بدھ مت دی ساڈی زندگی وچ رلت

بدھ مت اندر ایس گل نوں سمجھنا ڈاڈھا ضروری اے کہ ایہ مسٔلے جنہاں نال سانوں سب نوں واہ پیندا اے ایہناں دے کجھ سبب ہوندے نیں۔ ایہ گل انج نئیں کہ ایہناں مغر کوئی سبب نئیں۔ ایہناں مسٔلیاں دا مڈھ ساڈے اندر موجود ہے۔ ایہ بڑی ڈوہنگی گل اے اتے اکثر لوکاں لئی ایس نوں قبول کرنا سوکھا نئیں۔ ایس دی وجہ ایہ ہے کہ ساڈے وچوں چوکھے لوکیں دوجیاں نوں یا کجھ باہرلے عناصر نوں اپنے مسٔلیاں دا ذمہ وار قرار دیندے نیں۔ "میں تیری کرت دے سبب دکھی آں – توں مینوں کال نئیں کیتا؛ توں مینوں چھڈ دتا؛ تینوں میرے نال پیار نئیں رہیا۔ ایہ سب تیرا قصور اے۔" یا اسی اپنے ماں پیو نوں دوش دینے آں کہ اوہناں نے ساڈے نِکے ہون ویلے جو کیتا یا جو نئیں کیتا۔ یا اسی مالی، سیاسی، یا سماجی دَشا نوں قصوروار متھنے آں۔ ایس وچ کوئی شک نئیں کہ ایہ سب شیواں ساڈی حیاتی اندر رلت نیں۔ بدھ مت ایس توں انکاری نئیں۔ پر وڈا کارن، ساڈے مسٔلیاں دا اصلی سبب، ساڈے اندر ہے – ایہ ساڈا سبھاو اے، اچیچ ساڈا پلیکھا۔

جے اسی کسے اجیہے عنصر نوں پئے لبھنے آں جو بدھ مت دے انوسار حیاتی بِتان دے بدھ متی ول نوں کھول کے بیان کردا اے تے میں ایہ کہنا واں کہ اوہ ایہو ہی اے۔ جدوں سانوں مصیبتاں پیندیاں نیں تے اسی اپنے اندر جھاتی مار کے ایس دا سبب لبھنے آں اتے جدوں اسی ایس نوں پا لینے آں تے فیر اسی دَشا نوں اندروں بدلی کرن دا جتن کرنے آں۔ جد اسی اپنے اندر جھاتی مارن اتے مسٔلیاں دا سبب لبھن دی گل کرنے آں تے ایس دی بنیاد کوئی سُوسنسکار نئیں جس توں اساں اپنے کُوسنسکاری ہوون دا پتہ لا لیا اے تے ہُن میں اپنے آپ نوں تبدیل کر کے اک بھلا مانس بننا اے۔ بدھ مت سنسکاری فیصلے نئیں کردا۔ اسی اپنے مسٔلیاں دے مڈھ نوں اپنے اندر نرا ایس لئی لبھن دا جتن کرنے آں کیوں جے اسی مصیبت وچ آں اتے اپنے مسٔلیاں اتے مصیبتاں توں جان چھڈانا چاہنے آں اتے ایہناں دا اصلی سبب ساڈے اپنے سبھاؤ نیں۔ اچیچ مہاتما بدھ نے آکھیا کہ ساڈے مسٔلیاں اتے دکھ درد دا مڈھلا سبب ساڈا اپنا پلیکھا اے۔ اتے سانوں ایس گل دی سُو اے کہ جو کجھ ساڈے نال ہو رہیا اے اسی ایس بارے پلیکھے وچ کِویں آں، اتے اسی کویں صحیح سُرت لے کے ایس نوں ٹھیک کر سکنے آں۔

ساڈا پلیکھا کس بارے ہے؟ ایہ کئی شیواں بارے ہے۔ ایہناں وچوں اک سبھاو دے سبب اتے اثر نیں۔ اسی سوچنے آں کہ جے اسی کسے اولّے ول نال کجھ کرئیے تے ایس دا کجھ اثر نئیں ہووے دا۔ مثال دے طور تے اسی سوچنے آں،"میں دیر نال جا سکنا واں، میں تینوں نظرانداز کر سکنا واں، ایس نال کوئی فرق نئیں پیندا۔" ایہ غلط اے؛ ایہ پلیکھا اے۔ یا اسی سوچنے آں کہ میں جو کرنا یا جو سبھاو رکھنا اوس دا اک خاص اثر ہووے دا، ایہ فضول گل اے تے انج نئیں ہو سکدا۔ مثلاً، "میں تیرے نال چنگا ورتا کیتا تے ہُن تینوں میرے نال پیار کرنا چاہیدا اے۔ میں تیرے لئی ودیہ تحفہ خریدیا، تے ہُن تینوں میرے نال پیار کیوں نئیں؟" ایہو جئیاں سوچاں نال اسی خیال کرنے آں کہ ساڈی کرت اتے ساڈے سبھاو اک انہونا نتیجہ پیدا کرن دے یا اسی اوہناں نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں، ایس وچار نال کہ اوہ اوس توں کوئی وڈا نتیجہ کڈن دے جس دے اوہ اہل نئیں۔ نالے اسی انج وی سوچ سکنے آں کہ کجھ شیواں دا اک طراں دا اثر ہووے دا؛ جد کہ اصل وچ اوہناں دا بالکل ہی پُٹھا اثر ہوندا اے۔ مثلاً اسی خوشی چاہنے آں تے اسی سوچنے آں کہ جے اسی ہر ویلے شراب دے نشے وچ مست رہئیے تے سانوں خوشی ملے دی۔ پر ایس توں خوشی دی تھاں ہور مصیبتاں پے جاوندیاں نیں۔

اک ہور گل جس بارے اسی پلیکھے دا شکار آں اوہ ساڈے، دوجیاں دے اتے جگ دے وجود دے ڈھو ڈھب بارے ہے۔ مثال دے طور تے اسی دکھ سہنے آں اتے بڈھیپے اتے بیماری دے سبب روگی ہو جانے آں۔ پر انسان ہون دے ناطے اسی ہور کیہ توقع کر سکنے آں؟ انسان بیمار وی ہوندے نیں اتے بڈھے وی، ماسواۓ ایس دے کہ سانوں جوانی وچ ہی موت آ جاۓ – ایہ کوئی انہونیاں نئیں۔ جدوں سانوں شیشے وچ چِٹے وال نظر آون، تے اسی دکھی اتے حیران ہوئیے، تے ایہ حقیقت نوں جھٹلاون اتے جگ دے وجود نوں ٹھیک طراں نہ سمجھن دا نتیجہ اے، ایہ اپنے وجود بارے وی پلیکھا اے۔

فرض کرو کہ سانوں بڈھیپا اُکا ہی چنگا نئیں لگدا۔ ساڈے ایس پلیکھے پاروں – ساڈے ایس حقیقت توں منکر ہون سبب- اسی پریشان کرن والے جذبے اتے سُبھاو ہیٹھ بھیڑے کم کرنے آں۔ مثال دے طور تے، دھکے زوری جوان اتے سندر لگن دے چکر وچ ڈاڈھی تاہنگ نال اجیہیاں شیواں پاون دا جتن کرنے آں جو شائد ساڈی رکشا کرن دیاں- جویں دوجیاں دی توجہ اتے موہ، اچیچ جوان لوکاں دی جنہاں نوں اسی سندر جاننے آں۔ ایہناں نشانیاں مغر عام طور تے ایہ پلیکھا ہوندا اے کہ میں جگ وچ سب توں ودھ اہم انسان آں، جگ میرے دوالے گُھمدا اے۔ سب نوں میرے ول تکنا چاہیدا اے، بھاویں میں جیہو جیا وی دِسنا واں ہر کسے نوں مینوں سندر جان کے مینوں پسند کرنا چاہیدا اے۔ جے کوئی سانوں سندر نہ جانے یا سانوں پسند نہ کرے تے اسی پاگل ہو جانے آں۔ اتے جے اوہ ساڈے ول دھیان نہ دیوے تے فیر اسی ہور وی غصہ کرنے آں – جے اوہ سانوں توجہ نہ دین جدوں اسی چاہ رہے ہوئیے کہ اوہ انج کرن، جے شریر بارے نئیں تے کسے ہور ول نال ہی سہی – پر سب لوکیں شکیامونی مہاتما بدھ نوں پسند نئیں کردے سان، تے ایس گل دی آشا کیوں کیتی جاوے کہ سب لوکیں سانوں پسند کرن!

ساڈی ایہ اچھیا کہ سب لوکیں سانوں چنگا جانن اک حقیقت توں دور آس اے – ایہ حقیقت نئیں – ایہ پلیکھا اے، ڈاڈھی تاہنگ اے، اتے غلط لگاوٹ اے کہ ہر کوئی سانوں سندر جانے اتے سانوں توجہ دیوے۔ ایس مغر بھولپن دا بھیڑا سبھاو پایا جاوندا اے۔ اسی سوچنے آں کہ اسی ڈاڈھے اہم اتے محبوب آں کہ ہر بندے نوں سانوں پسند کرنا چاہیدا اے، تے جے اوہ بندہ مینوں چنگا نئیں جاندا تے فیر اوس وچ کجھ خرابی اے۔ ایس توں وی بھیڑی گل ایہ ہووے دی کہ اسی اپنے بارے شک کرن لگ پئیے:"میرے اندر ضرور کوئی نقص اے جس پاروں ایہ شخص مینوں پسند نئیں کردا،" تے اسی بھیڑا محسوس کرنے آں اتے اپنے آپ نوں اپرادھی سمجھنے آں۔ ایہ نری بے وقوفی اے۔ تے اصل گل ایہ وے کہ اسی اپنے آپ نوں سدھارئیے۔ دھرم اوپر چلن دا ایہو ہی مطلب ہے۔ دَشا بھاویں کجھ وی ہووے۔ جے مصیبتاں ساڈے موہرے نیں، سانوں رکشا نئیں، یا ہور کجھ، تے فیر سانوں وچل واہی خبر لین دی لوڑ اے ایہ تکن لئی کہ کیہ ہو رہیا اے۔ ایہ پریشان کرن والے جذبے جنہاں دا میں شکار آں، ایہناں مغر کیہ پلیکھا اے؟ ایس پاروں جے اسی اپنے کسی اجیہے سانگھے نوں پرکھ رہے آں جس نے مسٔلے پیدا کیتے نیں، تے فیر سانوں ایس گل دی سرت وی ہونی چاہیدی اے کہ چھڑے اسی ہی مصیبت دا شکار نئیں۔ ایہ گل صاف اے کہ دوجا بندہ وی پلیکھے وچ اے۔ اصل گل ایہ وے کہ اسی انج نئیں آکھدے،"تینوں اپنے آپ نوں بدلی کرن دی لوڑ اے؛ میرا ہر کم ٹھیک اتے بے عیب اے؛ ایہ توں ایں جس نوں سدھارن دی لوڑ اے۔" دوجے پاسے اسی ایہ کدی نئیں کہندے کہ مینوں، اپنے آپ نوں، سدھارن دی لوڑ اے کیوں جے ایس توں ساڈے قربانی دا بکرہ بنن دا خطرہ پیدا ہوندا اے۔ اسی دوجے شخص نال کھل کے گل کرن نوں تیار ہونے آں – ایس شرط اوپر کہ اوہ ساڈی گل منن نوں تیار ہووے۔ سانوں ایہ گل من لینی چاہیدی اے کہ اسی دوویں پلیکھے دا شکار آں۔ جتھوں تیکر ساڈے وچکار مسٔلیاں نوں سمجھن دا تعلق اے تے اسی دوویں مشکل وچ آں، ایس لئی پہلاں سانوں اپنے وچکار پلیکھے نوں دور کرنا اے۔ ایہ اگاں ودھن دی سب توں سچی اتے دھرمی راہ اے۔

بدھ مت اوپر چلن دیاں کئی راہواں نیں۔ اینا ہی کافی نئیں کہ اسی ایہناں بارے ہدائتاں لے کے ایہناں اوپر عمل کرئیے جِویں کوئی کرتب سِکھی دا اے۔ کسے وی عبادت بارے ایہ جانکاری ضروری اے کہ ایہ مصیبتاں اوپر قابو پاون لئی کویں سہائت ہووے دی۔ سانوں نہ صرف ایہ جانن دی لوڑ اے کہ ایس اوپرکدوں تے کویں عمل کیتا جاوے بلک ایس مغر جو وچار نیں اوہناں دی سُرت وی ہونی چاہیدی اے۔ ایس دا مطلب ایہ ہے کہ اسی اُگواڑی پدھر توں شروع نئیں کردے۔ اسی مڈھوں شروع کرنے آں اتے اک مڈھ بنانے آں تاں جے ایس پدھر در پدھر سلسلے توں پتہ لگے کہ دھرم دی شکشا دی پنگرتا کویں ہوندی اے، نالے ہر عبادت دا کیہ نتیجہ پیا نکلدا اے۔

ایس وچ کوئی شک نئیں کہ اسی اجیہی شکشا بارے پڑھنے آں جو کہندی اے،"جے تہانوں کوئی دوا دتی جاوے تے ایہ مت پوچھو کہ ایہ کویں کم کردی اے، بس ایس نوں لے لو!" بھاویں ایہ اک چنگی مت اے پر سانوں ایہ سمجھنا چاہیدا اے کہ ایہ سانوں ات حدل سُبھاو دے خلاف خبردار پئی کردی اے۔ اوہ حد ایہ ہے کہ اسی نرا پڑھ کے سمجھن دا جتن کرئیے پر اوس اوپر کدی عمل نہ کرئیے۔ اسی ایس حدوں باہر نئیں ٹپنا چاہندے۔ ایس دی اک دوجی حد وی ہے اوس توں وی سانوں بچنا اے۔ اوہ ہے کہ کسے دھرم دی پوجا بارے کوئی ہدائتاں سن کے اوس اوپر اکھاں بند کر کے بغیر سوچے سمجھے عمل کرنا کہ اسی کیہ پئے کرنے آں اتے کیوں پئے کرنے آں۔ ایس حدوں ودھن نال جو وڈا مسٔلہ پیدا ہوندا اے اوہ ایہ ہے کہ اسی کدی وی ایس بارے سُرت نئیں پاوندے کہ ساڈی روز دی حیاتی اندر ایس نوں کویں لاگو کیتا جاوے۔ جے اسی کسے پوجا دا منورتھ سمجھدے ہوئیے، جے اسی ایس دے ول اتے منشا توں واقف ہوئیے – تے فیر سانوں کسے کولوں پُچھن دی لوڑ نئین کہ ایس نوں روز دی حیاتی وچ کویں ورتیا جاوے۔ فیر اسی آپوں جاندے اتے سمجھدے آں کہ اسی آپوں ایس نوں کویں ورت سکنے آں۔

جدوں اسی مصیبتاں توں مکتی پاون دی گل کرنے آں تے اسی نہ صرف اپنے مسٔلے حل کرنا چاہنے آں بلک اسی اوہناں مصیبتاں توں وی مکتی دی گل کرنے آں جو سانوں ہوراں دی سہائتا کرن وچ پیش آوندیاں نیں۔ "مینوں اپنی سستی، خودغرضی یا رجھتا سبب ہوراں دی سہائتا کرن وچ مشکل موہرے آوندی اے۔" یا "میں تہاڈی بپتا نوں نئیں سمجھدا اتے مینوں ایس گل دی کوئی سرت نئیں کہ میں کویں تہاڈی سہائتا کراں۔" ایہ اک بوہت وڈی بپتا اے، ہے کہ نئیں؟ ہوراں دی مدد کرن وچ ایہ اڑیکاں ساڈے پلیکھے سبب نیں۔ مثلاً، ایہ غلط فہمی کہ میں مہا شکتی مان رب وانگوں آں اتے میرے اک اشارے نال تہاڈے سارے مسٔلے حل ہو جاون دے۔ ؛ اتے جے انج نہ ہویا تے ایس دا مطلب ایہ ہے کہ ضرور تہاڈے اندر کوئی خرابی اے۔ تسی ایہ کم ٹھیک ول نال نئیں کیتا ایس لئی تسی قصوروار او۔ یا میں اپرادھی آں، کیوں جے مینوں تہاڈے سارے دکھاں دا اُپا کردینا چاہیدا سی پر میں ایہ کم نئیں کرسکیا، ایس لئی میں اک نکما انسان واں۔ دراصل ایہ علت اتے معلول بارے پلیکھا اے۔

اک ہور ضروری گل ایہ وے کہ دھرم نوں اپنی حیاتی اندر ٹھُک اتے غیر نیوراتی ول نال لاگو کرن لئی سانوں ایس گل دا پکا یقین ہونا چاہیدا اے کہ مصیبتاں توں مکتی سچ مچ ہو سکدی اے۔ سانوں ایس شے دا پورا دھرواس ہونا چاہیدا اے کہ بدھ مت دے مڈھلے اصولاں تے چل کے اسی اپنے نراش توں بچ سکنے آں: کسے شے توں مکتی پاون لئی سانوں اوس دے کارن جیہڑے اوس دا سبب بندے نیں اوہناں نوں مُکاونا ہووے دا۔ پر ایس بارے ڈوہنگا اتے پکا ایمان قائم کرنا کہ اسی اپنی پریشانیاں توں انج جان چھڈا سکنے آں کہ ایہ فیر کدی مڑ کے سِر نہ چکن، اتے ایس گل دا پکا یقین کہ مکش اتے روشن ضمیری حاصل کرنا ممکن اے یقیناً اک بوہت اوکھا کم اے۔ ایہ ہور وی اوکھا ہو جاندا اے جے اسی مکش اتے روشن ضمیری دے سچے معنے توں انجان ہوئیے۔ تے ایہ اسی کویں سچ مچ جان سکنے آں کہ ایہناں دا ملنا ممکن ہے یا نئیں؟ جے اسی ایہناں دے ملنے نوں ناممکن متھنے آں تے فیر کیا ایہ منافقت نئیں ہووے دی کہ اسی کسے اجیہی شے نوں لبھن دا ارادہ کرئیے جس دا ساڈے تصور اندر مڈھوں وجود ہی نئیں؟ ایس طراں ایہ اک پاگلاں دی کھیڈ بن جاوندی اے جو اسی کھیڈ رہے آں؛ انج ساڈی دھرم دی مشق کوئی سچی شے نئیں۔

سانوں ایس گل دا پورا یقین ہونا چاہیدا اے، اتے ایس لئی بوہت ساری ودیا، سدھ بدھ، ڈوہنگے وچار اتے سمادھ دی لوڑ اے۔ سانوں ایس گل دا وی یقین ہونا چاہیدا اے کہ نہ صرف مکش اتے روشن ضمیری ممکن نیں سغوں میں وی ایہناں نوں پا سکنا واں۔ انج نئیں کہ ایہ نرا شکیا مونی لئی ہی ممکن سی اتے میں انج نئیں کر سکدا۔ بلک ایہناں نوں پاونا میرے وس ہیٹھ ہے اتے ایہ ہر بندے دے وس وچ وی ہے۔ سانوں ایہ گل چنگی طراں سمجھنی چاہیدی اے کہ اساں پریشانی توں مکتی پاون لئی کیہ کرنا اے۔ اوہ کیہڑی شے وے جو سانوں ایس توں سچ مچ مکتی دواۓ دی؟ جو شے سانوں پلیکھے توں مکتی دواۓ دی اوہ ہے ٹھیک سدھ بدھ؛ تے ساڈے لئی ایہ جاننا ضروری اے کہ ٹھیک سدھ بدھ کس طراں پلیکھے اوپر قابو پا کے ایس نوں انج مُکا سکدی اے کہ ایہ فیر کدی مُڑ کے نہ آوے۔ ایس سب دے نتیجہ وچ اسی ایہ تکنے آں کہ دھرم دی مشق دا اصلی میدان روز دی حیاتی اے؛ ایہ حیاتی اندر ہر ویلے مسٔلیاں، پریشانی اتے مصیبتاں نال نبڑن دا دوجا نام اے۔

دھرم دی مشق دا مطلب حیاتی توں چھٹی نئیں، یعنی کسے ودیہ، شانت کھُندڑ اندر سمادھ، یا اپنے کمرے اندر گدی اوپر بیٹھ کے حیاتی دی مصیبتاں توں فرار۔ دھرم دی مشق دا مطلب (حیاتی توں) دور نسنا نئیں۔ جدوں اسی کسے شانت استھان اوپر سمادھ کرنے آں تے ایس دا مدعا اجیہے گُناں دی پنگرتا ہوندا اے جنہاں دی سانوں حیاتی دے مسٔلے حل کرن لئی لوڑ ہوندی اے۔ اصل شے حیاتی اوپر توجہ دینا اے۔ ایتھے سمادھ دا مدعا اولمپک تمغہ جِتنا نئیں! دھرم دی مشق دا مطلب دھرم نوں حیاتی اندر لاگو کرنا اے۔

ایس توں علاوہ، دھرم دی مشق اپنے اندر جھاتی مارنا اے۔ ایس دے راہیں اسی اپنی جذباتی دَشا، ساڈیاں اکساوٹاں، ساڈے سُبھاو، اتے اپنے اختیاروں باہر سُبھاو بارے جانکاری لین دا جتن کرنے آں۔ اسی اچیچ اشانت جذبیاں نوں لبھنے آں۔ اشانت جذبے اتے سبھاو دی خاص صفت ایہ ہے کہ جدوں ایہ پیدا ہوندا اے تے ایہ سانوں یا ہوراں نوں پریشان کر دیندا اے۔ اسی اپنے من دی شانتی گوا بیٹھنے آں اتے بے قابو ہو جانے آں۔ ایہ ایس دی بڑی سہائت تعریف اے، کیوں جے ایس بارے جانکاری سانوں ایس گل دی پچھان کرن وچ سہائت اے، جدوں اسی کسے اجیہے جذبے یا سُبھا تھلے دبے ہوئیے۔ جے اسی اشانت ہوئیے تے سانوں پتہ لگ جاوندا اے کہ ساڈے من اندر کوئی پریشانی اے۔ ایہو جئی دَشا اندر سانوں تکنا چاہیدا اے کہ ساڈے اندر کیہ ہو رہیا اے اتے فیر ایس دا توڑ ورت کے ایس نوں سُدھ کرئیے۔

ایس کم لئی سانوں اپنی اندرلی دَشا بارے چوکھا حساس ہون دی لوڑ اے۔ جے ساڈی جذباتی دَشا پریشانی والی ہووے اتے ایس نوں بدلی کرن لئی کجھ کرنا چاہئیے تے ایس لئی ایس احساس دی لوڑ اے کہ جے اسی اشانت سبھاو رکھئیے تے ایس توں ساڈے اتے دوجیاں لئی سوگ پیدا ہووے دا۔ سانوں ایہ نئیں لوڑی دا، ایہ بوہت ہو چکیا اے۔ اتے جے اسی آپوں پریشان ہوئیے تے اسی کسے دی کیہ سہائتا کر سکاں دے؟

دھرم دی مشق اندر اک نہ دو بلک کئی ورودھی طاقتاں دی پچھان دی لوڑ پیندی اے۔ ساڈی حیاتیاں اندر بڑے ول پیچ نیں اتے اکو ہی دارو ہمیش کم نئیں کردا۔ کوئی اک پوجا ہر دَشا وچ کم نئیں آوے دی۔ شیواں نوں اپنی روز دی حیاتی وچ صحیح ول نال لاگو کرن لئی لوچ اتے ہور کئی طریقے کم آوندے نیں۔ جے ایس نال کم نہ بنے تے اسی اوس نوں ازمانے آں؛ جے اوس نال کم نہ بنے تے اسی ایس نوں ازمانے آں۔

میرے استاد تسنزاب سرکانگ رنپوچے کہندے ہوندے سان کہ حیاتی وچ جدوں وی تسی کوئی کم کرنا چاہو تے ہمیش دو تِن وکھو وکھ منصوبے مِتھو ۔ ایس طراں جے منصوبہ اے توڑ نہ چڑھے تے تسی ہمت نئیں ہار بیٹھدے، کیوں جے تہاڈے کول پلان بی اتے سی محفوظ تے موجود نیں۔ ایہناں وچوں کوئی تے کم کرے دا۔ ایس مت نوں میں بوہت چنگا جانیا۔ دھرم دا معاملہ وی انج ہی ہے: کسے خاص دَشا اندر جے سربندھ اے کم نہ کرے تے ساڈے کول اک دوجا پلان محفوظ ہے۔ کجھ ہور شیواں وی سہائت ہو سکدیاں نیں۔ ایہ گل صاف اے کہ ایہناں گلاں دا دھرواس ودیا، کئی سربندھ سکھن اتے سمادھ اوپر ہے جنہاں دی اسی کسے شریر دی تربیت کرن وانگوں تیاری کرنے آں۔ اسی ایہناں طریقیاں دی جانکاری لئی اپنے آپ نوں سکھاونے آں تاں جے لوڑ پین اوپر روز دی حیاتی وچ ایہناں کولوں کم لے سکئیے۔ ایس لئی دھرم نوں کوئی شغل سمجھن دی تھاں ہر ویلے دا کار سمجھنا لازم اے۔

اسی دھرم نوں اپنی پرجا اوپر لاگو کرنے آں۔ اسی ایس نوں اپنے ماں پیو، بال بچے اتے کم تے سنگی ساتھیاں نال ورتا وچ ورتنے آں۔ انج کرن وچ سانوں بعض حداں پار نئیں کرنیاں چاہیدیاں۔ اسی ایس بارے پہلاں وی تھوڑی کو گل کیتی اے۔ سانوں اپنی مصیبتاں لئی نہ تے دوجیاں نوں قصوروار مِتھنا چاہیدا اے اتے نہ ہی سارا الزام اپنے آپ نوں دینا چاہیدا اے۔ ایس وچ دوہناں دا قصور ہوندا اے۔ اسی دوجیاں نوں سدھارن دی صلاح دین دی کوشش کرسکنے آں، پر اپنا سدھار سب توں سوکھا ہوندا اے۔

تے اپنا سدھار ساڈا منورتھ ہے؛ پر انج کردیاں ہوئیاں سانوں ات حدل خود پسندی توں پرہیز کرنا چاہیدا اے۔ اپنے آپ وچ رجھے رہن نال ساڈی توجہ ہمیش اپنے اوپر ہی رہندی اے اتے اسی کسے ہور نوں کجھ نئیں جاندے۔ ایس توں ایہ احساس پکا ہوندا اے کہ اسی جگ دے مرکز آں اتے ساڈے مسٔلے جگ وچ سب توں چوکھے اہم نیں۔ ہور کسے دے مسٔلے نہ تے اہم نیں اتے نہ ہی دکھ دیندے نیں۔

اک ہور ات حدل وچار ایہ ہے کہ اسی یا تے بوہت بھیڑے آں یا بوہت چنگے۔ ایہ درست اے کہ سانوں اپنی کمزوریاں دی پچھان کرنا لازم اے، اوہ کمزوریاں جنہاں نوں اساں سدھارنا اے، پر سانوں اپنے چنگے ول، چنگی دَشا دی جانکاری وی لازم اے، ساڈے گُن؛ تاں جے اسی ایہناں دی چوکھی توں چوکھی پنگرتا کر سکئیے۔ ساڈے پچھم دے باسیاں وچوں بوہت سارے احساس کمتری دا شکار نیں۔ جے اسی اپنے مسٔلے اتے پلیکھے اوپر بوہت زیادہ توجہ دیوئیے تے ایس توں ایس احساس کمتری نوں جھٹ پٹ شکتی مل سکدی اے۔ ساڈا ایہ اُکا ہی مدعا نئیں۔

عین اوس ویلے جدوں اسی اپنے پریشانی والے جذبیاں نوں دھیان نال تک رہے ہوئیے، تے ایہ سوچ کے کہ ساڈے اندر کجھ گُن وی ہین اسی اک سانویں دَشا پیدا کر سکنے آں۔ ڈاڈھے بھیڑے لوکاں وچ وی کجھ گُن ہوندے نیں۔ ایس وچ کوئی شک نئیں کہ اوہناں نے کدی نہ کدی کسے کتے یا بلی دے بچے نوں گودی لے کے اوس نوں پیار کیتا ہووے دا۔ ایہو جئی واپر تے سب نال ہوئی ہوندی اے۔ تے اسی ایہ جاننے آں کہ اسی ایہو جیا پیار دین جوگے آں، اتے انج اسی اپنے گُناں نوں پچھاننے آں۔ دھرم اوپر چلن دا مطلب نرا اپنے بھیڑے جذبیاں نال نبڑنا ہی نئیں؛ ایس وچ توازن ہونا چاہیدا اے۔ سانوں اپنے گُناں نوں ہور شکتی دین اوپر وی کم کرنا چاہیدا اے۔

انج کرن ویلے، اپنے گناں تے کمزوریاں نوں ساواں رکھن دے جتن وچ، سانوں اک ہور ول دی ات حدل توں وی بچنا اے۔ ایہ اپرادھ دے احساس دی حد ہے۔ "میں بد آں، مینوں پوجا کرنی چاہیدی اے تے کیوں جے میں پوجا نئیں کر رہیا تے ایس پاروں میں بوہت ہی بد آں۔" اسی جویں دھرم دی پوجا نوں سمجھنے آں تے ایہ جو شبد 'چاہیدا اے' ایس نوں وچوں کڈ دینا چاہیدا اے۔ ایہ کدی وی 'چاہیدا اے' والا معاملہ نئیں ہوندا۔ جے اسی اپنی ہُن دی مصیبتاں توں مکتی چاہنے آں اتے آون والے سمے اندر ہور مصیبتاں توں بچنا چاہنے آں تے فیر اک تگڑی سوچ ایہ ہووے دی،"جے میں اپنی مصیبت دا اُپا چاہنا وان تے ایہ پوجا ایس دا اُپا کر دے گی۔" ہُن اسی ایہ پوجا کرئیے یا نہ کرئیے ایس دا معاملہ ساڈے اوپر ہے۔ کوئی سانوں ایہ نئیں کہہ رہیا،"تینوں انج کرنا چاہیدا اے، اتے جے توں انج نئیں کردا تے فیر توں اک بھیڑا انسان ایں۔"

پر اساں ایس دی دوجی قسم دی ات حدل توں وی بچنا اے، جو انج دی ات حدل ہے،"اسی سب بے عیب آں؛ ذرا اپنی مہاتما بدھ والی فطرت نوں تے تکو کہ سب ٹھیک اے۔" ایہ بڑی خطرناک ات حدل ہے کیوں جے ایس توں ایہ وچار جنم لیندا اے کہ سانوں سدھار دی کوئی لوڑ نئیں؛ سانوں اپنے بھیڑے سبھاو چھڈن دی لوڑ نئیں کیوں جے اسی پہلاں ہی نیک پاک آں۔ سانوں ایہناں دوہناں حداں توں بچنا اے – یعنی انج محسوس کرنا کہ اسی بڑے نیک پاک آں۔ اصلی گل ایہ ہے کہ سانوں اپنے کرماں دی ذمہ واری قبول کرنی چاہیدی اے۔ ایہ دھرم نوں اپنی حیاتی دا انگ بناون دی کنجی اے۔ اسی اپنی حیاتیاں نوں چنگا بناون لئی اپنے کرماں دی ذمہ واری قبول کرنے آں۔

اپنے سدھار وچکار اسی روحانی گورواں اتے دوجے لوکاں توں جو ساڈے نال پوجا وچ رُجھے ہوۓ نیں الہام راہیں فائدہ چُک سکنے آں۔ پر چوکھے لوکاں لئی کئی یُگ پہلاں گورواں دے ہوا وچ اُڈن دے قصے گورواں ولوں الہام دا کوئی پکا پیڈا ذریعہ نئیں۔ ایس دا کارن ایہ ہے کہ اجیہیاں گلاں نوں (نجی واپر راہیں) سمجھنا بڑا اوکھا اے اتے ایہ سانوں جادو دی دنیا وچ لے جاوندے نیں۔ سب توں ودیہ مثالاں اوہ ہوندیاں نیں جنہاں دا سانوں نجی تجربہ ہووے، بھاویں کِنّا ہی معمولی کیوں نہ ہووے۔

مہاتما بدھ یا قابل استاد سانوں متاثر کرن دا جتن نئیں کر رہے ہوندے، نہ ہی اوہ سانوں کوئی الہامی دَشا دین دی کوشش کر رہے ہوندے نیں۔ اوہناں دی مثال سورج وانگوں اے۔ سورج لوکاں نوں گرم کرن دی کوشش نئیں کردا؛ جویں سورج دی بناوٹ اے اوہ قدرتی طور تے دوجیاں شیواں نوں گرم کردا اے۔ ایہو ہی معاملہ روحانی گورواں دا اے۔ اوہ اپنی حیاتی دے وچار اتے کرم، اپنے اچار وہار، اتے اپنے معاملیاں نال نبڑن دے ول نال سانوں قدرتی اتے فطری طور تے الہام بخشدے نیں۔ ایہ کوئی جادو گری نئیں۔ جو شے سب توں چوکھی الہام بخش ہے اوہ ہے سچائی تے خلوص۔

ایس ویلے مینوں ڈڈجام رنپوچے یاد آ رہیا اے۔ اوہ کئی ورہے پہلاں سورگ واسی ہو گیا سی۔ اوہ نئینگما پرجا دا وڈیرا سی اتے میرے استاداں وچوں سی۔ اوس نوں ڈاڈھی ساہ دی بیماری سی۔ مینوں وی دمے دی بیماری اے تے میں جاننا واں کہ ساہ لین وچ اوکھ کنّی اوکھی ہوندی اے۔ میں جاننا واں کہ جدوں بندہ ٹھیک طراں ساہ نہ لے سکے تے درس دینا کڈا اوکھا ہوندا اے کیوں جے تہاڈی ساری شکتی اندر ول ساہ کھچن تے لگ رہی ہوندی اے۔ ایہو جئے حال وچ تہاڈی شکتی دا باہر دی دِشا ول موڑ ڈاڈھا اوکھا ہوندا اے۔ فیر وی میں تکدا ساں کہ ڈڈجام رنپوچے اٹھدا اتے چبوترے اوپر جا کے درس دیندا۔ اوہ اپنے دمہ توں ذرہ برابر وی اشانت نئیں سی ہوندا اتے ایس نوں اوَلّ ول نال قابو وچ رکھ کے ودیہ درس دیندا۔ ایہ گل منن وچ نئیں آوندی کہ اوس دی ایہ کرت ات حدل حقیقت پسند ول نال الہام بخش سی، بغیر کسے جادو دے کرتب دے۔ ایہ حیاتی دی سچی مصیبتاں نال نبڑنا اے اتے ایہ سچ مچ الہام بخش اے۔

اسی جویں جویں روحانی دِشا اوپر ٹُرنے آں اتے اُگواڑی منزلاں طے کرنے آں تے اسی اپنے آپ توں وی الہامی طور تے فائدہ چک سکنے آں۔ ایہ وی الہام دا اک اہم ذریعہ اے۔ اسی اپنی ترقی توں اکساوٹ لینے آں۔ پر سانوں انج کرن ویلے بوہت احتیاط ورتنی چاہیدی اے۔ بوہت سارے لوکیں ایس دَشا نال جذباتی طور تے نبڑ نئیں سکدے، کیوں جے اسی کجھ کامیابی پا لئیے تے ایس وچ وڈیائی آون دا امکان ہوندا اے۔ ایس پاروں سانوں ترقی (کامیابی) دی تعریف سوچ سمجھ کے متھنی چاہیدی اے۔

سب توں پہلی گل سانوں ایہ سمجھنی چاہیدی اے کہ ترقی اک دِشا ول نئیں ہوندی؛ ایہ کدی اوپر کدی تھلے، فیر اوپر فیر تھلے ہوندی رہندی اے۔ ایہ سمسار دا بوہت وڈا گُن اے، اتے ایس دا ناطہ چھڑا ودیہ اتے گھٹیا پنر جنماں بارے گل بات کرن نال ہی نئیں۔ اوپر تھلے ہون دا ناطہ روز دی حیاتی نال وی ہے۔ ہُنے میں خوش آں تے ہُنے سوگوار۔ ساڈے سبھاو اُتے تھلے ہوندے رہندے نیں۔ ہُنے میرا من پوجا کرنا چاہندا اے، تے ہُنے نئیں چاہندا – ایہ اوپر تھلے دا کم ہر ویلے ہوندا رہندا اے، ایس وچ حیران ہون دی کوئی گل نئیں۔ اصل وچ ایہ سلسلہ اودوں تیکر چلدا رہندا اے جدوں تیکر اسی اک ارہت نہ بن جائیے، اک اجیہی ہستی جس نوں مکش حاصل اے، جو سمسار توں ازاد اے۔ پر اوس ویلے تیکر، جو کہ آپوں اک چوکھا ترقی یافتہ استھان اے، سمسار اوپر تھلے ہوندا رہوے دا۔ ایس لئی جے سانوں اک لمے چِر تیکر پوجا کرن مغروں وی ساڈے پیار دے سانگھے وچ اچانک کوئی مشکل موہرے آوے تے سانوں دل چھوٹا نئیں کرنا چاہیدا۔ اچانک اسی اپنے آپ نوں جذباتی روگ لگا محسوس کرنے آں – انج ہوندا اے! ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی بھیڑے پجاری آں۔ ایہ ساڈی سمساری دَشا دی سچائی موجب اک قدرتی ہونی اے۔

دھرم دی پوجا اندر عام طور تے معجزے نئیں ہوندے۔ جے اسی دھرم نوں اپنی حیاتی وچ لاگو کرنا چاہنے آں تے فیر معجزیاں دی آشا نئیں رکھنی چاہیدی، اچیچ اپنی ترقی اندر۔ اسی ٹھیک طراں ترقی نوں کویں ناپ سکنے آں؟ تقدس مآب دلائی لاما فرماندے نیں کہ دھرم دی مشق نوں اک دو ورہیاں دی کھیڈ نہ سمجھو۔ پنج یا دس ورہے لا کے فیر ایس گل نوں تکو،"کیا ہُن میں پنج یا دس ورہے پہلاں دی نسبت اک مَٹھا انسان واں؟ کیا ہُن میں چوکھے کشٹ کٹ سکنا واں، اتے ایہ کہ میں ایہناں سبب اشانت نئیں ہوندا، اتے نہ ہی ایہناں ہیٹھ دب جانا واں؟ جے انج ہے تے فیر اساں کجھ ترقی کیتی اے اتے ایس توں الہام وی ملدا اے۔ بھاویں ساڈے مسٔلے حالی وی موجود نیں پر ایس توں سانوں اگیڑے ودھن دی شکتی ملدی اے۔ جدوں حال مندے ہون تے اسی چوکھے اشانت نئیں ہوندے۔ اسی چھیتی سنبھل جانے آں۔

جدوں اسی اپنے آپ نوں الہام دا مڈھ منن دی گل کرنے آں، تے ایس دی سب توں اہم پرت ایہ ہے کہ ایس الہام توں سانوں (دھرم) دی راہ اوپر چلدے رہن دی شکتی ملدی اے۔ ایس دا سبب ساڈا ایہ یقین ہے کہ اسی صحیح لانبھ ول جا رہے آں۔ اتے سانوں اپنے ٹھیک راہ اوپر ہون دا تاں ہی یقین ہوندا اے جدوں سانوں ایس گل دا صحیح ٹیوا ہووے کہ ایس دِشا جاون دا کیہ مطلب اے۔ یعنی ایس گل دا کہ ایس دِشا ول جاوندیاں ہمیش ہی اوپر تھلے دا شکار ہوواں دے۔

ایہ دھرم نوں اپنی حیاتی دا انگ بنان بارے کجھ عام وچار نیں۔ مینوں امید اے کہ ایہ فائدہ مند ثابت ہوون دے۔ شکریہ۔