શું જીવનમાં "કંઈ ખાસ નથી" નો વલણ કામ કરી શકે?

પ્રશ્ન: મને આ "કંઈ ખાસ નથી" વલણનો વિચાર ખરેખર ગમે છે. મને વિચાર આવે છે કે આવા વલણ સાથે બાકીના વિશ્વને કેવી રીતે મળવું. ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે તમે બીજા લોકો સાથે કોઈ યોજના પર કામ કરી રહ્યા છો અને જ્યારે કંઈક ખોટું થાય છે ત્યારે તમારું વલણ આવું હોય છે, "ઠીક છે, કંઈ ખાસ નથી! તેવું થાય." મને ડર છે કે અન્ય લોકો વિચારશે કે તમે વસ્તુઓને ગંભીરતાથી નથી લઈ રહ્યા.

ડૉ. બર્ઝિન: કંઈ ખાસ નથીના વલણની ગેરસમજ ન કરો. તે કંઈ ન કરવાનો વલણ નથી. તે કાળજી ન રાખવાનો ઉદાસીન વલણ પણ નથી: "ગમે તે." "કંઈ ખાસ નથી" નો અર્થ એ છે કે આપણે ખુશ છીએ કે નાખુશ છીએ તે અંગે નારાજ થતા નથી અને તેમાંથી કોઈની પણ મોટી વાત નથી બનાવતા. આપણે જે પણ કરી રહ્યા છીએ તેની સાથે ખૂબ જ સમજદારીપૂર્વક અને શાંતિથી સામનો કરીએ છીએ. આપણે જે પણ કરવાની જરૂર છે તે નારાજ થયા વિના ફક્ત કરીએ છીએ.

જો બીજા લોકો નારાજ થાય તો શું?

જો તેઓ નારાજ થાય, તો તમારી શાંતિ બીજાઓને શાંત કરવામાં મદદ કરી શકે છે. એક ઉત્તમ ઉદાહરણ આપવા માટે: ધારો કે આપણે કમ્પ્યુટર પર એક દસ્તાવેજ લખી રહ્યા છીએ અને ખોટી કી દબાવીએ છીએ અને તે કાઢી નાખીએ છીએ. આવું થાય. નારાજ થવાથી કંઈ મદદ થશે નહીં. જો આપણી પાસે પૂર્વવત્ બટન ન હોય અને આપણે તેને સુધારી ન શકીએ, તો તે ગયું છે. તેના વિશે રડવાથી તે પાછું આવશે નહીં, તેના વિશે નારાજ થવું અને નાખુશ થવું બિલકુલ મદદ કરશે નહીં. તે એક અવરોધ બનશે. આપણે ફક્ત કહીએ છીએ, "ઠીક છે," અને તેને ફરીથી લખીશું. જો આપણને શું લખ્યું હતું તે યાદ રાખવા માટે પૂરતી તાલીમ લીધેલી હોય, તો આપણે તેને ફરીથી બનાવી શકીએ છીએ અને કદાચ બીજી વખત તે વધુ સારું બનશે. આપણે ફક્ત તેનો સામનો કરીએ છીએ અને આખી વસ્તુ વિશે, જેને આપણે ડ્રામા ક્વીન કહીએ છીએ, તે બનવાનું ટાળીએ છીએ. જો આપણે કોઈ ટીમનો ભાગ હોઈએ અને દસ્તાવેજ ટીમ માટે હતો, તો આપણી શાંતિ તેમને પણ શાંત કરવામાં મદદ કરશે.

શું આપણે કોઈ સંજોગોને કારણે કે સામાન્ય રીતે ખુશ કે નાખુશ થવાની વાત કરી રહ્યા છીએ?

હું આપણી જાત સાથે વ્યવહાર કરવાની વાત કરી રહ્યો છું. જો આપણે નાખુશ કે ખુશ અનુભવી રહ્યા હોઈએ, તો આપણે ફક્ત આપણા જીવન સાથે સમાધાન કરી લઈએ છીએ અને તેમાંથી કોઈ મોટી વાત નથી બનાવતા. જ્યારે કોઈ બીજું ખુશ કે નાખુશ કે નારાજ અનુભવી રહ્યું હોય ત્યારે શું? ઉદાહરણ તરીકે, બાળક રડી રહ્યું છે. આપણે શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ? તે બાળક છે. આપણે નારાજ થતા નથી, "અરે રે, બાળક રડી રહ્યું છે!" આપણે તેમાંથી કોઈ મોટી વાત નથી બનાવતા અને આપણે ફક્ત બાળકની સાંભળીએ છીએ. બાળક કેમ રડી રહ્યું છે? જે કંઈ કરવાનું હોય, આપણે કરીએ છીએ. તે આવું છે.

શાંતિદેવ ખૂબ જ સરસ રીતે કહે છે, તેઓ કહે છે, "લોકો શિશુ જેવા હોય છે." તેથી, તેઓ નારાજ થાય છે. તે બાળકના રડવા જેવું છે. આપણે શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ? આપણે તેમાંથી કોઈ મોટી વાત નથી બનાવતા, પરંતુ તેમને શાંત કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ અને વાસ્તવિકતા સાથે વધુ સુસંગત કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ.

નારાજ થવું એ કોઈ વસ્તુના અસ્તિત્વને ફૂલાવીને તેને મોટી વાત બનાવી દે છે. શૂન્યતા એના વિશે જ છે. કોઈ મોટી વાત નથી હોતી. મોટી વાતો વાસ્તવિકતા સાથે મેળ ખાતી નથી. વસ્તુઓ બને છે, બસ એટલું જ છે. આપણે ફક્ત તેમનો સામનો કરીએ છીએ. શું આપણી પાસે લાગણીઓ છે? ચોક્કસ થી સકારાત્મક લાગણીઓ છે, જેમ કે પ્રેમ, કરુણા અને ધીરજ જે સરસ છે. પરંતુ આપણે ગુસ્સો, અધીરાઈ અને અસહિષ્ણુતા જેવી નકારાત્મક લાગણીઓને અભિનય કરવાની જરૂર નથી, કારણ કે આ બિલકુલ મદદરૂપ નથી.

મને લાગે છે કે જો આપણે આને એક પગલું આગળ વધારવા માંગીએ છીએ તો તે લોજોંગ મન તાલીમ શિક્ષણ જેવું હશે. આપણે ખરેખર આપણી સમસ્યાઓનો ઉપયોગ ઊંડી સમજ માટે પગથિયાં તરીકે કરીને તેમાંથી શીખી શકીએ છીએ.

તે સાચું છે.

શું તમને લાગે છે કે મનની તાલીમની આ પદ્ધતિ અવાસ્તવિક છે? શું તમને લાગે છે કે લોકો માટે કંઈ ખાસ નથી, કોઈ મોટી વાત નથી, પર કામ કરવું વધુ વાસ્તવિક છે?

આપણા વલણને બદલવા માટે આપણી પાસે મનને તાલીમ માટેની લોજોંગ પદ્ધતિઓ છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે નકારાત્મક પરિસ્થિતિઓને સકારાત્મક પરિસ્થિતિઓ તરીકે જોઈ શકીએ છીએ. આ મહાન પદ્ધતિઓ છે, પરંતુ આપણે જે અનુભવી રહ્યા છીએ તેને ફૂલાવવાનું બંધ કરવું પડશે અને પરિસ્થિતિ ખરેખર શું છે તે જોવું પડશે, મને લાગે છે, આપણે તેને રૂપાંતરિત કરીએ તે પહેલાં. જ્યારે આપણે તેને આવી આપત્તિમાં ફૂલાવીએ છીએ ત્યારે તેને રૂપાંતરિત કરવું ખૂબ મુશ્કેલ છે. "અરે, આ મોટી આપત્તિ છે! બાળકે ફરીથી તેનું ડાયપર ગંદુ કરી દીધું છે." આપણે તેને "દરેકનું ગંદુ ડાયપર મારી પાસે આવે. હું દરેકનું ડાયપર બદલીશ" માં બદલી શકીએ તે પહેલાં આપણે વધુ વાસ્તવિક દૃષ્ટિકોણ રાખવાની જરૂર છે.

આપણને પગલાંની જરૂર છે: પહેલા બાળકે પોતાને ગંદુ કરી દીધું. તો શું? તે બાળક છે. આપણે ડાયપર બદલીએ છીએ. હવે, ડાયપર બદલતી વખતે, આપણને આ સુખદ સંપર્ક જાગૃતિ ન પણ લાગે, કારણ કે તેમાંથી સારી સુગંધ આવતી નથી, અને આપણે લોજોંગ પ્રથાનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ જેમ કે, "બાળકને સાફ કરતી વખતે, હું બધાના બધા ડાઘ અને ગંદકી સાફ કરી શકું. આમ કરવાથી તે બધાને શુદ્ધ કરી શકવાનું કારણ બને." પરંતુ, પહેલા આપણે તેને આપત્તિ તરીકે વિચ્છેદન કરવાની જરૂર છે. આપણે આ પગલું દ્વારા પગલું કરીએ છીએ.

હું બધા માટે આ બધા ડાયપર બદલવાનું વિચારી રહ્યો છું. કેટલો ગંદવાડ છે.

ખરું, જો આપણે આખી દુનિયાની બધી ગંદકી આપણા પર લેવી પડે તો કોઈ પણ બૌદ્ધ બનવા માંગશે નહીં, એ વાત સાચી છે. સામાન્ય સિદ્ધાંત તરીકે, જો આપણે રમૂજી ઉદાહરણોનો ઉપયોગ કરી શકીએ, તો તે કંટાળાજનક ઉદાહરણો કરતાં વધુ ઊંડી છાપ પાડે છે. ખરું ને?

હું ફક્ત એ જ વિચારી રહ્યો હતો કે, રોજિંદા સ્તરે, જ્યારે આપણે કોઈ વિનાશક સંબંધ કે કંઈક અપ્રિય અનુભવ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આને કેવી રીતે સમાવીએ છીએ?                     

જો આપણે વિનાશક સંબંધમાં હોઈએ અને વસ્તુઓ ખરાબ રીતે ચાલી રહી હોય, તો આપણે એમ નથી કહેતા કે, "તો શું, આ સંસાર છે." આપણે જે ઉપયોગ કરવા માંગીએ છીએ તે આપણી ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિ છે, જેને પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા આપણી "અદ્ભુત માનવ બુદ્ધિ" કહે છે. આપણે કોઈ પરિસ્થિતિ મદદરૂપ છે કે નુકસાનકારક છે તે ભેદ પાડવા સક્ષમ બનવાની જરૂર છે. શું તે આપણા માટે અને બીજી વ્યક્તિ માટે આ સંબંધમાં રહેવું ફાયદાકારક છે કે નહીં? જો તે ફાયદાકારક નથી, જો તે બંને પક્ષો માટે હાનિકારક છે, તો આપણે તેનો અંત લાવીએ છીએ. મુદ્દો એ છે કે આપણે સ્પષ્ટ રીતે વિચારી શકીએ, અને અતિશયોક્તિ અને વાસ્તવિકતા સાથે મેળ ન ખાતી વસ્તુઓના પ્રક્ષેપણોના આધારે નહીં. ક્યારેક ચોક્કસપણે અલગ થવું વધુ સારું છે. પરંતુ સ્પષ્ટ વિચારસરણી, સ્પષ્ટ વિશ્લેષણના આધારે નિર્ણય લો.

શું આપણી અચેતન લાગણીઓથી વાકેફ રહેવાનો અને તેને પ્રામાણિકપણે વ્યક્ત કરવાનો પ્રયાસ કરવો એ સકારાત્મક બાબત હોઈ શકે?

ઘણીવાર, આપણે પશ્ચિમી શબ્દનો ઉપયોગ કરીએ તો, લાગણીઓનો અનુભવ અચેતન સ્તરે કરીએ છીએ. પ્રશ્ન એ છે કે શું કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં તેમને વધુ પ્રગટ કરવી વધુ સારું છે? મને બે અલગ અલગ કિસ્સાઓ યાદ આવે છે જેની આપણે તપાસ કરવી પડશે, એક વિનાશક લાગણી અને બીજી રચનાત્મક લાગણી. ઉદાહરણ તરીકે, ચાલો ગુસ્સો અથવા પ્રેમની તપાસ કરીએ. જો આપણને કોઈના પ્રત્યે અચેતન દુશ્મનાવટ હોય, તો આપણે ચોક્કસપણે તેના વિશે જાગૃત થવા માંગીએ છીએ. તેના વિશે જાગૃત થવાનો અર્થ એ નથી કે આપણે કોઈના પ્રત્યે આપણી દુશ્મનાવટ વ્યક્ત કરીએ. ફરીથી, આપણે શું થઈ રહ્યું છે તેના વિવિધ પાસાઓનું વિશ્લેષણ અને તફાવત કરવાની જરૂર છે.

ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે મારા મિત્રો છે અને જ્યારે હું તેમની સાથે વાતચીત કરું છું, ત્યારે હું હંમેશા તેમને પૂછું છું, "તમે કેમ છો? શું ચાલી રહ્યું છે?" જોકે, તેઓ મને ક્યારેય પૂછતા નથી કે હું કેવો છું અથવા કેવું ચાલે છે. તેઓ મને ક્યારેય પૂછતા નથી અને તે ત્રાસજનક છે કે તેઓ ખૂબ સ્વાર્થી છે અને તેઓ મને પૂછવાનું વિચારતા નથી કે હું કેવો છું. હવે, અહીં ફરક છે. શું તેમાં અચેતન દુશ્મનાવટ છે? હોઈ શકે છે; પરંતુ, તે વ્યક્ત કરવાથી અને તેમના પર ગુસ્સે થવાથી પરિસ્થિતિ સુધરશે નહીં. "તમે ખરેખર સ્વાર્થી છો! તમે ભયંકર છો," એમ કહીને, તે ફરજિયાતપણે વિનાશક રીતે વર્તવા અને તેમના પર બૂમો પાડવા તરફ દોરી જશે. તેનાથી પરિસ્થિતિમાં સુધારો આવશે નહીં. "તમે મને કેમ નથી પૂછતા કે હું કેવો છું? તમને શું થયું છે?" આ પ્રકારની વસ્તુ બિલકુલ મદદ કરતી નથી. જો આપણે નોંધયે કે આવી કોઈ વસ્તુ પ્રત્યે આપણી દુશ્મનાવટ છે, તો આપણે ખરેખર કાળજી લેવી પડશે કે તે પ્રગટ ન થાય, કારણ કે જો તે પ્રગટ થાય છે, તો આપણે આત્મ-નિયંત્રણ ગુમાવીએ છીએ અને વિનાશક રીતે વર્તીએ છીએ.

જોકે, જ્યારે મને એ દુશ્મનાવટ દેખાય છે, ત્યારે હું ગુસ્સે થયા વિના પરિસ્થિતિને સુધારવાનો પ્રયાસ કરી શકું છું. સામાન્ય રીતે હું મજાકમાં આવું કરું છું. મને લાગે છે કે રમૂજ એ પરિસ્થિતિને હળવી કરવા માટે ખૂબ જ મદદરૂપ માધ્યમ છે. જ્યારે તેઓ મને તેમની આખી વાર્તા કહેશે કે તેઓ કેવા છે અને તેઓ વિષય બદલવાનું શરૂ કરશે અને ક્યારેય મારા વિશે પૂછશે નહીં, ત્યારે હું કહીશ, "અને તમે કેમ છો એલેક્સ? અરે, મને પૂછવા બદલ આભાર!" તે થોડી મજાક બની જાય છે અને તે વ્યક્તિને ખ્યાલ આવે છે કે તેમને સામે મને પૂછવું જોઈએ કે હું કેવો છું. તે રીતે, કોઈ દુશ્મનાવટ નથી.

જો આપણે આંતરિક સ્તરે કોઈ દુશ્મનાવટ હોય તો એ સમજવું મદદરૂપ છે. જો એ મને પરેશાન ન કરે, તો શું? મને કોઈ ફરક પડતો નથી કે તેઓ મને પૂછે કે હું કેવો છું કે નહીં, તે અપ્રસ્તુત છે. શું મારે તેમને કહેવું પડશે કે હું શું કરી રહ્યો છું, હું કેવો છું? જરૂરી નથી. જો હું ખરેખર તેમને કહેવા માંગુ છું, તો હું ફક્ત તેમને કહું છું. એવું છે કે જો તમારા મોટા બાળકો કે પૌત્રો તમને ક્યારેય ફોન ન કરે, તો જો તમે તેમના જોડે વાત કરવા માંગતા હો, તો ફક્ત તેમને જાતે ફોન કરો. પરંતુ દુશ્મનાવટ વિના અને તમને ફોન ન કરવા બદલ તેમને દોષિત ઠેરવવાનો પ્રયાસ કર્યા વિના કરો.

રચનાત્મક લાગણી વિશે શું? હવે, આપણે તેનું વિશ્લેષણ શરૂ કરવું પડશે. હું અહીં તૈયારી વિના કરીશ કારણ કે મેં પહેલાં તેનું ખરેખર વિશ્લેષણ કર્યું નથી. કદાચ આપણને અપ્રગટ પ્રેમ છે? તેનો અર્થ શું છે? આપણે કોઈના પ્રત્યે ઢંકાયેલી કે છુપાયેલી વાસના અને જાતીય આકર્ષણની વિનાશક લાગણી વિશે વાત કરી રહ્યા નથી. આ "હું તમારી સાથે સુવા માંગુ છું" કે એવું કંઈક નથી. હવે, આપણે ખરેખર સકારાત્મક લાગણી વિશે વાત કરવાની છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે આપણા બાળકને પ્રેમ કરીએ છીએ, બરાબર? આપણે આપણા બાળકને પ્રેમ કરીએ છીએ, પણ આપણે તે પ્રેમ કેટલી વાર વ્યક્ત કરીએ છીએ? શું આપણે તેને વધુ પ્રગટ સ્તર સુધી લાવવા માંગીએ છીએ? હા, તે મદદરૂપ થઈ શકે છે.

પછી, આપણે ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિનો ઉપયોગ કરવો પડશે કારણ કે આપણે બાળકને દબાવવા માંગતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણી પાસે કિશોરવયનું બાળક હોય અને તે તેના મિત્રો સાથે હોય અને આપણે માતા તરીકે આવીને કહીએ, "અરે, હું તને ખૂબ પ્રેમ કરું છું," અને આપણા બાળકને ગળે લગાવીને ચુંબન કરીએ, તો આપણે તેમના મિત્રો સામે તેમને શરમમાં મૂકીએ છીએ અને તે સંપૂર્ણપણે અયોગ્ય છે. બીજું ઉદાહરણ એ હોઈ શકે છે કે જ્યારે આપણા કિશોર બહાર હોય ત્યારે આપણે સતત ફોન કરીએ છીએ અથવા મેસેજ કરીએ છીએ. "અરે, ફરીથી મારી માતા છે, પૂછે છે કે હું ઠીક છું?"

આપણી સકારાત્મક લાગણીઓ ક્યારે અને કેવી રીતે વ્યક્ત કરવી તે નક્કી કરવા માટે આપણે ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર છે. બે વર્ષના બાળક સમક્ષ આપણે તેને કેવી રીતે વ્યક્ત કરીએ છીએ તે પંદર વર્ષના બાળક સમક્ષ વ્યક્ત કરવાની રીતથી અલગ છે. સકારાત્મક લાગણીઓ વ્યક્ત કરવી ઠીક છે; પરંતુ ફરીથી, વ્યક્તિએ ડ્રામા ક્વીન બનવાની અને તેને વાસ્તવિક નાટકીય પ્રદર્શન બનાવવાની જરૂર નથી. વધુ સૂક્ષ્મ સ્તરો ઠીક છે.