هشت نگرانی دنیایی و چارچوب مفهومی

بیایید، در خصوص رویکردی که راجع به آن بحث کردیم، نگاهی بر مبانی یا چارچوب مفهومی بیاندازیم. یک اندیشه مفهومی چیست؟ یک اندیشه مفهومی دیدن و دسته‌بندی کردن چیزهاست که می‌تواند مانند «چیزی خاص» باشد. این مانند نوعی جعبه ذهنی است و وقتیکه چیزی را تجربه می‌کنیم آن را در جعبه ذهنی «چیزی خاص» بگذاریم. 

ما این را دائماً انجام می‌دهیم، زیرا با این روش می‌توانیم آن را بفهمیم و انجام دهیم. یک جعبه ذهنی «زن» وجود دارد. من یک فرد را می‌بینم و آن را در یک جعبه ذهنی «زن» می‌گذارم. مثل اینکه، ما می‌توانیم چیزهای متفاوتی را که تجربه می‌کنیم در جعبه‌های ذهنی متفاوت بگذاریم. مثلاً، فردی را که در جعبه ذهنی «مرد» یا «زن» می‌گذاریم، می‌توانیم او را به دسته‌بندی «فرد جوان» یا «فرد مسن» یا «مو طلایی» یا «مو سیاه» نیز تقسیم کنیم. جعبه‌های بسیار زیادی وجود دارد.

در واقع، این چیزها در جعبه نیستند. اگرچه واضح به نظر می‌رسد، اما درک و فهم آن آسان نیست. مثلاً، شاید فردی را در جعبه «فردی وحشتناک» بگذاریم، اما کسی به عنوان فرد وحشتناک وجود ندارد، اگر آنها به عنوان یک فرد وحشتناک وجود داشتند آنگاه همه افراد آنها را اینطور می‌دیدند، و آنها باید از زمان تولدشان چنین می‌بودند.

این جعبه‌های ذهنی به ما کمک می‌کند تا مسائل را بفهمیم، رویکرد ما نسبت به دیگران بستگی به جعبه‌های ذهنی دارد که آنها را در آن می‌گذاریم. ما باید این را به‌خاطر بسپاریم که این جعبه‌های ذهنی بسیار شبیه به ساختار ذهنی است و به واقعیت ارجاع ندارد ـ جعبه‌ای خارج از ذهن ما وجود ندارد، اینطور نیست؟!

حال ببینیم چگونه این نوع جعبه‌های ذهنی را درست می‌کنیم و آن نوع دیگر را درست نمی‌کنیم. ما این کار را بر اساس ویژگی خاص آن شیئ انجام می‌دهیم که فکر می‌کنیم آن را از دیگر اشیاء جدا می‌کنیم. این را می‌توان «مشخصه»، یک کلمه فنی، آن شیئ دانست. یک مثال ساده این است که بدانیم چگونه اشیاء را در یک جعبه «مربع» شکل می‌گذاریم. خوب، این عبارت از آن است که چهار ضلع مساوی داشته باشد ـ بنابراین چیزهایی که داریم در این جعبه‌های ذهنی می‌گذاریم «مربع» نامیده می‌شود. 

این یک دسته‌بندی است، اما دسته‌بندی «فرد آزار دهنده» کدام است؟ ویژگی‌هایی که موجب می‌شود که ما یک فرد را در جعبه «شما یک فرد آزار دهنده هستید» قرار دهیم چیست؟ این جالب است که ببینیم چه چیزی واقعاً آزاردهنده است. چه مشترکاتی بین آن مگسی که دور سر شما می‌چرخد و وزوز می‌کند با فردی که او را آزاردهنده خطاب می‌کنیم و در جعبه «آزاردهنده» می‌گذاریم وجود دارد؟ 

من می‌گویم که در هر دو اینها چیزی وجود دارد که موجب می‌شود تعادل عاطفی‌ و آرامش ذهنی‌ام را از دست بدهم. بنابراین، در واقع، شما آن جعبه ذهنی را از دیدگاه من توصیف می‌کنید نه از دیدگاه آنها، شاید آنچه از دید  من آزاردهنده است از دید آنها آزاردهنده نباشد. و چیزهایی که موجب می‌شود که من آرامش ذهنی‌ام را از دست بدهم، می‌تواند چیزی باشد که من کاملاً به آن وابسته‌ام، این چیزی است که من را کلافه می‌کند. بنابراین، جالب این است که چگونه چیزها را توصیف می‌کنیم و آنها را در جعبه‌هایی می‌گذاریم که واقعاً به ما مربوط می‌شوند.

پس ما همه این احساسات را داریم. حال، این است که جالب می‌شود (شاید هم جالب بوده است). پس ما جعبه ذهنی «شادی» را داریم. حال چگونه چیزها را در این جعبه «شادی» قرار می‌دهیم؟ توضیح این بسیار دشوار است. یک نفر از ما سؤال می‌کند، «آیا شما شاد هستید؟» اما ما نمی‌دانیم چه جوابی باید بدهیم. اگر از خودمان بپرسیم «آیا من شادم؟» ـ خوب، من حتی نمی‌دانم این چه معنی دارد. پس مشخصه شاد بودن چیست؟ ما برای شاد بودن چیزهای بسیاری می‌خواهیم اما حتی نمی‌دانیم شادی چیست. عجیب است، اینطور نیست؟ توضیح این است که شادی چیزی است که وقتی آن را تجربه می‌کنیم نمی‌خواهیم از آن جدا شویم؛ می‌خواهید ادامه پیدا کند. این توصیفی است که در ادبیات بودایی از شادی داریم، پس این کمی به ما کمک می‌کند.

درباره فیس‌بوک چه فکر می‌کنید؟ چگونه ما چیزهایی که «دوست» داریم را توصیف می‌کنیم؟ شاید منظور چیزهایی باشد که موجب می‌شود ما لبخند بزنیم یا باعث می‌شود که احساس خوبی داشته باشیم. اما تصور کنید که تمام روز به آن نگاه می‌کنید و کار دیگری انجام نمی‌دهید، در این صورت دیگر آن را دوست نخواهیم داشت، اینطور نیست؟ این عجیب است، اینطور نیست؟  

وقتیکه یک اندیشه مفهومی دارید، همیشه یک تصویر ذهنی  از آنچه آن دسته‌بندی را مشخص می‌کند وجود دارد. بنابراین، وقتیکه به «سگ» فکر می‌کنید، یک تصویر ذهنی از سگ وجود دارد که این تصویر برای هر فردی متفاوت است. تصویر ذهنی از یک فرد سکسی یا آزاردهنده همین است.

بنابراین، چه چیزی نشان‌دهنده علاقه‌ من است؟  این حتی سخت‌تر است. ما این روش حرف زدن را داریم، اینطور نیست؟ مثلاً «من این مدل را دوست دارم، من به آن نوع غذا علاقه دارم، من این نوع فیلم را دوست دارم، آن دختر آن نوعی که من دوست دارم نیست، آن پسر آن نوعی که من دوست دارم نیست.» چه چیزی علائق من را نشان می‌دهد؟ آیا تصویری که در فیس‌بوک است را با تجربه آنچه دوست دارم مقایسه می‌کنیم و آن را در دسته بندی آنچه «دوست دارم» می‌گذاریم؟  باید این را به‌خاطر بیاوریم که همه اینها از ذهن ما ناشی می‌شوند، نه از خود آن شیئ، اگر چنین بود همه آن را دوست می‌داشتند. پس همه اینها بستگی به ذهن ما دارد. 

قدم بعد این است که بدانیم عامل خاص شدن چیزی کدام است. آیا چیزی در مورد آن شیئ وجود دارد یا اینکه این جعبه ذهنی «چیزی خاص» است، که بر اساس آن خودمان را توصیف می‌کنیم؟ وقتیکه به این نگاه می‌کنیم که چه عاملی چیزی را خاص می‌کند، آنگاه اساس تئوری «چیز خاصی نیست» را درک می‌کنیم. اصلاً هیچ چیز خاصی در مورد آن شیئ وجود ندارد.  عقیده «چیز خاص» از جانب ماست، از جعبه ذهنی چیزی «خاص» پدید آمده است. این فیلتری است که از طریق آن چیزها را درک می‌کنیم: این خاص است و آن خاص نیست.

پس از آن از خودمان سؤال می‌کنیم که ما چگونه خاص بودن را توصیف می‌کنیم؟ بعضی از افراد می‌گویند این زمانی است که چیزی خاص باشد: « نقاشی کردن کار بسیار خاصی است» یا « این غذای خاصی است» اما آیا همه چیز خاص نیست؟ دو چیز مانند هم نیستند. هر هویجی در توده هویج‌ها خاص است

پس از آن شاید فکر کنید، «خوب، چیزها باید متفاوت باشند. برای خاص بودن باید متفاوت باشند.» اما آنها تا چه اندازه باید متفاوت باشند؟ ما در کجا خط بین معمولی و خاص را می‌کشیم؟ ما چگونه می‌توانیم تصمیم بگیریم؟

بعد از آن می‌توان گفت چیزی که خاص است جدید هم هست. اما آیا این برای من جدید است یا برای دنیا جدید است؟ ما همیشه چیزها را با کلمه «من» توصیف می‌کنیم، و هر تجربه‌ای که داریم بسیار جدید است، اینطور نیست؟ تجربه امروز من همان تجربه دیروز نیست. امروز، دیروز نیست. بنابراین همه چیز به نوعی خاص است، که به معنی آن است که چیزی خاص نیست. همه چیز جدید است و همه چیز متفاوت است و همه چیز فردی است، پس نمی‌توان چیزی را خاص دانست. اگر بگوییم که چیزی خاص است زیرا ما آن را دوست داریم، پس می‌دانیم آنچه دوست داریم دائماً در حال تغییر است. اگر مقدار زیادی از آن داشته باشیم دیگر آن را دوست نخواهیم داشت و اگر آن را به مدت طولانی داشته باشیم از آن خسته می‌شویم.

اینها کارهایی است که انجام می‌دهیم تا به ما کمک کند که بر اعتیادمان برای قراردادن چیزها در جعبه «خاص» فائق شویم. «آنچه اکنون احساس می‌کنم بسیار مهم است.» چرا؟ چرا آن در جعبه «مهم» قرار داده شده است؟ پس سعی می‌کنیم چیزی را در جعبه ذهنی غیرلازم قرار ندهیم. البته جعبه‌های مفید و ضروری نیز وجود دارد؛ ما بدون آنها نمی‌توانیم یک زبان را بفهمیم. افراد برای گفتن یک کلمه مشابه با لهجه‌های متفاوت صداهای متفاوتی درمی‌آورند که طول موج آنها یکسان نیست، اما یک کلمه را می‌فهمیم زیرا یک جعبه ذهنی مشخص برای آن کلمه داریم. 

 بنابراین، نمی‌توانیم همه جعبه‌ها را دور بریزیم. بعضی از جعبه‌های ذهنی مفید نیستند زیرا کاملاً ذهنی‌اند، مثل «چیزی خاص.» وقتیکه شروع به تجزیه و تحلیل آن می‌کنید، این در رویکرد ذهنی ماست: آنچه عقیده داریم خاص است، حتی اگر نتوانیم خاص بودن آن را توصیف کنیم.

با این روش، ما فقط خودداری و انضباط‌‌مان را به‌کار نمی‌بریم تا بگوییم، «من دیگر چیزها را به‌صورت چیز خاصی نیست نمی‌بینم،» زیرا انجام چنین کاری بسیار دشوار است. اما با درک آن، می‌توانیم متوجه این امر شویم  که این فقط ساختار ذهنی است، واقعاً هیچ چیز خاصی وجود ندارد. 

سطوح بسیار متفاوتی وجود دارد که به وسیله آنها می‌توانیم به وسیله پرورش ذهن رویکردمان را تغییر دهیم. ما می‌توانیم به وسیله جعبه‌های ذهنی متفاوت مسائل را درک کنیم، همچنین می‌توانیم آنچه می‌بینیم را از یک جعبه به جعبه دیگر منتقل کنیم. بنابراین، به جای آنکه فردی را در جعبه «فردی آزاردهنده و شاکی» قرار دهیم می‌توانیم او را در جعبه «فردی تنها و اندوهگین» قرار دهیم، این کاملاً روش کنار آمدن با آن فرد را برای ما تغییر می‌دهد. ما این را تشخیص می‌دهیم که چیزی ذاتی در مورد آن فرد وجود ندارد که آنها را اینگونه یا آنگونه نشان دهد بلکه رویکرد ما نسبت به آنها و درکمان از این افراد موجب می‌شود که بر تجربه ما از آنها و چگونه کنار آمدن با آنها تأثیر بگذارد.

 بعضی از دسته بندی‌های ذهنی مثل «خاص» برای همه افراد مفید است. انواع بسیار متعددی از افراد خاص و شرایط خاص وجود دارد. اما هرگز به این توجه کرده‌اید که وقتی به خاص بودن روز تولد یا سال نو می‌پردازیم چقدر این فکر را به دلخواهمان انجام می‌دهیم؟ چه چیزی آن را خاص می‌کند؟ فقط برای این است که مردم تصمیم گرفته‌اند آن را خاص بدانند. هیچ چیز خاصی درباره روز اول ژانویه وجود ندارد حتی این روز با هیچ مورد خاص نجومی همزمان نیست. زمین به دور خورشید می‌چرخد و شما نمی‌توانید هیچ آغازی برای آن قرار دهید: «اوه! این اولین روز سال است.» هیچ روز اولی وجود ندارد. از این روی، هر فرهنگی سال نو خودش را دارد. هیچ چیز خاصی درباره سال نو نیست. اگر شما با فرهنگی زندگی می‌کنید که سال نو را جشن می‌گیرد، لازم نیست که نسبت به آن بدخلقی کنید یا اینکه بیش از اندازه هیجان‌زده شوید و آن را به چیزی مهم تبدیل کنید. 

وقتیکه بتوانیم طبیعت اصلی اندیشه‌های مفهومی و کارکرد آنها را در مورد جعبه‌های ذهنی دریابیم و دسته‌بندی‌ها و توصیف ویژگی‌های آنها را درک کنیم، آنگاه می‌توانیم آنها را زمانی به‌کار بریم که سودمندند و در سایر موارد آنها را کنار بگذاریم.

نکته آخر، وقتیکه می‌خواهیم رویکردمان را تغییر دهیم و آن را بهبود بخشیم، نیاز به این است که انگیزه‌ای وجود داشته باشد و بسیار صبور باشیم. هرچه با روش تغییر رویکرد به وسیله تمرین‌های متمادی آشناتر شویم، این روش در زندگی‌مان طبیعی‌تر جلوه‌گر می‌شود. تنها کاری که در زمان اندوه باید انجام دهیم این است که به خودمان یادآوری کنیم، «هی، من فقط به من، من و من فکر می‌کنم.»

تعلیم رویکرد روندی بسیار طولانی است اما ارزش انجام دادن را دارد. 

 ما هر روز صبح با یک هدف مشخص بیدار می‌شویم: ما خواهان آینده‌ای بهتر و شادتریم. همه ما در این مورد مثل هم هستیم. همه ما به این فکر می‌کنیم که «من» مرکز جهانم، واقعیتی که به مشکلات ناگفته منجر می‌شود. زیرا ما با گرامی داشتن خود، که به نظر جذاب می‌آید، زیرا به «من» می‌پردازد، به سوی اندوه حرکت می‌کنیم و از شادی که آرزوی آن را داریم دور می‌شویم. وقتیکه به درک واقعیت می‌پردازیم، آنچنان که چیزها وجود دارند، همه اینها به شکل دیگری جلوه‌گر می‌شوند. زندگی فراز و نشیب دارد و همیشه چنین خواهد بود؛ ما نمی‌توانیم این را کنترل کنیم، اما می‌توانیم رویکردمان را کنترل کنیم: چگونه هر لحظه جواب می‌دهیم، اما آنچه می‌توانیم کنترل کنیم رویکرد خودمان است. ما با تلاش می‌توانیم زندگی‌مان را به زندگی شاد تبدیل کنیم، جایی که واقعاً نسبت به خودمان و دیگران بدون توجه به شرایط بیرونی توجه داریم.