ફરી ક્યારેય ફરજિયાતપણે કામ નહીં કરીયે. આ બધા માટે જરૂર છે:
- અવિવેકી વર્તન થી દૂર રહેવાની તાકાત સાથે, નૈતિક સ્વ-શિસ્ત
- વિક્ષેપ અથવા નીરસતા ટાળવા માટે એકાગ્રતા
- વિદ્વતા, શું મદદરૂપ અને હાનિકારક છે અને સાચું અને ખોટું શું છે તે વચ્ચે ભેદભાવ કરવા માટે
- પ્રેમ અને કરુણા જેવા સકારાત્મક ગુણો કેળવવાથી ભાવનાત્મક સંતુલન.
જો આપણે આમાંથી મનની શાંતિ મેળવીએ, તો પણ તે પૂરતું નથી: આપણે હજી પણ સંપૂર્ણપણે દરેક વસ્તુ અને દરેકની પરસ્પર નિર્ભરતા અને પરસ્પર જોડાણ જોઈ શકીશું નહીં. તેથી, આપણે અન્ય લોકોને મદદ કરવાની શ્રેષ્ઠ રીત વિશે ક્યારેય ખાતરી કરી શકતા નથી.
આ માટે, આપણે સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત બુદ્ધ બનવાની જરૂર છે, જ્યાં આપણું મન કંઈપણ પ્રક્ષેપણ કરતું નથી. આપણે બધા અસ્તિત્વની પરસ્પર નિર્ભરતા સ્પષ્ટપણે જોઈએ છીએ અને તેથી અન્યને કેવી રીતે મદદ કરવી તે બરાબર જાણીએ છીએ. આપણા શરીરમાં અમર્યાદિત ઉર્જા છે, આપણે દરેક સાથે પૂર્ણતા થી વાતચીત કરી શકીએ છીએ, અને આપણું મન બધું જ સમજી શકે છે. દરેક જીવ માટે આપણો પ્રેમ, કરુણા અને સમાન ચિંતા એટલી પ્રબળ છે, જાણે કે દરેક આપણું પ્રિય એકમાત્ર સંતાન હોય. આપણે બદલામાં કંઈપણ અપેક્ષા રાખ્યા વિના બીજાને લાભ આપવા માટે કામ કરીએ છીએ. જ્યારે આપણે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીયે છીએ, ત્યારે આપણી ધીરજ ગુમાવવું અથવા ગુસ્સે થવું, લોકોને વળગવું અથવા તેમની અવગણના કરવી અશક્ય છે કારણ કે આપણે ખૂબ વ્યસ્ત અથવા થાકેલા હોયે છીએ.
બુદ્ધ તરીકે, આપણે સર્વજ્ઞ પણ છીએ, પરંતુ સર્વશક્તિમાન નથી. આપણે બીજાના દુઃખને દૂર કરી શકતા નથી, પરંતુ આપણે તેમને શીખવીને અને જીવંત ઉદાહરણ બનીને માર્ગ બતાવી શકીએ છીએ. જ્ઞાન પ્રાપ્તિના તમામ માર્ગે મુસાફરી કરવા માટે, આપણે આની જરૂર છે:
- સકારાત્મક શક્તિનો અવિશ્વસનીય ભંડાર બનાવો: નિઃસ્વાર્થપણે અન્યોને આપણે શક્ય તેટલું શ્રેષ્ઠ લાભ આપીએ
- વાસ્તવિકતાને સમજવાની દિશામાં કામ કરો: દુનિયા પર બકવાસ પ્રક્ષેપિત કરવાનું બંધ કરો.
આપણા બધા પાસે કાર્ય સામગ્રી છે – આપણું ભૌતિક શરીર અને મૂળભૂત માનવ બુદ્ધિ – જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટેના કારણોનું નિર્માણ કરવા માટે. આકાશની જેમ, આપણું મન અને હૃદય તેમના સ્વભાવથી જ ભાવનાત્મક અશાંતિ અને અવ્યવસ્થિત વિચારોથી અપ્રદૂષિત છે. આપણે ફક્ત તેમનો વિકાસ કરવાની જરૂર છે જેથી તેઓ તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતા સુધી પહોંચી શકે.
જ્ઞાન પ્રાપ્તિ એ લગભગ પહોંચવા-અશક્ય-જેવું ધ્યેય લાગે છે, અને તે હાંસલ કરવું ખૂબ જ મુશ્કેલ છે - કોઈએ ક્યારેય દાવો કર્યો નથી કે તે સરળ હતું! પરંતુ, તે દિશામાં લક્ષ્ય રાખવું આપણા જીવનને અવિશ્વસનીય અર્થ આપે છે. દરેક વ્યક્તિ સાથેના આપણા પરસ્પર સંબંધને સમજીને, આપણે આપણી જાતને હતાશા અને ચિંતાથી બચાવીએ છીએ. આપણું જીવન ભરપૂર બની જાય છે કારણ કે આપણે સૌથી મહાન સાહસ પર જઈએ છીએ: બધાના લાભ માટે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું.