اٹھ دنیاوی چنتا اتے چیتاوان ڈھانچہ

آؤ جس چنتا دے ول دی اسی گل کر رہے آں ایس دی  بنیاد، یا ایس دے چیتاوان ڈھانچہ اوپر نظر مارئیے۔ ایتھے چیتاوان اکھ دھرائیاں نوں سمجھنا بوہت ضروری اے۔ اک چیتاوان نظریہ کیہ اے؟ اک چیتاوان نظریہ، کسے وسیلے راہیں جو مثلاً "کجھ خاص اے"، شیواں اوپر نظر پانا یا اوہناں دے نال واہ پینا اے۔ ایہ اک من دا خانہ رکھن سمان  اے، اتے جد سانوں کسے شے دا تجربہ ہوندا اے تے اسی اوس نوں ایس "کجھ خاص اے" دے من دے خانہ وچ پا دینے آں۔

اسی ایہ ہر ویلے کرنے آں، کیونکہ ایس طراں اسی سمجھن اتے پرکھن دے قابل ہونے آں۔ "سوانی" نام دا اک من دا خانہ اے۔ میں اک پرش نوں ویکھنا واں اتے اوس نوں "سوانی" دے خانہ وچ پا دینا واں۔ ایسی طراں، مختلف شیواں اتے تجربیاں نوں مختلف من دے خانیاں وچ پاندے چلے جانے آں۔ مثال دے طور تے، اوہی پرش جنہاں نوں اسی "مرد" یا "سوانی" دے خانہ وچ رکھنے آں، اوسے نوں "نوجوان پرش" یا "بڈھا  پرش " یا "بھورے وال" یا "کالے وال" دے  خانہ وچ وی پا سکنے آں۔ ایس طراں دے کئی خانے ہو سکدے نیں۔

حقیقت وچ شیواں خانیاں وچ ونڈیاں نئیں ہوندیاں۔ ایہ گل بالکل صاف لگدی تے ہے، فیر وی ایس نوں سمجھنا اتے بدھی وچ بٹھاونا بڑا اوکھا کم اے۔ مثال  دے طور تے، اسی کسے نوں "خوفناک پرش" دے خانہ وچ پائیے، پر کوئی پرش کیول خوفناک رہ کے نئیں جیوندا، کیونکہ جے سچ مچ انج ہوندا تے اوہ ہر اک نوں انج ہی لگدا، اتے اوہ بالک پن توں ہی انج  ہوندا۔

ایہ من دے خانے شیواں نوں سمجھن وچ ساڈی مدد کردے نیں، اتے دوجیاں بارے ساڈے وچار بندے نیں۔ ایس ذہنی خانہ دی قسم نال جس وچ اسی شیواں نوں رکھنے آں۔ سانوں ایہ گل ذہن وچ رکھن دی ضرورت اے کہ ایہ خانے صرف ذہن وچ  ہی بنے ہوندے نیں اتے حقیقت اوپر مبنی نئیں ہوندے –کدرے کوئی خانے نئیں ہوندے، کیا ہین؟

آؤ ویکھنے آں کہ اسی کس طراں شیواں نوں ایس خانہ وچ پانے آں، بمقابل اوس خانہ دے۔ اسی ایہ کسے شے دے موٹے گن دی بنا اوپرکرنے آں جو ایس نوں دوجیاں شیواں توں سچ مچ وکھ کردا اے۔ ایس نوں اسی "گن دی خوبی" دی اصطلاح دے سکنے آں۔ اک سادہ مثال ایہ ویکھنا اے کہ جد اسی شیواں نوں اجیہے خانہ وچ رکھنا چاہنے آں جس نوں "مربع " کہندے ہون تے اوہناں دے گن دی خوبی کیہ ہونی چاہیدی اے۔ خوبی ایہ ہونی چاہیدی اے کہ چار برابر دی دِشا ہون – تے جنہاں وچ ایہ خوبی ہووے اوہناں نوں اسی "مربع " دے خانہ وچ رکھ دینے آں۔

ایہ اک سادہ صفت سی، پر "پریشان کرن والے پرش" دی صفت بارے تہاڈا کیہ خیال اے؟ اجیہے پرش دے کیہ گن ہونے چاہیدے نیں جنہاں نوں ویکھ کے اسی کہہ سکئیے "توں اک پریشان کرن والا پرش ایں"؟ ایہ کوشش کرنا اتے ویکھنا دلچسپ ہووے گا کہ اوہ کیہ گل اے جو پریشانی پیدا کردی اے۔۔ تہاڈے سر دے دوالے بھیں بھیں کردی ہوئی مکھی اتے ایس پرش وچ کیہڑی  گل سانجھی اے جو دونواں نوں "پریشان کرن والے" دے خانہ وچ پان اوپر مجبور کر دی اے؟

میں تے ایہ  کہواں گا کہ دونویں کجھ اجیہا کردے نیں کہ میں اپنا جذباتی سنتولن اتے من دی شانتی کھو بیٹھنا واں۔ تے، اسی ایس من دے خانہ دی تعریف واقعی اپنے حوالہ نال کرنے آں، نہ کہ اوہناں دے حوالہ نال، کیونکہ جو گل مینوں پریشان کردی اے ہوسکدا اے اوہ تہانوں نہ کردی ہووے۔ اتے جتھوں تک اوہ گلاں جو میرے من دی شانتی برباد کردیاں  نیں، ہوسکدا اے کہ اوہی اجیہی ہون جو میرے لئی مکمل موہ رکھدیاں نیں،  کہ میں جھلا ہوجانا واں۔ تے دلچسپ گل ایہ ہے کہ کس طراں میں  شیواں دی تعریف کرنا اتے اوہناں نوں خانیاں وچ رکھنا واں، دراصل اوہ ساڈے ہی حوالہ نال نیں۔

فیر ساڈے اوہ سارے احساس نیں۔ ہن ایہ دلچسپ ہونا شروع ہو رہیا اے (یا شائد پہلے توں ہی دلچسپ سی)۔ ساڈا اک من دا خانہ "خوش" اے۔ تسی کس طراں شیواں نوں "خوش" خانہ وچ رکھو؟ ایہ کہنا اوکھا اے۔ کوئی سانوں پچھدا اے، "کیہ تسی خوش او؟" اتے اسی نئیں جاندے کہ کیہ جواب دئیے۔ جے اسی اپنے آپ کولوں پچھئیے، "کیا میں خوش آں؟" – اتے مینوں پتہ ہی نہ ہووے کہ ایس دا مطلب کیہ اے۔ تے اخیر اوہ صفت کیہ اے جو خوشی دی تعریف کردی اے؟ اسی بوہت خوش تے رہنا چاہنے آں، پر ایہ نئیں جاندے کہ خوشی کیہ ہوندی اے۔ انوکھی گل ہے نا؟ تعریف ایہ ہے کہ ایہ اجیہی گل اے کہ جد تہانوں اوس نال واہ پوے تے تسی اوس توں دور ہونا پسند نہیں کردے؛ اتے چاہندے او کہ اوہ چلدی رہے۔ بدھ مت دی شکشا وچ سانوں ایہ تعریف ملدی اے، تے بس ایس توں تھوڑی مدد مل جاندی اے۔

فیس بک بارے کیہ خیال اے؟ ایس نوں "پسند" کرن دی کیہ تعریف کرئیے؟ ایہ کجھ اجیہی گل اے جو سانوں مسکان دیندی اے اتے خوشی دا احساس دلاندی اے۔ پر سوچو کہ جے تسی ایس نوں ہی ویکھو، سارا دن کجھ  ہور نہ ویکھو، تے سانوں ایہ چنگا نئیں لگے گا، ہے نا؟ عجیب گل اے۔ ہے نا؟

جد تہاڈے کول چیتاوان نظریہ ہووے، تے ہمیش اک ذہنی نقشہ ہوندا اے کہ ایہ صفت کیہ ظاہر کر دی اے۔ تے جد تسی سوچو "کتّا" تے تہاڈے ذہن وچ کتے دی اک طراں دی تصویر آجاندی اے، جو مینوں یقین اے کہ ہر اک لئی وکھو وکھ ہوندی ہووے گی۔۔ جنسی لحاظ نال سندر پرش یا پریشان کرن والا پرش دی ذہنی تصویر بارے وی انج ہی اے۔

تے مینوں جو پسند اے ایس دا وکھالا کس طراں ہووے؟ ایس دا بیان بوہت اوکھااے۔ ساڈی گل بات دا ایہ ول اے، ہے نا، کہ "مینوں ایہ سٹائل پسند اے، مینوں ایس طراں دی غذا پسند اے، مینوں ایس طراں دی فلم پسند اے، اوہ نار میرے مزاج  دی نئیں اے، اوہ بندہ میرے پرم پرا ونگر دا اے"۔ میری پسند نوں کیہڑی شے ظاہر کردی اے۔ فیس بک اوپر کسے تصویر نوں ویکھ کے، کیا اسی ایس دا کسے ایس طراں دے تجربہ نال مقابلہ کرنے آں جو سانوں پسند آیا اتے ایس نوں اسی "پسندیدگی" دے خانہ وچ پا دینے آں؟ سانوں یاد رکھنا چاہیدا اے کہ ایہ سب ساڈے من ولوں آرہیا اے، ایس شے دی ولوں نئیں۔ جے کجھ ایس شے ولوں آوندا ہوندا، جویں ایس شے دا کوئی فطری گن ہووے، تے ہر کوئی اوس نوں پسند کردا۔ لہٰذا ایہ سب پکھ پات اے۔

اگلا قدم ایہ ویکھنا اے کہ اوہ کیہڑے پرتندھ نیں جو کسے نوں نویکلا بناوندے نیں۔ کیا ایس شے وچ ہی کوئی خاص گل اے یا فیر "کجھ خاص" دا ذہنی خانہ اے، جس نوں اساں ہی فرض کرلیا اے؟ جے اسی غور کرئیے کہ کسے شے نوں کیہ نویکلا  بناوندا اے، تے "کجھ وی خاص نئیں" دی نظریاتی بنیاد سمجھ وچ آون لگدی اے۔ ایس شے وچ اپنی کوئی  خاص گل نئیں ہوندی۔ کسے "نویکلے" دا خیال پوری طراں ساڈے وچار نال ہی جنم لیندا اے، ساڈے اپنے ذہنی خانہ "نویکلا" نال۔ ایس نال نتار پُن کے ہی اسی شیواں نوں ویکھنے آں: ایہ نویکلا اے اتے اوہ نویکلا نئیں اے۔

فیر اسی اپنے آپ کولوں پچھ سکنے آں، اسی کس طراں نویکلے دی تعریف کرئیے؟ کجھ لوکی کہن گے کہ جد کوئی شے اپرسدھ  ہووے: "ایہ اک اپرسدھ پینٹنگ اے" یا "ایہ اک خاص کھانا اے"۔ پر کیا ہر شے انوپ نئیں۔ دو شیواں بالکل اکو جیہی نئیں ہوندیاں۔ بند گوبھی  دے ڈھیر وچ ہر گوبھی دا پتہ انوپ ہوندا اے۔

فیر تسی سوچدے ہووو گے، "شیواں وکھو وکھ ہون گیاں۔ خاص ہون لئی اوہناں نوں سب توں وکھ ہونا پیندا اے"۔ پر اوہناں نوں کنا مختلف ہونا چاہیدا اے؟ کس طراں اتے کتھے اسی معمولی اتے غیر معمولی دے وچکار انتر کرئیے؟ اسی ایہ کس طراں مِتھئیے؟

فیر تسی کہہ سکدے او کہ خاص شے کجھ نویں ہونی چاہیدی اے۔ پر ایہ کیہ میرے لئی نویں اے  یا ساری دنیا لئی؟ اسی ہر شے نوں بس اپنے ہی حوالہ نال ویکھنے آں، اتے ہر تجربہ جس نال سانوں واہ پیندا اے اوہ نواں ہی ہوندا اے، ہے نا؟ مینوں اج اوس نال واہ نہیں پے رہیا  جو کل پے چکیا اے۔ اج بیتیا ہویا کل نئیں اے۔ ایس اعتبار نال، ہر شے خاص اے، جس دا اصل مطلب اے کہ کجھ وی خاص نئیں۔ ہر شے انوپ اے، ہر شے جدا، اتے ہر شے اپرسدھ، تے کجھ وی اجیہا نئیں اے جس نوں اسی کہہ سکئیے کہ اوہ خاص اے۔ جے اسی آکھئیے کہ کوئی شے خاص اے کیونکہ اسی ایس نوں پسند کرنے آں، تے اسی جاننے آں کہ ساڈی پسند ہمیش بدلدی رہندی اے؛ جے سانوں اوہ کثرت نال مل جاۓ تے پسند آونا مُک جاندا اے، اتے جے کجھ لمے چِر تک ملدی رہے تے اسی تنگ آجانے آ ں۔

ایس طراں دے معاملے نیں جنہاں اوپر اسی کم کرنے آں تا کہ شیواں نوں "نویکلا" دے خانہ وچ پاندے رہن دی لت توں چھٹکارا پا سکئیے۔ "میرے ہن دے احساس بوہت پربھاوت نیں"۔ کیوں؟ ایہ کیوں "پربھاو" دے خانہ وچ اے؟ اسی ایہ کوشش کرنے آں کہ کسے شے نوں غیر ضروری من دے خانیاں وچ پاون دی اکھ نال ویکھئیے۔ یقیناً کجھ ضروری اتے کارآمد خانے نیں؛ اسی ایہناں دے بغیر زبان سمجھن جوگے نئیں ہوسکدے۔ لوکی اک ہی شبد نوں بولن لئی مختلف لہجیاں وچ، ہولی اچی اوازاں کڈدے نیں، جس نوں اسی ایس شبد دے ذہنی خانہ دے کارن ہی سمجھ سکنے آں۔

ایس طراں اسی سارے خانے امن جوگ نئیں کرسکدے۔ کجھ ذہنی خانے زیادہ مددگار نئیں ہوندے، کیونکہ اوہ پوری طراں نال ذاتی ہوندے نیں، جویں "کجھ خاص"۔ جد تسی پرکھنا شروع کرو، اوہ تہاڈی اپنی ہی اکھ دھرائی وچ ہوندا اے: جس نوں اسی خاص تصور کرنے آں، بھاویں اسی ایس خاص دی کوئی تعریف نئیں کرسکدے۔

ایس طراں، اسی نہ صرف ذاتی کنٹرول اتے سنسکار ورتنے آں، "میں شیواں نوں کسے خاص اکھ نال نئیں ویکھدا"، کیونکہ ایس اوپر عمل کرنا بڑا اوکھا کم اے۔ پر سرت راہیں اسی ویکھ سکنے آں کہ چونکہ ایہ سب من دا ڈھانچہ اے، حقیقت وچ کجھ وی خاص نئیں۔

کئی پدھراں نیں جنہاں دے سہارے اسی اپنی اکھ دھرائی اوپر من دی سرکھشا راہیں کم کرسکنے آں۔ مختلف ذہنی خانیاں دے ذریعہ اسی شیواں نوں پرکھ سکنے آں، اتے اسی پرکھ ہیٹھ شیواں نوں اک خانہ توں دوسرے خانہ وچ بدلی کرسکنے آں۔ کسے نوں "پریشان کرن والا اتے شکائیتی پرش" دے خانہ وچ رکھن دے بجاۓ اوہناں نوں اسی "ناخوش، چھڑا پرش" دے خانہ وچ رکھنے آں، جو ایس پرش دے نال ساڈے ورتاؤ نوں بالکل بدل دیندا اے۔ سانوں پتہ لگدا اے ایس پرش دے اندر اجیہا کجھ نئیں جو اوس نوں اِنج دا یا اُنج دا بنا دیوے، بلکہ اوہ ساڈا وچار اے جو ساڈے اوہناں دے نال ورتاؤ اتے معاملہ اوپر اثر پاوندا اے۔

کجھ من دیاں قسماں، جویں"خاص،" بالکل سہائت نئیں۔ خاص لوکی اتے خاص موقعے وغیرہ ہوندے نیں۔ پر کیا تسی کدی سوچیا کہ جنم دن اتے نواں سالِ دے خاص ہون بارے جد اسی سوچنے آں تے اوہ کنا فرضی اتے انت معلوم ہوندا اے۔ اوہناں نوں کیہڑی شے انوپ بناوندی اے؟ صرف ایہ گل کہ کجھ لوکاں نے انج مِتھ لیا اے۔ یکم جنوری دے دہاڑے کوئی خاص گل نئیں اتے نہ ایہ اتحاس فلکیات دی کسے واپر نال  میل رکھدا اے۔ زمین سورج دے دوالے گھمدی رہندی اے، اتے تسی کسے آد نوں فرض نئیں کر سکدے "ایہ سال دا پہلا دن اے۔" کوئی پہلا نئیں، اتے ایہی وجہ اے کہ ہر سنسکرتی دا اپنا سالِ دا نواں دن ہوندا اے۔ ایس وچ کوئی خاص گل نئیں اے۔ جے تسی کسے اک سنسکرتی وچ ہووو جو نواں سال منا رہے ہون، تے شاکی ہون دی ضرورت نئیں یا اوس نوں لایعنی سمجھن دی لوڑ نئیں، اتے نہ ہی بوہتا گرم جوش ہون یا ودھ چڑھ کے حصہ لین دی ضرورت اے۔

جد اسی ایس بنیادی معاملے نوں سمجھ جائیے کہ کس طراں چیتاوان سوچ کم کردی اے، من دے خانے اتے قسماں اتے اوہناں دے مڈھلے گن، تے اسی ایہناں دا پریوگ کرسکنے آں جد اوہ فیدہ مند ہون اتے اوہناں نوں چھڈ دئیے جد اوہ فیدہ مند نہ ہون۔

اخیر وچ، جد اسی اپنی اکھ دھرائی نوں  تبدیل کرئیے اتے بہتر کرئیے، کجھ اکساوٹ، اتے کجھ صبر، دی ضرورت اے۔ جنی زیادہ ساڈی مسلسل مشق دے راہیں تبدیلی نال جان پچھان ہووے گی، اونی ہی ساڈی روزمرہ زندگی فطری ہوندی چلی جائے گی۔ جد اسی نراش ہوئیے تے بس اینا کرئیے کہ اپنے آپ نوں چیتا کرائیے "میں تے کیول اپنے ہی بارے سوچ رہیا واں"۔

من دی سرکھشا اک لما کم اے، پر قابلِ قدر اے۔

اسی ایسے ہی منورتھ نوں موہرے رکھ کے روز سویرے جاگنے آں: اسی اک بہتر اتے زیادہ خوشحال بھوشٹ سمے چاہنے آں۔ ایس معاملہ وچ اسی سب برابر آں۔ اسی ایہ سوچن وچ وی اکو جیہے آں کہ "میں" جگ دا مرکزِ ہاں، اک اجیہا روپ جو سانوں ات حدل سمسیاواں نال واہ پواندا اے۔ من رجھتا دے کارن جو بڑی من موہنی دکھائی دیندی اے، کیونکہ اوہ "میرا" خیال رکھدی اے، اسی حقیقت وچ ناخوشی ول دوڑنے آں، خوشی توں دور ہوندے جانے آں جس دی سانوں اینی آشا ہوندی اے۔ جد سانوں حقیقت دی سرت ہون لگے، کہ کس طراں دنیا چلدی اے، تے ایہ سب پُٹھا ہوجاندا اے۔ زندگی اوپر تھلے ہوندی رہندی اے، اتے انج ہی ہمیش ہوندا رہے گا: ساڈا ایس اوپر کوئی اختیار نئیں، پر ساڈے وس وچ ساڈا اپنا وچار اے: کس طراں اسی ہر پل ایہناں واپراں نال نبڑنے آں جو سانوں پیش آوندیاں نیں۔ اپنے جتن نال، اسی اپنی زندگیاں نوں خوشگوار بنا سکنے آں، جتھے اسی اپنے نال دوجیاں دا وی خیال رکھئیے، ایس گل دی پرواہ نہ کردے ہوئے کہ باہرلی دشا کس طراں دی اے۔