اَہِنسا اتے روحانی سنسکار

بودھی شکشا مطابق اسی مارا ماری، اجیہی من دی دَشا، نوں تن پرتاں وچ ونڈنے آں۔ ایتھے مارا ماری دا ترجمہ ہورے "ظلم کرنا" وی ہو سکدا اے۔ اسی جدوں مارا ماری دی گل کرنے آں تے ایس دا مطلب نرا زور تے شکتی دا وکھالا ہی نئیں، کیوں جے کدی کدار سانوں کسے نوں اپنے آپ نوں یا ہوراں نوں نقصان پوہنچان توں روکن لئی زور والے ول ورتنے پیندے نیں۔ جے تہاڈا نیانا سڑک ول نوں نسا جاوندا اے اتے کسے گڈی تھلے آ کے مر سکدا اے، تے تسی ایہ نئیں آکھدے،" او سوہنیا! سڑک تے نہ جا۔" تہانوں نیانے نوں زور نال پھڑنا ہووے دا۔ تے مارا ماری توں ساڈا ایہ مطلب نئیں۔ مارا ماری دا مطلب کسے نوں نقصان پوہنچان دی نیت رکھنا اے، تے اسی کئی طریقیاں نال نقصان پوہنچا سکنے آں۔ تے بدھ مت اندر ایہ تِن ول نیں، بھاویں مینوں یقین اے کہ اسی ہور وی سوچ سکنے آں۔

ہوراں نال اہنسا دا ورتاوا

پہلی قسم (دی مارا ماری) ہوراں بارے انج سوچنا اے۔ ایس نوں ظلم والا درد مندی دا گھاٹا کہندے نیں جس راہیں اسی ہوراں نوں نقصان پوہنچان بارے سوچنے آں۔ درد مندی دا مطلب ایس گل دی آشا اے کہ لوکیں دکھ اتے مصیبتاں نالے اوہناں دے سبباں توں مکتی پا لین۔ پر ایتھے ہوراں نوں مصیبتاں توں مکتی دی آشا کرن دی تھاں اسی چاہنے آں کہ اوہناں نوں دکھاں اتے مصیبتاں نال واہ پوے، بھاویں ایس دا سبب اسی ہوئیے یا اوہ آپوں ہون یا رب ولوں انج ہووے۔ اتے من دی اجیہی دَشا اوپر قابو پاون لئی سانوں ایہ سوچنا چاہیدا اے کہ اسی سب برابر آں، اوہ انج کہ اسی سب خوشی چاہنے آں، کوئی وی دکھ طلب نئیں کردا۔

تے جدوں کوئی سانوں نقصان پوہنچاوے، یا فرض کرو کہ تسی جماعت نوں پڑھا رہے او اتے کوئی اک ودیارتھی رولا پاوندا اے تاں جے دوجے پڑھ نہ سکن، تے اوس ویلے اوس نوں سزا دین بارے سوچن دی تھاں – جس اندر عام طور تے غصہ، بے صبری اتے ہور بھیڑیاں من دیاں دشاواں رلت نیں – ایہ سوچنا کدرے زیادہ بھلا اے کہ ایہ بالک اک طراں دا روگی اے۔ ایہ نیانا خوشی چاہندا اے پر اوس نوں کوئی ٹھیک دا ٹھُک نئیں کہ خوشی کس طراں پائی جاوے اتے ایہ ایس بھیڑے سبھا دا وکھالا پیا کردا اے، اوس دے من اندر پلیکھا اے، اتے اوہ سوچ رہیا اے کہ انج ہورے اوس نوں خوشی مل جاوے دی۔ تے نیانے بارے ایس طراں دی اکھ دھرائی نال اسی اوس نوں بھیڑا تے سزا لائق نئیں متھدے؛ اسی اوس دی تھاں درد مندی دی پنگرتا کرنے آں، ایس گل دی آشا کہ ایہ نیانا اپنے پلیکھے اتے مصیبتاں اوپر قابو پا لوے جیہڑیاں اوس دے جماعت اندر بھیڑے سبھا دا سبب نیں۔

ہن ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ اسی کجھ نہ کرئیے، ڈھلے پے جائیے۔ اہنسا دا مطلب ڈھلے پینا تے کجھ نہ کرنا نئیں، سغوں ایس دا مطلب ہے کہ غصہ نہ کرنا اتے ایس شرارتی نیانے نوں دکھ نہ دینا۔ صاف ظاہر اے کہ ساڈا کم اوس سکول دے اصولاں مطابق ایس نیانے دے بھیڑے سبھا نوں بدلنا اے۔ پر ایس فعل مغر اکساوٹ، ایس مغر من دی دشا، اوس توں جس موجب اسی نیانے نوں اوس دے بھیڑے سبھا دی سزا دینا چاہنے آں، اُکا ہی انتر ہے۔

ایس شبد "اکساوٹ" دا مطلب سمجھنا بڑا ضروری اے۔ ایس دے دو پرت نیں۔ اک تے ساڈا مدعا یا نیت اے، اتے دوسرا اوہ جذبہ اے جیہڑا سانوں اوس منورتھ نوں پاون دی ہلا شیری دیندا اے۔ ساڈا مدعا اوس نیانے دی سہائتا اے۔ ایس پاروں، مثال دے طور تے، اسی استاد بنے آں۔ جے تسی طب دا پیشہ اپناؤ تے فیر وی ایہو ہی گل اے: ساڈا مقصد روگی دی سہائتا اے۔ سانوں ایس مقصد نوں پاون لئی من دی کیہڑی دشا ہلا شیری پئی دیندی اے؟ جے ساڈا مدعا نرا پیسہ کمانا اتے دوسرے انسان نوں اپنا احسان مند کرنا اے تے ایہ بڑا خود غرضی والا مدعا اے، ہے کہ نئیں؟ اپنی ذات وچ رجھیا ہویا سبھا۔ اتے کیوں جے ساڈی زیادہ تر توجہ اپنی ذات اوپر ہے، ایس لئی اسی دوجے انسان دے بھلے دا نئیں سوچ رہے۔ انج جِویں کوئی ڈاکٹر کسے نوں جراحت دا مشورہ دیوے جدوں کہ اوس نوں کوئی لوڑ نئیں، پر ڈاکٹر ایس لئی ایہ مشورہ دے رہیا اے کیوں جے جراحت توں ڈاکٹر دے چوکھے پیسے بنن دے۔ پر ایس شخص دی مدد کرن لئی ساڈی اکساوٹ درد مندی دی بنیاد اوپر ہونی چاہیدی اے – دوجے انسان بارے سوچ، اوہناں دے بھلے لئی سوچنا، اوہناں لئی کیہ ودیہ ہووے دا؟

طب دے پیشے وچ کدی کدار سانوں اجیہا دوا دارو کرنا پیندا اے جیہڑا مریض لئی ڈاڈھا پیڑ والا ہووے: ٹیکہ لانا، جراحت۔ (جراحت دے مغروں صحت یابی بڑی اوکھی شے وے)۔ پر ایہ کوئی مارا ماری دا ول نئیں کیوں جے مقصد مریض نوں دکھ دینا نئیں؛ نیت ایہ وے کہ اوہناں دا دکھ دور کیتا جاوے، مصیبت اتے بیماری اوپر قابو پان وچ اوہناں دی سہائتا کیتی جاوے۔

تے انج ہی اے جدوں تسی کسے شرارتی ودیارتھی نوں سدھا کرنا چاہندے او: کہ تہاڈی نیت بالک نوں تکلیف پوہنچانا نئیں۔ اسی ایس ودیارتھی دی سہائتا کرنا چاہندے آں کیوں جے اسی سمجھنے آں کہ ایہ میرے وانگوں اک انسان اے جیہڑا خوشی چاہندا اے – دکھ نئیں چاہندا – تے میں ہورے اوس نوں خوش رہن دا ول سکھا سکنا واں۔ تے ایہ بالک آون والے سمے وچ کوئی وی پیشہ پھڑ لوے ، جس شے توں فائدہ پوہنچے دا اوہ ہے سنسکار، جے ایس انسان نوں ایہ پتہ ہووے کہ ہوراں نال رل کے کویں کم کرنا اے۔ ایہ اوہ شیواں نیں جنہاں توں ہر کسے نوں مستقبل وچ فائدہ ہووے دا۔

اتے سنسکار دا مطلب ہے اپنے اوپر قابو پانا۔ جدوں نیانا شرارت کرن لگے تے اوس نوں سمجھاؤ کہ اوس نوں اپنے اوپر قابو پانا اے۔ تے ایس طراں ساڈے بالک نوں سنسکار سکھاون دا مطلب ہے کہ بالک دی سنسکار دی پنگرتا وچ سہائتا کرنا۔ تے جے ساڈے من دی دَشا انج دی ہووے، جس ویلے اسی بالک نوں سنسکار دا سبق دے رہے ہوئیے، تے اوس دا بالک اوپر بڑا اثر ہوندا اے۔ ایہ انج ہی ہے کہ جدوں کوئی ماں یا پیو اپنے نیانے نوں سنسکار سکھاندے نیں تے اوہ بالک نال نفرت تے نئیں کردے، ہے نا؟

تے میرے بھوں ایہ گل سکھنی اتے ایس دی تربیت ضروری اے جے اسی مدد گار پیشے جِویں طب یا تعلیم وچ کم کرن جا رہے آں، جنہاں دا اندرلا منورتھ پیار اتے درد مندی والا سبھا اے – کہ تسی بیماراں دی مدد کرنا چاہندے او، تسی ودیارتھیاں دی مدد کرنا چاہندے او، تاں جے اوہ خوش تے چنگیاں، سمسیاواں توں پاک حیاتیاں بتا سکن۔ تے باہروں تہاڈا سبھا پیشہ ورانہ یعنی سنجیدہ اتے کدی ڈاڈھا سخت وی ہو سکدا اے۔ فیر اسی اپنے پیشے اندر اہنسا دے اصول اوپر چلاں دے جویں کہ اہنسا دے پہلے معنے نیں۔

تے ایس طراں بغیر درد مندی دا سبھا رکھن دے جس اندر اسی ہوراں نوں دکھ دینا چاہنے آں، اسی درد مندی رکھنے آں، اسی اوہناں لئی دکھ اتے نقصان توں مکش دی آشا رکھنے آں۔ ایہ گل بھاویں سچ اے کہ ایس گل دی جانکاری ہونا بڑا اوکھا اے کہ کیہڑا ول کسے دا بھلا کرن لئی ودیہ اے۔ اتے ہر نیانا، ہر روگی اک فرد اے۔ جس دا مطلب ایہ ہے کہ جیہڑا ول کسے اک لئی سوتر ہووے اوہ ہو سکدا اے دوجے لئی کم نہ کرے۔ تے ایس پاروں بطور اک ڈاکٹر دے یا اک استاد دے ہر مریض تے ہر ودیارتھی دی نویکلی ذات نوں دھیان وچ رکھنا ضروری اے۔ ایہ گل اپنی تھاں ہے کہ جدوں اسی کنے وڑے مریضاں نوں روز تکنا ہووے یا جماعت اندر چوکھے ودیارتھی ہوون، تے ایہ کم سوکھا نئیں۔ پر بھاویں ہر کسے نوں ذاتی طور تے جاننا ممکن نہ ہووے، جیہڑی شے ضروری اے اوہ ہے من دی دَشا، اوہناں نوں جانن دی آشا۔ تے اوہناں نال موہ دا مڈھ اوہناں لئی ستکار اوپر ہے۔ تے اوہناں نوں وی اوہو ہی ستکار اتے موہ دیوو جیہڑا تسی اپنے کسے سنگی ساتھی یا رشتے دار لئی رکھدے او – تہاڈا نیانا، تہاڈے ماں پیو، تہاڈے بھرا بھین، یا ہور کوئی، اوہناں دی تے اپنی عمر دے حساب نال۔

میرے خیال وچ اک گل جس نوں دھیان اندر رکھنا بڑا ضروری اے اوہ ایہ ہے کہ ایہ وی میرے وانگوں انسان اے اتے احساس رکھدا اے۔ اوہ خوشی چاہندے نیں جِویں میں خوشی چاہنا واں، اوہ توجہ تے پیار چاہندے نیں جویں میں چاہنا واں۔ تے جے میں اوہناں بارے بھیڑی سوچ تے بھیڑا سبھا رکھاں ، تے اوہناں نوں توجہ نہ دیاں، تے اوہناں نوں دکھ ہووے دا، انج ہی جویں مینوں وی محسوس ہووے دا جے کوئی میرے نال اجیہا ورتاء کرے۔ ایس پاروں ہوراں لئی ایہ ستکار والا من ڈاڈھا ضروری اے۔

اپنے لئی اہنسا

اہنسا دی دوجی قسم ایس نال جس دا بیان اسی کیتا اے جُڑی ہوئی اے، کیوں جے ہن اسی اوس اہنسا بارے گل کراں دے جیہڑی ساڈے اپنے ول ہوندی اے (پہلی قسم دی دِشا ہوراں ول ہوندی اے)۔ ایتھے ایس دا مطلب ہے کہ اپنی ذات نوں نقصان نہ پوہنچانا۔ ساڈے اپنے آپ نوں نقصان پوہنچان دا مطلب ہے کہ سانوں اپنے آپ نال پیار نئیں جس سبب اسی اپنے آپ نوں دکھ دینا چاہنے آں۔ تے ایہ انجانے وچ وی ہو سکدا اے اتے جان بوجھ کے وی۔ مثال دے طور تے ایہو جئی سوچ:"میں بھیڑا واں،" "میں بھلا انسان نئیں،" "میں چوکھا چنگا نئیں۔"

ایہ اچیچ سچ اے جے اسی ڈاکٹر ہوئیے اتے ساڈا کوئی مریض مر جاوے، جیہڑا کہ ہوندا ہی ہے، تے اسی سوچئیے،"اوہ، میں کڈا بھیڑا ڈاکٹر آں۔ میں بوہت بھیڑا واں،" تے فیر اسی اپنے آپ نوں مجرم متھ کے اک ول یا دوجے ول نال عام طور تے نفسیاتی یا جذباتی سزا دیوئیے، کیوں جے اسی کسے دی سہائتا نہ کر سکے – تے اوہ مر گیا۔ جے اسی ڈاکٹر یا ماسٹر بننا اے تے فیر سانوں ایہو جئیاں گلاں لئی تیار رہنا چاہیدا اے۔ اسی کوئی مہاتما بدھ نئیں؛ اسی ہر کسے دی مدد نئیں کر سکدے – مہاتما بدھ وی سبناں دی مدد نئیں سی کر سکدا۔ اتے ایس پاروں اسی کدی کدار ناکام ہوواں دے۔ کدی اسی کسے روگی نوں چنگا نئیں کر سکاں دے یا کسے نیانے نوں نئیں پڑھا سکاں دے۔ پر ایہ حقیقت دی ککنتا اے۔ کسے انسان لئی مدد توں فائدہ چکن لئی ایس اوپر راضی ہونا ضروری اے۔ بعض بماریاں دا علاج ممکن نئیں، تے جے ایہ ہووے وی، کدی کدار اسی غلطی کر بیٹھنے آں؛ اخیر اسی انسان آں۔ اتے کجھ ودیارتھیاں نوں ڈاڈھے جذباتی، سماجی، وغیرہ مسٔلے ہوندے نیں – خاندان دےمسٔلے – تے اوہناں دی سہائتا ساڈے وس توں باہر ہوندی اے۔

تے سانوں ایہو جئے معاملے جیہڑے سانوں اندروں نقصان پوہنچا سکن توں خبردار رہنا چاہیدا اے؛ دوجے لفظاں وچ، اپنے آپ ول مارا ماری۔ اپنے آپ نوں نقصان دین دے طریقے، مثلاً، اپنے آپ اوپر چوکھا بھار پانا، ایہ سوچ کے، "مینوں بے عیب ہونا چاہیدا اے،" جیہڑی شے کہ ناممکن اے۔ بیشک اسی اپنا کم ودیہ توں ودیہ کرن دی کوشش کرنے آں، پر کوئی وی عیب توں خالی نئیں۔ تے بیشک جے اسی کسے کم وچ ناکام ہوئیے تے سانوں افسوس ہوندا اے – اسی اگلی وار چنگا کرنا چاہنے آں – پر ساںوں پوری کوشش کرنی چاہیدی اے کہ اسی ایس پاروں ڈاڈھے نراش نہ ہوئیے، کیوں جے نراش ہون نال ساڈے کم اتے ساڈی کارکردگی اوپر اثر پوے دا۔

تسی ایتھے ایہ کہہ سکدے او، "میں نراش اتے ڈاڈھا دکھی ہوون توں کِویں بچ سکنا واں؟" – تسی جاندے او، جے تہاڈا کوئی ہوشیار شاگرد کسے سبب سکول چھڈ کے ٹُر جاوے۔ بیشک ایہ بڑی ماڑی گل اے، پر تسی نراش نئیں ہونا۔ پر فیر سوال ایہ وے: اسی نراش ہون توں کِویں بچئیے؟ تے فیر گل اوتھے ہی آ جاندی اے جو اسی ہوراں نال نبڑن بارے کہہ رہے ساں۔ ہوراں دی سچی سہائتا اتے اوہناں نوں نقصان نہ پوہنچان وچ سب توں ضروری شے اوہناں دا ستکار ہے، انج ہی سانوں اپنا ستکار کرن دی لوڑ اے۔ ایس گل نوں ہمیش مُڑ مُڑ کے آکھنا: "میرے اندر صلاحیت ہے نئیں تے میں ڈاکٹر یا ماسٹر نئیں سی بن سکنا۔" اسی اپنی اکساوٹ نوں ایہ کہہ کے پکا کرنے آں:"میں جیہڑا کم کر رہیا واں ایس وچ میری نیت صاف اے۔" اتے" اک انسان ہون دے ناطے میں عیب توں پاک نئیں؛ فیر وی میں اپنی پوری کوشش کرن اوپر اپنا ستکار کرنا واں۔" تے انج اسی بوہتے نراش نئیں ہوندے۔

ہن جے اسی اپنے آپ نوں ایمانداری نال تکئیے تے سانوں پتہ لگے کہ اسی اپنی پوری کوشش نئیں ساں کر رہے، تے فیر کیہ ہووے دا؟ میں ایس توں چنگا کر سکدا ساں۔ ہاں تے ایہو جئی دشا وچ اسی افسوس کرنے آں، تے ایس موقعے اوپر ایس گل نوں مُڑ کے پکا کرنا ضروری اے: اگلی وار میں چوکھا جتن کراں دا۔" پر ایس گل نوں ڈکن لئی، یا ڈکن دی کوشش، ایس ساڈی پوری کوشش نہ کرن وچ ناکامی دے مُڑ کے نہ ہوون نوں روکن لئی، سانوں ایس دے سبباں دی پرچول کرنی چاہیدی اے۔ ایہ ہورے ایس لئی ہویا کیوں جے میں بڑا تھکیا ہویا ساں۔ تے اوس لئی وی سانوں اپنے نال نرمیش نہ کہ اپنے آپ نوں نقصان دین والا ورتاء کرنا چاہیدا اے۔ سانوں ارام بارے اپنی لوڑ دی جانکاری ہونی ضروری اے – میری حد کیہ اے؟ – تے نالے اوہناں دا ستکار کرو۔ ایس بارے بھیڑا محسوس نہ کرو۔ ہر انسان دی کجھ حداں ہوندیاں نیں۔ بیشک کسے اچانک لوڑ ویلے اسی ہمیش زیادہ کم کر سکنے آں، پر ہر شے خطرے دی دشا نئیں ہوندی۔ تے کدی سانوں انج وی کہنا پیندا اے کہ "مینوں ارام دی لوڑ اے،" تے فیر ارام کرو، جے ہو سکے تے – کدے ایہ ممکن نئیں وی ہوندا – پر جے ہو سکے تے بغیر قصوروار محسوس کرن دے ارام کرو۔

جدوں تسی اک ٹبر پالن اتے اپنے پیشے وچکار توازن قائم کرن دی کوشش وچ ہووو تے انج کرنا بیشک بڑا اوکھا اے۔ نیانیاں دیاں بڑیاں لوڑاں ہوندیاں نیں، ساڈے اپنے نیانے۔ پر کماں دی اہمیت نوں دھیان وچ رکھ کے اک جدول انج دا بنانا کہ میں کم ہیٹھ ہی نہ دبیا رہواں، چوکھا نہ تھک جاواں، تاں جے کوئی وی کم چج نال نہ کر سکاں۔ تے انج ایس نوں قابو توں باہر نہ لگے جان دیو کہ اخیر اسی اُکا ہی جواب دے جائیے۔ کیوں جے اپنی لوڑاں نوں دھیان نہ دینا اپنے آپ نال مارا ماری اے۔ ایس پاروں اپنے لئی اہنسا چوکھی ضروری اے۔

ہوراں دے بھیڑے نصیباں اوپر خوشی نہ مناونا

تیجی قسم دی اہنسا ہوراں دے بھیڑے نصیباں اوپر خوشی نہ مناونا اے۔ دوجے لفضاں وچ ایہ ظلم اے – یعنی جے اسی مارا ماری والی من دی دَشا رکھئیے – ہوراں دی مصیبتاں اوپر خوشی مناونا من دی ظلمی دَشا متھی جاوندی ہے؛ دوجے لفظاں وچ جدوں کسے نوں ناکامی ہووے۔ ہن اسی انج سوچ سکنے آں،" میں تے کدی انج نئیں کیتا۔" پر جے تسی ذرا سیاست بارے سوچو، کہ جے دو امیدوار نیں تے اوہناں وچوں اک جیہڑا تہانوں چنگا نئیں لگدا ہار جاوے – چناؤ وچ ہار جاوے یا (دوڑ وچوں) کڈ دتا جاوے – اسی ایس توں بڑے خوش ہونے آں۔ اسی اوس دے برے نصیب دی خوشی مناونے آں، ہے نا؟ تے ایس طراں، ایہو جئے حال اندر، بھاویں اسی خوش آں کہ ساڈے بھوں ودیہ امیدوار جِت گیا اے، تے اسی اوس دی خوشی منا رہے آں، پر دوجے بندے دے ہارن دی خوشی مناون دی کوئی تُک نئیں، کیوں جے بیشک اوہناں دا وی ٹبر ہے، اوہناں اوپر کئی لوکاں دا دھرواس ہے، تے اوہ سب افسوس پئے کردے نیں – اوہ وی اخیر انسان نیں۔ تے بھاویں میں خوش آں کہ اوہ جِتے نئیں، پر میں اوہناں لئی وی حیاتی وچ خوشی چاہنا واں۔ میں اوہناں دا برا نئیں چاہندا (اوہناں لئی بری شیواں نئیں منگدا)۔

تے اسی تکیا اے کہ ایہ تِن قسم دی اہنسا ۔۔۔ ایہ تِن پرت دی ظلمی سوچ نوں مکاونا اے:

• درد مندی دا گھاٹا جس پاروں اسی ہوراں لئی دکھ دی آشا کرنے آں۔ اسی اوس نوں مکاونے آں۔
• اتے اسی اپنی ذات نال پیار نہ کرن توں بچنے آں جس راہیں اسی اپنے آپ نوں نقصان پوہنچانے آں، بھاویں جان بوجھ کے یا پلیکھے نال۔
• اتے جدوں کوئی ناکام ہووے یا اوہناں نال کوئی بھیڑی واپر ہووے تے اسی خوش نئیں ہوندے۔

اتے جِویں میں آکھیا، کہ جس طراں دے کم اسی کرنے آں اوہناں توں ایہناں نوں شکتی ملدی اے بغیر مارا ماری دے۔ بودھی سوتراں وچ اک ودیہ مثال اے۔ کسے دریا دے دندے اوپر دو بندے مراقبے وچ سان۔ اوتھے اک بندہ آیا – تے ایس دریا دی موج ڈاڈھی تیز سی – تے ایہ بندہ دریا وچ چھال مار کے تر کے دوجے بنّے جانا چاہندا سی۔ اتے ایہ اجیہا دریا سی جنہوں کوئی تر کے پار نئیں سی کر سکدا؛ جے کوئی کوشش کرے وی تے یقیناً ڈُب جاوے۔ اک مراقبے والا شخص بڑی تسلی نال شانت ہو کے بیٹھا سی تے اوہ کجھ وی کرن نوں تیار نئیں سی، اوس نے ایس بندے نوں چھال مار کے ڈُبن دینا سی۔ دوجا مراقبہ کرن والا اٹھیا پر اوہ ایس بندے نوں دلیل نال چھال مارن توں نہ روک سکیا، تے اوس نے ہُورا مار کے بندے نوں بیہوش کر دتا تاں جے اوہ دریا وچ نہ جا سکے۔ مہاتما بدھ نے ایہ سب کجھ تکیا ( مہاتما بدھ اوتھے آیا اتے اوس نے ایہ سب کجھ ویکھیا) تے اوس نے آکھیا کہ جیہڑا مراقبے والا چپ کر کے منہ اوپر مسکان لئی بیٹھیا رہیا اوس نے مارا ماری دا فعل کیتا۔ اوس نوں ہُورا مار کے اپنے آپ نوں نقصان پوہنچان توں موڑنا اہنسا متھیا جاوندا اے۔ کیوں؟ نیت سبب، من دی دَشا سبب – نیت ایہ سی کہ ایس شخص نوں دکھ اتے ڈبن توں بچاونا۔

ایس ساری گل بات دا ساڈی سویر دی گل دے دوجے انگ نال، جو اجوکے جگ اندر روحانی سنسکار بارے سی، جوڑ اے۔ ایس شبد یعنی "روحانی" دا مطلب بیان کرنا اوکھا کم اے، اتے یقیناً ایس دا انگریزی اتے روسی وچ وکھو وکھ مطلب ہے۔ پر چلو اسی ایہ تکنے آں کہ ایس دے بودھی معنے کیہ نیں یا بدھ مت اندر ایس دے برابر کیہڑا شبد اے۔ اتے بدھ مت اندر دھرم دی گل کرنے آں۔ اتے "دھرم" دا مطلب ہے کوئی حفاظتی تدبیر؛ ایہ اوہ کجھ اے جو اسی دکھ اتے مصیبتاں توں بچن لئی کرنے آں۔ اتے ایس دا تعلق کوئی ساڈے نیڑلی دشاواں نال نئیں – جِویں تسی گڈی یا سائیکل چلا رہے او، اتے کسے شے نال ٹکر مارن توں بچن لئی تسی اک پاسے (گڈی یا سائیکل) موڑ لیندے او۔ ایہ دھرم نئیں۔

تے ایس دا مطلب ہے کہ اسی ہر دہاڑی ہون تے کرن والے کماں دی گل نئیں کر رہے۔ اوس نوں اسی روحانی نئیں آکھاں دے۔ پر ایس دا تعلق آون والے سمے وچ کسے (واپر) توں بچنا اے۔ اتے چوکھے دھرم، بدھ مت سنے، ایس نوں آون والی حیاتیاں بارے سوچنا متھدے نیں، اتے کجھ ہور دھرماں اندر ایس دا مطلب اگلی حیاتی بارے چنتا اے، جس دا مطلب ایس حیاتی اندر چوکھا مال اکٹھا کرنا ہی نئیں، کیوں جے مرگ ویلے ایہ سب ایتھے ہی رہ جاوے دا، تے نالے ایہ حیاتی آون والے ات حدل سمے نالوں اُکا ہی نکی جِنی اے۔

ہن جے اسی پنر جنم یا اگلی حیاتی اوپر ایمان رکھنے آں تے فیر ایہ بڑی ہی ودیہ گل اے، پر ہو سکدا اے کہ ساڈے وچوں کئی ایس اوپر ایمان نئیں رکھدے۔ کیا فیر وی اسی روحانی انسان اکھواواں دے؟ میرا خیال اے کہ اسی فیر وی روحانی انسان ہوواں دے جے اسی چھڑا ایس حیاتی اندر مادی بھلائی دا ہی وچار نہ کرئیے، میری اپنی ذات لئی اتے میرے ٹبر لئی، سغوں جے اسی لمے چِر بارے سوچئیے – مثلاً ، آون والی پیڑھیاں لئی۔ دوجے لفظاں وچ ایس جگ نوں کسے وی ول نال، بھاویں کوئی نکا جیہا ہی کم کیوں نہ ہووے، اک چنگا استھان بنائیے۔ مہاتما بدھ دی دتی ہوئی اک ہور مثال موجب – کہ چاولاں دی بوری بھرن لئی اک اک دانے دی لوڑ پیندی اے۔ تے انج ساڈے وچوں کجھ تے بُک بھر کے چوکھے وڑے چاول دین دے اتے کجھ نرا اک دانہ دین دے، پر ایس وچ سب دا حصہ ہووے دا۔ ایہ اصل گل اے۔ تے جے اسی محسوس کرئیے کہ اسی بوہتا کجھ نئیں کر سکدے، فیر وی سانوں کوشش تے کرنی چاہیدی اے۔

تے تسی جیہڑے کہ طبی علاج معالجے یا ماسٹر بنن دی تربیت لے رہے او، ایہ بیشک تہاڈے لئی ایس جگ نوں اک چنگا استھان بناون بارے سوچن دا چنگا موقع اے۔ بطور استاد دے تسی لوکاں نوں اجیہی تربیت دیوو دے جس راہیں اوہ آون والے سمے وچ، امید اے، کہ اپنے ولوں کجھ بھلے کم کرن دے۔ بطور ڈاکٹر دے تسی روگیاں دا روگ دور کرو دے تاں جے اوہ مستقبل وچ بھلائی کر سکن۔ تے ایس طراں اوہناں دا خوشی پاون، نہ کہ دکھ، دا مدعا پورا ہوندا اے۔ یعنی اوہناں بارے کوئی مارا ماری دا یا ظلمی وچار نہ ہونا، اتے اوہناں نوں ستکار دینا۔ اسی اپنے آپ نوں ایس طراں ستکار دینے آں " میں آون والے سمے وچ کجھ بھلائی کر سکنا واں،" اتے اسی اپنے مریضاں اتے ودیارتھیاں دا ستکار انج کرنے آں " اوہ وی بھلائی کر سکدے نیں۔" اتے بھلائی دا کیہ مطلب اے؟ ایس جگ نوں اک چنگا استھان بناون دا کیہ مطلب اے؟ ایس دا مطلب ہے کہ لوکاں دی خوشی لئی کجھ کرنا۔ اتے خوشی دا مطلب چھڑی مادی خوشی ہی نئیں، بھاویں اوہ ضروری تے ہے، پر من دی شانتی وی بڑی ضروری اے، نالے حیاتی اندر آون والیاں سمسیاواں نال نبڑن لئی نہ صرف ٹیکنیکی گن سغوں جذباتی گناں نوں ورتن دا ول آونا ضروری اے۔

تے ایہ ہین جنہاں نوں میں روحانی سنسکار آکھناں واں؛ دوجے لفظاں وچ، اوہ کیہڑیاں شیواں نیں جنہاں نوں میں اپنی حیاتی اندر اہم متھنا واں اتے اسی اپنی حیاتی وچ کیہ پئے کرنے آں۔ دو حرفی گل ایہ وے کہ اچیچ بطور تہاڈے ورگے نوجوان لوکاں دے، اپنی اکساوٹ بارے چوکھا گوہ ضروری اے۔ جو میں پڑھ رہیاں کیوں پڑھ رہیا واں؟ میں حیاتی اندر کیہ پاونا چاہنا واں؟ میں آون والے سمے وچ اپنے ٹبر لئی کیہ چاہنا واں؟ میں مغر کیہ چھڈ کے جانا چاہنا واں- آون والیاں پیڑھیاں لئی؟ اتے میں ایہ سب کجھ کیوں چاہنا واں؟ ایس لئی چوکھی وچل واہی پرچول دی لوڑ ہو سکدی اے، پر ایہ بڑا ہی لوڑی دا کم اے۔ تے ایہ ہو سکدا اے کہ ساڈے جواب تسلی بخش نہ ہوون۔ اتے میرے خیال وچ جس شے نوں معیار بنانا چاہیدا اے ایس گل دا فیصلہ کرن لئی "کیا میں اپنی اکساوٹ نوں بدلنا چاہنا واں؟" اوہ ایہ تکنا اے کہ میں جو کر رہیا واں کیا ایس توں مینوں اتے ہوراں نوں خوشی ملے دی یا نئیں، یا ایہ نرا مصیبتاں دا سبب ہووے دا؟ اتے ایس شے دی پرچول اندر ایہ تکنا بوہت ضروری اے کہ دور دے سمے وچ نہ کہ ہنے اتے اج ایس دا کیہ اثر ہووے دا۔ پر جے سانوں اپنے کرماں بارے یقین ہووے، اتے سانوں تسلی ہووے کہ اساں حیاتی اندر ٹھیک لانبھ پھڑی ہے، تے ایس توں ساڈے اندر اک بھلے چنگے ہوون اتے شانتی دا بڑا ودیہ احساس جنم لیندا ہے۔

میرے وچار اندر اک شے جیہڑی لوکاں نوں نراش کردی اے اوہ ایہ کہ لوکیں تکدے نیں کہ اوہناں دی حیاتی دا کوئی مقصد، کوئی مطلب نئیں۔ اسی کوئی کسب پئے کرنے آں پر ساڈا من ایس وچ نئیں رجھیا ہویا۔ اتے اسی محسوس کرنے آں کہ جگ، دیس، ضلع، ٹبر دیاں اتے میریاں اپنیاں سمسیاواں بوہت خطرناک نیں، چوکھیاں (خطرناک)۔ اتے ایہو جئی من دی دَشا نال حیاتی بتان دا کیہ فائدہ اے؟ ایہ بڑی مندی گل اے؛ ایہ کوئی خوشی دی حیاتی نئیں۔ تے فیر ہن سانوں ایس نراش اوپر قابو پاون لئی اپنا ستکار کرن دی لوڑ اے۔ سانوں اپنے (من) اندر ایہ گل پکی کرن دی لوڑ اے کہ "باہرلا حال بھاویں کجھ وی ہووے، میرے اندر اپنے آپ نوں بھلا اتے ودیہ کرن دی صلاحیت موجد ہے۔" اتے ایہ نہ صرف مینوں اپنے آپ نوں اک خوش انسان بناون لئی ضروری اے – ایس گل نوں مندیاں ہویاں – نالے میرے من دی دَشا نال میرے سب نیڑلے انساناں لئی وی چنگا ہووے دا۔ تے ایس لئی ہوراں دی سہائتا لئی کم کرنا، بھاویں طبی یا تعلیمی لحاظ نال ۔۔۔ ایہ بڑا کم دا کم ہے۔ سانوں آون والے سمے بارے کجھ پتہ نئیں، پر اسی ایہ جاننے آں کہ جے لوکیں تگڑے اتے پڑھے لکھے ہوون تے فیر کجھ آس ہو سکدی اے، ایس گل دی آس کہ حال چنگے ہوون دے۔ ہو سکدا اے کہ ایس دا تصور کرنا اوکھا اے۔ پر جے مستقبل وچ ہور مصیبتاں ہوون وی، اسی لوکاں نوں اوہناں نال نبڑن لئی چنگی تیاری کروا سکنے آں۔

تے ایہ ہین میرے وچار اجوکے جگ اندر اہنسا اتے روحانی سنسکار بارے۔ اتے شائد تہاڈے کجھ سوال ہوون دے یا تسی کجھ کہنا چاہوو دے۔

ساڈے اجوکے جگ اندر، بیشک اسی جاننے آں کہ بودھی سنسکار اندر درد مندی ہے۔ پر حیاتی اندر حال ڈاڈھا اوکھا اے کیوں جے کئی نیانے ماں پیو بغیر پلدے نیں تے اوہ بڑے ہتھ چھٹ ہوندے نیں۔ تے ساڈے لئی، جے اسی استاد آں، اوہناں نوں درد مندی دا فائدہ سکھاونا بڑا اوکھا ہے – یعنی اوہناں نوں دسنا کہ اوہ ماڑیاں دی سہائتا کرن، اتے ماڑیاں نال نرم سبھا رکھن اتے اوہناں نوں دکھ نہ دین۔ تے اسی، بطور استاد دے – ایہ سنیہا اوہناں تیکر کِویں پوہنچائیے، اچیچ اوہناں ودیارتھیاں تیکر جیہڑے ہتھ چھٹ نیں، جیہڑے بڑے مندے مالی اتے سماجی حال وچ پئے پلدے نیں؟

میرے خیال وچ ایہو جئے نیانیاں دی سہائتا دا اک ودیہ ول ایہ ہے کہ اوہناں نوں (کوئی شے) دین، دین تے سخاوت وکھان دا موقع دتا جاوے۔ دوجے لفظاں وچ، جے کسے جَن (مثلاً کوئی بال) نوں دوجیاں بالاں نوں کجھ دین دا موقع ملے – دوجے لفظاں وچ، اوہ کوئی کاغذ یا کوئی کم بارے کاغذ ونڈن، یا کوئی کھلے دل دا کم کرن – یعنی اجیہا کم جیہڑا ہوراں دی مدد ہووے۔ ایس توں نیانے اندر اپنی ذات دے مُل دا احساس پیدا ہوندا اے۔ دوجے لفظاں وچ، جدوں کوئی بال بھیڑے حالاں توں آوندا اے اتے اوس نوں موہ دا گھاٹا ہوندا اے، تے اوہ عام طور تے ایس پیار دے گھاٹے دا روس وکھالا مارا ماری نال کردا اے۔ "جے تسی مینوں چنگا نئیں جاندے کیوں جے میں مندے حال توں آیا واں، تے فیر میں تہانوں سب نوں وکھانا چاہنا واں کہ میں کنّا کو بھیڑا واں"۔ دوجے لفظاں وچ، اوہ سماج دشمنی وکھانا پسند کردے نیں، سماج دا انگ نہ ہونا۔ ایہ انج ہی ہوندا اے۔ پر جے اوہناں نوں اک چنگا انسان دا روپ دھارن دا موقع دتا جاوے، کہ اوہ کجھ دین جوگے نیں، بھاویں اوہ بوہتی چنگی طراں نہ وی دین – فیر وی، اوہناں نوں احساس ہوندا اے کہ اوہ کوئی چنگی شے، نہ کہ بھیڑی شے، وی دے سکدے نیں۔

میرا مطلب ہے کہ، بودھی سوچ مطابق، کجھ دین راہیں، ایہ کوئی مثبت شکتی یا انعام لائق گُن پنگر کرنا اے۔ پر سانوں ایس نوں بودھی فلسفے مطابق بیان کرن دی لوڑ نئیں۔ میرا خیال اے کہ میں ایس دا جو نفسیاتی بیان دتا اے اوہو ہی فائدہ مند اے۔ پر اوہناں نوں کوئی مثبت اتے تعمیری کم دین ویلے ایس گل دا دھیان رہوے کہ اوہ ایس نوں کوئی سزا نہ سمجھن۔

سانوں اپنی حیاتی اندر کئی واری کسے نوں سزا دینی پیندی اے۔ پر اک ول مڑ کے سزا دین دا وی اے، جس ہیٹھ اسی کسے نوں دوجی وار سزا دینے آں۔ ایہو جئے حال اندر سب توں فائدہ مند کیہ اے – سزا، یا کسے قسم دا کوئی کم، جِویں سماجی کم؟ – اوس شخص لئی جس نوں سزا دتی جا رہی اے؟ یا ایس شخص نوں سو سنسکار دی شکشا دتی جاوے؟ مثلاً اوہ لوکیں جیہڑے قید وچ نیں، اپرادھی – اوہ لوک جیہڑے نیانے نئیں اتے اسی اوہناں نوں سزا دینا چاہنے آں۔

ایس گل دا کھرا جواب دینا اوکھا کم اے کیوں جے ہر شخص دوجے نالوں وکھ ہوندا اے۔ مینوں جیلاں اندر پڑھان دا کوئی تجربہ نئیں، پر میرے کئی ساتھی، بودھی ساتھی ایہ کم کردے رہے نیں۔ تے اک گل جیہڑی اوہ اچیچ محسوس کردے نیں کہ جیل اندر چوکھے لوک، بیشک سارے نئیں ۔۔۔ ایس کم تے بڑا سمے لگدا اے، کیوں جے اوہناں دیاں حیاتیاں دی پرچول اوپر بوہت سمے خرچ ہوندا اے، اوہناں دی حیاتی دی پرچول اوپر – اوہ ساری عمر کیہ کردے رہے نیں تے اوہ کیہ چاہندے نیں۔ اتے بوہت سارے قیدی غصے اوپر قابو پان دا ول سکھنا چاہندے نیں، اپنے مارا ماری دے جذبے نال نبڑنا، تے ایس لئی اوہ بڑے بنیادی قسم دے بودھی مراقبے، جِویں ساہ اوپر توجہ، نوں چنگا جاندے نیں۔ اتے ایہو جئے لوک اجیہی مدد قبول کردے نیں۔ ہر کوئی مدد لین نوں راضی نئیں ہوندا، تے جے اوہ آپوں راضی نہ ہون تے فیر تسی کجھ نئیں کر سکدے۔ اوہناں نوں جسمانی دکھ دینا، جدوں کہ اوہناں اندر بدلی لیاون یا چنگا بنن دی اِچھیا نہ ہووے، ایس توں ہور کرودھ اتے غصہ پیدا ہوندا اے۔

نفسیات وچ کجھ اجیہے ول نیں جیہڑے ایتھے بھاویں خاص فائدہ مند نہ ہوون، پر نری تہاڈی جانکاری لئی: من لو کہ اک نوجوان جیہڑا ڈاڈھا نافرمان اتے حدوں ٹپیا ہویا اے، اوہ لوکاں دی اک جماعت نال سفر تے جاوندا اے، تے اوہناں دا اک موہری اے اتے اوہناں نال اک خچر وی اے۔ خچر بیشک بڑا ڈھیٹ جانور اے تے ایس کولوں کوئی کم لینا بڑا اوکھا اے۔ اوہناں اوپر ایس خچر دی ذمہ واری اے، تے اوہناں ایہ مصیبت جھلنی ہی ہے، اتے اوہناں نوں اپنے غصے اتے بے صبری اوپر قابو پانا ہے، اتے ایس خچر نال گذارہ کرنا ہے۔ یعنی اوہناں نوں کوئی مثبت کم کرن دی ذمہ واری دتی گئی اے، مطلب ایہ ہے کہ – ایس خچر نال نبھاہ کرنا۔

تے کدی کدار کسے نیانے نوں کسے جانور دا دھیان رکھن دی ذمہ واری اوہناں نوں سنواردا اے ۔۔۔ جانور اوہناں نوں چنگا مندا نئیں آکھدے ۔ اک کتا ۔۔۔ اوس نوں بھاویں کنّی وی سزا دیو، اوہ فیر وی تہاڈے نال پیار کردا اے۔ یعنی اوہناں نوں کسے نال نبھا کرن دا موقع دینا، ایتھے کتے دی مثال اے، کدی ایس دا اثر کسے نوں سِدھان والا ہوندا اے، اوہناں نوں شانت کرن والا، کسے قسم دی ذمہ واری قبول کرنا۔ پر بیشک کجھ لوکیں بوہت زیادہ جوشیلے ہوندے نیں اتے جو ۔۔۔ تسی اوہناں نوں کتا دیو تے اوہ کتے نوں ڈاڈھا دکھ دین دے، ایس لئی تہانوں چوکھا محتاط ہون دی لوڑ اے۔

میری اک نفسیات دی ماہر دوست اے تے اوہ عام طور تے مارا ماری کرن والے نوجواناں نال نبڑدی اے، عام طور تے بے گھر، سڑک تے رہن والے اتے اوس نال جڑیاں ہور مصیبتاں دے مارے نوجواناں نال۔ تے اک مت جیہڑی اوس نے ورتی اتے اوس نے مینوں دسیا اوہ ایہ سی، اوہ گل جیہڑی اسی کر رہے ساں،جیہڑی ایہناں نوجواناں دا علاج کرن بارے ہے – جیہڑے بوہت جوشیلے ہو سکدے نیں – اوہناں نال موہ اتے ستکار نال پیش آونا اے۔ اوہناں دی گل نوں توجہ دیو۔ سمے خرچ کر کے اوہناں دی گل دھیان نال سنو اتے اوہناں دی شکائتاں نوں جانو۔ پر اک گل نوں اوہناں دی گل سندیاں ہوئیاں دھیان وچ رکھنا ڈاڈھا ضروری اے، ایہ کدی نہ آکھو،"اوہ، تہاڈا سمے مُک گیا اے۔ تسی ہن جاؤ۔" اوہ ایس گل دا بڑا غصہ کردے نیں، کیوں جے ایہ اوہناں نوں دفع دور کرن والی گل اے۔

تے ایس توں اسی ایہ سبق سکھنے آں: جے تسی کسے اکھڑ ودیارتھی نال نبڑن دا جتن پئے کردے او، تے اوس نوں پورا سمے دیو۔ اوس دی گل دھیان نال سنو۔ اوس دی شکائیتاں نوں سمجھن دی کوشش کرو۔ (بھاویں تہانوں اوس دا کوئی اوپا سمجھ نہ آوے، نری ایہ گل کہ تسی ہمدردی نال اوس دی گل سنی اے، ایہ وی فائدے دی گل اے)۔ ایس اوپر وقت دی حد نہ لاؤ، تے ایس نیانے دا بطور اک انسان دے ستکار کرو۔

پر اوس نوں سزا دین بارے کیہ کیتا جاوے، ایس دا جواب بڑا اوکھا اے۔ مینوں نئیں پتہ کہ تہاڈے سماج اندر کیہ قابل قبول اے، کیہ قبول نئیں۔ پر غصے ہیٹھ سزا دین دا کوئی فائدہ نئیں۔

اسی لوکاں نال روز دے میل ملاپ وچ غصے نوں کِویں نتھ پا سکنے آں؟

الیکس: جے اسی ہر بھیڑی دَشا دی پرچول کرئیے، تے اسی ویکھاں دے کہ ایس دے مغر ات حدل سبب، دشا اتے حال ہوندے نیں – سماجی، معاشی، جیہڑے ایس وچ رلت نے اوہناں دے گھر اندر کیہ ہو رہیا اے، اوہناں دا پچھواڑا، وغیرہ۔ ایس حال توں غصے وچ آ کے اسی اوس واپر نوں، یا ہور جو وی سانوں غصہ پیا چڑھاندا اے، اک وڈی خوفناک بلا بنا دینے آں۔ اسی ایس دے مغر سارے سبب اتے دشاواں نوں بھُل جانے آں، اتے ایس نال حقیقت توں ودھ مندے حال جوڑ دینے آں۔ اتے کیوں جے اسی ایس نوں انج نئیں تکنا چاہندے، ایس پاروں سانوں ڈاڈھا غصہ آوندا اے۔

ہن جے اسی ایس اوپر گوہ کرئیے، تے دفع دوری ۔۔۔ ایس مغر تانا بانا انج ہے "میں ایس مصیبت، ایس دکھ نوں ایتھے تکنا نئیں چاہندا، ایہ ایتھوں دور ہو جاوے۔" ایہ درد مندی اے۔ تے غصے دا پٹھا پرت پیار اے۔ پیار دا مطلب دوسرے انسان لئی خوشی اتے خوشی دے سبب چاہنا اے۔ اوہ ایہناں سارے مندے حالاں سبب بھیڑے سبھا دا وکھالا پئے کردے نیں، تے ایس لئی اوہ خوش نئیں۔ میں چاہنا کہ اوہ خوش ہون تاں جے اوہ بھیڑا سبھا چھڈ دین۔ اوہناں نوں خوش کرن لئی مینوں ایہ جانن دی لوڑ اے کہ اوہ کیہڑے حال نیں جنہاں سبب اوہ ناخوش اتے اکھڑ مزاج ہوئے نیں، تے فیر ایہ تکنا اے کہ اوہ کیہڑی شے وے جس نوں میں بدل سکنا واں۔

ایہ کجھ ول نیں جیہڑے اسی ورتنے آں۔ ایہ بنیادی طور تے پرچول اے: ایس دا سبب ایہ یا اوہ ہے۔ ایہناں سبباں توں جیہڑا (مندا) سبھا پیدا ہو رہیا اے، میں چاہنا کہ اوہ اوس نوں چھڈ دین، تے میں اوہناں دا سبھا بدلن لئی کیہ کر سکنا واں؟

بطور استاد دے سانوں ون سونّے پچھواڑے دے نیانیاں نال واہ پے دا – مختلف سنسکرتی، سماجی، دھرمی پچھواڑے۔ تے ایہناں ون سونّے نیانیاں نوں سزا دین اتے پڑھان لئی چھڑا صبر کافی اے؟

میرا خیال اے کہ سب توں ضروری شے بالاں نال موہ ہے۔ جس دا مطلب اے ایہ تکنا کہ اوہناں دا دھرم کیہ اے، اوناں دا سماجی پچھواڑا کیہ اے۔ جنہاں لوکاں نوں تسی پڑھا رہے او اوہناں نوں جِنّا زیادہ تسی سمجھو، اونا ہی تہانوں پتہ پے دا کہ اوہ کیہ چاہندے نیں۔ اتے پڑھائی دا مطلب اوہناں نوں نرا امتحان پاس کروانا نئیں سغوں اوہناں نوں ودیہ انسان بنانا اے۔ ایس لئی اوہناں بارے جانکاری حاصل کرو۔ تسی اوہناں نوں اپنے یا اپنے خاندان بارے یا اپنے پچھواڑے بارے نکے نکے مضمون لکھن لئی کہ سکدے او، یا اجیہی کوئی شے۔ اوہناں نوں اپنے بارے کجھ کہن دا موقع دیو۔ ایس طراں تسی اوہناں نوں ذرا چنگا جان جاؤ دے۔

میں کئی وار ایہو جئے لوکاں نوں ملنا جیہڑے اپنی سوچ یا اپنے بارے کجھ کہن توں گھبراندے نیں، کیوں جے اوہ ڈردے نیں کہ دوجے بندے نوں اوہناں دی گل چنگی نہ لگے۔ اتے میرا سوال ایہ ہے کہ اجیہے لوکاں نوں اوہناں دا ڈر دور کرن اتے تنگ نظری اوپر قابو پاون وچ کِویں مدد کیتی جاوے؟

میرا خیال اے کہ ایہ اچیچ نوجواناں دی وڈی سمسیا اے، کیوں جے اوہ اپنے یاراں بیلیاں دی منظوری دی ڈاڈھی چنتا کردے نیں۔ اوہنا نوں ایس جھاکے اوپر قابو پاون دا ول کِویں سکھایا جاوے؟ ہلا تے بودھی آشرماں دی شکشا اندر اک ول جیہڑا سکھایا جاوندا اے اوہ ایہ ہے کہ سبق مغروں سارے ودیارتھیاں نوں دو دو دے جُٹ وچ ونڈ دتا جاوندا اے، تے فیر اوہ اک دوجے نال بحث کردے نیں – اوہ بحث کردے نیں، سغوں حقیقت وچ، منطقی بحث – پر اک دوجے نال اوس بارے جو ہُنے دسیا گیا سی ایہ ویکھن لئی کہ اوہناں نوں سمجھ آئی یا نئیں۔ تے ایس طراں اوہ ساری جماعت دے سامنے گل نئیں کر رہے ہوندے جتھے کہ کجھ ودیارتھی ہو سکدا اے کہ اوہناں دا مخول اُڈان۔ پر جدوں دو دو دا معاملہ ہووے تے تہانوں کجھ آکھنا ہی پیندا اے۔ اتے استاد ٹُر پھر کے اک دو منٹ کھلو کے اوہناں دی گل بات سن سکدا اے ایہ تکن لئی کہ اوہ سچ مچ سبق دی گل ہی پئے کردے نیں، کجھ ہور نئیں۔ ایہ پڑھان تے سکھان دا بڑا ہی ودیہ ول اے کیوں جے ایس طراں ودیارتھی چُپ کر کے سُندا نئیں رہندا یا ایہ نئیں ہوندا کہ بھاویں نہ وی توجہ دیوے اتے کجھ وی نہ سکھے۔ اوہناں نوں کجھ کہنا پیندا اے؛ اوہناں نوں دوجے ودیارتھی نوں وکھانا پیندا اے کہ اوہناں نے سبق اوپر توجہ دتی اتے سُنیا۔ اتے اوہ جھاکے والا سبھا نئیں رکھ سکدے۔ پر تہانوں ایس گل دا دھیان کرنا چاہیدا اے کہ اوہ ہروار اکو ہی ساتھی دا چُنا نہ کرن؛ اوہناں نوں بدلی کرنا ضروری اے۔ ہور کئی طریقیاں وچوں ایہ اک طریقہ آشرم دی شکشا اندر ورتیا جاوندا اے۔ ہو سکدا اے کہ ایہ فائدہ مند ہووے۔