ساڈے وچ یا ساڈے جذبیاں وچ کجھ وی تے خاص گل نئیں

زندگی دا اک بنیادی اصول ایہ نظر آوندا اے کہ اسی سب خوشی پانا چاہنے آں، پر کدی دکھ نئیں چاہندے۔ ایہ گل سانوں ایہ غور کرن اوپر اکساندی اے کہ اخیر "خوشی کس چڑی دا نام اے، اتے اوہ کیہ اے جس دی اسی آشا کرنے آں؟"

'بودھی اکھ دھرائی دے انوسار، خوشی دی تعریف ایہ ہے  کہ اوہ اک احساس اے جس نوں پا کے اسی کھونا نئیں چاہندے۔ اسی ایس نوں پسند کرنے آں اتے جے جاری رہوے تے شانت رہنے آں۔'

ایہ اک من دا تجربہ اے جو کسے طبعی سرت دے نال ہوندا اے جویں کسے شے یا کسے منکھ  نوں ویکھنا، یا کسے من دی سرت دے نال جویں کسے شے یا کسے منکھ بارے سوچنا۔ انج کجھ نئیں اے کہ اسی جو ویکھ رہے آں، یا جو سوچ رہے آں،  اوس نوں پسند وی کرنے آں ۔ ہاں، ایہ ضرور چنگا لگدا اے کہ ویکھدے یا سوچدے ویلے کس طراں محسوس کرنے آں۔ پر، خوشی  اتے طبعی سواد آون دا احساس دونویں اک نئیں نیں: ایہ اک من دی دَشا اے۔ فیر ایہ وی اک گل نئیں کہ کسے جذبہ دی پریشان کرن والی پکڑ وچ رہ کے اسی کسے شے، جویں چاکلیٹ، اپنی جوانی یا من دی خوشی وغیرہ، دے چنگے گناں دی پسندیدگی وچ حد توں زیادہ شدت رکھئیے، اتے ایس توں بچنا نہ چاہئیے۔

کوئی شے، مثلاً فلم وغیرہ، نوں ویکھ کے سانوں خوشی دا جو احساس ہوندا اے، بھاویں اوس دا درجہ شروع وچ گھٹ ہووے پر جے کجھ منٹاں دے بعد وی ویکھدے رہن نوں جی چاہوے تے ایس توں ایہ ظاہر ہوندا اے کہ اسی شانت آں اتے اپنے احساس نوں چھڈنا نئیں چاہندے۔ شائد اسی ایہ آکھئیے، کہ ایس نوں ویکھدے رہن نوں ہی دل کردا اے۔ جے اسی دکھی ہوندے –دکھی دی تعریف ایہ ہے کہ اوہ اک اجیہا احساس اے جس نال سانوں واہ پوے تے اسی دور ہونا چاہئیے – تے عموماً اسی ایس احساس وچ تبدیلی لئ  بے رخی اختیار کرلینے آں۔ فیر یقیناً، کدی کدار ساڈے رلے ملے احساس وی ہوندے نیں، جنہاں نال نہ تے بے رخی کرن نوں جی چاہندا اے اتے نہ ہی گلمے لاون نوں: اسی بس ڈھلے پے جانے آں۔

کئی وار، جد اسی "خوشی" اتے "عدم خوشی" دے شبداں بارے سوچنے آں، تے ساڈی سوچ  مبالغہ آمیز ہوندی اے – اپنے منہ اوپر اک پساری مسکان یا بالکل غمگینی اتے نراش۔ خوشی اتے ناخوشی نوں اینا ڈرامائی نئیں ہونا چاہیدا، کیونکہ ساڈی زندگی دے ہر پل وچ ساڈا خوشی اتے ناخوشی دے کسے درجہ نال واہ پے سکدا اے، اتے سارے پل ڈرامائی نہیں ہوندے۔

ہر پل، اسی مختلف دَشا اتے  درگھٹنا توں گذرنے آں، جویں ایتھے ساڈا وجود، جو لکھاں سبباں دے گٹھ جوڑ توں پیدا ہوئے نیں۔ اپنے آلے دوالے ہون والے یا اپنے من وچ پیدا ہون والی ان گنت واپراں توں اسی جانکاری کڈنے آں، اتے ایہناں  توں گذردے وقت مختلف پدھر اوپر خوشی یا ناخوشی دے احساس نال دوچار ہونے آں۔ ایس حقیقت دا بیان اسی اپنے من دی حالت دی بنیاد اوپر کرنے آں –چنگا موڈ یا برا موڈ۔

زندگی دی نوعیت ہی انج دی اے کہ اوہ  ہمیش اوپر تھلے ہوندی رہندی اے۔ ہے نا؟ جس موڈ وچ اسی ہونے آں اوہ ایس نال میل نئیں رکھدا کہ ساڈی جانکاری کیہ اے، ساڈے آلے دوالے کیہ ہو رہیا اے، اتے اسی آپوں کیہ کر رہے ہونے آں۔ مثلاً اسی کسے انج دے کم وچ مصروف آں جو سانوں پسند اے، پر جے ساڈا موڈ خراب اے تے اسی خوش نئیں ہوندے اتے ایس دا سواد نئیں لے رہے ہوندے۔ یا جے اسی کجھ انج دا کم کر رہے آں جو کجھ دلچسپ نئیں اے، جویں سخت جسمانی کسرت، پر جے موڈ  ٹھیک اے تے اوس نوں جاری رکھنے آں۔ ایہ بڑی مزے دی گل اے کہ جو کجھ اسی کر رہے  ہونے آں، ساڈا موڈ ہمیشہ اوس نال میل نئیں کھاندا۔

ہر پل جو ساڈے اوپر بیتدا اے، اسی ہر وار اک مختلف احساس توں گذرنے آں۔ اسی ایہو جئے احساس دی ہی گل کر رہے آں۔ اخیر اوہ ہے کیہ شے؟ مختصراً احساس ایہ ہے کہ اسی کسے شے دی کیہ قدر کرنے آں۔ سانوں ون سونّے احساس  ہو سکدے نیں، اتے ساڈا موڈ ایہناں وچوں  کسے اک احساس اوپر مبنی ہوندا اے۔ عام دَشا وچ، سانوں اپنی زندگی دے بدلدے ہوۓ اونچ نیچ اوپر کوئی اختیار نہیں ہوندا۔ جے اسی چنگا محسوس کرن لئی کسے قسم دی دوا وی لینے آں، فیر وی اک لمے چِر وچ اونچ نیچ تے آ ہی جاندی اے۔ ہے نا؟ تے جو گل ساڈے کم آسکدی اے اوہ ایہی اے کہ ساڈا سبھاو درست ہووے۔

ہن، جد اسی اپنے رویہ دی سرکھشا کرن دی گل کر رہے آں تے ایس دے دو پرت نیں۔ اک تے ایہ ہے کہ  اسی تخریبی وچار توں دور رہن دی کوشش کرئیے۔  "تخریبی" شبد ہو سکدا اے کہ بوہت سخت ہووے، تے اسی اک دوجے شبد دا استعمال کر سکنے آں یعنی"غیر کار آمد"۔ پر ایہ احساس اک طراں ساڈے اپنے لئی ہانی کارک  اے، کیونکہ ایہ سانوں ہور وی بھیڑا محسوس کراندا اے۔ دوجی پرت ایہ ہے کہ اسی اپنے آپ وچ اک کارآمد اکھ دھرائی پیدا کرن دی تربیت کرئیے۔

ایتھے غور کرن دی اک گل ایہ ہے کہ  اسی ایس دی گل نئیں کر رہے آں جس نوں عموماً لوکی "مثبت وچار دی شکتی"  (Power of Positive Thinking)کہندے نیں، جس دا مطلب ہے کہ بوہت زیادہ رجائیت پسند ہونا: "ہر گل بوہت خوب، بہترین ، اتے ودیہ اے!" ایس رویہ توں مدد تے ملدی اے پر ایس وچ تھوڑا بھولپن وی اے۔ اپنے سبھاو نال نبڑن دا اک تگڑا طریقہ ایہ ہے کہ اسی کجھ ہور ڈوہنگی سوچ کولوں کم لئیے۔

پہلے انج کرنے آں کہ ساڈے احساس بارے ساڈی اکھ دھرائی کیہ اے، ایس اوپر توجہ دینے آں، یعنی اپنی خوشگواری یا ناخوشگواری دی پدھر بارے اسی کیہ سوچنے آں۔ ایس اوپر اسی اک مسلہ دے پچھواڑے وچ ویکھاں گے جو اکثر لوکاں نوں پیش آوندا اے – اپنے احساس دی اہمییت اوپر مبالغہ آرائی۔

اسی اپنے آپ نوں وڈی ہستی سمجھنے آں – "میں" – اتے ایہ کہ میرے احساس وڈی، بوہت وڈی، شےنیں۔ اسی ہر شے نوں دوہرے ول وچ لینے آں۔ مثلاً، "میں" اک پاسے اتے میرا غم دوجے پاسے۔ اسی اپنے غم توں ڈرنے آں اتے اپنے آپ نوں ایس توں محفوظ رکھن اتے ایس توں جان چھڈان دی پوری پوری کوشش کرنے آں۔ انج دا رویہ سانوں کیہ محسوس کراندا اے۔ گل ہور خراب ہو جاندی اے۔ ہے نا؟

اک پل لئی سوچو: جے تسی خراب موڈ وچ او  اتے نراش او تے تہاڈا رویہ کس طراں دا ہوندا اے؟ میرا مطلب ایہ نئیں کہ جد تسی ہنجو وگا رہے ہووو اتے نراش ہووو، بلکہ  اوہ سمے جد تسی بیٹھے اپنا کم کر رہے ہو یا ٹی وی ویکھ رہے ہو وغیرہ، اتے کہہ رہے ہو "اف، ڈاڈھا مندا حال اے"۔ کیا اسی سوچنے آں کہ اسی ایتھے بیٹھے آں اتے اک وڈا کالا بدل ساڈے اوپر چھا گیا اے تے کسے پناہ گاہ وچ چھپ جائیے: "مینوں ایہ نئیں چاہیدا"۔ کیا تہانوں ایس گل دا تجربہ ہے؟ اکثر انج لگدا اے کہ خراب موڈ بس آ جاندا اے اتے اسی انج کدی نئیں چاہندے۔ جنا زیادہ اسی ایس بارے سوچنے آں کہ اوہ کنا برا اے، اوہ اونا ہی بدتر ہوندا چلا جاندا اے۔ ایتھے مسلہ ایہ ہے کہ جو کجھ وی ہو رہیا ہوندا اے، اسی اوس نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں اتے ایس وچوں دو گلاں نکلدیاں نیں – اک پاسے "میں" اتے دوجے پاسے میرا خراب موڈ۔

خوشی بارے کیہ خیال اے؟ ایس نوں پراپت کرن بارے اسی دو طراں  سوچنے آں، اک پاسے "میں" اتے دوجے پاسے "خوشی" – اتے فیر اسی ایس نوں کھو دین توں خوف کھانے آں، اتے ایس نوں چمبڑے رہنا چاہنے آں اتے کوشش کرنے آں کہ ایس نوں جوڑ رکھئیے۔ اک سرکھشا دی غیر حاضری دا احساس ہوندا اے کیونکہ اسی ڈر جانے آں کہ ایہ گذر جائے گی، اسی ایس نوں کھو دیاں گے؛ اسی چنگا محسوس کرنا چھڈ دینے آں۔ سکھ دا ساہ لینا اتے خوشی دے مزے لینا بوہت مشکل ہوندا اے، تحفظ نہ ہون دا احساس ایس نوں تباہ کر دیندا اے۔ ہے نا؟ نالے ہور، بوہت سارے ولیویں وی ہو سکدے نیں، جویں "میں خوشی دا ادھیکار نئیں رکھدا" وغیرہ۔

جے تسی ایس دے متعلق سوچنا شروع کرو، تے مزے دی گل ایہ ہے کہ اسی اکثر اک حیوان وانگوں ہونے آں۔ ذرا ویکھو کہ اک کتا کس طراں کھاندا اے، لگدا اے کہ جو کھا رہیا اے ایس دا خوب مزہ لے رہیا اے، پر اوہ آلے دوالے نظراں وی دوڑاندا اے، تھوڑی کھچاوٹ کہ کوئی کھوہ نہ لوے۔ کیا تسی کدی انج محسوس کردے او؟ اسی خوش تے آں پر خوفزدہ وی آں کہ کوئی آ جائے گا، تاڑ لے گا، اتے ساڈی خوشی کھوہ لے گا۔۔ کڈی عجیب جیہی گل اے۔

فیر اک ٹردا پھردا احساس اے، دوہرا نقطہ نظر کہ  "میں" اتے میرا ٹردا پھردا احساس۔ اسی غیر متعین احساس نوں گھٹ کر کے بالکل غائب کر دینے آں، جویں کوئی احساس ہی نئیں۔ انج اکثر ہوندا اے، کہ اسی کجھ محسوس ہی نئیں کردے۔ جویں اسی زندہ ہی نہ ہوئیے۔ ایہ احساس حقیقت وچ سانوں تھوڑا نراش کر دیندا اے۔ سانوں ایس احساس دا نہ ہونا پسند نئیں آوندا۔

خوش، ناخوش، اتے غیر متعین احساس دے ہر ممکن حال وچ جد اسی گل نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں اتے ایس نوں اک وڈی شے بنا دینے آں تے اوہ سانوں ہور زیادہ نراش کر دیندا اے۔ اپنے احساس بارے ساڈا رویہ ساڈے تجربیاں اوپر بڑا فیصلہ کن ہوندا  اے۔ خوشی، نراش، اتے غیر متعین احساس نوں اسی کجھ زیادہ ہی پربھاو دینے آں، اتے عموماً ایس نوں اپنے آپ توں وکھ  سمجھن  آں۔

ذرا سوچو کہ تہاڈے سامنے تن طراں  دے کھانے رکھے ہون۔ اک بوہت بے مزہ، اک بڑا سوادی، اتے اک روکھا پھیکا؛ ایہ خوشی، نراش، اتے غیر متعین احساس سمان نیں۔ جد سانوں ایہناں دا احساس ہوندا اے تے جویں اسی ایہناں نوں اپنے اندر لینے آں، اسی ایہناں نوں جویں کہ "کھانے" آں۔ اک معنے وچ، ایہ انج اے کہ اسی کھانا نہ چاہئیے، پر انج کر نہ سکئیے، احساس دے معاملہ وچ "میری آشا اے کہ مینوں کوئی احساس ہی نہ ہووے"۔ پر فیر ساڈے اندر زندہ ہون دا احساس ہی نہ ہووے گا، اتے اوہ تسلی بخش نئیں اے۔ اسی پرکھ سکنے آں کہ آیا ساڈے وچ دوہرا خیال یعنی ایتھے "میں" اتے میرا موڈ، میرا احساس اودھر،  کیا ساڈے توں وکھ نیں۔

اپنے رویہ دی تربیت کردے وقت سب توں پہلے سانوں ایہ سوچنا چاہیدا اے کہ "کجھ وی اُچیچ" نئیں اے۔ ایہ کوئی وڈی گل نہ لگے، پر ایہ بوہت ڈونگی گل - "جو وی میں محسوس کر رہیا واں اوہ کجھ وڈی گل نئیں" – زندگی وچ اونچ نیچ تے ہوندی ہی اے، کدی اسی چنگے موڈ وچ ہونے آں اتے کدی خراب موڈ وچ، اتے کدی اِنج اُنج کجھ نئیں ہوندا۔ ایس وچ حیرانگی دی کوئی گل نئیں، اتے ساڈے وچ وی کوئی غیر معمولی گل نئیں کہ ساڈے اندر اک طراں دے ہی احساس ہون اتے دوجے نئیں۔ اصل حقیقت ایہ ہے کہ جویں دے وی احساس ہون زندگی گذر ہی  جاندی اے۔

جے تہانوں اپنے نیانیاں دا خیال رکھنا اے، مثال دے طور تے، ایس نال کوئی غرض نئیں کہ تسی چنگے موڈ وچ او یا برے، بس تساں ایہ کم کرنا ہی اے۔ جے تسی کار چلاندے ہوئے نوکری اوپر جا رہے او، تے ایس نال غرض نئیں کہ تہاڈا موڈ چنگا یا برا اے۔ جنا زیادہ اسی اپنے آپ اوپر اتے اپنے احساس اوپر زور دیاں گے، اونا ہی اسی نراش ہوواں گے۔ ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی محسوس کرنا ہی بند کر دئیے، ایہ نکتہ تے ہے ہی نئیں۔ سانوں واقف ہونا چاہیدا اے کہ اسی کیہ احساس رکھنے آں، پر ایس نوں وڈا مسلہ نہ بنائیے۔

کجھ لوکی نراش ہون توں گھبراندے نظر آوندے نیں، کیونکہ اوہ سمجھدے نیں ایہ اوہناں اوپر پوری طراں چھا جائے گی۔ جویں جد کوئی مر جاندا اے، یا کوئی درگھٹنا پیش آ جاندی اے، تد تسی ایس نراش دے احساس توں اپنے آپ نوں پرے رکھنا چاہندے او کیونکہ اوہ بوہت وڈی گل ہو جاۓ گی۔ شائد ایہ جان بُجھ کے نہ ہووے، پر اجیہے احساس توں دوری، شعوری ہونا ضروری نئیں۔ اسی ایس نوں رد کردے نظر آونے آں ، جویں ایہ کوئی خارجی عنصر اے اتے اندر آنا چاہندا اے۔ دوجے پاسے، کجھ اجیہے لوکی وی نیں جو ایہ سمجھدے نیں کہ اوہ خوشی دا ادھیکار ہی نئیں رکھدے۔ سب کجھ ٹھیک ٹھاک جا رہیا ہووے تاں وی اوہ سمجھدے نیں کہ اوہناں نوں خوش نئیں ہونا چاہیدا کیونکہ اوہ آپوں بھلے انسان نئیں ہن۔ فیر کجھ اجیہے لوکی وی نیں جو اپنے آپ نوں ان پکھ نئیں رکھ سکدے، اوہناں نوں ہر ویلے منو رنجن،  جویں ہمیش سنگیت سننا چاہیدا اے۔ اوہ سمجھدے نیں کہ  ایہ من دی موج اوہناں نوں خوش رکھدی اے اتے چُپ دا غیر متعین احساس اوہناں نوں خوفزدہ کر دیندا اے۔ اک معنے وچ اسی اکثر احساس توں خوفزدہ رہنے آں۔ کیوں؟ کیول ایس لئی کہ اسی اوس نوں بوہت وڈا بنا دینے آں اتے اوہناں دے پربھاؤ وچ مبالغہ کرنے آں۔ پر احساس تے کیول زندگی دا مکمل طور اوپرعمومی حصہ نیں؛ اتے فطری طور اوپر ہر پل سانوں پیش آوندے نیں۔۔ ایہی گل اے جو سانوں ویڈیو کیمرہ توں انتر بناندی اے، بس کوئی ہور خاص گل نئیں۔ ایہ سننا سادہ لگدا اے، پر ایہ اینا سادہ وی نئیں۔

سانوں بس اک ہلکا پھلکا توازن چاہیدا اے۔ ایہ ضرور اے کہ خوش رہنا سانوں بھلا لگدا اے، پر ایس دے نال ایہ وی احساس ہوندا رہندا اے کہ جو خوشی ہن حاصل اے ایس نوں اسی گنوا نہ دئیے، اتے اسی ایس نوں چمبڑے رہنا چاہنے آں اتے ہمیش غیر محفوظ خیال کرنے آں۔ اپنے ذاتی تجربہ توں اسی جاننے  آں کہ جو خوشی سانوں ہن حاصل اے اوہ ضرور کدی وچھڑ جاۓ گی۔ اوہ قائم نئیں رہندی کیوںکہ زندگی دا روپ ہی انج  دا اے کہ ایس وچ اونچ نیچ آوندی رہندی اے۔ جے اسی ایہ جاننے آں تے ایس وچ پریشان ہون والی کوئی گل ہی نئیں اے۔ ایہ نکتہ سانوں ازاد کر دیندا اے کہ خوشی توں اوس ویلے  تک مزہ لئیے جد تک اوہ قائم اے۔

ایس نوں سمجھن لئی کدی کدار میں اک سندر اُدھارن دینا واں۔ ذرا سوچو کہ اک سندر جنگلی چڑی ساڈی کھڑکی اوپر آوندی اے اتے کجھ دیر اوتھے  ٹھہردی اے۔ ہن ایہ ساڈے اوپر نربر اے کہ اسی اوس دی سندرتا توں مزہ لئیے، ایہ جاندے ہوۓ وی کہ اوہ اک جنگلی چڑی اے اتے کجھ دیر بعد اڈ جائے گی۔ جے اسی ایس نوں پھڑن اتے اک پنجرہ وچ بند کرن دی کوشش کراں  گے تے اوہ چڑی بڑی نراش ہوجاۓ گی۔ اوس نوں پھڑن دے دوران، چڑی گھبرا جائے گی، اڈ جان دی کوشش کرے گی، اتے کدی واپس نئیں آۓ گی۔ پر جے اسی شانت رہئیے، اتے جد تک اوہ  پرندہ اوتھے ہے اوس دی خوبصورتی دا مزہ لئیے، تے نہ کوئی خوفزدہ ہووے گا اتے نہ ہی نراش، اتے شائد اوہ فیر وی کدی واپس آۓ۔

خوشی وی بس انج ہی اے۔ ہے نا؟ ایہی اوہناں لوکاں دے نال وی اے جنہاں نوں اسی پسند کرنے آں۔ جد اوہ سانوں ملن لئی آوندے نیں تے اوہناں دے کوٹ لاہن توں پہلاں ہی جی چاہندا اے کہ اوہناں نوں آکھئیے "پلیز تسی زیادہ سمے لئ کیوں نئیں ٹھہردے؟" یا "تسی فیر کدوں آؤ گے؟" ایس قسم دی گلاں نال اسی اپنی خوشی برباد کر لینے آں۔

کجھ خاص نئیں۔ کجھ وی خاص گل نئیں۔ اک چڑی ساڈی کھڑکی اوپر آوندی اے؛ اک دوست سانوں ملن آوندا اے؛ اک دوست دا فون آوندا اے – کجھ وی اُچیچ نئیں۔ سواد لوو، جد تک اوہ ہے، کیونکہ اوہ کدی وی ختم ہو جائے گی۔ تے کیہ ہویا، تسی کیہ توقع کردے او؟ جی ہاں، اسی خوش رہنا چاہنے آں۔ جد اسی غمگین ہونے آں، تے ایس نوں وی انج ہی قبول کرو جویں ہن کردے او۔ ایس وچ کوئی اچنبھے والی گل نئیں اے۔ اوہ نراشا وی بیت جائے گی۔ جے تسی ایس نوں پرے دھکا دین دی کوشش کردے او، تے گل ہور وگڑ جاندی اے۔

تے اسی اپنے احساس دی پرکھ پرچول کرئیے اتے جانچئیے کہ سانوں کس گل دا خوف اے۔ کیا میں نراش ہون دے احساس توں ڈرنا واں؟ کیا میں خوش ہون توں ڈرنا واں  کہ میں ایس دا ادھیکار نئیں رکھدا؟ کیا میں غیر متعین احساس توں ڈرنا واں کہ فیر کجھ وی نئیں؟ سانوں کس گل دا خوف اے؟

میں احساس دی تربیت لئی اک طریقہ شروع کیتا اے، اتے ایہ اک مشق اے جو لوکاں نوں اپنے احساس دے ڈر اوپر قابو پان وچ مدد کردی اے۔ ایہ بوہت سادہ جیہی مشق اے؛ تسی اپنے ہتھ نوں گدگدی کرو، فیر ایس وچ چونڈی وڈو، اتے فیر انج ہی پھڑ کے رکھو۔ اک حرکت تے ٹھیک لگے گی، دوجی اینی ٹھیک نئیں، اتے اخیرلی غیر متعین۔ پر ایہناں وچوں  کوئی حرکت وی بوہت خاص نئیں، کیوں ہے جے؟ ایہ کیول احساس نیں۔ تاں کیہ؟ ایس طراں دا رویہ سانوں گلمے لانا چاہیدا اے۔ میں چنگے موڈ وچ نہیں آں – تے کیہ ہویا؟ ایس وچ کوئی خاص گل نئیں۔ اسی قبول کرنے آں کہ ساڈا موڈ خراب اے اتے جے ایس نوں بہتر کرن لئی اسی کجھ کر سکنے آں تے کیوں نئیں؟ اتے جے انج نئیں اے، تےانج ہی قبول کرلو۔ در اصل، تہانوں ایہ وی کرن دی لوڑ نئیں اے، بلکہ جو کجھ تسی کردے رہے او، بس اوس نوں جاری رکھو۔ جے اسی واقعی ایس احساس نوں بدلنا چاہنے آں جس وچ اوہ سانوں ملدا اے تے سانوں اپنے رویہ نوں بدلن دے دوجے طریقے لبھنے پین گے۔

ایہ "کوئی خاص گل نئیں" پہلی پدھر اے۔ میں کس طراں محسوس کرنا واں، ایس وچ کوئی خاص گل نئیں۔ "میں" اپنے احساس توں وکھ  نہیں آں، اتے سانوں سرکھشا دین دی لوڑ اے۔ اونچ نیچ تے ہوندی رہندی اے، زندگی انج ہی رواں اے۔

"احساس وچ کوئی خاص گل نئیں" نال جُڑیا ہویا ایہ امر اے کہ "میرے متعلق کوئی خاص گل نئیں اتے نہ ایہ کہ ہن میں کیہ محسوس کرنا واں"۔ ایہ امر اوہ  وشے ہے جس نوں اسی بدھ مت وچ "من دی خوشی" کہنے آں۔ اسی ہر گل نوں من نوں خوش کرن دی اصطلاح وچ محسوس کرنے آں۔ ایس دا مطلب کیہ اے؟ ایس دا مطلب اے کہ سب گلاں وچ سانوں بس اپنی ہی چنتا اے۔ ساڈی توجہ بس اپنے آپ اوپر مرکوز اے اتے ایہ کہ اسی ایس ویلے کس طراں محسوس کرنے آں، اتے باقی شیواں توں غافل ہو جانے آں " میں ایس توں کیہ لینا کہ دوجے کیہ سوچدے نیں۔ میں تے خوش نئیں آں"۔

تے بہر حال، گر دی گل ایہ سوچنا اے کہ نہ ساڈے وچ کجھ زیادہ خاص گل اے اتے نہ ساڈے احساس وچ۔ جنا زیادہ ساڈا من "انا" نوں چمبڑے رہن وچ تنگ نظر ہووے گا، اونا ہی اسی ناخوش ہوندے جاواں گے۔ ایہ انج ہی اے جویں کوئی پٹھا کھچیا ہووے اتے تناؤ رکھدا ہووے۔ ساڈا من انج ہی اے کہ – "میں، میں، میں" – پر جے اسی ایس دھرتی اوپر رہن والے ست ارب انساناں اتے ان گنت جانوراں بارے سوچئیے، تے ایس دا کوئی پربھاؤ نئیں کہ ساڈے احساس کیہ نیں۔ ہر کوئی کجھ نہ کجھ تے احساس رکھدا اے۔ کجھ خوش نیں، کجھ نراش، اتے کجھ غیر متعین (شائد نیندر وچ ہون)، اتے ہر جن دے احساس وچ ہر ویلے بدلاؤ آوندا رہندا اے۔ ایس طراں سوچدے ہوۓ، میری انا دی اتے میرے ہن دے احساس دا کیہ پربھاؤ اے؟

جد تسی کسے بُری ٹریفک بھیڑ وچ پھنس جاندے او، تے کیا تسی سوچدے او کہ ہر کوئی دوجا پرش ڈاڈھا خوش سمے بتا رہیا ہووے گا؟ جنا زیادہ اسی سوچئیے کہ - " میں، میں، میں –میں ایتھے پھنس گیا واں اتے نکل نئیں سکدا، کنی پریشان کرن والی گل اے!" اونا ہی زیادہ اسی  پریشان ہو جانے آں۔ ہے نا؟ جے دوجے ٹریفک وچ پھنسے ہوۓ لوکاں بارے سوچئیے تے آپوں ہی ساڈا من کھلا اتے ہولا محسوس کرے گا۔

مینوں یاد پیا آوندا اے کہ جد اج اسی ایتھے آ رہے ساں، ٹریفک بالکل اگے نئیں ٹر رہی سی، اتے دوجی گڈیاں پاسے والی سڑک توں ساڈی سڑک وچ داخل ہونا چاہ رہیاں سان۔ ایہ گڈیاں چاہندیاں سان کہ ساڈی پتی توں نکل کے سامنے توں آن والی دِشا دی سڑک، جو بالکل رکی ہوئی سی، وچ داخل ہون اتے اوتھوں ساڈی دِشا دی ساری لین پار کر کے  کسے طراں  اگے نکل جاون۔ یقیناً، لوکاں نے اوہناں نوں آون نئیں دتا، اتے تسی سوچدے ہووو گے، " میریا ربّا، اوہ کویں اگے نکل سکن گے؟" اوہ انچ انچ کر کے اگے ودھ کے اپنی کار دی اگلی نوک گھسان دی کوشش کر رہے سان، اتے سارا نظارہ بڑا سوادی ہوندا جا رہیا سی ۔ فیر ساڈے توں اگے والا منکھ، جو اگے ودھ سکدا سی پر دھیان کرن بغیر سیل فون اوپر گلاں کری جا رہیا سی، اوہ اگاں نئیں ٹر رہیا سی اتے پچھے دی گڈی والے وگڑ رہے سان ۔

جد ایہ سب کجھ  ہو رہیا سی، فیر یکاک تساں انج  سوچنا بند کر دتا: "وچارہ میں، میں ایتھے ٹریفک وچ پھنس گیا واں۔" ایہ اک پورا ڈرامہ بن گیا سی جس نوں تسی ویکھ رہے سو۔ حیران ہو کے کہ "کویں ایہ نکل سکن گے؟ کویں ایہ اپنا راہ بنا سکن گے؟" تسی صرف اپنے بارے وچ ہی نئیں سوچ رہے او۔ تساں  اپنا رویہ ہی بدل دتا اے۔ تسی اپنی "انا" دا کوئی وڈا مسلہ نئیں بنا رہے او۔ اتے جد اسی اپنی "انا" نوں اک وڈا مسلہ بنانا بند کر دینے آں – "میں بڑی شے واں۔ میں ایس ٹریفک وچ اک پاٹے خان واں" – تد اوس  دَشا نوں سمجھن دا سارا ول بدل جاندا اے۔ ایس اوپر غور کرو۔

اک مہان تبتی استاد، کونو لاما، نے اک مشق تجویز کیتی جو بوہت کارآمد اے۔ اوس نے کہیا ذرا سوچو کہ تسی اک پاسے او اتے باقی سارے دوجے پاسے، اتے اک وکھرے تماش بین سمان اوہناں اوپر نظر پاؤ۔ "میں" ایس تصویر دی اک لانبھ نراش ہاں، اتے دوجی لانبھ باقی سارے وی۔ یا تسی ٹریفک وچ پھنسے ہوۓ او، اتے ایسی طراں سارے دوجے وی۔ ہن، اک انجانے تماش بین دی نظر وچ، کون زیادہ پربھاوت اے؟ اک جن "میں"، جو دھکا دے کے سب توں اگے نکلن دی کوشش وچ لگا اے، یا اوہ سارے لوکی جو ٹریفک وچ پھنس گئے نیں۔ ذرا غور کرو۔

یقیناً، اک وڈا مجمع اک اکلے جن دے مقابلہ وچ زیادہ پربھاوت اے۔ ٹھیک؟ ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی کجھ حیثیت نئیں رکھدے۔ در اصل، جے سانوں سب دی پرواہ ہووے اتے اوہناں دی چنتا ہووے، تے اسی آپوں وی اوہناں "سب" وچ شامل آں۔ گل صرف اینی اے کہ اسی دوجے فرد توں کجھ زیادہ پربھاوت نئیں آں، اچیچ اپنے احساس دے معاملہ وچ۔

تے من دی رضا ہی مسلہ اے، ایہ مستقل "میں، میں، میں ۔ میں ہی وڈی شے آں۔" اسی جد ناخوش ہونے آں، ایہ سوچ کے کہ ایہ بدل ساڈے اوپر چھایا ہویا اے اتے اک "میں" ہے جو ایس توں الگ اے، تے ایہ "میں" دی من دی وڈیائی اے۔ اتے جد اسی خوش ہونے آں، تے ایہ وی "میں، میں، میں" ہی ہوندا اے۔ اسی نئیں چاہندے کہ کوئی وڈا کتا آۓ اتے ساڈی ہڈی لے جاۓ۔ فیر کجھ  وار سانوں خیال آوندا اے، "میں، میں، میں ۔ مینوں کجھ محسوس نئیں ہوندا۔ مینوں کجھ وی خوش نئیں کردا۔ مینوں خوش کیتا جانا چاہیدا اے۔"

ایہ اپنے اوپر توجہ، "میں" اتے اپنے احساس اوپر توجہ دین دا محدود ول، ہی مسلہ اے۔ سانوں ایس اکھ دھرائی نوں بدلن دی لوڑ اے، ہر اک بارے نہ صرف سوچنا بلکہ اوس دی رغبت وی رکھنی چاہیدی اے: "کاش سارے ہی ایس ٹریفک توں نکل جاون۔" جے اسی غور کرئیے ، کیول اسی ہی کس طراں ایس ٹریفک توں نکل سکنے آں؟ ٹریفک نوں ختم کرنا اے تے ایس وچ سب نوں شامل کرنا ہووے گا۔ جے تہاڈی چنتا دے کھلے دائرہ وچ سارے ہی پرش شامل ہون تے اسی اپنے آپ نوں بوہت شانت محسوس کراں گے، اسی ٹریفک وچ پھنس کے اینے گھبراۓ ہوۓ اتے پریشان نئیں ہونواں گے۔ اتے جد اخیر ٹریفک توں نکل آواں گے، تے کیول ایہ نہ سوچئے کہ "واہ، کمال اے میں باہر نکل آیا!" بلکہ ایہ سوچئے "چنگا  ہویا کہ ہر کوئی جتھے جانا چاہندا سی اوہ اوتھے  پوہنچ گیا ۔" فیر اسی ایس خوشی نال چمبڑے نئیں رہواں گے جس وچ ایہ خیال ہووے کہ کوئی ہور ہڈی لے جائے گا۔

ایہ اوہ شے اے جس نوں اسی بنیادی طور اوپر درد مندی کہنے آں، جس دا مطلب اے دوجیاں دے درد نوں سمجھنا، اوس نوں ایس طراں سمجھنا جویں کہ اوہ ساڈا اپنا ہووے، فیر ایس تکلیف نوں دور کرن دی پوری ذمہ واری چک لینا – بھاویں  اوہ اینی پربھاوت نہ ہووے۔ ایس وچ پریشان ہون دی کوئی گل نئیں، کہ ساری دنیا وچ کنا ات واد ہو رہیا اے۔ ایہ فطری اے اتے ہمیش ہوندا رہندا اے، پر فیر وی، ایہ بہتر اے کہ ہر کوئی خوش ہووے، ہے نا؟

جد تسی رضاکارانہ طور تے کسے قسم دی ذمہ واری لیندے او، ایہ سوچدے ہوۓ کہ " میں سب دے بارے فکرمند ہاں اتے چاہنا واں کہ ہر کوئی مصیبتاں توں مکتی پاوے " تے اسی اک وڈی ہمت اتے اپنی ذات اوپر بھروسہ دا احساس پانے آں۔ ایہ اوہی کجھ اے جس دے بارے وچ تقدس مآب دلائی لاما اکثر فرماندے نیں۔ جے اسی اپنے ہی بارے وچ سوچئیے، تے ایہ ساڈی بڑی کمزوری اے۔ پر خود اپنے طور اوپر دوسریاں بارے سوچ اتے اوہناں دے دکھ درد دی فکر وچ رہن لئ  بڑی ہمت چاہیدی اے۔ ایہ کمزوری دی کوئی علامت نئیں، بلکہ اک شکتی دی علامت اے جو اک غیر معمولی خود اعتمادی ول لے جاندی اے۔ ایہ سوچن دا مثبت ول آپ ہی خوشی نال ملاوندا اے۔ ایہ پورا انج نئیں  کہ "اوہ وچارہ میں، میں تے ٹریفک وچ پھنسیا ہویا واں۔" ایس دی بجاۓ، اسی ہر اوس پرش بارے سوچنے آں جو ٹریفک وچ پھنسیا ہویا اے اتے چاہنے آں کہ اوہ ایس توں ازاد ہووے۔ ہر ٹریفک وچ پھنسے پرش دے بارے وچ فکر کرنا بڑی ہمت دا کم اے، جو سانوں وی اپنے آپ بارے  وڈا مثبت احساس عطا کردا اے۔ اسی کمزور نئیں آں، یا ٹریفک دے دباؤ وچ نئیں آں؛ بلکہ اسی شکتی مان آں۔

جے اسی ٹریفک وچ پھنسے ہوۓ دوجے لوکاں دی فکر کر رہے آں اتے کیول اپنی ہی نئیں، تے ایہ فکر بالواسطہ دوجیاں دی مدد کردی اے۔ مثلاً، اسی ہیکڑ باز ہوواں گے اتے نہ شیخی باز (جو اکا ہی بے معنی اے کیونکہ کوئی نکل ہی نئیں رہیا)۔ جد لانبھ والی سڑک توں کوئی کار ہولی ہولی ساڈا راہ کٹ کے اگے نکلن دی کوشش کردی اے تے اسی اپنی کار دا شیشہ کھول کے پھکڑ نئیں تولدے۔ تد اسی دونویں شانت ہونے آں۔ اسی بوہت زیادہ اثر نئیں پا سکدے۔

ایہ اک سادہ مثال اے کہ اسی اپنا رویہ کس طراں تبدیل کر سکنے آں، زندگی دی فطری اونچ نیچ نال نبڑن لئی طور طریقہ بدل کے۔ بس ایس دی مشق چاہیدی اے، اتے تھوڑی جئی ہمت، ایس احساس اوپر غالب آون لئی کہ اسی اتے ساڈے احساس بوہت پربھاوت  نیں، اتے ہر دَشا دا ودیہ نتیجہ کڈن لئی۔

جے اسی ٹریفک وچ پھنس جائیے اتے کوئی ساڈا رستہ کٹ دے، تے ہو سکدا اے کہ اسی غیر اختیاری طور تے غصہ وچ آ جائیے۔ اک دوجا طریقہ ساڈے رویہ نوں بدلن دا ایہ سوچنا اے کہ ایس دشا دے موہرے آون دے سبب کیہ نیں، جویں شائد ایس ڈرائیور دا بچہ بمار اے اتے اوہ دوا خانہ پوہنچن دی کوشش کر رہیا ہووے۔ ایس طراں سانوں شانت  ہون وچ بڑی مدد مل سکدی اے۔

پر گل ایہ ہے  کہ غصہ دی ایہ شروع دی لہراں ہمیش جاری رہندیاں نیں۔ دراصل غصہ دے رجحان اتے عادتاں اوپر قابو پان دا اک لما درجہ بہ درجہ عمل اے۔ اپنا رویہ بدلنا، جویں ایس مثال وچ اے، ایہ سوچنا کہ جو شخص چھیتی پیا کردا اے اوس دی حرکت دا کوئی معقول سبب ہووے گا، غصہ نال نبڑن دا بس اک عارضی عمل اے۔ سانوں بوہت ڈونگیاں جا کے غصہ دی جڑاں نوں پٹنا ہووے گا، جو ایس گل نال جڑیا ہویا اے کہ اسی اپنا اتے دوجیاں دا کنا گیان رکھنے آں۔

اسی اپنے آپ نوں اتے دوجیاں نوں زندگی وچ پیش آن والی کسے چھوٹی واپر توں پچھان کرن دا رجحان رکھنے آں۔ مثلاً، ٹریفک دے اوس پرش نوں اسی اک برا آدمی سمجھنے آں جو ساڈا رستہ کٹن دی کوشش کر رہیا اے، اتے اوس شخص بارے بس ایہی ساڈا وچار اے۔ تے اک اکلا واقعہ جس وچ کسے طراں اسی وی شامل آں، اوس دی پچھان بن جاندا اے۔ اوس نوں اسی اک پکی پچھان دے دینے آں، جویں اسی اپنے آپ بارے رکھنے آں۔ فیر ایہ اک پکی "میں" اے جو غصہ وچ اے۔

سانوں کوشش کرنی اتے ایس نوں  ڈھل دینی چاہیدی اے، اوس مقام تک جتھے اوہناں دی یا میری ایس طراں دی کوئی پچھان نہ ہووے۔ پر ایہ اک ڈونگا اتے لما درجہ بہ درجہ عمل اے۔ کسے پرش دی ساکت مورت نوں سوچ وچ لیاو۔ اوہ اوس پرش دا اک چھڑا پل اے، پر اوہناں بارے سب کجھ بالکل نئیں اے۔ سانوں اپنے آپ نوں، اپنی زندگی نوں، اتے دوجیاں نوں ساکت تصویر دے درپن وچ ویکھنا بند کرنا ہووے گا۔ ہر شے ہر پل بدل رہی اے۔ اتے اک وار اپنی گمراہ کرن والی فکر نوں ڈھل دے کے سانوں ایس دی عادت پانی ہووے گی، کیونکہ اکثر جمود دا رجحان اے۔ اخیر ایہ پوری طراں ممکن اے کہ غصہ یا حسد یا کجھ ہور دا اوہ جمود طاری نہ ہووے۔

اپنے احساس اتے اپنے آپ نوں غیر معمولی پربھاؤ نہ دین دی مشق، اتے کسے اوپر، اپنے آپ سمیت، حداں مقرر کر کے، پچھان دا ٹھپہ نہ لان توں اپنی زندگیاں دے معیار نوں اچا کرن وچ مدد ملدی اے۔ مشکل دَشا نال نبڑنا سوکھا ہو جاندا اے، اتے ایس طراں زندگی مصیبت نئیں رہندی۔ اسی جذباتی اعتبار نال متوازن اتے ہور خوش ہو جانے آں۔

اک اتم منورتھ ایہ ہے کہ دوجیاں دا خیال کرئیے اتے کس طراں دا اوہناں نال سلوک کرئیے۔ جے اسی اک پریوار وچ رہندے ہوئیے اتے ساڈے نیانے وی نال ہون، اتے جے ساڈے یار دوست تے ملازم ہون، تاں جے اسی ہمیش خراب موڈ وچ ہوئیے اتے مسلسل سوچئیے "وچارہ میں" وغیرہ، تے اسی اوہناں دی کجھ وی مدد کرن جوگے نئیں ہوواں گے، بلکہ اوہ الٹے ناخوش رہن گے۔ تے سانوں چاہیدا اے کہ کسے طراں  اپنے موڈ  نوں کارآمد طریقے نال سنبھال کے رکھئیے کیونکہ ایس دا اثر دوجیاں اوپر پیندا اے، پریوار اوپر پیندا اے، وغیرہ، اتے اسی اوہناں  بارے فکرمند ہونے آں۔ ایہ اک ہور وجہ اے کہ اسی اپنے آپ اوپر توجہ دئیے۔

خوشی دی طلب تقریباً قدرتی شے اے اتے خوش رہن وچ کوئی برائی نئیں، اتے سانوں خوشی نوں پراپت کرن دی  کوشش کردے رہنا چاہیدا اے۔ پر جد اوہ مل جائے، تے سانوں اوس دی حقیقت دا پتہ ہونا چاہیدا اے، جو ایہ ہے کہ ایہ گذر جائیگی، تے شتابی ہی اوس دا سواد چکھ لئیے۔ جنا زیادہ اسی اوس دے متعلق شانت ہوواں گے، اونا ہی زیادہ اسی خوش ہوواں گے۔ اتے کدی کدار اسی نراش ہوئیے وی تے فیر کیہ ہویا؟ اسی کیہ توقع رکھنے آں؟ کوئی وڈی گل نئیں۔ کجھ زیادہ خاص نآں۔

جد اسی سوچنے آں کہ جو وی ہورہیا اے ایس وچ کوئی خاص گل نئیں، تے آپوں ایہ گل خوش ہون دا اک نرم اتے لیفدار طریقہ اے۔ نکتہ ایہ ہے کہ اسی پریشان نئیں آں،اک مستقل اعصابی تشنج نئیں اے: "مینوں ہمیش خوش رہنا چاہیدا اے، مینوں ہر پل منو رنجن چاہیدا اے، ہمیش میری مرضی چلے گی"۔ ایس طراں دی سوچ حقیقت وچ چنگی نہیں لگدی۔  یاد رکھو اساں کیہ کہیا، جس کم وچ وی تسی رجھے ہوۓ او ضروری نئیں کہ ہمیش اوس توں خوشی ملے۔ مختلف دناں وچ تسی اوہی کم کردے ہوۓ خوش وی رہ سکدے او، نراش یا ان پکھ وی ہو سکدے او۔ گل صرف ایس اوپر نربر اے کہ تسی کس اوپر توجہ قائم کردے او۔

میں تہانوں اک ادھارن دینا واں۔ مینوں دندانساز دے کول جان وچ مزہ آوندا اے، کیونکہ اوہ اک دلچسپ آدمی اے، اتے ساڈے بڑے خوشگوار سمبندھ نیں، ہمیش ہاسا مخول چلدا رہندا اے۔ اوس دے کول جان وچ مزہ ایس لئی آوندا اے کہ میں ایہ نئیں سوچدا کہ "میں  بڑا پریشان آں کہ اوہ چھید کرے گا یا کجھ ہور، وغیرہ"۔ اوتھے ایہو جئی کوئی پریشانی نئیں۔ میں خوشی نال سوچنا واں "اوہ ودیہ، کل میں اپنے بیلی نوں ملاں گا"۔

تسی سوچدے ہووو گے میں عجیب انسان آں، میں اک وار root canal)) دند دی موری والی جڑ وچ برما لوا کے آیا اتے ڈاڈھا خوش ہویا۔  ایہ دلچسپ سی کیونکہ میرا منہ پوری طراں کھلا سی اتے اوہ اک دے بعد اک رچھ ایس وچ گھسیڑی  جا رہیا سی، اتے میں ہنسنا شروع کر دتا کیونکہ میں سوچ وی نئیں سکدا ساں کہ کنے ہور رچھ اوہ گھسیڑ سکن گے۔ یاد رکھو کہ میں پوری طراں  بے حسNovocained)] کردتا گیا ساں اتے مینوں کوئی پیڑ محسوس نئیں ہورہی سی!

میرا مطلب اے نوووکین دے ٹیکے توں تکلیف تے ہوئی سی، تے فیر کیہ ہویا؟ کیا ایہ بہتر ہوندا کہ ٹیکہ نہ لگواندا اتے root canal  دے دوران ۳۰ منٹ تک پیڑ نال تڑپدا رہندا، یا چند سیکنڈ دی تکلیف ٹیکے توں سہہ لواں؟ جے کجھ پیڑ ہووے وی تے تسی اوہ ٹیکہ لگوانا بہتر سمجھو گے، کیونکہ اوہ پیڑ تھوڑے چِر دی اے۔

ہر گل ساڈے رویہ اوپر نربر اے۔ ایہ رویہ دی تربیت اے۔ ایہ کم کردی اے اتے ساڈی زندگی دے معیار نوں اُچا کردی اے۔ جے سانوں دند وچ برما لگوان root canal دی لوڑ  پوے تے کیا اسی اوس نوں پیڑ سہن والا معاملہ بناواں گے یا پیڑ دے بغیر؟ سانوں ایس نوں سہنا ہی پوے گا، کوئی ہور راہ نئیں، تے ایس تجربہ نوں جنا خوشگوار بنا سکنے آں بنا لئیے۔ ایس دے پچھے ایہی اصول اے۔

کوئی وی پرش ایہ آشا لے کے منجے توں سویرے نہیں اٹھدا کہ اوس نوں مصیبتاں اتے مسلیاں نال واہ پوے؛ اسی جو کرنے آں اوس دا مقصد دَشا نوں بہتر بنانا ہوندا اے۔ فیر وی، ایہ ہتھ نہ آون والا مقصد کدی نیڑے ہوندا نظر نئیں آوندا۔ اپنے آپ اوپر توجہ قائم کردے ہوۓ، اتے ساڈی اپنی اہمیت وچ مبالغہ کرن توں، جو کجھ وی اسی کرنے آں، جو وی اسی محسوس کرنے آں، ایس دے سبب اسی یا تے ایس خوشی دا مزہ لین وچ ناکام ہو جانے آں جو سانوں ملی اے یا پیش آنے والی مشکلاں دے تصور وچ مست ہو جانے آں۔ اپنے رویہ دی مشق دے راہیں، کہ دوجے لوکی اتے اوہناں دے احساس نوں وی اپنے نال رلا لئیے، اسی  آنند اتے خوشی دے تجربہ دا اک دروازہ کھولنے آں ایہناں سارے اونچ نیچ لئی جنہاں  توں سانوں گذرنا پیندا اے۔