اجوکے سمے وچ دلائی لاما دا پربھاؤ

تقدس مآب اکثر غیر دھرمی سنسکار اتے دھرمی ایکتا دی گل کردے نیں کیونکہ اج دی دنیا نوں سنسکار دی ڈاڈھی لوڑ اے۔ دنیا وچ ات حدل بد عنوانی، بے ایمانی، اتے لوکاں دے وچکار ایکتا دا گھاٹا اے، اتے اوہناں دا سبب سنسکار دا گھاٹا اے۔

دلائی لاما دی سوچ ان پکھ اتے جگتائی اے، اتے اوہ ہمیش ایس دھیان نال سوچدے اتے گل کردے نیں کہ ساڈی ایس دھرتی اوپر وسن والے ست ارب توں ودھ اںساناں لئی کیہڑی شے فیدہ مند ہووے گی۔  اوہناں لوکاں وچوں کجھ کسے قسم دے دھرم اوپر ایمان رکھدے نیں اتے کجھ نئیں رکھدے۔ تے لوڑ ایس گل دی اے کہ کسے قسم دے سنسکار دا پربندھ ہووے – سنسکار دی بنیاد اوپر – جو سب نوں قبول ہووے۔ اوس نوں تقدس مآب "غیر دھرمی سنسکار" کہندے نیں جس توں مراد اے کہ ایہ کسے دھرم یا نظام دے خلاف نئیں ہے، سغوں ایہ سارے دھرماں اتے سوچاں اتے غیر دھرمی لوکاں دی لوڑ دا آدر کردا اے۔ اوہناں دے انوسار ایس دا مڈھ "بنیادی انسانی سنسکار" نیں، اتے ایس لئی کدی کدار ایس نوں غیر دھرمی سنسکار کہن دی بجاۓ اوہ کہندے نیں کہ ایس دی بنیاد مڈھلے انسانی سنسکار نیں جو حیاتیات اوپر قائم نیں۔ ماں دا نویں جماندرو نیانے لئی پیار فطری اتے پراچینی شے اے، نہ صرف انساناں وچ بلکہ جانوراں وچ وی: دوجیاں دا خیال رکھنا۔ ایس دا وکھالا سانوں دلائی لاما دی زندگی وچ نظر آوندا اے، ایہی وجہ اے کہ اوہناں دا سنیہہ اینا پر اثر اے۔

تقدس مآب جس کثرت نال ساری دنیا وچ سفر کردے نیں اوہ ناقابل یقین اے، اچیچ  ہن جد کہ ۲۰۱۳ وچ اوہناں دی عمر ۷۸ ورے ہے۔ اوہ دنیا وچ دور پار دی یاترا اوپر ٹُر جاندے نیں، اتے چوکھے سمے مختلف استھاناں اوپر اک دہاڑی دا قیام کردے نیں۔ اوہناں دے سفر دا گوشوارہ  بوہت مصروف ہوندا اے۔ میں اوہناں دے نال بطور مدد گار، ترجمان وغیرہ سفر کیتا اے، ایس لئی مینوں اوہناں دی مصروفیت دا اںدازہ اے۔ ہر روز کئی لیکچر ہوندے نیں، فیر اخباری نمائیندیاں نال خطاب اتے نجی ملاقاتاں ہوندیاں نیں۔ اوہناں نوں بھوجن کرن دا سمے وی مشکل ہی ملدا اے۔ اوہ قطع نظر ٹائم زون دے سبب سمے دی تبدیلی دے روز سویرے ساڈھے تن وجے اٹھ کھلوندے نیں، اتے چار گھنٹے ڈوہنگا مراقبہ کردے نیں۔ اوہناں وچ بوہت شکتی اے اتے اوہ ہر ویلے راضی باضی، اتے جس کسے نال ملدے نیں اوس دی بھلائی دی آشا کردے  نظر آوندے نیں۔ ایس گل دی تکنی حیران کرن والی شے اے کہ بھاویں اوہ کسے نال وی ملن اوہ اوس نوں مل کے بوہت خوش ہوندے نیں: "ایہ لو اک ہور اںسان، کیا ودیہ گل اے!"

بدھ مت وچ پیار دا مطلب ایہ ہے کہ اسی اوس دل نوں گرم کر دین والے پیار دی گل کرنے آں کہ جد اسی کسے نال ملنے آں تے ساڈا دل گرم ہوندا اے اتے اسی اوہناں نوں مل کے ات حدل خوش ہونے آں اتے اوہناں دی بھلائی دی چنتا کرنے آں۔ تسی ایس شے دا مشاہدہ دلائی لاما دے سبھاو توں کر سکدے او جو اوہناں دے کسے نوں ملن، لوکاں دے اکٹھ وچ کولوں لنگن وغیرہ اوپر ظاہر ہوندا اے کہ اوہ جس نظر نال لوکاں نوں ویکھدے نیں اتے جس طراں ہر ملاقاتی نوں پوری توجہ دیندے نیں۔ ایس توں پتہ لگدا اے کہ اوہ سچ مچ دوجیاں دی سب دے لئی برابر دی بھلائی دی آشا کردے نیں۔ تے اوہناں دا انسانی سنسکاراں، غیر دھرمی سنسکار نوں پنگرن دا ایہ سلسلہ اوہ گل اے جس وچ اوہ ہر انسان دی بھلائی ویکھدے نیں۔ اوہ کسے پکھ پات جویں "کیول بودھی" طریقے نال نئیں سوچدے۔ اوہ کسے اجیہے طریقے دی پنگرتا بارے سوچدے نیں جس نال ساری دنیا دے وش ودیالاں وچ غیر دھرمی پدھر اوپر اجیہی شکشا دا درشن کرایا جاۓ جس نال نیانے نہ صرف ایماںداری اتے نرم دلی دے فیدے توں جانکاری لین بلکہ اوہناں سارے مڈھلے انسانی سنسکاراں دی وی جو کہ دنیا لئی بے حد فیدہ مند نیں۔

دنیا وچ مختلف دھرمی دھڑیاں دے آپس دے جھیڑیاں نال بے حد سمسیاواں پیدا ہوندیاں نیں۔ اوہناں دے وچکار وشواس دا گھاٹا اتے خوف پایا جاندا اے، اتے ایس توں مسلے جنم لیندے نیں۔ تقدس مآب دا کہنا اے کہ دھرمی ایکتا دے سلسلہ وچ سانوں شکشا دی ضرورت اے، کیول غیر دھرمی سنسکاراں وچ ہی نہیں بلکہ اک دوجے دے بارے وی جانکاری ضروری اے۔ جس شے توں اسی ڈرنے آں اوہ ہے لا علمی، اتے اوہناں دھڑیاں اتے دھرماں دے متعلق اسی کسے قسم دا افساںوی روپ قائم کرنے آں۔ اوہناں دا کہنا اے کہ بوہت سارے فرقیاں وچکار جلسے جنہاں وچ اوہ شریک ہوندے نیں، اوتھے لوکی اکٹھے ہوندے نیں، مسکراندے نیں، اک دوجے نال چنگی طراں پیش آوندے نیں، فیر کجھ پاٹ، دعا یا خموش سمادھ کیتا جاوندا اے، پر ایس توں کجھ فیدہ نئیں ہوندا۔ کیول انج کہن نال "اسی سب اکو ہی گل کر رہے آں،اسی سب اک ہاں،" اتے ہر ویلے رلدی ملدی شیواں دا حوالہ دین نال اک دوجے دے متعلق سکھن وچ کوئی مدد نہیں ملدی۔ 

ایس سال جون دے مہینہ وچ تقدس مآب دی کجھ  صوفی عالماں نال ملاقات ہوئی، اتے تقدس مآب نے اوہناں نوں آکھیا کہ اوہ انتر نہ کہ سمانتا بارے جاننا چاہندے سان۔ اوہناں نے کہیا کہ سانوں اپنے انتر بارے شرمندہ ہون دی کوئی ضرورت نہیں، سغوں اسی اوہناں توں کجھ اجیہی گلاں سکھ سکنے آں جو سانوں اپنے آپ نوں ودیہ بنان وچ سہائت ہو سکدیاں نیں۔ تقدس مآب دا کہنا اے کہ سارے دھرماں دا اک ہی لکشن اے اتے اوہ ایہ کہ جو ایس دھرم دی شکشا نوں منن گے اوہناں دی زندگی خوشی بھری ہووے گی۔ ایس لکشن نوں پراپت کرن لئی کئی ون سونّے طریقے نیں، اتے اوہ ایس لئی ضروری اے کیوں کہ انساناں وچ وی بوہت فرق پایا جاندا اے۔ 

اوہ کہندے نیں کہ "جے اسی سب اپنے دھرم اچاریاں نوں پیار، نرم دلی وغیرہ پنگرن دی شکشا دے رہے آں، تے تسی  کیہ طریقہ ورتدے او؟ اسی کیہڑا طریقہ اپناؤنیں آں؟ ایہ اک اجیہی گل اے جو اسی آپوں سکھ سکنے آں، یعنی انتراں دی پرچول اتے اوہناں نوں کوئی نویں گل سکھن دا وسیلہ جان کے اوہناں دی قدر کرنا۔ ہر دھرم دے سنجیدہ ترین دھرم اچاریاں دے اکٹھ کرنا تاں جے اوہ اپنے تجربے اک دوجے نال ونڈ سکن، بوہت وڈے عوامی جلسیاں وچ نہیں، بلکہ آپس وچ تاں جے اسی بوہت سنجیدہ پدھر اوپر گل بات کر سکئیے، تے  ایہ بوہت فیدہ مند ہووے گا۔ ایہ بوہت چنگی گل ہووے گی۔

بھاویں تقدس مآب دا مڈھلا لکشن سب دی بھلائی اے، خاص طور تے تبتی لوک اتے بدھ مت دے تبتی پنتھ دی، پر ایہ اوہناں دے کیول فکر نئیں ہین۔ بالک پن توں ہی تقدس مآب نے سائینس، میکاںیات اتے ایہ کہ شیواں کس طراں کم کردیاں نیں وچ ڈونگی روچی دا وکھالا کیتا اے۔ اوہ ۸۰ دے دھاکے دے شروع توں ہی سائینسداناں نال ملاقاتاں کر رہے نیں اتے اوہ سچ مچ اوہناں کولوں کجھ  سکھنا چاہندے نیں۔
اوہناں دا کہنا اے کہ جے سائینسدان دلیل راہیں کوئی اجیہی شے موہرے لیاون جو بودھی شکشا دے مخالف ہووے، مثلاّ کائینات دی حقیقت، کہ کائینات کس طراں شروع ہوئی، وغیرہ تے اوس نوں بودھی شکشا وچوں کڈ دینا بالکل سوتر ہووے گا۔ دماغ دی کار کردگی بارے پچھم دی سائینسی کاڈاں، مختلف کیمیائی مادے وغیرہ، ایہ سب بدھ مت دی شکشا وچ قابل قدر وادھا ہووے گا۔  

ایسے طراں بدھ مت کول وی اجیہا بوہت سارا گیان اے جو بودھی سائینس، بودھی گیان اتے بودھی فلسفہ توں آیا اے جس نوں سائینسداناں نال ونڈیا جا سکدا اے۔ مثال دے طور تے بدھ مت جذبیاں دا لما چوڑا بیان دیندا اے۔  جذبیاں دی کل اندرلی دنیا دی عمل کاری کیہ اے، اوہناں جذبیاں نال کس طراں نبڑیا جاۓ، وغیرہ۔ بودھی پرکھ پرچول اک باقاعدہ پربندھک جائزہ پیش کردی اے۔ ایہ وی پچھمی سائینسداناں لئی بوہت فیدہ مند ہو سکدا اے۔ تقدس مآب نے دھرم شالہ وچ بھکشو مرداں اتے عورتاں لئی سائینس دی شکشا نوں وی نصاب وچ شامل کر دتا اے۔ سائینس دی کئی کتاباں دا اںگریزی توں  تبتی زباناں وچ ترجمہ کیتا گیا اے۔ ایہو جئی گلاں دے سبب اوہ دنیا دے کسے وی وڈے دھرم دے موہری لئی ات حدل ان پکھ وچار رکھدے نیں۔

تقدس مآب اسلامی دنیا نال سنجوگ ودھانا چاہندے نیں، تے ایس سلسلہ وچ اوہ میرے بودھی ذخیرہ دی حوصلہ افزائی کردے نیں کہ بودھی شکشا، بنیادی انسانی سنسکار اتے سنسکار دے سنیہے دا عربی اتے ہور اسلامی زباںاں وچ ترجمہ کیتا جاۓ۔ ایہ کم جاری اے۔ پشلے کجھ وریاں وچ اسلام نوں بوہت لعن طعن ہوئی اے جو کہ بوہت مندی گل اے۔ اوہناں نوں دنیا وچ رَلانا لازم اے بجاۓ ایس دے کہ اوہناں نوں کوئی خطرہ سمجھ  کےخارج کر دتا جاۓ۔ سانوں چاہیدا اے  کہ اسی اوہناں نوں بودھی شکشا دی صاف تصویر پیش کرئیے، ایس لئی نہیں کہ اوہناں نوں دھرم تبدیل کرن اوپر راضی کیتا جاۓ یا ایہو جئی کوئی ہور گل، پر ایس لئی کہ بنیادی جانکاری نوں آپس وچ ونڈیا جا سکے، جویں کہ اوہ وی انج ہی کر سکدے نیں۔ تے اصل گل ایہ ہے کہ آپس دا میل اتے دوستی ودھان لئی شکشا ضروری اے۔

بدھ مت دے اںدر وی اک تے مہایان پنتھ اے جو تبت، چین اتے جاپان وغیرہ وچ مقبول اے اتے دوجا ترواد پنتھ اے جو دکھنی پوربی ایشیا وچ منیا جاوندا اے۔ بد قسمتی نال بلکہ کجھ لوکاں لئی ایہ گل بڑی حیران کرن والی اے کہ دونویں پنتھ اک دوجے بارے بوہت تھوڑی جانکاری رکھدے نیں۔ اوہناں نے اک امریکی بھکشو سوانی نوں ایس کم اوپر لایا اے کہ اوہ دونواں دا ڈونگا تقابلی جائزہ تیار کرے۔ دونواں پنتھاں بارے، کہ مہایان کیہ اے، اتے ترواد کیہ اے؟ ایس قیمتی گیان نوں لوکاں تک پوہنچان لئی ایس دا دکھنی پوربی ایشیا دی زباناں وچ ترجمہ کیتا جاۓ گا۔

انج تے تبت وچ مکمل منصب رسیدہ بھکشو موجود نیں، پر سوانیاں دی بھکشو بنن دی رسم بھارت توں ہمالیہ نوں پار کر کے اگے نہیں ودھی۔ ایس دے کئی سبب نیں، سب توں وڈا سبب جغرافیائی اے؛ پراںے وقتاں وچ بھارتی بھکشو عورتاں دے ٹولے دا تبت تک پیدل سفر ڈاڈھا اوکھا کم سی۔ تے انج ایہ لڑی ٹٹ گئی کیونکہ ایس نوں اگے ودھان لئی دس مکمل طور اوپر منصب رسید بھکشو عورتاں دی ضرورت ہوندی سی۔ 

تے ایس سلسلہ وچ وی دلائی لاما نے مختلف جتن اتے پراجیکٹاں دی سر پرستی کیتی اے ایہ ویکھن لئی کہ ایس کم نوں کس طراں دوبارہ شروع کیتا جا سکدا اے تا کہ اوہ سوانیاں جو تبتی پنتھ دے مطابق بھکشو بننا چاہندیاں نیں اوہ انج کر سکن۔

تقدس مآب دا سب توں وڈا من بھاون گن ایہ ہے کہ اوہ بغیر کسے بناوٹ اتے تکبّر دے کس قدر خلوص بھرے اتے سادہ نیں۔ اوہ ہمیش ایہ کہندے نیں کہ اوہ اک سدھے سادے بھکشو نیں، دوجیاں سمان اک عام اںسان۔ اوہ کہندے نیں، "میں جد کسے نوں ملنا واں تے میں اوہناں نوں اک اںسان تصور کرنا واں۔ ساڈا سمبھاشن دو اںساںاں وچکار ہوندا اے نہ کہ دلائی لاما اتے اک عام اںسان دے وچکار۔ نہ ہی اک تبتی دی کسے بدیسی نال ملاقات۔ اوہناں اضافی انتراں دی بنیاد اوپر وی نہیں، بلکہ ایس مڈھلی پدھر اوپر کہ: اسی سب اںسان آں۔"

اوہ شتابی ہی کسے اجیہے افساںوی تصور نوں مٹاںا چاہندے نیں جو لوکاں دے دلاں وچ ہووے کہ اوہ کوئی دیوتا، بادشاہ یا کوئی خاص شکتی رکھن والا اںسان نیں۔ جد اوہ کسے بوہت وڈے مجمے دے سامنے آوندے نیں تے اوہ بڑے شانت  اتے پر سکون ہوندے نیں۔ جد اوہناں نوں کھرک محسوس ہووے تے اوہ کسے عام اںسان سمان کھرک لیندے نیں۔ اوہ اُکا ہی من دی رجھتا توں ازاد نیں اتے نہ ہی کسے قسم دا وکھالا کرن دی کوشش کردے نیں۔ جے اوہ کسے ملک دے راشتر پتی نال ملاقات کرن جا رہے نیں اتے اوہناں نے ربڑ دی جوتی پائی ہوئی اے تے اوہناں لئی اوہی کافی اے۔ اوہ کسے نوں نہ ہی متاثر کرنا چاہندے نیں اتے نہ ہی انج کرن دی کوشش کردے نیں۔

ایہ گل خاصی حیران کرن والی اے کہ جس اساںی نال تقدس مآب ہاسے مخول وچ بعض گلاں کہہ دیندے نیں، جو کہ دوجے لوکی نہ کر سکن۔ اک وار اوہ کدرے لیکچر دے رہے سان اتے اوہناں دی کرسی جو کہ باہواں والی کرسی سی بوہت بے ارام سی۔ لیکچر دے مکن اوپر اوہناں نے پربندھکاں نوں اتے جلسے وچ موجود لوکاں نوں کہیا کہ سارے پربندھ ودیہ سان سواۓ ایس دے کہ اگلی وار ذرا چنگی کرسی دا پربندھ کرنا کیونکہ ایہ ڈاڈھی تکلیف دہ سی! اوہناں نے ایہ گل اجیہے پولے ول نال آکھی کہ کسے نے اوہناں دی گل دا برا نہیں منایا، بلکہ سب ہنسن لگے۔ ایسے طراں اوہ لوکاں نوں جھاڑ وی دیندے نیں۔

اک وار جد جمہوریہ چیک، جو حالی تک چیکو سلوواکیہ سی، دے پہلے راشتڑپتی ویکلیو حیول نے تقدس مآب نوں سدا گھلیا تے میں اوہناں دے نال ساں۔ سب توں پہلے جس پرش نوں دعوت دتی گئی اوہ راک سٹار فرینک زیپا سی، اتے دوجے تقدس مآب سان۔ حیول دی ایہ خواہش سی کہ تقدس مآب اوس نوں اتے اوس دی کابینہ نوں مراقبہ کرنا سکھان، کیونکہ بقول اوس دے، "اسی نا تجربہ کار آں، سانوں حکومت چلان بارے کوئی جانکاری نہیں ہے۔ اسی سب پریشان اتے سون توں مجبور آں۔ کیا تسی سانوں دس سکدے او کہ شاںت ہونے دا گر کیہ اے؟ نئیں تے اسی کدی وی اک نویں دیس دی حکومت چلا نہیں سکاں گے۔"

ویکلیو حیول بڑا سادہ انسان سی، اوس نے تقدس مآب اتے سارے وزیراں نوں گرمی دے موسم دے محل، جو کہ پراگ توں باہر اک بوہت وڈا قلعہ اے، وچ بھوجن دی دعوت دتی۔ اوہ آپ وی پہلے کدی اوتھے نہیں سی گیا ؛ ایہ قلعہ بوہت وڈا سی اتے سب لوکی ایس دے ایواںاں وچ گھمدے پھردے گواچ گئے۔ اوس نے دلائی لاما نال ایویں ہی ذکر کیتا، "ایہ اشتراکی لیڈراں دا قحبہ خاںہ سی۔" تسی دلائی لاما نال عام طور تے انج گل نہیں کردے، پر اوہ مزاج دا بوہت سادہ انسان سی۔ فیر سب لوکی، دلائی لاما سمیت، اک وڈے کمرے دے فرش اوپر بیٹھ گئے۔ حیول اتے اوس دے سارے وزیراں نے سویٹ سوٹ پاۓ ہوۓ سان، اتے تقدس مآب نے اوہناں نوں شاںت ہون دا ساہ اتے شکتی دا سمادھ سکھلایا۔ 

عام طور تے تقدس مآب رات دا کھاںا نہیں کھاندے کیونکہ اوہ اپنے بھکشو وچن دا سختی نال پاس کردے نیں۔ پر اوہناں دے سبھاو وچ لوچ وی اے، صدر حیول نے محل وچ شام دے کھاںے دا بند و بست کیتا ہویا سی۔ گل بات اںگریزی وچ ہو رہی سی، اتے ایہ گل توجہ لائق اے کہ جس طراں دلائی لاما نے حیول دی، جو کہ لگاتار سگریٹ پھوکدا جاندا سی، تمباکو پین اوپر سرزنش کیتی۔ اوہ تقدس مآب دے نال بیٹھا سگریٹ پیندا جاندا سی جو کہ کسے حد تک منع اے۔ بھاویں اوہ اک  دیس دا راشتڑ پتی سی پر تقدس مآب نے اوس نوں بنا جھاکے انج آکھیا، "تسی بوہت زیادہ تمباکو پیندے او۔ ایہ تہانوں بمار کر دے گا اتے تہانوں سرطان ہو سکدا اے، تے ایس لئی تسی ایس نوں گھٹ کر دیو!" ایہ در اصل تقدس مآب ولوں بڑی نیک دلی سی۔ حیول نوں سچ مچ بعد وچ پھیپھڑیاں دا سرطان ہو گیا۔ ایہ ایس گل دی اک ادھارن اے کہ تقدس مآب کس طراں  دوجیاں دی بھلائی دا سوچدے نیں، ایس گل دی چنتا کیتے بغیر کہ لوکی اوہناں بارے کیہ کہن گے۔ 

جنہاں لوکاں نوں میں ملیا واں اوہناں وچوں تقدس مآب سب توں زیادہ بدھی مان اںسان نیں۔ اوہناں دا چیتا عکس بنان سمان اے۔ جد اوہ شکشا دیندے نیں، تے اوہناں نوں دوجے پنتھاں دے کسے وی پرش دی نسبت بودھی شکشا دے اک بوہت وڈے ذخیرہ اوپر عبور حاصل اے۔ اوہ کسے وی متن توں کوئی حوالہ دے سکدے نیں۔ تبتی لوکی اپنی سرکھشا دے دوران  سارے ون سونّے صحیفے جو کہ اک ہزار پتراں دے لگ بھگ نیں زباںی یاد کردے نیں، پر دلائی لاما، ایہ گل حیران کرن والی  اے کہ جس قدر شرح اوہناں نے یاد کر رکھیاں نیں۔ جد اوہ درس دے رہے ہوندے نیں، اوہ کسے اک صحیفہ توں اک متن پیش کرن گے، اتے فیر دوسرا کسے ہور صحیفے توں؛ ایہ بڑا اوکھا کم اے۔ تے انج  اوہناں دا چیتا  کم کردا اے، اتے ایہ بڑی سیانپ دی علامت اے؛ کہ تسی شیواں دے آپس دے جوڑ اتے رشتہ نوں پچھان سکو، تا کہ تسی قالب نوں جان سکو۔ آئین سٹائین جیہے لوکی کس طراں جان لیندے نیں کہ ای= ایم سی۲؟ ایہ مختلف شیواں نوں اکٹھا کرن اتے اوہناں دی ترتیب اتے تنظیم اوپر گوہ کرن نال ممکن ہوندا اے۔ تقدس مآب ایہ کم اپنے تبتی گیان دے پسار ذخیرہ نال جانکاری دے سبب کر پاوندے نیں۔ 

اوہناں دا اتم چیتا کیول صحیفیاں تک ہی محدود نئیں اے، بلکہ لوکاں بارے وی انج ہی ہے، جویں کہ میرے موہرے کئی وار ایہ واقعہ پیش آیا۔ اک وار میری موجودگی وچ تبت توں اک بوہت بڈھا بھکشو دھرم شالہ آیا، تے اوس نوں ویکھدیاں ہی  تقدس مآب نے آکھیا، "میں تہانوں پچھاننا واں۔ تیہ ورے ہوۓ جد اسی بھارت جاندے ہوۓ تہاڈی دھرم شالا وچ ٹھہرے سی اتے اوتھے کوئی تقریب ہو رہی سی۔ تہانوں چڑھاوے دی پلیٹ چکنی پئی سی جو کہ بوہت بھاری سی پر تہانوں ایس ساری تقریب دے دوران اوس نوں چکنا پیا سی ۔ یاد اے نا؟ ایہ اک نہ منن لائق گل سی۔ میرا خاص استاد سرکونگ رنپوچے سی جو کہ تقدس مآب دے خاص استاداں وچوں اک سی، اوس نے دسیا کہ بطور اک بالک دے، اوہناں نوں کوئی سبق صرف اک وار پڑھایا جاندا۔ اوہ اوس نوں سمجھ لیندے اتے یاد وی کر لیندے۔

ایہ ساڈے زمانے دے مہان اںساناں وچوں نیں، اتے اوہناں دا پربھاؤ کیہ اے؟ اوہ ایہ ہے: ذرا گوہ کرو کہ بطور اک انسان دے کیہ کجھ کیتا جا سکدا اے۔ بے شک اوہناں دا ایہ کہنا اے کہ اوہناں اپنے آپ نوں سمپت کرن لئی بوہت محنت کیتی، پر اسی سب وی ایہ کر سکنے آں۔ ویکھو اوہ سمسیاواں نال کویں نبڑدے نیں۔ اک ارب توں ودھ لوکاں ولوں نمبر اک لوک دشمن ہون دا دوش چکنا۔ پر اوہ اوس نوں ہنس کے ٹال دیندے نیں کیونکہ اوہ جاندے نیں کہ ایہ سچ نہیں اے، اوہناں دے سر اوپر سنگ نئیں ہین۔ پر جدوں تہاڈے اوپر بھکشو دے جھولے وچ لُکے شیطان دا الزام لگے تے تسی ایس نال کس طراں سمجھوتہ کردے او؟

اوہ کدی نراش نہیں ہوندے، کدی وی نہیں۔ اوہناں دا کہنا اے کہ اوہناں نوں کدی ایس دا تجربہ نئیں ہویا، اتے اوہناں لئی اوس نوں سمجھنا بوہت مشکل اے۔ مینوں یاد اے جد اک وار اوہناں نے کہیا کہ اوہناں نے کدی انج سوچیا یا سنیا ہی نہیں کہ کوئی پرش کمتر من دی آدرتا یا خود تنفّر دا شکار ہووے۔ اوہناں نوں آپوں کدی ایس نال واہ نئیں پیا سی اتے نہ ہی ایس دا کدی کوئی تجربہ ہویا۔ 

اوہ اینے زیادہ آس واد نیں، پر ایس دے نال نال حلات دی حقیقت نال وی نبڑدے نیں۔ اجوکے حلات بارے اوہناں دا کہنا اے کہ، "دنیا دے مسلے انسان دے پیدا کیتے ہوۓ نیں، اتے اوہناں نوں انسان ہی حل کر سکدا اے۔" اوہ اوہناں مسلیاں نوں حل کرن وچ بنیادی انساںی ادھیکار دے پسار، نیانیاں دی شکشا وچ سنسکار دی رلت، اتے مختلف دھرماں اتے سنسکرتیاں وچکار دھرمی ایکتا دے پسار  راہیں شرکت کرن دی کوشش کر رہے نیں۔ پوری عاجزی اتے خلوص دے نال اوہ پوری دنیا دی بھلائی لئی چوکس ہو کے کم کر رہے نیں۔ ایہ اوہ گل اے جو ات حدل من بھاون اے۔ ایس وچ تسی اوہناں دی خوش مزاجی اتے ات حدل شکتی نوں شامل کر دیو، تے ایہ اک منن والی گل نہیں لگدی۔ 

اوہناں دے سکتر اتے صلاح کار ہر ویلے اوہناں نوں گھٹ سفر کرن اتے ارام کرن دی صلاح  دیندے نیں۔ جد اوہ سفر کردے نیں تے اوہناں دا ہر پل دن وچ کئی کئی ملاقاتاں نال بھریا ہوندا اے، اتے تقریباّ ہر روز کوئی ہوائی سفر وی موہرے ہوندا اے۔ پر اوہ ہمیش کہندے نیں، "نہیں۔ جدوں تیکر میرے وچ ایس کم نوں کرن دی ہمت ہے، میں انج ہی سفر کردا رہواں گا، کیونکہ ایس وچ دوجیاں دی بھلائی اے۔"

اوہ ایس لئیے پربھاوت نیں کیونکہ اوہ سانوں آس دلاندے نیں۔ اوہ ات حدل خلوص بھرے اتے محنتی نیں۔ جد اوہ انساںیت نوں چنگا بناون دی گل کردے نیں، تے اوہناں دی سوچ  پوری طراں حقیقت اوپر قائم اتے پراپت لائق ہے: شکشا، آپس دا میل، سنسکار۔ ایہ کوئی جادو دے ٹوٹکے نہیں؛ ایہ اجیہے کم نیں جنہاں نوں اسی سچ مچ کر سکنے آں۔ جدوں  اوہ ساڈے دیس یا شہر وچ آوندے نیں، تے ایہ بڑی ودیہ گل اے اتے تقدس مآب دلائی لاما نال ملن دا اک سنہری موقع ہوندا اے۔

تقدس مآب اپنے روحانی فرض پورے کرن اتے عملی کم جویں مہاجراں دے مسلے حل کرن وچکار کس طراں سنتولن برقرار رکھدے نیں؟

اوہ نہ صرف بوہت ساری پڑھائی اتے سمادھ وچ رجھے رہندے نیں بلکہ دیس بدر تبتی لوکاں دی مڈھلی تبتی اںتظامیہ دے مہان موہری وی رہے نیں۔ ہمت اتے سرت کولوں کم لیندے ہوۓ، چوکھی سیانپ دے نال، اوہ ایس عہدے توں برخواست ہو گئے، اتے سکیونگ نام دا اک جمہوری ول نال چنیا ہویا عہدیدار ایس منصب اوپر بٹھا دتا۔ پر ایس توں پہلے اوہ کئی ورے تک پربندھک رہے اتے اوہناں نے مہاجراں دی اباد کاری دا بند و بست اتے ایس دی نگراںی دی ذمہ واری نبھائی، اتے انج جلا وطنی وچ کئی اداریاں دی نویں سرے توں بنیاد پائی۔ اوہناں دی اصل حکمت عملی ایہ سی کہ حقیقت پسندی توں کم لیا جاۓ، اتے انج نہ سوچیا جاۓ، "اوہ، ایہ کم بڑا اوکھا اے، میرے وس توں باہر اے، ایہ انہونی اے،" بلکہ ایس اوپر ڈاڈھے منظم طریقے نال کم شروع کر دتا جاۓ۔ اوہناں دی حیرت ناک سیانپ اتے چیتے دے سبب اوہ اوہناں دے پربندھ ہیٹھ منصوبیاں دا پتہ رکھدے، اتے دوجیاں نوں ذمہ واری سونپن دا کم وی کردے سان۔ جو وی کم موہرے ہووے اوہ اوس نوں کر لیندے نیں؛ اوہناں لئی ایہ کوئی وڈی گل نہیں۔

میں کئی وار مخول دے رنگ وچ ایہ کہنا واں کہ بے شمار کم کرن دی سرکھیا وچ کلچکر دا پربندھ کنا فیدہ مند اے۔ کلچکر منڈل وچ تہانوں ۷۲۲ شکلاں دا تصور کرنا ہوندا اے، اتے شائد اوہ اوہناں تھوڑے جنے لوکاں وچوں نیں جو ایہ کم کر سکدے نیں۔ اپنے آپ نوں ایس لمے چوڑے اتے گنجھل دار نظام دے حوالہ نال مشق راہیں سمجھن نال انج ہوندا اے کہ فیر جد کوئی نواں کم یا مسلہ آن پوے تے اوس نوں معمولی گل سمجھیا جاندا اے۔ تسی کسے گل توں نہیں ڈردے، تسی کسے گل دا بتنگڑ نئیں بناندے۔
زندگی گنجھل دار اے اتے بعض لوکاں دی زندگیاں دوجیاں نالوں زیادہ ولیویاں ہوندیاں نیں۔ پر کیا ایس توں ڈرن دی بجاۓ اوس نوں گلمے لگاونا چنگا نہیں؟ جنا چوکھا ہووے اونا ہی چنگا اے! میری ویب سائیٹ دے سمان، اسی ۲۱ زباناں اوپر کم کرنے آں – کوئی وڈی گل نئیں، اسی ایہ کر سکنے آں۔ جے ضرورت پوے تے اسی ہور وی رلا سکنے آں، کیوں نئیں؟ ایہ اوس دے مقابلہ وچ جو دلائی لاما کردے نیں اک نکا جیہا پراجیکٹ اے۔ پر ایس توں امکان کھلدے نیں۔ کوئی شکائت دی گل نہیں، "میں وچارہ" والی کوئی گل نئیں۔ جویں کہ میری ماں کہندی ہوندی سی، "سدھا اوپر اتے تھلے۔" بس کرچھڈو!

کیا تسی دس سکدے او کہ دلائی لاما نوں تقدس مآب کیوں کہیا جاوندا اے، جد کہ اوہ آپوں ایس گل اوپر زور دیندے نیں کہ اوہ اک سادہ اںسان نیں؟

گل ایہ ہے کہ دلائی لاما اپنے آپ نوں کدی تقدس مآب نہیں کہندے۔ مینوں پتہ نہیں کہ ایہ سلسلہ کس طراں شروع ہویا؛ ہو سکدا اے کہ ایہ کسے قسم دے عیسائی لقب توں نکلیا ہووے، اتے فیر ایہ اںگریزی وچ چالو ہو گیا۔ لوکی ایس نوں کیول آدر دین لئی ورتدے نیں، جویں کسے بادشاہ لئی "وڈی سرکار ۔"  تبتی زباناں وچ اپنے روحاںی گورو نوں مخاطب کرن دے کئی ستکاری  شبد نیں، پر کسے دا ترجمہ وی عین "تقدس مآب" نہیں بندا۔ ایہ اک قسم دی سادہ جیہی رسم اے جو لوکاں وچ پے گئی اے، اتے اوہ لوکاں نوں اوہناں نوں انج بلاون توں منع نہیں کر سکدے۔ لیکن اوہ یقیناً ایہ نہیں چاہندے کہ لوکی اوہناں دی کسے دیوتا سمان پوجا کرن۔

تسی چونکہ تبتی زباناں توں واقف او، تے کیا تسی اجیہا کجھ سوچ سکدے او جو اںگریزی زبان وچ زیادہ مناسب ہووے؟

اوہناں لئی عام طور تے جو لقب استعمال کیتا جاندا اے اوہ ہے "کندن' یعنی " اتم ہستی۔"ایس دا دوجی زباناں وچ ترجمہ کرنا اوکھا کم اے، پر ایس دا مطلب ایہ ہے کہ اوہ سب توں اتم ہستیاں دے اعلیٰ گناں دی انساںی شکل وچ نمائیندگی کردے نیں۔ تسی کسے پوہنچی ہوئی ہستی دی صحبت وچ او۔ میں ایس نوں متعارف کران دی کوشش کیتی پر کسے نے دلچسپی نہ وکھائی۔