جائزہ
اسی ویکھ چکے آں کہ رویہ اتے من دی سرکھشا وچ سانوں کناں شیواں نال واہ پیندا اے، جو ساڈا روزمرہ دی زندگی دا تجربہ اے۔ اسی اپنی زندگی جیونے آں، اتے آپوں ہر دم گذارنے آں۔ جے اسی فیس بک اتے ٹوئٹر اوپر اپنی ہر گل دا اشتہار دئیے وی، تاں وی اوہ اسی ہی آں جو ایس زندگی توں گذر رہے آں۔
اج کل، انج لگدا اے کہ کئی لوکاں نوں لفظی سنیہے گھلن (text messaging) دی تقریباً لت لگ چکی اے، اتے اپنے احساس اتے حرکتاں نوں فیس بک اتے ٹوئٹر اوپر پان دی۔ کیہ فرق اے کسے دوسرے دی زندگی دے روز دے معاملیاں بارے پڑھن وچ، اتے آپوں اپنی روز دی زندگی وچ؟ کجھ نہ کجھ تے فرق ہے خود اپنی زندگی دے تجربیاں وچ، اتے دوجیاں دی زندگی دے تجربیاں وچ، خاص طور تے جدوں اوہناں نوں تھوڑے جِنے شبداں وچ بیان کیتا جاۓ۔
سانوں دوسریاں نال اتے اوہناں دی زندگی وچ گذردی واپراں نال ذہنی ہمدردی ہوندے ہوۓ وی انج احساس نئیں ہوسکدا جو سانوں اپنی خوشی، ناخوشی اتے اپنی زندگی دے تجربیاں توں گذر کے ہوسکدا اے۔ بالکل مڈھلی پدھر اوپر سانوں ایس نال روز روز دی زندگی وچ واہ پیندا اے؛ کدی اسی خوش ہونے آں، اتے کدی نراش۔ کدی کدار انج وی ہوندا اے جویں احساس بالکل مر گئے نیں۔ ایس امر دے باوجود کہ سانوں ہر پل خوش رہنا چنگا لگدا اے، ساڈے موڈ وچ ہمیش اتار چڑھا آوندا رہندا اے اتے ایہ ایس گل اوپر نربر نئیں ہوندا کہ اسی کیہ کر رہے ہونے آں۔ اکثر انج لگدا اے جویں سانوں اپنے موڈ اوپر کوئی قابو ہی نئیں اے۔ من دی سرکھشا دے نال، اسی ویکھنے آں کہ جویں جویں اپنی زندگی دے پل اتے تجربے توں اسی گذرنے آں، اتے جو ہو رہیا اے یا کر رہے آں، ایہناں سب صورتاں وچ کس طراں ودیہ طریقہ نال نبڑ سکنے آں۔
اساں دو خاص نکتیاں اوپر گوہ کیتا اے جو بوہت ضروری نیں کہ اسی زندگی دے نال کیہ ورتاو کرنے آں: اسی اپنے احساس دے پربھاو وچ اتے خود اپنی ذات دے پربھاو وچ بڑا مبالغہ کرنے آں۔ مثلاً جد ناخوش ہونے آں تے اوس نوں اک وڈی گل بنا دینے آں، جو اوس نوں ہور بھیڑا بنا دیندا اے۔ جد اسی خوش ہونے آں تے اوس نوں غیر یقینی سمجھنے آں، اتے اوہ وی اوس نوں ہور خراب بنا دیندا اے۔ جد اسی غیر متعین احساس رکھنے آں، تے پریشان خیال ہوجانے آں کہ سانوں ہر دم منورنجن دی آشا اے۔ شانت رہن توں اسی مطمئن نئیں ہوندے، بلکہ چاہنے آں کہ ہر دم کجھ نہ کجھ چلدا رہے، بھاویں ٹیلیویژن ہووے یا سنگیت وغیرہ۔ کسے طراں دی ہل جل ہوندی رہنی چاہیدی اے، جس توں زندہ ہون دا پتہ لگدا رہے۔
میری اک ماسی اے جو ہمیش ٹیلیویژن چلدا ہویا چھڈ کے سوندی اے۔ سچ مچ اوہ اوس نوں چوی گھنٹے چلدا رکھدی اے۔ اوہ کہندی اے اوس نوں ایہ ایس لئی پسند اے کہ جے اوہ ادھی راتیں تھوڑے ہی چر لئی جاگ جاوے تے ٹیلیویژن نوں چلدا پائے۔ اوس نوں خموشی توں بوہت ڈر لگدا اے۔ ایہ کجھ عجیب و غریب ہی نئیں، بلکہ مینوں بالکل افسوسناک لگدا اے۔
میں کویں محسوس کرنا واں، ایہ کجھ خاص گل نئیں
پہلی گل تے ایہ ویکھن دی ضرورت اے، زندگی دے اونچ نیچ اوپر اپنی اکھ دھرائی بہتر کرن لئی، کہ ایہ بالکل پربھاوت نہیں۔ ایس وچ کوئی خاص گل نہیں کہ اسی کسے بارے خوش محسوس نہیں کردے، تے کدی بس ٹھیک ٹھاک محسوس کرنے آں، اتے کدی کدار شانت تے آنند۔ ایہ بالکل نارمل گل اے۔ ایہ سمندر دی لہراں سمان اے، کدی لہر اچی ہو جاندی اے، کدی آپوں لہراں دے وچکار ڈونگ وچ ہونے آں، اتے کدی سمندر بالکل شانت ہوندا اے۔ ایہ تے سمندر دی فطرت اے، ہے نا، اتے ایہ کوئی وڈی گل نئیں۔ کدی کوئی وڈا طوفان، اچی چھلاں دے نال، آیا ہویا ہووے؛ پر جد تسی سارے سمندر اوپر، اوس دی گہرائی توں اوس دی اُپرلی پدھر تک، غور کرو، تے ویکھو گے کہ ایس دی گہرائی اوپر کوئی فرق نئیں پیا، کیہ پیا اے؟ ایہ تے بس کجھ انج اے جو سطح اوپر مختلف سبب اتے دشا، جویں موسم، دے سبب پیش آوندا اے۔ ایہ کوئی حیران ہون والی گل نئیں۔
ساڈا من وی ایس سمندر سمان اے۔ انج سوچنا فیدہ مند اے، ایہ ویکھنا کہ اُپرلی پدھر اوپر خوشی، دکھ، ایہ جذبہ، اوہ جذبہ دی اچی نیویں چھلاں تے نیں، پر ہیٹھلی گہرائی وچ کوئی تلاطم نئیں۔ ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ سانوں زیادہ شانت اتے زیادہ خوشی بھری من دی دشا پراپت کرن دی کوشش نئیں کرنی چاہیدی، کیونکہ طوفان توں تے ایہ بہتر اے۔ پر جد ڈاڈھے جذبے اتے احساس دا طوفان آ ہی جاندا اے، تے سانوں اوس نوں ڈراونا انھیری تے مینہ دا طوفانِ نہیں بنانا چاہیدا۔ سانوں ایس نال انج دا ہی ورتاؤ کرنا چاہیدا اے جس دا اوہ ادھیکار رکھدا اے۔
بوہت سارے لوکی بودھی پرم پرا دی پیروی کردے نیں اتے یُگاں بعد صحیح اوڑک پاندے نیں، غصہ اتے ساڑے وچ نہ آنا، غیراں نال سختی نہ ورتنا، وغیرہ۔ فیر کئی ورے بعد کوئی انج دا واقعہ پیش آجاندا اے کہ اوہ غصے وچ آجاون یا محبت وچ گرفتار ہوجاون تے کسے جذباتی اتھل پتھل وچ پے جاون، اتے اوہناں دی ہمت ٹٹ جائے۔ ایس کم ہمتی دا سوتا ایہ ہے کہ اوہ "کجھ پربھاو نہیں" دے سارے سبق نوں بھلا بیٹھدے نیں، کیونکہ ساڈی عادتاں اتے ساڈے میل ڈونگی جڑاں وچ گڈے ہوئے نیں اتے اوہناں اوپر قابو پان لئی بوہت زیادہ سمے اتے جتن دی لوڑ اے۔ اسی اَنِت طور اوپر تے ایس نوں سنبھال سکنے آں، پر جد تک اسی ایس گل دی تہہ تک نہ پوہنچئیے کہ سانوں غصہ کیوں آوندا اے تے ویلے کویلے ایس دی تکرار ہوندی رہے گی۔ جد ایس دی تکرار ہووے، تے اسی یقینی "کجھ پربھاو نہیں" اوپر غور کرئیے۔ اسی حالی اینے ازاد نفس نئیں ہوۓ آں، اتے لگاوٹ تے طیش مڑ کے وی آسکدے نیں۔ اوس نوں جے اسی وڈی گل بنا لئیے، تے اسی ایس وچ ہی پھنسے رہواں گے۔
تصور ایہ ہے کہ جے اسی ایہ سمجھ لئیے اتے قائل ہوجائیے کہ سانوں جو تجربے اتے احساس ہوندے نیں اوہناں وچ کوئی خاص گل نئیں، تے جو کجھ وی ہووے، کوئی غیر معمولی وچل واہی واردات ہووے وی تے اوس دا مقابلہ کراں گے۔ جد انھیرا ہووے اتے تہاڈے پیر دا انگوٹھا میز دی لت نال ٹکرا جاۓ، تے ایس توں پیڑ تے ہووے گی۔ تسی ہور کیہ توقع کردے او؟ یقیناً ایس توں تہانوں پیڑ ہووے گی جدوں تہاڈا انگوٹھا میز نال ٹکراۓ۔ اسی جانچ کروا سکنے آں کہ کوئی ہڈی تے نئیں ٹٹی، پر فیر اپنے معمول اوپر آ جانے آں۔ کوئی وڈی گل نئیں۔ ہیٹھ اوپر نچن کدن اتے ایہ توقع کرن دی لوڑ نئیں کہ اماں آوے اتے اوس تھاں نوں چُم کے ٹھیک کردیوے۔ تے اسی اپنی زندگی ایس سادہ اتے سوکھے طریقہ نال گذارن دی کوشش کرنے آں۔ بھاویں کجھ ہو جاۓ یا کجھ وی محسوس ہوندا ہووے، چپ چاپ رہنا ہی بھلا ہوندا اے۔
میرے بارے وچ کجھ وی خاص گل نئیں
دوجا نکتہ، فیر توں، مبالغہ وی سی۔ ایس وار، اپنے احساس دی بجاۓ، اسی اپنی ذات دے پربھاو اوپر زور دینے آں۔ من دی سرکھشا دی شکشا دا اصل مڈھلا وشے ایہ ہے، کیونکہ ساڈے مسلے اتے مشکلاں وغیرہ اک وجہ توں پیدا ہوندے نیں: من دی رجھتا۔ ایس دا مطلب اے کہ اسی ہمیش اپنے ہی وچ رجھے ہوندے آں اتے اپنی "انا" اوپر ہی ساری توجہ قائم رکھنے آں، اتے سانوں بس اپنی ہی فکر اے۔ ایس وچ خود پرستی دی اک پرت اے، اتے نال نال خودغرضی دی وی۔ ایس رویہ نوں، اتے ہور گلاں نوں جو ایہناں نال جڑیاں نیں، بیان کرن دے بوہت سارے طریقے نیں۔
جد اسی اپنے آپ نوں وڈی ہستی قرار دے لینے آں، تے ایہو ہی ساڈے مسلیاں دا منبع بن جاندا اے۔ اسی سوچنے آں کہ "میں بوہت پربھاوت ہاں۔ ایس لئی ایہ وی ضروری اے کہ میرا احساس کیہ اے"۔ جے اسی بس "میں، میں، میں" بارے ہی چنتا وان ہوئیے تے فیر ایس "میں" دی خوشی یا ناخوشی یا اوس دے عدم احساس بارے وی پریشان ہوواں گے۔
اسی اپنے احساس سماجی چوپالاں اوپر کیوں ظاہر کرنے آں؟
بدھ مت ہمیش دو حداں توں ودھ دَشا توں پرہیز کرن دی بات کردا اے، ایہ کہندے ہوۓ کہ گبھے والی راہ اختیار کرنا ہی بہتر اے۔ اک حد ایس "میں" نوں پیش آن والی واپراں نوں ودھا چڑھا کے لینا اے، ایہ سمجھدے ہوۓ کہ ایس دا ساری دنیا وچ ڈھنڈورا پٹنا ضروری اے کیونکہ ہر پرش نوں ایس دی فکر اے۔ دراصل، کسے نوں ایس دی پرواہ نئیں کہ میں اج سویرے ناشتہ وچ کیہ کھادا اے، یا مینوں اوہ پسند وی آیا کہ نہیں۔ پر کسے طراں، اسی فیر وی سمجھنے آں کہ ایہ بوہت ضروری اے۔ فیر لوکی ساڈے لکھے نوں پسند کردے نیں۔ پر اسی کیوں ایس دی پرواہ کرئیے کہ کنے لوکی ایہ جاننا چاہندے نیں کہ میں ناشتے وچ کیہ کھادا اے؟ ایہ کیہ ثابت کردا اے؟ ایس اوپر گوہ کرنا اک دلچسپ گل اے۔
شائد لوکاں دے کول زندگی دے اصل معاملیاں اوپر کوئی گل کرن دی کمی اے اتے اوہ کیول دوجیاں نوں شامل کرنا چاہندے نیں؟ جی ہاں، میں سمجھنا واں کہ شائد اک اکلے ہون دا احساس اے۔ کیونکہ اک طراں اوہ اپنے آپ نوں ہور دور کر دیندا اے کیونکہ لوکاں نال منہ در منہ سمبندھ برقرار رکھن دی بجاۓ تسی کمپیوٹر یا سیل فون راہیں تعلق قائم رکھنا زیادہ سرکھشت تصور کردے او۔
دراصل میں ایہ گوہ کرن دا مشورہ دے رہیا واں کہ اسی کیوں اپنے احساس وچ کسے نوں شامل کرنا ضروری سمجھنے آں؟ اک پاسے، ایہ ایس لئی کہ اسی سمجھنے آں کہ سب نوں چنتا اے اتے اوہناں لئی ایہ جاننا ضروری اے کہ اساں ناشتہ وچ کیہ کھادا اے اتے اوہ سانوں پسند آیا کہ نئیں۔ ایہ بیوقوفاں والی مثال تے ہے، پر فیر وی جے تھوڑے لوکاں نے ساڈی پوسٹ نوں پسند کیتا تے اوس نوں اسی اپنی نموشی سمجھنے آں۔ اسی اوس نوں بوہت وڈی گل بنا دینے آں – "میں"، میرے کم کار، میرے جذبے – اتے اچیچ دوجیاں دی نظر وچ ایہناں دا درجہ کیہ اے۔ اپنے اوپر بھروسہ کرن اتے اپنی زندگی اوپر چلدے رہن دی بجاۓ، انج لگدا اے کہ ساری دنیا اوپر ایس دا اعلان کرنا چاہنے آں، جویں اسی اینی وڈی ہستی آں کہ اوہ سارے کم چھڈ کے ساڈے سنیہے ہی پڑھن وچ لگ جان گے۔ کیا ایس وچ اپنی وڈیائی دا مبالغہ نئیں اے؟ ایس اوپر ظلم ایہ کہ، اسی سرکھشت محسوس نئیں کردے آں، جو کہ من دی شانت حالت نئیں اے۔ اتے اسی مستقل دوجیاں اوپر نظر رکھنے آں، کہ کدرے کوئی گل نظر توں بچ نہ نکلے۔
بہر حال، سانوں جیہڑی دو حد توں ودھ دشا توں بچنا چاہیدا اے اوہ ایہ کہ اسی ہی سب توں پربھاوت ہاں یا ایہ کہ ساڈی کوئی حیثیت ہی نئیں۔ یا تے ہر اک نوں ساڈے احساس دا پتہ ہونا چاہیدا اے، بھاویں اوہناں نوں پرواہ ہووے یا نہ ہووے، یا اسی اپنے احساس توں بالکل غافل ہو جائیے۔
انج دی دشا وی ہو سکدی اے جس وچ سانوں اپنے احساس نوں ظاہر کرنا ضروری ہووے، جویں کسے نال ساڈا میل جول ہووے اتے اسی اوس وچ نراش ہوئیے۔ ایس دشا وچ ایہ بہتر اے کہ ایس دا وکھالا کر دتا جاۓ اتے اسی اوس نوں دل وچ ہی نہ رکھ چھڈئیے، جد ایس دی لوڑ ہووے کہ کسے نوں ساڈے احساس دا پتہ چل جانا چاہیدا اے۔ "تسی جو کہیا اوس توں مینوں دکھ پوہنچیا،" وغیرہ۔ پر ایس نوں اسی اک سنتولن ول نال دس سکنے آں جس وچ مبالغہ شامل نہ ہووے، پر ایس دا انکار وی نہ ہووے۔ یقیناً جے میل جول دی گل ہو رہی ہووے تے ایس وچ دو دھر ہوندے نیں، اتے ایس گل دا برابر دا پربھاو اے (پر ایہ وی کوئی وڈی گل نئیں) کہ دوجے پرش دے کیہ احساس نیں۔
جد اسی من دی سرکھشا دی گل کرنے آں، تے ایس وچ میرا رویہ ہی نہیں بلکہ ہر اوس پرش دا وی اے جو ایس دشا وچ شامل اے۔ دوجے شبداں وچ، میرا وچار ہی اکلا وچار نہیں۔ ٹھیک؟ پریوار دے صلاح مشورے دے بنیادی اصولاں وچ اک ایہ ہے کہ ہر جن نوں ایہ حق حاصل اے کہ گھر دے معاملیاں دا اظہار کرے۔ جے ماں پیو دا آپس وچ جھگڑا چل رہیا ہووے، تے نیانیاں توں پتہ چلدا اے کہ اوس دا اثر اوہناں اوپر کیہ ہو رہیا اے۔ نہیں تے اوہناں نوں پتہ نہیں ہووے گا۔ پریوار وچ کسے اک دی ہی اکھ دھرائی اکلی گوہ لائق نئیں۔
خود پسندی اوپر قابو پان دے طریقے
تے رویہ دی روایتی سرکھشا یا من دی سرکھشا دا اچیچ زور ایس من دی رجھتا نوں قابو کرن اوپر اے جس نوں اسی عام طور تے "خود پسندی" کہنے آں، اتے اپنے آپ وچ ہوراں لئی دل وڈا کرن وچ ہے۔ اساں کجھ طریقیاں دا پہلے ذکر کیتا اے جنہاں نال ایہ کیتا جا سکدا اے، جویں اپنے آپ نوں اک لانبھ تصور کرئیے اتے باقی سب نوں دوجی لانبھ، فیر سوچئیے کہ "کون زیادہ پربھاوت اے؟ میں اک چھڑا پرش یا باقی سارے پرش؟" اتے اساں ٹریفک دی مثال وی استعمال کیتی اے، "کیا میں باقی ساریاں توں زیادہ وڈی ہستی آں جو ٹریفک وچ پھنسے ہوئے نیں، کہ مینوں تے اپنی منزل ول جان دا موقع مل جائے اتے مینوں ہوراں دی کیہ پرواہ؟"
ضروری گل ایہ ہے کہ جد اسی ٹریفک وچ پھنسے ہوراں دی چنتا کرن لگئیے، تے اوہ دراصل حقیقت اوپر قائم اک گل اے۔ حقیقت ایہ ہے کہ ہر کوئی ٹریفک وچ پھنسیا ہویا اے، صرف اسی ہی نئیں۔ ٹھیک؟ تے جدوں اسی اپنے رویہ نوں بہتر بنان دی گل کرئیے، تے اسی حقیقت دی بنیاد اوپر کرنے آں؛ اسی ویکھنے آں کہ حقیقت کیہ اے، اتے اپنے رویہ نوں اوس دے مطابق ڈھال لینے آں۔ میرے اک دوست، اک بودھی گرو، نے کہیا کہ ایس بودھی اکھ دھرائی نوں اک شبد وچ سمیٹیا جا سکدا اے: "حقیقت پسندی"۔
جس طراں بدھ مت نوں کدی کدار پیش کیتا جاندا اے، ایس توں لوکی اکثر ایہ سمجھدے نیں کہ ایہ کیول تصوراتی گیان اتے رسماں دا مجموعہ اے، جویں ایہ اک طراں دا بودھی ڈزنی لینڈ (Disneyland) ہووے۔ پر در حقیقت ایہ بدھ مت دا مرکزی وشے بالکل نہیں اے۔ اوہ گلاں تے ہین، ایس توں انکار نئیں، پر اوہ حقیقت پسندی دے نیڑے ہون دی کوشش دا اک وسیلہ نیں۔ جدوں تسی ایہ طریقے ازماندے او، تے فیر حقیقت اتے غیر حقیقت دا فرق سمجھ وچ آوندا اے، اتے سوچن دی شکتی وی۔
اسی انسانی مخلوق آں، تے کیہڑی شے سانوں حیواناں توں وکھ کردی اے؟ اسی بوہت ساری چیزاں ول اشارہ کر سکنے آں، پر جو خاص گل اے اوہ ایہ کہ سانوں سرت اتے سوچن دی شکتی حاصل اے۔ اسی دونواں نوں استعمال کرنا سکھ سکنے آں۔ اک مثال ایہ ہو سکدی اے کہ جد تہانوں کسے نال ڈاڈھی جنسی سواد لین دی آشا ہووے۔ ایہ پریشان کرن والی وی ہوسکدی اے۔ تے ایس نوں، اپنی سیانپ اتے سوچ دی مدد نال، بدل سکنے آں۔
وڈے ہندوستانی بودھی گرو آریہ دیو نے اپنے چار سو اشلوک والے شاستر وچ لکھیا اے (سنسکرت: کاٹوشتک- شاستر- کاریک) (۴۔۱۱۱):
کوئی وی کسے نوں موہ لائق پا سکدا اے اتے اوہناں دا گرویدہ ہو سکدا اے اتے اوہناں دی سندرتا وچ خوش ہو سکدا اے۔ پر جویں ایہ کتیاں وغیرہ وچ وی عام اے، اوئے مورکھ، توں اپنے والے نال کیوں ایناں چمبڑیا ہویا ایں؟
دوجے لفظاں وچ، جے کوئی کتا یا سور اپنے جنسی ساتھی نوں اینا پیارا لگدا اے، تے ساڈی کشش وچ کیہ خاص گل اے؟ جنسی کشش دی خصوصیت پوری طراں پرش دے من دی پیداوار اے؛ ایہ کشش وستو وچ فطری طور تے نہیں پائی جاندی۔ ۔
نہیں تے اک خنزیر نوں ساڈا سنگی ساتھی بڑا سندر اتے منوہر لگدا اتے سانوں خنزیر دا پارٹنر سندر نظر آوندا۔ سرت دے انوسار، ایہ بالکل ٹھیک اے۔ ساڈے وچار دے نال، سانوں اوہناں خنزیراں دا خیال آوندا اے، اتے گل نوں سمجھن وچ مدد ملدی اے۔ کسے پرش نوں جے اسی منوہر پانے آں تے اوس پرش وچ کوئی خاص گل نئیں۔ مینوں ایہ پرش سندر لگدا اے، اتے ایس پرش نوں کوئی ہور سندر لگدا اے۔ ایہ اک ڈھابے سمان اے: اک پرش بھوجن ویروا وچوں اک شے پسند کردا اے، اتے دوسرا کوئی ہور۔ فیر کیہ ہویا؟ کجھ وی خاص گل نئیں۔
جے تسی ایس طراں دی سوچ نوں بڑھاوا دے سکو، تے ایہ گل بڑی سوادی ہو جاندی اے۔ کیوں ہر اک نوں اوہی گل چنگی لگے جو میں کرنا واں؟ ایس سوچ دے پچھے یقیناً خود پسندی اے: "جس طراں میں کرنا واں، اوہی ٹھیک اے"۔ فیر اسی وگڑ جانے آں جد کوئی ہور اپنے ڈیسک یا کمپیوٹر فولڈر وکھ ول نال جماۓ: "ایہ کنا غلط اے!"۔ ایہ قبول کرنا بہتر اے کہ کسے کم نوں کرن دے کئی طریقے ہو سکدے نیں، بالکل انج ہی جویں جنسی کشش دی مختلف چیزاں ہو سکدیاں نیں۔
جد اسی ایس قسم دے رویہ دی مشق بارے سننے یا پڑھنے آں جس وچ خود پسندی نوں منع اتے دوجے لوکاں دی فکر دی شروعات کرنے آں، تے سانوں ایس نوں ساری دنیا دے لوکاں دی بھلائی لئی کم کرن دی حداں تک نئیں پسارنا چاہیدا۔ بے شک اسی ایس طراں کر سکنے آں جس دی پہلے گل کر رہے ساں، کہ "میں ایس دھرتی اوپر ست ارب پرشاں اتے ان گنت جانوراں تے حشرات وچوں اک ہاں۔ ہر کوئی خوش، ناخوش یا غیر متعیِن حالت وچ اے، لہٰذا میری کوئی خاص پربھاو نہیں اے۔" جد اسی دوجے لوکاں نوں موہرے رکھ کے اپنے جذبیاں نوں پرکھنے آں تے ساڈا من ہمیش سمان "میں ،میں، میں" کرن دی بجاۓ بوہت کھلا ہوندا اے۔ ایہ دھرتی دے ودھدے ہوئے تاپ مان سمان اے، جس وچ تسی ایہ ویکھدے او کہ کیول اک پرش اوپر ایس دا اثر ہون دی بجاۓ سب لوکاں اوپر ایس دا اثر کیہ ہووے گا۔
بہر حال، سانوں فیدہ مند تبدیلی لئی، خود پسندی توں ہوراں نوں پسند کرن ول، حالی اینی دور وی جان دی ضرورت نئیں۔ اسی ایس نوں ہولی ہولی اپنا سکنے آں، اپنے نیڑلے واتا ورن نوں ویکھدے ہوۓ – "ایس معاملے وچ میں اکلا نئیں آں"، یا "ایس پریوار وچ میں اکلا نئیں آں"۔ ایس طراں اسی ہولی ہولی وڈے جتھے بارے چنتا وان ہو سکنے آں۔ ہو سکدا اے اسی حالی دھرتی دے ہر پرش نوں شامل نہ کر سکئیے، پر اسی ایس طراں دے ول نال شروع تے کر سکنے آں، فیس بک دے "مینوں پسند اے" دے سمان مصنوعی پدھر اوپر نئیں بلکہ دوجے لوکاں دے نال حقیقی شخصی میل جول کر کے۔
ہاں ایہ محدود تے ہے، کیونکہ اک سماجی چوپال اوپر اسی کئی گنا زیادہ لوکاں تک پوہنچ سکنے آں بمقابلہ اپنی روزمرہ دی زندگی وچ۔ پر جدوں اک مجازی سماجی چوپال، کسے حقیقی جگتائی سمبندھ دی تھاں لے لیندی اے تے تد ہی مسلہ شروع ہوندا اے۔ تسی کسے دے نال ہووو، پر عملاً اوتھے نہ ہووو، کیونکہ دوجے لوکاں نوں سنیہے گھل رہے ہووو۔ ایہ اک عام گل ہو گئی اے، گھٹ عمر دے لوکاں وچ ہی نئیں بلکہ چھوٹے نیانے وی جو عدم توجہی دی شکایت کردے نیں، کہ اوہناں دے ماں پیو مسلسل سنیہے گھلن وچ مصروف نیں اتے اوہناں نوں توجہ نئیں دے رہے نیں۔
من دی سرکھشا ازمان دے مختلف طریقے
من دی سرکھشا مختلف پدھراں اوپر ازمائی جا سکدی اے۔ ایس وچ کوئی مجرب نسخہ نہیں لگدا؛ بس ایس وچ اپنی عقل دا ورتو کرنا اے کہ جو وی عملی لگے۔ اتے عملی کیہ اے، اوہ ایہ کہ کائنات وچ بس اسی ہی اکلے پرش نئیں آں، اتے جگ وچ ساڈی ذات سب توں پربھاوت نئیں، پر ساڈی حیثیت اینی وی گئی گزری نئیں۔ اسی دنیا دی کثیر ابادی وچوں اک جن ہاں، اتے اسی ایس دا اک انگ ہاں۔۔ اسی لوکاں دے دکھ درد نوں سمجھن لئی اپنی سوچ دا ورتو کر سکنے آں، ایہ سمجھن دی کوشش وچ کہ دوجے لوکاں دی دشا اتے احساس کیہ نیں اتے کس طراں اوہ ایہناں نال نبڑدے نیں۔
ساڈی عقل تے سوچ دو وڈے رچھ نیں جنہاں نوں اسی ورت سکنے آں۔ منطق دی مدد نال اسی اپنی عقل دی سرکھشا کرنے آں، اتے سوچ دی سرکھشا لئی سُجھ بُجھ جیہی چیزاں دا، اپنی سرت توں اک کمپیوٹر سمان نہ بن کے، یا عجیب و غریب قصیاں دا تصور کردے ہوۓ اک طلائی تمغہ جت کے، بلکہ اپنی ہی زندگی دی مشکلاں اتے سمسیاواں اوپر قابو پاندے ہوے۔ اک وڈے پیمانہ اوپر، اسی ایہ ہی کرنے آں تاکہ انج کرن وچ ہوراں دی وی مدد کر سکئیے۔ اجیہی کھلی اکھ دھرائی رکھنا چنگی گل اے، جتھے ہر کسے نوں جو کجھ پیش آ چکیا اے، یا پیش آ رہیا اے، یا ممکنہ طور اوپر بھوشٹ سمے وچ پیش آن والا اے، ایہناں سب دے پچھواڑے وچ سانوں سرت اتے ہوراں نال سرتائی سمبندھ پراپت ہووے۔ ایس وچ سرت اتے سوچ دونواں دا بڑا دخل اے!
اسی ایس نوں اپنی روزمرہ زندگی وچ مختلف طریقیاں نال شامل کر سکنے آں۔ سب توں سوکھی پدھر ایہ ہے کہ "کجھ خاص نئیں" دا احساس رہوے، جو ایہ سمجھنا اے کہ جو کجھ وی ہوندا اے، چنگا یا ماڑا، اوہ کجھ انوکھا نئیں ہوندا۔ سارے اتحاس وچ، گھٹ توں گھٹ پراچین یونان توں اج تک، ہر پرش ایہ کہندا رہیا اے، "ایہ سب توں بھیڑا سمے ہے: نوجوان نسل بالکل وگڑی ہوئی، ناگوار، اتے بد چلن اے۔" جے تسی اک لمے سمے دے ادب اوپر نظر پاؤ، ہر کوئی ایہ ہی کہندا آ رہیا اے پر ایہ پوری طراں سچ نئیں اے۔ جو کجھ وی ہو رہیا اے ایس وچ کوئی اچیچ (انوکھا پن) نئیں، میرے وچ کوئی خاص گل نئیں، اتے نہ میرے احساس وچ اجیہی کوئی گل اے۔ ایہ سب بس لگا جا رہیا اے، ان گنت عوامل اتے سبب دے آپس دے تعامل توں۔ اپنے آپ نال اتے غیراں نال ہمدردی دا جذبہ رکھن دی خاطر، اپنی سرت اتے سوچ دا استعمال کردے ہوۓ، بس اساں ایہناں نال ممکنہ کارآمد طریقہ نال نبڑنا اے۔
خلاصہ
ساڈے وچوں ہر جن ایس زمین اوپر رہن والے ست ارب انساناں وچوں بس اک اے، پر کوئی وی کسے ہور توں اینا انتر نئیں۔ جد اسی اپنے خود پسند رویہ اوپر قابو پان دی کوشش کرنے آں، تے آپوں ہی زیادہ حقیقت پسند ہو جانے آں: اسی ویکھنے آں کہ سب اک دوجے دے شریک نیں، اتے کوئی دوجا ساڈا ویری نئیں۔ ساڈے وچ کجھ اجیہی خاص گل نئیں، ایہ اک سچیائی دا احساس اے جو ساڈی جذباتی صحت اتے دوجیاں نال ساڈے معاملیاں وچ بڑی ترقی لیاوندا اے۔