ធម៌អហិង្សានិងគុណធម៌ផ្លូវចិត្ត

នៅក្នុងការបង្រៀន(ធម៌)ពុទ្ធសាសនាយើងបែងចែកធម៌ហិង្សា (សំដៅដល់សភាពនៃមនោ) ជាបីប្រភេទ។ ហើយវិធីមួយទៀតនៃការបកប្រែពាក្យថាហិង្សានេះអាចប្រហែល មានន័យថា «ចិត្តឃោរឃៅ»។ នៅពេលយើងនិយាយអំពីភាពហិង្សា យើងមិនមែនគ្រាន់តែនិយាយអំពីសភាពបង្ខំដោយប្រើប្រាស់កំលាំងតែម៉្យាងទេ ពីព្រោះថាជួនពេលខ្លះយើងត្រូវប្រើប្រាស់វិធីសាស្រ្តដែលប្រើកំលាំងបាយដើម្បីបញ្ឈប់បុគ្គលណាម្នាក់កុំឲ្យគេបង្កទុក្ខទោសដល់ខ្លួនឯង ឬដល់អ្នកដ៍ទៃ។ ប្រសិនបើកូនរបស់អ្នកគេរត់លែងនៅតាមផ្លូវ ហើយគេអាចមានគ្រោះថ្នាក់ដោយសារឡានបុក នោះអ្នកមិនគ្រាន់តែពោលពាក្យថា «ហ្អូកូនសម្លាញ់អើយ កុំរត់លែងនៅតាមផ្លូវអី» តែប៉ុណ្ណោះទេ តែអ្នកត្រូវតែប្រើកំលាំងបាយដើម្បីចាប់វាកុំឲ្យវារត់ចូលទៅក្នុងផ្លូវដែលកំពុងមានចរាចរណ៍កើតឡើង។ បើដូច្នេះនោះគឺមិនមែនជាភាពហិង្សាដែលយើងកំពុងតែលើកឡើងនេះទេ។ ភាពហិង្សាគឺជាការប្រាថ្នាចង់បង្កទុក្ខទោសដល់ខ្លួនឬដល់គេ ហើយយើងអាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ឬទុក្ខទោសនេះតាមវិធីច្រើនយ៉ាងផ្សេងៗគ្នា។ បើដូច្នេះយើងមានប្រភេទហិង្សាបីយ៉ាងនេះដែលមាននៅក្នុងធម៌ពុទ្ធសាសនា ពិតណាស់ខ្ញុំគិតថាអ្នកអាចគិតឃើញច្រើនជាងនេះក៍ថាបាន។ 

ធម៌អហិង្សាចំពោះគេ

ប្រភេទហិង្សាទីមួយគឺហិង្សាតាមផ្លូវមនោ ការគិតហិង្សាចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់។ ត្រង់នេះត្រូវបានគេកំណត់ប្រភេទហិង្សានេះថាជាការមិនមានចិត្តមេត្តា តែផ្ទុយទៅវិញមានចិត្តប្រាថ្នាចង់បង្កទុក្ខទោសដល់គេតែម៉្យាង។ មេត្តាចិត្តគឺជាក្តីប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេរួចចាកផុតពីកងទុក្ខនិងរួចចាកផុតពីហេតុពិតនៃទុក្ខរបស់គេ។ ហើយនៅទីនេះផ្ទុយពីមានចិត្តប្រាថ្នាឲ្យគេរួចចាកផុតពីទុក្ខ តែបែរជាប្រាថ្នាឲ្យគេមានទុក្ខទៅវិញ ចង់ឲ្យគេមានបញ្ហា មិនសំខាន់ថាខ្លួនជាអ្នកបង្កបញ្ហាដល់គេ ឬជនណាម្នាក់ផ្សេងទៀតជាអ្នកបង្កបញ្ហាដល់គេក៍ដោយ ឬវាគ្រាន់តែកើតឡើងដោយឯកឯង។ ហើយដើម្បីជួយយើងឲ្យយកឈ្នះលើសភាពចិត្តហិង្សា យើងត្រូវតែគិតថាមនុស្សគ្រប់រូបគេមានភាពស្មើគ្នា នៅក្នុងន័យថាមនុស្សគ្រប់រូបគេប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់គេប្រាថ្នាចង់បានទុក្ខទេ។ 

បើដូច្នេះនៅពេលមានគេបង្កទុក្ខទោសឬបញ្ហាដល់យើង ឬឧបមាថា យើងកំពុងតែបង្រៀននៅក្នុងថ្នាក់រៀន ស្រាប់តែមានកូនសិស្សម្នាក់គេបង្កបញ្ហា គេបង្កការរំខានដល់ការសិក្សារបស់សិស្សផ្សេងទៀត នៅត្រង់នេះជាជាងគិតចង់ដាក់ទោសដល់សិស្សម្នាក់នោះ - ដែលប្រការនេះកើតឡើងដោយសារតែខ្លួនខឹង គ្មានខន្តី ដោយចិត្តមិនស្រួលជាដើម - យើងគួរគិតថាគេនោះគឺជាក្មេងដែលឈឺ មានចិត្តមិនស្រួលជាដើម បែបនេះមានប្រយោជន៍ជាង។ ក្មេងនោះគ្នាចង់មានចិត្តជាសុខ ចង់បានសុខ តែគេពិតជាមិនដឹងថា អាការមានចិត្តសុខស្ងប់ ឬមានសុខនោះត្រូវធ្វើយ៉ាងណាទេ ដូច្នេះគេចេះតែរំខានដល់គេដល់ឯងគ្រប់គ្នាទៅ ពោលនោះគឺជាសភាពច្រឡំភ័ន្តនៃមនោ ដោយគិតថាអាការរំខានគេឯងនេះនឹងធ្វើឲ្យខ្លួនកាន់តែសប្បាយ កាន់តែសុខ។ បើដូច្នេះបើយើងមានការគិតបែបនេះចំពោះគេ នោះយើងនឹងមិនគិតថាគេជាក្មេងអាក្រក់ ដែលខ្លួនត្រូវដាក់ទោសទណ្ឌនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញយើងចម្រើនឬប្រតិបត្តិមេត្តាចិត្តប្រាថ្នាឲ្យគេរួចចាក់ផុតពីមោហៈនិងបញ្ហារបស់ខ្លួន ជាហេតុជំរុញឲ្យគេប្រព្រឹត្តបែបនេះ។ 

នោះមិនមានន័យថាយើងមិនធ្វើកិច្ចអ្វីសោះ ហើយឋិតនៅជាអកម្មនោះក៍ទេដែរ។ ធម៌អហិង្សាមិនមែនមានន័យថាអកម្ម និងមិនធ្វើអ្វីសោះនោះទេ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញមានន័យថាខ្លួនមិនមានទោសៈ មិនចង់បង្កទុក្ខទោសដល់គេ។ ពិតណាស់ថាយើងត្រូវតែធ្វើកិច្ចអ្វីម៉្យាង ដើម្បីបញ្ឈប់ក្មេងនោះកុំឲ្យគេចេះតែរំខាននៅក្នុងថ្នាក់រៀន វិធីសាស្រ្តអ្វីក៍ដោយក្តីដែលមាន និងអាចទទួលយកបាននៅក្នុងសាលារបស់អ្នក។ ប៉ុន្តែត្រូវចាំថា ចេតនាគឺខុសគ្នា ពីការចង់ដាក់ទោសដល់ក្មេងនោះដោយយើងគិតថាគេជាក្មេងអាក្រក់។ 

«motivation»(ចេតនា)ពាក្យនេះគឺជាពាក្យដែលសំខាន់បំផុតមួយដែលត្រូវយល់ ពោលគឺវាមានអត្ថន័យពីរ ទីមួយគឺសំដៅល់គោលបំណងឬចេតនារបស់យើង ហើយមួយទៀតជាប្រភេទអារម្មណ៍ជំរុងយើងដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចសម្រេចបំណងនោះ។ គោលដៅរបស់យើងគឺដើម្បីជួយដល់ក្មេងនោះ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាយើងឬខ្លួនធ្វើជាគ្រូ។ ករណីដូចគ្នាប្រសិនបើអ្នកនឹងក្លាយជាគ្រូពេទ្យ៖ គោលដៅឬគោលបំណងរបស់យើងគឺត្រូវជួយដល់អ្នកជម្ងឺ។ ឥឡូវនេះតើប្រភេទចេតសិកប្រភេទណាដែលជាអ្នកជំរុញយើង ឲ្យខ្លួនអាចសម្រេចគោលដៅនោះបាន? បើគោលបំណងរបស់ខ្លួនដើម្បីគ្រាន់តែឲ្យគេដឹងគុណ និងគ្រាន់តែដើម្បីរកលុយតែម៉្យាងទេ ពិតណាស់នោះគឺជាគោលដៅអាត្មានិយមបំផុត មិនមែនទេឬ? ពីព្រោះថា ការផ្តោតសំខាន់គឺលើខ្លួនឯងតែម៉្យាង អាត្មានិយម យើងមិនគិតផ្តោតលើអ្វីដែលមានប្រយោជន៍ឬល្អដល់គេទេ។ ប្រៀបដូចជាពេទ្យដែលប្រាប់អ្នកជម្ងឺថាគេត្រូវឆ្លងកាត់ការវះកាត់ នៅពេលដែលគេពិតជាមិនត្រូវការការវះកាត់អ្វីទេ តែខ្លួនប្រាប់ដល់អ្នកជម្ងឺបែបនេះដោយសារខ្លួននឹងអាចរកចំណូលបានច្រើនថែមទៀតពីការវះកាត់នោះ។ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ ខ្លួនត្រូវតែជំរុញឡើងដោយមេត្តាចិត្ត ដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចសម្រេចគោលដៅក្នុងការជួយដល់អ្នកដ៍ទៃបាន - គិតខ្វល់ដល់គេ គិតអំពីសុខទុក្ខគេ គិតដល់អ្វីដែលល្អចំពោះគេ? 

សព្វថ្ងៃពេលខ្លះនៅក្នុងវិស័យវេជ្ជសាស្រ្ត ដើម្បីជួយដល់អ្នកជម្ងឺ យើងត្រូវប្រើប្រាស់ការព្យាបាល ដែលអាចមានការឈឺចាប់ខ្លាំងបំផុត៖ ពោលដូចជាការចាក់ថ្នាំ ការវះកាត់ជាដើម។ (ហើយការសំរាកព្យាបាលពីការវះកាត់ក៍មានការឈឺចាប់បំផុតដែរ) ប៉ុន្តែនោះគឺមិនមែនជាវិធីសាស្រ្តហិង្សាទេ ពីព្រោះថាចេតនានៅទីនេះគឺមិនមែនជាចេតនាបង្កទុក្ខទោសដល់គេទេ តែជាចេតនាដើម្បីជួយសម្រាលគេពីទុក្ខរបស់ខ្លួន។ 

ដូចនេះគឺវាមានសភាពដូចគ្នា នៅពេលអ្នកប្រៀនប្រដៅដល់កូនសិស្សដែលខូច៖ មិនមែនជាចេតនាដើម្បីវាយដំគេទេ ប៉ុន្តែយើងចង់ជួយដល់សិស្ស ពីព្រោះថាយើងដឹងថាគេក៍ជាមនុស្សដូចយើងដែរ - ប្រាថ្នាចង់បានខុស មិនចង់បានទុក្ខទេ - ហើយខ្លួនប្រហែលជាអាចបង្រៀនដល់គេបាន និងបង្ហាញផ្លូវដល់គេដើម្បីឲ្យគេកាន់តែមានក្តីសុខនៅក្នុងជីវិត។ មិនសំខាន់ថាការងារឬអាជីពអ្វីដែលសិស្សម្នាក់នេះគេនឹងធ្វើនៅក្នុងថ្ងៃអនាគត តែអ្វីដែលមានប្រយោជន៍បំផុតនោះគឺបើសិនគេក្លាយជាបុគ្គលដែលមានវិន័យ ក្លាយជាមនុស្សដែលចេះប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយគេល្អ នោះប្រការនេះនឹងមានប្រយោជន៍ដល់នរណាម្នាក់ ឬដល់មនុស្សគ្រប់គ្នានៅក្នុងថ្ងៃអនាគត។ 

ហើយវិន័យនៅត្រង់នេះគឺសំដៅដល់ការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង។នៅពេលកូនខ្លួនវាខូច ត្រូវបង្រៀនវាឲ្យចេះគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង។ បើដូចនេះនៅក្នុងការប្រៀនប្រដៅដាក់វិន័យដល់កូនដោយខ្លួនឯង ត្រូវចាំថាគោលដៅឬបំណងរបស់ខ្លួន គឺដើម្បីជួយដល់គេដើម្បីឲ្យគេមានវិន័យនៅក្នុងខ្លួន។ ហើយប្រសិនបើយើងមានសភាពនៃមនោបែបនេះនៅពេលយើងប្រៀនប្រដៅ ដល់កូន និងប្រាស្រ័យទាក់ទងកិច្ចនេះជាមួយគេឲ្យបានច្បាស់លាស់ ពោលគឺប្រៀបដូចពេលដែលឳពុកម្តាយប្រៀនប្រដៅដល់កូនអីចឹង៖ ពោលគឺឳពុកម្តាយពិតជាមិនមានអារម្មណ៍ស្អប់ឬខឹងចំពោះគេទេ មែនអត់? 

បើដូចនេះនេះគឺជាអ្វីដែលខ្ញុំគិតថាវាគឺជាធុរៈសំខាន់ដែលខ្លួនត្រូវរៀន និងត្រូវហ្វឹកហាត់ប្រសិនបើខ្លួនប្រាថ្នាចាប់យកអាជីពណា ដែលជាអាជីពជួយដល់មនុស្ស ពោលដូចជានៅក្នុងវិស័យឳសថសាស្រ្តនិងគ្រូបង្រៀន ដែលសុទ្ធតែជាវិស័យដែលទាមទារឲ្យមានករុណានិងមេត្តាចិត្តនៅក្នុងខ្លួន - ពោលគឺថាខ្លួនចង់ជួយដល់អ្នកជម្ងឺ ចង់ជួយដល់សិស្ស ដើម្បីឲ្យគេដឹកនាំជីវិតខ្លួនកាន់តែប្រសើរឡើង និងប្រាថ្នាឲ្យគេរួចចាកផុតពីបញ្ហារបស់ខ្លួនជាដើម។ ហើយពិតណាស់ចរិតលក្ខណៈខាងក្រៅគឺត្រូវតែម៉ត់ចត់ម៉ឺងម៉ាត់និងប្រាកដប្រជា(ប្រូហ្វេសសិនណល) ហើយពេលខ្លះគឺត្រូវតែតឹងតែងបំផុត។ នោះយើងអាចប្រកបអាជីពរបស់ខ្លួនតាមវិធីអហិង្សាមួយ នៅក្នុងន័យនៃអត្ថន័យនៃធម៌អហិង្សាទីមួយ។ 

ដូចនេះផ្ទុយពីការមិនមានមេត្តាចិត្តចំពោះគេ ចង់តែបង្កបញ្ហាដល់គេ យើងត្រូវមានមេត្តាចិត្ត ជាក្តីប្រាថ្នាឲ្យគេរួចចាកផុតពីបញ្ហាឬទុក្ខរបស់ខ្លួន។ ពិតណាស់នេះជាកិច្ចដែលពិបាកយល់បំផុតចំពោះថាតើអ្វីទៅជាវិធីសាស្រ្តដែលល្អបំផុតសំរាប់ជួយដល់គេ។ ហើយកូនម្នាក់ៗ សិស្សម្នាក់ៗ និងអ្នកជម្ងឺម្នាក់ៗគេទាំងអស់សុទ្ធតែមានលក្ខណៈពិសេសខុសៗគ្នា។ បើដូច្នេះបានសេចក្តីថាវិធីសាស្រ្តមួយដែលមានប្រសិទ្ធិភាពសំរាប់មនុស្សម្នាក់ អាចមិនមានប្រសិទ្ធិភាពសំរាប់មនុស្សម្នាក់ទៀតទេ។ បើដូច្នេះក្នុងនាមខ្លួនជាវេជ្ជបណ្ឌិត ជាកិច្ចសំខាន់ដែលខ្លួនត្រូវគោរពចំពោះបុគ្គលភាពនៃអ្នកជម្ងឺម្នាក់ៗ បើចំពោះគ្រូវិញគឺត្រូវគោរពដល់បុគ្គលភាពនៃសិស្សម្នាក់ៗដែរ។ ឥឡូវនេះ ប្រហែលជាមិនមែនជាធុរៈងាយស្រួលធ្វើទេ នៅពេលមានអ្នកជម្ងឺច្រើនដែលខ្លួនត្រូវមើលជាប្រចាំរៀងរាល់ថ្ងៃ ឬមានកូនសិស្សច្រើននាក់ពេកនៅក្នុងថ្នាក់រៀនតែមួយ ប៉ុន្តែបើទោះណាខ្លួនមិនអាចស្គាល់ឬដឹងអំពីបុគ្គលម្នាក់ៗបានច្បាស់យ៉ាងណាក៍ដោយក្តី តែអ្វីដែលសំខាន់បំផុតគឺចេតនានៅក្នុងចិត្តនេះឯង ពោលគឺត្រូវមានចំណាប់អារម្មណ៍ដើម្បីប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយគេ ផ្អែកលើការគោរពដល់គេ ដូចខ្លួនគោរពដល់មិត្តភក្តិសាច់ញាតិរបស់ខ្លួនដែរ - ពោលដូចកូនខ្លួន ឳពុកម្តាយខ្លួន បងប្អូនរបស់ខ្លួន ឬអ្វីក៍ដោយក្តីអាស្រ័យលើអាយុរបស់គេនិងអាយុរបស់ខ្លួន។ 

ខ្ញុំគិតថាគោលធម៌សំខាន់បំផុតមួយ ត្រូវចងចាំគឺថាគេម្នាក់នេះគឺជាមនុស្សជាតិ មានចិត្តមានអារម្មណ៍ដូចអញដែរ  គេចង់បានសុខដូចអញដែរ គេចង់ឲ្យគេចូលចិត្តដូចអញដែរ។ បើសិនអញគិតនិងប្រព្រឹត្តមិនល្អចំពោះគេ នោះគេនឹងមានការឈឺចាប់ ដូចអញដែរបើសិនមានគេធ្វើដូចគ្នានេះដាក់អញវិញ។ បើដូចនេះការមានចិត្តគោរពដល់មនុស្សម្នាក់ៗនេះគឺសំខាន់បំផុត។ 

ធម៌អហិង្សាចំពោះខ្លួនឯង

ប្រភេទធម៌អហិង្សាទីពីរនេះគឺហាក់មានភាពជាប់ទាក់ទងគ្នាបន្តិចជាមួយនឹងអហិង្សាដែលយើងបាននឹងកំពុងតែលើកឡើងនៅខាងដើម ពីព្រោះថានៅទីនេះយើងកំពុងតែនិយាយអំពីធម៌អហិង្សា ចំពោះខ្លួនឯង (ប្រភេទទីមួយគឺសំដៅដល់គេ)។ នៅទីនេះយើងកំពុងតែនិយាយអំពីការមិនបង្កគ្រោះថ្នាក់ឬទុក្ខទោសអ្វីដល់ខ្លួនឯង ការបំផ្លាញខ្លួន នៅពេលយើងមានចិត្តគិតបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ខ្លួនឯង នោះបានសេចក្តីថាយើងខ្វះការស្រលាញ់ឬករុណាចំពោះខ្លួនឯង។ ហើយអាការធ្វើទុក្ខបុកម្និញខ្លួនឯងនេះអាចជាចេតនាឬអចេតនា ឧបមាថា៖ការគិតថា៖«អញជាមនុស្សអាក្រក់» «អញមិនមែនជាមនុស្សល្អទេ» «អញមិនល្អគ្រប់គ្រាន់ទេ» ជាដើមនេះ។ 

ជាពិសេសប្រសិនបើយើងជាវេជ្ជបណ្ឌិតម្នាក់ ហើយអ្នកជម្ងឺរបស់ខ្លួនម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកជម្ងឺផ្សេងទៀតគេបានស្លាប់ ដែលករណីនេះគឺជៀសមិនផុតទេថាវានឹងកើតឡើង ដែលធ្វើឲ្យខ្លួនគិតថា «ហ្អូអញជាគ្រូពេទ្យមិនល្អ អញជាមនុស្សមិនល្អ» គិតថាខ្លួនខុស និងគិតដាក់ទោសដល់ខ្លួនឯងតាមវិធីណាមួយ ត្រង់នេះគឺជារឿងផ្លូវចិត្តពិតមែន ពីព្រោះថាយើងមិនអាចជួយដល់គេបាន - គេបានស្លាប់។ រឿងទាំងអស់នេះជាធុរៈដែលយើងត្រូវតែត្រៀមខ្លួនទុកមុនប្រសិនបើខ្លួនគិតថានឹងក្លាយជាគ្រូពេទ្យឬជាគ្រូបង្រៀននៅថ្ងៃអនាគត។ យើងមិនមែនជាសម្មាសម្ពុទ្ធទេ យើងក៍មិនអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបបានដែរ សូម្បីតែសម្មាសម្ពុទ្ធក៍ព្រះអង្គមិនអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបបានដែរ។ ដូច្នេះបានសេចក្តីថាពេលខ្លះយើងជួបការបរាជ័យ ជារឿងធម្មតា។ អាចថាខ្លួនមិនអាចព្យាបាលគេបាន ឬមិនអាចបង្រៀនគេបាន ប៉ុន្តែនោះគឺជាធម្មជាតិនៃសភាវៈពិតតែប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បីឲ្យគេជួយដល់ខ្លួនបាន ខ្លួនក៍ត្រូវតែបើកចិត្តឲ្យគេជួយដែរ។ មានជម្ងឺឬរោគខ្លះយើងមិនអាចព្យាបាលបានទេ តែបើសូម្បីអាចព្យាបាលបានយ៉ាងក្តី តែពេលខ្លះយើងក៍អាចបង្កកំហុសបានដែរ សរុបទៅយើងគឺជាមនុស្សលោកសាមញ្ញតែប៉ុណ្ណោះ មិនមែនជាអាទិទេពអ្វីទេ។ សិស្សខ្លះគេមានបញ្ហាផ្លូវចិត្ត ផ្លូវអារម្មណ៍ និងបណ្តាលមកពីកត្តាសង្គមធ្ងន់ធ្ងរណាស់ ឬបញ្ហាអ្វីក៍ដោយក្តីនៅក្នុងគ្រួសារ - លើសពីសមត្ថភាពរបស់យើង។ 

ដូចនេះយើងត្រូវតែមានការប្រុងប្រយ័ត្ន ដែលខ្លួនអាចមានការគិតហិង្សាចំពោះខ្លួនឯងដោយប្រការណាមួយនោះ។ គិតហិង្សាចំពោះខ្លួនឯងតាមវិធីណាមួយ ឧបមាថា៖ជំរុញខ្លួនឯងខ្លាំងជ្រុលពេក គិតថា «អញត្រូវតែជាមនុស្សម្នាក់ដែលល្អឥតខ្ចោះ» ដែលប្រការនេះគឺមិនអាចទៅរួចទាល់តែសោះ។ ជាការពិតយើងខិតខំព្យាយាមឲ្យបានល្អតាមតែខ្លួនអាចធ្វើបាន ក្នុងកិច្ចអ្វីដែលខ្លួនកំពុងធ្វើ ប៉ុន្តែត្រូវចាំថា គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់គេល្អគ្រប់ដប់ទេ។ ជាការពិតយើងតែងមានការបរាជ័យនៅក្នុងកិច្ចអ្វីមួយ ពិតណាស់វាធ្វើឲ្យយើងសោកស្តាយ - យើងចង់ធ្វើវាបានល្អប្រសើរនៅក្នុងថ្ងៃអនាគត - ប៉ុន្តែយើងត្រូវតែខិតខំព្យាយាម កុំបណ្តោយខ្លួនឲ្យធ្លាក់ទៅក្នុងការបាក់ទឹកចិត្តដោយសារតែប្រការនេះ ដោយហេតុថាការបាក់ទឹកចិត្តនេះនឹងបង្កជាបញ្ហា និងភាពអសកម្មដល់ការងាររបស់ខ្លួន។ 

ឥឡូវនេះអ្នកអាចនិយាយថា «តើអញអាចការពារខ្លួនអញយ៉ាងណាកុំខ្លួនបាក់ទឹកចិត្ត ឬកុំឳយខ្លួនមានការឈឺចិត្ត» - អ្នកដឹងទេ នៅពេលអ្នកមានកូនសិស្សម្នាក់ដែលគេជាសិស្សពូកែ តែគេស្រាប់តែឈប់រៀនដោយមិនដឹងថាមានអ្វីកើតឡើង។ ពិតណាស់ជាធម្មតាវាគឺជារឿងដែលក្រៀមក្រំ ប៉ុន្តែខ្លឹមសារសំខាន់នៅទីនេះគឺមិនត្រូវបាក់ទឹកចិត្តទេ។ នោះសំនួរសួរថា៖ តើយើងអាចជួយខ្លួនឯងកុំឲ្យបាក់ទឹកចិត្តបានដោយរបៀបណា? ត្រង់នេះគឺត្រឡប់ទៅរកអ្វីដែលយើងបានលើកឡើងស្តីអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដ៍ទៃ។ ដើម្បីអាចជួយដល់គេបានពិតប្រាកដ មិនបង្កបញ្ហាដល់គេ ធុរៈដ៍សំខាន់បំផុតមួយគឺត្រូវគោរពដល់គេ ដូច្នេះភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ យើងត្រូវតែមានការគោរពចំពោះខ្លួនឯងដែរនៅក្នុងន័យនេះ។ ជាធុរៈមួយដែលសំខាន់ដែលត្រូវរលឹកខ្លួនឯងឡើងវិញជានិច្ចថា៖ «អញមានសមត្ថភាព បើពុំដូច្នោះទេអញមិនអាចក្លាយជាគ្រូបង្រៀនបានទេ ឬក្លាយជាគ្រូពេទ្យបានទេ»។ នៅពេលយើងរំលឹកអំពីចេតនារបស់ខ្លួននេះឡើងវិញ៖ «ដើម្បីធ្វើកិច្ចអ្វីដែលអញកំពុងធ្វើនេះ គឺអញមានចេតនាល្អ ជាកុសល» ហើយ «ក្នុងនាមជាមនុស្សលោកម្នាក់ អញមិនមែនជាមនុស្សល្អគ្រប់ដប់ទេ តែទោះបីយ៉ាងណាក្តីអញគោរពខ្លួនឯង ដែលបានខិតខំព្យាយាមឲ្យអស់ពីសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន»។ នេះអាចជួយយើងកុំឳយបាក់ទឹកចិត្ត។ 

ឥឡូវមានរឿងអ្វីកើតឡើងនៅពេលយើងចាប់ផ្តើមពិនិត្យសង្កេតលើខ្លួនឯងដោយចិត្តស្មោះត្រង់ ហើយយើងនឹងមើលឃើញថា ខ្លួនមិនទាន់បានខិតខំព្យាយាមឳយអស់ពីសមត្ថភាពរបស់ខ្លួននៅឡើយទេ? អញអាចធ្វើបានល្អប្រសើរជាងនេះ។ ពិតណាស់នៅក្នុងស្ថានភាពនោះ យើងច្បាស់ជាមានចិត្តសោកស្តាយ ហើយជាការសំខាន់ដែលយើងត្រូវតែរំលឹកខ្លួនឯងឡើងវិញថា៖ «នៅថ្ងៃមុខអញនឹងខិតខំឳយបានខ្លាំងក្លាជាងនេះទៀត»។ ប៉ុន្តែដើម្បីខិតខំព្យាយាមទប់ស្កាត់កុំឳយបរាជ័យ ឬកុំឳយមានចិត្តមិនខំព្យាយាមនេះកើតឡើងទៀតបាន យើងចាំបាច់ត្រូវតែពិនិត្យសង្កេងរកមើលឲ្យឃើញច្បាស់ថាអ្វីទៅជាមូលហេតុពិតរបស់វា។ អាចមកពីខ្លួនអស់កំលាំង ជាថ្មីម្តងទៀតយើងត្រូវតែគិតល្អចំពោះរាងកាយរបស់ខ្លួន មិនត្រូវគិតប្រទូសទេ។ យើងចាំបាច់ត្រូវដឹងថាតើតម្រូវការខ្លួនជាអ្វីនៅពេលយើងនិយាយដល់ការសម្រាក - តើដែនកំណត់របស់ខ្លួនត្រឹមណា? - ជាថ្មីម្តងទៀតគឺត្រូវគោរព។ កុំមានអារម្មណ៍មិនល្អចំពោះវា ពោលមនុស្សគ្រប់រូបគេមានដែនកំណត់របស់គេ។ ជាការពិតនៅក្នុងករណី មានធុរៈបន្ទាន់ឬអាសន្នអ្វីមួយ យើងអាចព្យាយាមធ្វើវាឲ្យបានច្រើន ប៉ុន្តែភាពបន្ទាន់ឬអាសន្ននេះមិនកើតឡើងគ្រប់រឿងទេ។ ហើយពេលខ្លះយើងចាំបាច់ត្រូវតែពោលពាក្យថា «ខ្ញុំត្រូវការសម្រាក» នឹងត្រូវសម្រាកបើអាចធ្វើទៅបាន -តែពេលខ្លះគឺមិនអាចទេ - ប៉ុន្តែប្រសិនបើអាចធ្វើទៅបាន ត្រូវសម្រាកដោយមិនត្រូវមានចិត្តគិតថាខ្លួនខុសអ្វីទេ។ 

ឥឡូវនេះពិតណាស់នោះគឺមិនមែនជាធុរៈងាយស្រួលធ្វើទេ ប្រសិនបើយើងព្យាយាមធ្វើឳយមានតុល្យភាពរវាងការងារនិងការចិញ្ចឺមបីបាច់ថែរក្សាគ្រួសារ។ កូនៗរបស់ខ្លួន គេមានតម្រូវការច្រើនណាស់ តែកិច្ចនេះត្រូវតែជាធុរៈអាទិភាពចម្បង ស្តីអំពីរបៀបដែលយើងអាចរៀបចំកាលវិភាគសំរាប់ខ្លួនជាដើម ដើម្បីកុំឳយខ្លួនធ្វើការជ្រុលពេក កុំឳយខ្លួនអស់កំលាំងជ្រុលពេក ដែលធ្វើឳ្យខ្លួនធ្វើកិច្ចអ្វីក៍មិនកើត។ កុំចេះតែបណ្តោយឳយវាកើតឡើងហើយកើតទៀតមិនឈប់រហូតដល់ខ្លួនទ្រាំលែងបាន។ ពីព្រោះថាការមិនស្តាប់ ការធ្វើមិនដឹងមិនឮចំពោះតម្រូវការរបស់ខ្លួនគឺជាសភាពហិង្សាមួយបែបចំពោះខ្លួនឯង។ បើដូច្នេះការមានធម៌អហិង្សាចំពោះខ្លួនគឺសំខាន់បំផុត។ 

កុំសប្បាយនៅពេលគេមានទុក្ខ

ប្រភេទអហិង្សាទីបីគឺមិនត្រូវត្រេកអរសប្បាយនៅពេលគេមានទុក្ខ។ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត គឺត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជារឿងដែលឃោរឃៅបំផុត - ប្រសិនបើយើងគិតអំពីហិង្សានៅក្នុងន័យនៃចិត្តឃោរឃៅ - វាគឺជាចិត្តដែលមានសភាពឃោរឃៅបំផុតដែលត្រេកអរសប្បាយលើគំនរទុក្ខរបស់គេ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺនៅពេលឃើញគេបរាជ័យ។ ឥឡូវនេះយើងអាចគិតថា «នេះមិនមែនជាអ្វីដែលខ្ញុំពិតជាធ្វើទេ» ប៉ុន្តែប្រសិនបើអ្នកគិតនៅក្នុងន័យនយោបាយវិញ បើមានបេក្ខជនឈរឈ្មោះពីរនាក់ ហើយម្នាក់ដែលខ្លួនមិនចូលចិត្ត គេទទួលបរាជ័យ នោះយើងនឹងសប្បាយចិត្តចំពោះការបរាជ័យរបស់គេ យើងត្រេកអរនឹងទុក្ខរបស់គេ មិនមែនទេឬ? ដូចគ្នានេះដែរនៅក្នុងស្ថានភាពប្រភេទនេះ បើទោះបីជាយើងអាចសប្បាយចិត្ត ត្រេកអរចំពោះបេក្ខជនដែលខ្លួនគិតថាគេល្អយ៉ាងណា តែក៍គ្មានហេតុផលអ្វីដើម្បីត្រេកអរចំពោះការបរាជ័យរបស់ដៃគូម្ខាងទៀតដែរ ពីព្រោះថាគេក៍មានគ្រួសារ គេក៍មានមនុស្សនៅក្នុងបន្ទុក ហើយគេកំពុងតែជួបការលំបាកឬទុក្ខ - គេក៍ជាមនុស្សលោកដែរ។ បើដូច្នេះត្រូវគិតថា ខ្ញុំសប្បាយដែលគេមិជាប់ឆ្នោត ប៉ុន្តែខ្ញុំប្រាថ្នាឳយគេមានក្តីសុខក្នុងជីវិត មិនប្រាថ្នាឳយគេមានទុក្ខអ្វីទេ។ 

ដូច្នេះយើងបានឃើញហើយថាប្រភេទធម៌អហិង្សាបីប្រភេទនេះគឺទប់ទល់ជាមួយនឹងការគិតហិង្សាឃោរឃៅបីប្រភេទ៖ 

• មិនមានមេត្តាចិត្ត - ប្រាថ្នាចង់ឳយគេជួបទុក្ខវេទនា។
• គ្មានការស្រលាញ់ឬគ្មានចិត្តករុណាចំពោះខ្លួនឯង - ចង់បង្កទុក្ខទោសដល់ខ្លួនឯង ដោយចេតនាឬដោយអចេតនាក្តី។ 
• ការមានចិត្តត្រេកអរនឹងលើគំនរទុក្ខរបស់គេ - ត្រេកអរសប្បាយនៅពេលគេបរាជ័យ ឬនៅពេលមានរឿងអាក្រក់កើតឡើងចំពោះគេ។ 

ដូចដែលខ្ញុំបានលើកឡើងហើយថា ប្រភេទទង្វើដែលយើងធ្វើ ធ្វើឳយវាកាន់តែខ្លាំងឡើងដោយមិនចាំបាច់ហិង្សាក៍ដោយ។ គំរូឧទាហរណ៍សាមញ្ញមួយនៅក្នុងព្រះសូត្រគឺ មានអ្នកបដិបត្តិសមាធិពីនាក់កំពុងតែអង្គុយសមាធិនៅក្បែរស្ទឺង ហើយមានបុរសម្នាក់គាត់ដើរមកកាន់ស្ទឺងនេះ ជាស្ទឺងដែលមានទឹកហូរខ្លាំងណាស់ ហើយបុរសនោះចង់លោតចូលទៅក្នុងស្ទឺងដើម្បីហែលឆ្លងទៅត្រើយម្ខាងទៀត។ គ្មាននរណាម្នាក់គេហែលឆ្លងផុតស្ទឺងនេះទេ អ្នកដែលធ្លាប់ព្យាយាមធ្វើបែបនេះសុទ្ធតែលង់ស្លាប់ទាំងអស់។ ដូច្នេះអ្នកដែលកំពុងតែអង្គុយបដិបត្តិសមាធិម្នាក់ គ្រាន់តែអង្គុយសំលឹងមើលទៅបុរសនោះដោយទឹកមុខស្ងៀមស្ងាត់ មិនគិតចង់ធ្វើកិច្ចអ្វីទេ ទុកឲ្យបុរសនោះគេលោតចូលទៅក្នុងស្ទឹង ហើយពិតណាស់គាត់បានលង់ទឹកស្លាប់ទៅ។ ហើយចំណែកឯអ្នកកំពុងតែអង្គុយបដិបត្តិសមាធិម្នាក់ទៀតបានក្រោកឈរឡើង ហើយមិនអាចបញ្ចុះបញ្ជូលគេកុំឲ្យលោតចូលទៅក្នុងទឹកនោះបាន  ដូច្នេះគាត់បានដាល់ចំកណ្តាលមុនបុរសនោះមួយដៃ ធ្វើឲ្យគេសន្លប់បាត់ស្មារតី ដើម្បីបញ្ឈប់គេកុំឲ្យលោតចូលទៅក្នុងស្ទឹងនោះ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានឃើងនិងដឹងរឿងទាំងអស់នេះ ហើយព្រះអង្គបានសំដែងថា អ្នកអង្គុយបដិបត្តិសមាធិដោយស្ងៀមស្ងាត់ទឹកមុខញញឺមមិនព្រមធ្វើកិច្ចអ្វីសោះដើម្បីជួយដល់គេ គឺជាអ្នកដែលបានប្រព្រឹត្តទង្វើដ៍ហិង្សា។ ហើយការដាល់គេចំកណ្តាលមុខដើម្បីការពារនិងបញ្ឈប់គេកុំឲ្យគេធ្វើបាបខ្លួនឯង នោះគឺជាទង្វើអហិង្សា ហេតុអ្វី? ពីព្រោះថាចេតនា ចង់ជួយបុគ្គលនេះដើម្បីឲ្យគេចៀសផុតពីទុក្ខ និងចៀសផុតពីការលង់ទឹក។ 

ឥឡូវខ្លឹមសារទាំងអស់នេះគឺជាប់ទាក់ទងដល់ផ្នែកទីពីរនៃប្រធានបទរបស់យើងសំរាប់វេលាព្រឹកនេះ គឺគុណតម្លៃផ្លូវធម៌នៅក្នុងពិភពលោកសម័យទំនើបបច្ចុប្បន្ន។ ពាក្យថា «spiritual»(ផ្លូវចិត្តក៍បានផ្លូវធម៌ក៍បាន) គឺជាសព្ទដែលពិបាកឲ្យនិយមន័យមួយ ពិតណាស់ថាសព្ទនេះមានអត្ថន័យបង្កប់ច្រើនយ៉ាងណាស់ដោយគ្មានការសង្ស័យអ្វីទេ ទាំងនៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសារុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែសូមយើងទាំងអស់គ្នាក្រឡេកមើលលើបរិបទដែលត្រូវបានកំណត់ ឬតើសព្ទអ្វីដែលមានតម្លៃស្មើ នៅក្នុងបរិបទនៃពុទ្ធសាសនា ហើយនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាយើងនិយាយអំពីធម៌(Dharma) ហើយពាក្យថា «Dharma»(ធម៌)នេះទៀតសោតមានអត្ថន័យថាជាវិធានការការពារ ជាវិធីសាស្រ្តឬជាកិច្ចដែលខ្លួនធ្វើឬប្រតិបត្តិដើម្បីចៀសវាងកុំមានទុក្ខនិងបញ្ហា។ ហើយនេះគឺមិនមែនគ្រាន់តែជាការគិតនៅក្នុងន័យនៃស្ថានភាពភ្លាមៗទេ ពោលដូចពេលអ្នកកំពុងតែបើកឡាន ឬកំពុងតែជិះកង់ ដើម្បីចៀសវាងកុំឲ្យខ្លួនបើកបុកគេឬបុកអ្វីមួយ ខ្លួនបែរជារេចង្កួនទៅវិញទៅមកដោយគ្មានការប្រុងប្រយ័ត្នទៅវិញ នោះគឺមិនមែនដើម្បីការពារ ហើយក៍មិនមែនជាធម៌ដែរ។ 

បើដូច្នេះយើងមិនគ្រាន់តែនិយាយអំពីកិច្ចការដែលខ្លួនធ្វើភ្លាមៗពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះទេ ហើយយើងក៍មិនអាចហៅកិច្ចការទាំងអស់នោះថាជាកិច្ចការផ្លូវធម៌ដែរ តែផ្ទុយទៅវិញវាគឺជាការគិតនៅក្នុងបរិបទនៃការការពារកុំមានបញ្ហាអ្វីកើតឡើងនៅក្នុងថ្ងៃអនាគត។ ហើយនៅក្នុងសាសនាភាគច្រើន រួមទាំងពុទ្ធសាសនាផងសុទ្ធតែបានលើកឡើងអំពីជីវិតនៅក្នុងថ្ងៃអនាគត ហើយនៅក្នុងសាសនាខ្លះទៀតគេនិយាយនៅក្នុងបរិបទនៃជីវិតបន្ទាប់ពីការស្លាប់ នៅក្នុងន័យថាខ្លួនមិនត្រូវគិតផ្តោតសំខាន់លើតែសំភារៈ ទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្នុងបច្ចុប្បន្នជាតិតែម៉្យាងទេ ដោយហេតុថានៅពេលខ្លួនស្លាប់ ខ្លួនមិនអាចយករបស់ទាំងអស់នោះទៅតាមខ្លួនបានឡើយ ហើយជីវិតបច្ចុប្បន្នទៀតសោតគឺខ្លីណាស់បើធៀបនឹងអនាគតជាតិដ៍ច្រើនលើសលុបទៅមុខទៀត។ 

ត្រង់នេះគឺមិនជាបញ្ហាអ្វីទេបើខ្លួនជឿលើការចាប់កំណើតឡើងវិញឬជឿលើជីវិតបន្ទាប់ពីការស្លាប់ ប៉ុន្តែមានមនុស្សជាច្រើនដែលគេមិនជឿលើរឿងនេះទេ។ បើដូច្នេះសំនួរសួរថាតើយើងនៅតែអាចធ្វើជាមនុស្សដែលមានជំនឿលើផ្លូវធម៌នេះទៀតទេ? ហើយខ្ញុំគិតថាយើងនៅតែអាចធ្វើបាន ប្រសិនបើយើងមិនគិតត្រឹមតែសំភារៈ ទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្នុងជាតិនេះតែម៉្យាង ប៉ុន្តែសំរាប់រូបខ្ញុំផ្ទាល់ និងប្រហែលជាគ្រួសាររបស់ខ្ញុំដែរ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងគិតនៅក្នុងរយៈពេលដ៍វែងទៅមុខទៀត ឧបមាថា៖ ជំនាន់ក្រោយៗទៀត នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ត្រូវព្យាយាមធ្វើយ៉ាងណាឲ្យពិភពលោកនេះក្លាយជាពិភពលោកមួយដែលកាន់តែល្អប្រសើរ  តាមរយៈការចូលរួមចំណែកអ្វីក៍ដោយពីខ្លួនយើង ដែលខ្លួនអាចធ្វើបាន បើសូម្បីកិច្ចរួមចំណែកនោះតូចតាចយ៉ាងណាក្តី។ ជាថ្មីម្តងទៀត គំរូឧទាហរណ៍ដែលបានប្រើប្រាស់ដោយសម្មាសម្ពុទ្ធ - ស្រូវមួយគ្រាប់ៗសរុបគ្នាទាំងអស់រាប់មិនអស់ ទើបធ្វើឳយប៉ាវស្រូវ(ការ៉ុង)នោះពេញប្រៀបបាន។ បើដូច្នេះមានន័យថាមនុស្សខ្លះនៅក្នុងចំណោមពួកយើងទាំងអស់គ្នានេះអាចចូលរួមចំណែកដាក់ស្រូវចូលទៅក្នុងប៉ាវនោះម្នាក់មួយក្តាប់បាន ហើយមនុស្សខ្លះប្រហែលគេអាចមានលទ្ធភាពត្រឹមតែស្រូវមួយគ្រាប់ក៍មានដែរ  ប៉ុន្តែអ្វីដែលសំខាន់គឺមនុស្សទាំងពីរប្រភេទនេះគេកំពុងតែចូលរួមចំណែកនៅក្នុងកិច្ចនេះ។ នោះហើយគឺជាខ្លឺសារសំខាន់។ បើសូម្បីខ្លួនដឹងថាខ្លួនមិនអាចចូលរួមចំណែកបានច្រើនយ៉ាងណា តែយ៉ាងហោចណាស់យើងដឹងថាខ្លួនបានព្យាយាមហើយ។ 

ដូចនេះជាមួយ អ្នកដែលកំពុងតែហ្វឹកហ្វឺនត្រៀមខ្លួនក្លាយទៅជាគ្រូបង្រៀនឬជាគ្រូពេទ្យ នោះពិតណាស់នេះគឺជាឳកាសដ៍ល្អអស្ចារ្យដែលខ្លួនត្រូវគិត នៅក្នុងន័យនៃការចូលរួមចំណែកធ្វើឳយពិភពលោកនេះក្លាយជាពិភពលោកកាន់តែល្អប្រសើរ។ ក្នុងនាមជាគ្រូបង្រៀន អ្នកកំពុងតែបង្រៀនមនុស្ស ដែលគេអាចបន្តចូលរួមចំណែកនៅក្នុងពេលអនាគត។ ហើយក្នុងនាមជាគ្រូពេទ្យ អ្នកកំពុងតែជួយព្យាបាលដល់អ្នកជម្ងឺ ដើម្បីឳយគេអាចចូលរួមចំណែកនៅក្នុងពេលអនាគតបាន។ បើដូច្នេះត្រង់នេះគឺស្របគ្នាល្អណាស់ជាមួយនឹងក្តីប្រាថ្នាចង់ឳយគេបានសុខ មិនចង់ឳយគេជួបក្តីទុក្ខទេ។ បើដូច្នេះមិនត្រូវមានចិត្តហិង្សា ឬឃោរឃៅចំពោះគេទេហើយក៍ត្រូវគោរពដល់គេដែរ។ យើងគោរពខ្លួនឯងនៅក្នុងន័យថា «អញអាចចូលរួមចំណែកដើម្បីថ្ងៃអនាគត» ហើយយើងត្រូវគោរពអ្នកជម្ងឺរបស់ខ្លួន សិស្សរបស់ខ្លួន នៅក្នុងន័យថាគេជា «គេទាំងអស់គ្នាក៍អាចចូលរួមចំណែកដើម្បីថ្ងៃអនាគតដែរ»។ តើការចូលរួមចំណែកនោះមានន័យយ៉ាងណា? តើការធ្វើឳយពិភពលោកនេះក្លាយជាពិភពលោកកាន់តែល្អប្រសើរមានន័យយ៉ាងណា? មានអត្ថន័យថាត្រូវផ្សព្វផ្សាយវិធីសាស្រ្តប្រភេទណាក៍ដោយក្តីដើម្បីឳយមនុស្សកាន់តែមានសេចក្តីសុខ។  ហើយពាក្យថាកាន់តែមានក្តីសុខនោះ មិនមានន័យនៅត្រឹមតែសំភារៈតែម៉្យាងទេ បើទោះបីវាសំខាន់សំរាប់មនុស្សយ៉ាងណាក្តី ប៉ុន្តែមនុស្សក៍ត្រូវមានសន្តិភាពផ្លូវចិត្ត ហើយអាចប្រើប្រាស់មិនត្រឹមតែជំនាញបច្ចេកទេសប៉ុណ្ណោះទេ តែគេអាចប្រើប្រាស់ជំនាញ់ផ្លូវអារម្មណ៍នេះផងដើម្បីទប់ទល់ដោះស្រាយជាមួយកិច្ចអ្វីក៍ដោយក្តីដែលកើតមានឡើងនៅក្នុងជីវិតគេ។ 

បើដូចនេះប្រការទាំងអស់នេះជាអ្វីដែលខ្ញុំចាត់ទុកថាជាគុណតម្លៃផ្លូវធម៌ បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត តើយើងចាត់ទុកកិច្ចអ្វីថាជាកិច្ចសំខាន់នៅក្នុងជីវិតខ្លួន នៅក្នុងន័យនៃការប្រើប្រាស់ជីវិតរបស់ខ្លួន។ នៅក្នុងន័យខ្លីជាពិសេសសំរាប់មនុស្សក្មេងៗដូចជាអ្នកទាំងអស់គ្នានៅទីនេះ ខ្ញុំគិតថាវាគឺជាកិច្ចដ៍សំខាន់បំផុត ដែលខ្លួនត្រូវគិតអំពីមូលហេតុនិងចេតនារបស់ខ្លួនឲ្យបានពិតប្រាកដ និងសួរខ្លួនឯងថា ហេតុអ្វីអញសិក្សាមុខវិជ្ជាដែលអញកំពុងសិក្សានេះ? តើអញចង់សម្រេចបានអ្វីនៅក្នុងជីវិតអញ? តើអញចង់សម្រេចបានអ្វីសំរាប់គ្រួសារអញនៅក្នុងពេលអនាគត? តើនៅទីបំផុតអញចង់បន្សល់ទុកអ្វីជាស្នាដៃសំរាប់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ? ហើយតើហេតុអ្វីអញចង់បានវា? ត្រង់នេះគឺទាមទារឳយខ្លួនស្វែងយល់ពីខ្លួនឯងមិនតិចទេ ប៉ុន្តែនេះគឺជាកិច្ចដែលមានតម្លៃដែលខ្លួនត្រូវធ្វើ។ តើនរណាដឹងទៅថា យើងអាចរកឃើញចម្លើយដែលអាចមិនមែនជាទីបីតិសំរាប់ខ្លួនក៍ថាបាន។ ហើយខ្ញុំគិតថាលក្ខណៈសម្បត្តិដែលយើងចាំបាច់ត្រូវប្រើប្រាស់ដើម្បីធ្វើការសម្រេចចិត្ត («តើអញត្រូវព្យាយាមកែតម្រូវគោលដៅអញទេ ឬអត់?») គឺត្រូវមើលឳយឃើញថាតើអ្វីដែលអញកំពុងធ្វើ នឹងនាំមកនូវក្តីសុខដល់ខ្លួននិងដល់មនុស្សដែលនៅជុំវិញខ្លួនទេ ឬនឹងគ្រាន់តែបង្កបញ្ហាតែម៉្យាងទេ? ហើយនៅក្នុងន័យនៃការគិតថ្លឺងថ្លែងចំពោះកិច្ចនេះ ត្រូវគិតថាផលប៉ះពាល់ដែលមានរយៈពេលវែងគឺមានសារៈសំខាន់ ជាងផលប៉ះពាល់នៅក្នុងរយៈពេលខ្លី។ ប៉ុន្តែបើសិនយើងដឹងច្បាស់អំពីគោលដៅនិងអំពីអ្វីដែលខ្លួនកំពុងតែធ្វើនៅក្នុងជីវិត នោះយើងនឹងមើលឃើញថាខ្លួនកំពុងតែធ្វើដំណើរលើមាគ៌ាដ៍ល្អត្រឹមត្រូវនៅក្នុងជីវិត ហើយប្រការនេះអាចផ្តល់ឳយខ្លួននូវសេចក្តីសុខនិងភាពបីតិ។ 

ខ្ញុំគិតថាកត្តាមួយក្នុងចំណោមកត្តាជាច្រើន ដែលពេលខ្លះធ្វើឳ្យគេបាក់ទឹកចិត្តគឺថា គេគិតថាជីវិតខ្លួនគ្មានគោលដៅនិងគ្មានអត្ថន័យអ្វីទេ ពោលគឺថាយើងកំពុងតែបង្កើតអាជីពការងាររបស់ខ្លួន តែចិត្តរបស់ខ្លួនមិនឋិតនៅក្នុងកិច្ចការនោះទេ។ ហើយយើងគិតថាបញ្ហាពិភពលោក បញ្ហានៅក្នុងប្រទេសខ្លួន នៅក្នុងស្រុកខ្លួន បញ្ហាគ្រួសារ និងបញ្ហាខ្លួនឯងផ្ទាល់ - បញ្ហាទាំងអស់នេះគឺជាបញ្ហាដែលអាក្រក់បំផុត ច្រើនពេកណាស់។ បើដូច្នេះតើការគិតបែបនេះមានន័យយ៉ាងណា នៅក្នុងការដឹកនាំជីវិតដែលឋិតនៅក្នុងសភាពផ្លូវចិត្តបែបនេះ? គឺជារឿងដែលក្រៀមក្រំបំផុត មិនមែនជាជីវិតដែលសុខទេ។ ជាថ្មីម្តងទៀតគឺទាមទារឳយមានការគោរពដល់ខ្លួនឯង ដើម្បីឳយខ្លួនអាចខិតខំព្យាយាមយកឈ្នះលើអារម្មណ៍និងការគិតអស់សង្ឃឹមនេះ។ យើងត្រូវតែគិតឡើងវិញថា «មិនសំខាន់ថាស្ថានភាពខាងក្រៅយ៉ាងណាទេ អញពិតជាមានសមត្ថភាពដើម្បីធ្វើឲ្យខ្លួនឯងប្រសើរឡើង ដើម្បីឳយខ្លួនក្លាយជាបុគ្គលដ៍ប្រសើរ»។ ជារឿងសំខាន់បំផុត មិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យខ្លួនក្លាយជាមនុស្សដែលកាន់តែមានក្តីសុខតែម៉្យាងទេ ប៉ុន្តែសភាពនៃចិត្តរបស់ខ្លួនទាំងមូលតែម្តង វានឹងជះឥទ្ធិពលដល់មនុស្សដែលឋិតនៅជុំវិញខ្លួនផងដែរ។ បើដូចនេះការខិតខំធ្វើការងារដើម្បីជួយដល់គេតាមរយៈវេជ្ជសាស្រ្តនិងតាមរយៈជំនាញគរុកោសល្យ.....ជាកិច្ចដែលពិតជាមានអត្ថន័យដែលត្រូវធ្វើ។ យើងមិនដឹងថាអនាគតនឹងទៅជាយ៉ាងណាទេ ក៍ប៉ុន្តែយើងដឹងជាក់ច្បាស់ថាបើមនុស្សគេមានសុខភាពល្អ គេមានការអប់រំល្អ នោះនឹងមានក្តីសង្ឃឹមកើតឡើង សង្ឃឹមថាអ្វីៗនឹងកាន់តែប្រសើរឡើង។ ត្រង់នេះអាចជារឿងដែលពិបាកគិតស្រមៃ ប៉ុន្តែបើទោះបីមានការលំបាកជាច្រើនកើតឡើងនៅក្នុងថ្ងៃអនាគតយ៉ាងណាក្តី តែយើងអាចជួយដល់គេដើម្បីឳយគេត្រៀមលក្ខណៈឲ្យបានកាន់តែប្រសើរឡើងដើម្បីដោះស្រាយជាមួយនឹងបញ្ហានិងទុក្ខលំបាកទាំងអស់នោះបាន។

ទាំងអស់នេះគឺជាគំនិតរបស់ខ្ញុំស្តីអំពីធម៌អហិង្សា និងគុណតម្លៃផ្លូវធម៌នៅក្នុងពិភពលោកសម័យទំនើបបច្ចុប្បន្ន។ 

ពិតណាស់នៅក្នុងពិភពលោកសម័យទំនើបរបស់យើង យើងយល់ឃើញថាមេត្តាធម៌គឺជាគុណធម៌មួយក្នុងចំណោមគុណធម៌នានានៅក្នុងពុទ្ធសាសនា ក៍ប៉ុន្តែឋិតនៅក្នុងសភាពពិតជាក់ស្តែងនៃជីវិតគឺលំបាកណាស់ ហើយជួនកាលក្មេងគេរស់នៅដោយគ្មានឳពុកម្តាយមើលថែប្រៀនប្រដៅ ដែលធ្វើឳយគេក្លាយជាក្មេងខូច ឬទំនើង។ ហើយសំរាប់ពួកយើង បើសិនយើងក្លាយជាគ្រូវាពិតជាពិបាកដើម្បីបង្ហាញឳ្យគេមើលឃើញថា មេត្តាធម៌គឺជាគុណធម៌ដែលគេត្រូវការចាំបាច់ - ដែលគេត្រូវរៀន អំពីវីធីសាស្រ្តដើម្បីការពារមនុស្សទន់ខ្សោយ។ បើដូច្នេះក្នុងនាមយើងជាគ្រូបង្រៀន - តើយើងពាំនាំខ្លឹមសារនេះទៅកាន់សិស្សដោយរបៀបណា ជាពិសេសចំពោះសិស្សណាដែលគេជាមនុស្សហិង្សា ដែលគេធំដឹងក្តីឬធ្លាប់រស់នៅក្នុងស្ថានភាពសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចដ៍លំបាក? 

ខ្ញុំគិតថាវិធីសាស្រ្តមួយក្នុងចំណោមវិធីសាស្រ្តជាច្រើនដែលអាចជួយអប់រំក្មេង ដែលពិបាកអប់រំ គឺត្រូវអនុញ្ញាតឲ្យគេធ្វើកិច្ចអ្វីមូយ ត្រូវផ្តល់ឲ្យគេ និងត្រូវមានទឹកចិត្តល្អចំពោះគេ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតបើសិនគេ(ឧបមាថាកូនក្មេង)ត្រូវបានគេផ្តល់ឳកាសឲ្យ ដើម្បីឲ្យគេឳយរបស់អ្វីមួយដល់ក្មេងណាម្នាក់ផ្សេងទៀត - នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺថាគេហុចក្រដាស ឬលំហាត់មួយចំនួនខ្លះទៅក្មេងម្នាក់ទៀត ឬក៍គេធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដែលសបញ្ជាក់អំពីទឹកចិត្តល្អរបស់គេ - ពោលគឺធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដើម្បីជួយដល់អ្នកផ្សេង ហើយកិច្ចនោះនឹងធ្វើឲ្យក្មេងនោះគិតផ្តល់តម្លៃដល់ខ្លួនឯង។ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត នៅពេលក្មេងគេមានប្រវត្តិលំបាក និងគ្មានការស្រលាញ់ នោះគេជាធម្មតាបញ្ចេញអាកប្បកិរិយា បែបបដិសេធមិនទទួលស្គាល់អ្វីទាំងអស់ ពោលគេគិតថា «បើសិនគេគិតថាអញជាមនុស្សមិនល្អទេ ដោយសារតែអញមានប្រវិត្តិមិនល្អ នោះអញនឹងបង្ហាញឲ្យគេទាំងអស់គ្នាឃើញអំពីថាតើអញអាក្រក់យ៉ាងណា»។ គេចាប់ផ្តើមគិតនិងប្រព្រឹត្តមិនស្របទៅតាមសង្គម មិនចូលចំណោមគេ ចាប់ផ្តើមប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីមួយជាដើម។ ត្រង់នេះគឺជារឿងធម្មតាបែបនេះ។ ប៉ុន្តែបើសិនគេត្រូវបានគេផ្តល់ឳកាសឲ្យ ដើម្បីបញ្ជាក់ថាគេជាមនុស្សល្អ ហើយជឿថាគេអាចធ្វើកិច្ចល្អណាមួយបាន បើសូម្បីគេធ្វើកិច្ចនោះមិនបានល្អមួយរយភាគរយក្តី តែវានឹងផ្តល់ឲ្យគេនូវការជឿជាក់ថាគេបានធ្វើកិច្ចវិជ្ជមានអ្វីមួយជាប្រយោជន៍ មិនមែនគ្រាន់តែធ្វើរឿងអាក្រក់តែម៉្យាងទេ។ 

បើយោងតាមទស្សនពុទ្ធសាសនា ត្រង់នេះបញ្ជាក់អំពីការសាងកុសលផលបុណ្យ តាមរយៈនៃការផ្តល់ឲ្យ(ទាន) ប៉ុន្តែនៅត្រង់នេះយើងមិនចាំបាច់ធ្វើការពន្យល់តាមបែបពុទ្ធសាសនាទេ។ ខ្ញុំគិតថាបើយោងតាមចិត្តសាស្រ្តអ្វីដែលខ្ញុំពន្យល់អាចមានប្រយោជន៍នៅពេលខ្លះ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងការផ្តល់ឲ្យគេនូវកិច្ចវិជ្ជមាន ឬជាកុសល ដើម្បីឲ្យគេធ្វើ សំខាន់បំផុតគឺមិនត្រូវឲ្យគេគិតថាកិច្ចនោះគឺជាការដាក់ទណ្ឌកម្មដល់គេទេ។ 

នៅក្នុងជីវិតរបស់យើង យើងឧស្សាហ៍ប្រៀនប្រដៅនិងដាក់វិន័យដល់គេ ប៉ុន្តែវាក៍មានវិធីសាស្រ្តនៃការធ្វើឲ្យគេគោរពវិន័យឡើងវិញ នៅពេលយើងព្យាយាមប្រៀនប្រដៅនិងដាក់វិន័យលើគេជាថ្មីទៀត។ ហើយនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តនេះ តើអ្វីទៅជាកិច្ចដ៍មានប្រយោជន៍ -ឬទណ្ឌកម្មដែលមានប្រយោជន៍បំផុត ឬអាចជាកិច្ចអ្វីមួយ ដូចជាកិច្ចការងារបម្រើដល់សង្គមជាដើម? - សំរាប់បុគ្គលដែលត្រូវបានគេប្រៀនប្រដៅឲ្យគោរពវិន័យ? ឬក៍ការអប់រំសីលធម៌ដល់បុគ្គលម្នាក់នេះ? ឧបមាថា គេជាឧក្រិដ្ឋជនដែលជាប់គុក - ជាមនុស្សដែលយើងចង់អប់រំ ប្រៀនប្រដៅកែប្រែ ដែលគេមិនមែនជាកូនក្មេងទេ។ 

ជាទូទៅនេះគឺជាសំនួរដែលពិបាកឆ្លើយ ដោយសារថាមនុស្សម្នាក់ៗគេខុសគ្នា ហើយខ្ញុំក៍មិនធ្លាប់បង្រៀននៅក្នុងគុកដែរ ប៉ុន្តែសហសេវិករបស់ខ្ញុំជាច្រើនរូបគេធ្លាប់។ ហើយរឿងមួយដែលគេដឹងគឺថា អ្នកទោសជាច្រើននាក់ តែមិនមែនគ្រប់គ្នាទេ គឺត្រូវចំណាយពេលវេលាច្រើនណាស់ដើម្បីអប់រំគេ ចំណាយពេលវេលាដើម្បីសិក្សាសង្កេតអំពីជីវិតរបស់គេ - ថាគេបានធ្វើអ្វីខ្លះនៅក្នុងជីវិត ហើយថាតើគេចង់បានអ្វីនៅក្នុងជីវិត។ ហើយមានអ្នកទោសជាច្រើនរូបគេចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការសិក្សាដើម្បីទប់ទល់ជាមួយនឹងទោសៈ ចិត្តហិង្សារបស់ខ្លួន ដូច្នេះគេមានការចាប់អារម្មណ៍និងទទួលយកការបដិបត្តិសមាធិប្រភេទសាមញ្ញធម្មតាដើម្បីសម្រួលចិត្តឲ្យស្ងប់ ឧបមាដូចជាការបដិបត្តិផ្តោតលើខ្យល់ដង្ហើមជាដើម។ បើដូច្នេះមនុស្សប្រភេទនេះគេស្ម័គ្រចិត្តទទួលយកជំនួយប្រភេទនេះ ប៉ុន្តែមិនមែនមនុស្សគ្រប់រូបគេសុទ្ធតែបើកចិត្តទទួលយកជំនួយគ្រប់គ្នាទេ ហើយបើគេមិនបើកចិត្តទទួលយកទេ នោះយើងមិនអាចធ្វើអ្វីបានច្រើនជាងនេះទេ។ ដោយគ្រាន់តែដាក់ទោសទណ្ឌដល់គេតាមផ្លូវកាយ នៅពេលដែលគេមិនចង់កែប្រែជីវិតខ្លួនឲ្យប្រសើរទេ នោះគឺគ្រាន់តែធ្វើឲ្យទោសៈរបស់គេកើតឡើងកាន់តែខ្លាំងឡើងថែមទៀតតែប៉ុណ្ណោះ។ 

មានប្រភេទនៃការហ្វឹកហាត់ខ្លះដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅក្នុងចិត្តវិទ្យា ដែលប្រហែលជាមិនអាចជាវិធីសាស្រ្តប្រើប្រាស់ដែលល្អឥតខ្ចោះនៅទីនេះទេ ប៉ុន្តែនេះគ្រាន់តែជាការផ្តល់គំនិតមួយដល់អ្នក៖ នៅពេលក្មេងម្នាក់ ជាធម្មតាជាយុវវ័យ គេជាមនុស្សដែលមិនស្តាប់បង្គាប់ និងជាក្មេងទំនើង គេធ្វើដំណើរជាមួយមនុស្សមួយក្រុម និងមេដឹកនាំក្រុមម្នាក់ ហើយពួកគេមានសត្វលាមួយក្បាលដែលបានធ្វើដំណើរជាមួយពួកគេ។ ពិតណាស់សត្វលាគឺជាប្រភេទសត្វដែលរឹងក្បាល ហើយជាសត្វដែលពិបាកប្រើ ហើយពួកគេបានទទួលខុសត្រូវមើលសត្វលាមួយក្បាលនោះ ដូច្នេះគេត្រូវតែដោះស្រាយជាមួយវា ពួកគេត្រូវរៀនយល់អំពីទោសៈ និងការមិនចេះអត់ធ្មត់របស់គេ។ ត្រង់នេះបានសេចក្តីថា ផ្តល់ឲ្យគេនូវការងារនិងទំនួលខុសត្រូវខ្លះ ប្រៀបដូចជាការធ្វើកិច្ចកាងារជាមួយសត្វលាដូចនៅក្នុងរឿងនេះដែរ។ 

បើដូចនេះនៅពេលខ្លះត្រូវផ្តល់ឲ្យគេនូវការទទួលខុសត្រូវខ្លះ ដូចជាការមើលការខុសត្រូវសត្វដូចនៅក្នុងរឿងនេះជាដើម.....សត្វមិនចេះរិះគន់គេទេ តែមនុស្សវិញគឺចេះតែរិះគន់ដល់គេ។ សត្វឆ្កែ ...មិនថាអ្នកខំវាយដំប្រៀនប្រដៅវាអាក្រក់ៗប៉ុណ្ណានោះទេ តែវានៅតែចូលចិត្តអ្នក។ ដូចនេះជាថ្មីម្តងទៀត អនុញ្ញាតឲ្យគេទទួលបន្ទុកមើលការខុសត្រូវសត្វឆ្កែ នៅក្នុងរណីនេះ ពេលខ្លះអាការមើលការខុសត្រូវសត្វសុនខនេះអាចមានផលវិជ្ជមានដល់មនុស្ស អាចជួយឲ្យគេរម្ងាប់ចិត្តបាន។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៍ដោយពិតណាស់មនុស្សខ្លះគេជាមនុស្សហិង្សាបំផុត ហើយបើសិនអ្នកឲ្យឆ្កែទៅគេមើល គេនឹងវាយធ្វើបាបឆ្កែ ដូច្នេះអ្នកត្រូវតែប្រុងប្រយ័ត្ន។ 

ខ្ញុំមានមិត្តម្នាក់គេជាវេជ្ជបណ្ឌិតព្យាបាលរោគវិកលចរិត នាងធ្វើការជាមួយយុវជន និងក្មេងៗដែលមានចិត្តហិង្សា ហើយជាធម្មតាក្មេងៗទាំងអស់នោះគេគ្មានផ្ទះសម្បែងនៅទេ គេរស់នៅតាមចិញ្ចើមផ្លូវ និងរឿងរ៉ាវលំបាកៗផ្សេងៗទៀតដែលគេជួបប្រទះដោយសារតែបញ្ហានេះ។ គោលការណែនាំមួយដែលនាងបានប្រើប្រាស់ ហើយនាងបានប្រាប់ដល់ខ្ញុំ គឺត្រឡប់ទៅរកអ្វីដែលយើងបានលើកឡើងកាលពីគ្រាមុន ពោលគឺសំដៅដល់ការព្យាបាលដល់ក្មេងៗទាំងអស់នោះ ដែលគេអាចជាក្មេងដែលមានចិត្តហិង្សាបំផុត គឺត្រូវបញ្ចេញចំណាប់អារម្មណ៍និងការគោរពដល់ពួកគេថាគេជាមនុស្សជាតិ គោរពនិងគិតថាគេជាមនុស្សសាច់ការ។ ចំណាយពេលវេលាស្តាប់គេ និងសិក្សាថាតើបញ្ហារបស់គេជាអ្វី។ ប៉ុន្តែរឿងមួយដែលអ្នកត្រូវតែចៀសវាងគឺ ប្រសិនបើអ្នកកំពុងតែស្តាប់អ្វីដែលគេនិយាយ ចូរអ្នកកុំពោលពាក្យថា «ហ្អូអ្នកអស់ម៉ោងហើយ ដល់ពេលដែលអ្នកត្រូវទៅហើយ»។ ជាធម្មតាគេប្រតិកម្មតបតទៅនឹងពាក្យសំដីបែបនេះយ៉ាងហិង្សា ដោយសារគេគិតថាវាគឺជាការដែលយើងបដិសេធមិនព្រមទទួលស្គាល់គេ ចង់ឲ្យគេចេញទៅវិញ។ 

ដូចនេះមេរៀនពីចំណុចនេះគឺ៖ បើយើងនឹងព្យាយាមដោះស្រាយជាមួយសិស្សដែលពិបាក ខ្លួនត្រូវផ្តល់ពេលវេលាដល់គេ។ អ្នកត្រូវតែស្តាប់គេ អ្នកត្រូវតែព្យាយាមយល់ឲ្យបានច្បាស់ថាតើបញ្ហារបស់គេជាអ្វី។ (បើសូម្បីអ្នកគិតមិនឃើញអំពីដំណោះស្រាយយ៉ាងណាក្តី ដោយគ្រាន់តែស្តាប់គេដោយចិត្តស្មោះគឺជារឿងដែលមានប្រយោជន៍ដល់គេហើយ) ប៉ុន្តែចូរអ្នកកុំកំណត់ម៉ោង និងត្រូវមានការគោរពដល់គេថាគេជាមនុស្សម្នាក់ដែរ។ 

ប៉ុន្តែជាការពិតតើត្រូវធ្វើអ្វីដើម្បីប្រៀនប្រដៅដល់គេ ត្រង់នេះគឺពិបាកនិយាយណាស់។ ខ្ញុំមិនដឹងថាតើវិធីសាស្រ្តបែបណាឬវិធីសាស្រ្តអ្វីដែលគេអាចទទួលយកបាននៅក្នុងសង្គមរបស់អ្នក តើអ្វីដែលគេអាចទទួលយកបាន។ ប៉ុន្តែដោយគ្រាន់តែដាក់ទោស ដោយសារតែខ្លួនខឹងនឹងគេតែម៉្យាងគឺមិនអាចជួយកែប្រែអ្វីបានទេ។ 

តើយើងអាចទប់ចិត្តមិនឲ្យខ្លួនខឹងឬអន់ចិត្តនៅក្នុងទំនាក់ទំនងប្រចាំថ្ងៃជាមួយមនុស្សបានដោយរបៀបណា?

ប្រសិនបើយើងធ្វើការវិភាគលើគ្រប់ស្ថានការណ៍ដែលមិនមែនជាទីសោមនស្ស ដែលធ្វើឲ្យខ្លួនខឹងឬអន់ចិត្ត យើងនឹងមើលឃើញថាវាកើតឡើងដោយសារហេតុនិងផលជាច្រើនរាប់មិនអស់ - លក្ខខណ្ឌសង្គម សេដ្ឋកិច្ច និងអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងគ្រួសារនៃមនុស្សដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងស្ថានការណ៍នោះ និងប្រវត្តិរបស់គេជាដើម។ នៅពេលយើងខឹងឬអន់ចិត្ត អ្វីដែលខ្លួនកំពុងធ្វើគឺចាត់ទុកឧប្បត្តិហេតុនោះថាជារឿងដ៍អាក្រក់បំផុត ឬជាបីសាចអ្វីមួយដែលអាក្រក់បំផុតដូច្នោះដែរ។ យើងគិតមិនឃើញអំពីហេតុនិងផលផ្សេងដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងរឿងនេះ គឺយើងគិតឃើញតែរឿងអវិជ្ជមានតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារខ្លួនមិនចង់ឲ្យវាក្លាយទៅជារឿងដែលខ្លួនមិនចូលចិត្ត ហើយចិត្តទោសៈជាចេតសិកមួយដែលចូលរួមបដិសេធវា។ 

ឥឡូវនេះប្រសិនបើយើងគិតអំពីវា និងគិតអំពីការបដិសេធមិនព្រមទទួលស្គាល់ អ្វីដែលឋិតនៅពីក្រោយវាគឺថា «អញចង់ឲ្យទុក្ខនេះ ចេញឲ្យឆ្ងាយពីអញទៅ កុំនៅទីនេះទៀត»។ បើដូច្នេះចិត្តបដិបក្ខនៃទោសៈ និងភាពអម្ពល់ចិត្តនេះគឺករុណា(ស្រលាញ់) ជាក្តីប្រាថ្នាឲ្យគេមានក្តីសុខ។ គេកំពុងតែប្រព្រឹត្តមិនល្អ ដោយសារតែលក្ខខណ្ឌទាំងអស់នេះ និងដោយសារគេមានទុក្ខ។ ខ្ញុំចង់ឲ្យគេបានសុខ ដើម្បីកុំឲ្យគេធ្វើឲ្យខ្ញុំខឹង ឬអម្ពល់ចិត្តទៀត។ ដើម្បីឲ្យគេមានក្តីសុខ ខ្ញុំត្រូវតែសិក្សាថាតើហេតុអ្វីធ្វើឲ្យគេមិនសប្បាយចិត្ត(មិនសុខ) ក្រោយមកត្រូវមើលថាតើមានអ្វីដែលខ្លួនអាចកែប្រែបានទេ។ 

នោះគឺជាវិធីសាស្រ្តខ្លះៗដែលយើងប្រើប្រាស់។ វាគឺជាការគិតវិភាគសាមញ្ញបែបនេះ៖ ពោលគឺគិតវិភាគថា វាកើតឡើងពីហេតុនេះ ពីលក្ខខណ្ឌនេះជាដើម។ អញចង់ឲ្យគេឈប់ប្រព្រឹត្តបែបនេះ ដែលបណ្តាលមកពីហេតុទាំងឡាយនោះ បើដូចនេះអ្វីដែលអញអាចធ្វើបានដើម្បីកែប្រែអ្វីដែលជះឥទ្ធិពលដល់ការប្រព្រឹត្តរបស់គេ។ 

ក្នុងនាមជាគ្រូបង្រៀន យើងនឹងធ្វើការជាមួយក្មេងៗដែលមានប្រវត្តិខុសៗគ្នា - មានប្រវត្តិសង្គម សាសនានិងវប្បធម៌ខុសៗគ្នា។ តើការមានការខន្តីតែម៉្យាងគ្រប់គ្រាន់ទេសំរាប់ការធ្វើការងារជាមួយក្មេងទាំងអស់នេះ ដើម្បីប្រៀនប្រដៅនិងដើម្បីអប់រំដល់គេ? 

ខ្ញុំគិតថាកត្តាដ៍សំខាន់បំផុតមួយគឺការមានចំណាប់អារម្មណ៍ចំពោះក្មេងៗទាំងនោះ។ នោះបានសេចក្តីថាខ្លួនត្រូវតែផ្សាំខ្លួននិងដឹងថាតើក្មេងទាំងនោះគេមានប្រវត្តិសាសនានិងសង្គមបែបណា។ យើងកាន់តែយល់អំពីគេ មនុស្សដែលខ្លួនជួយ បានកាន់តែច្រើន យើងកាន់តែយល់បានច្បាស់ថាអ្វីទៅជាតម្រូវការរបស់គេពិតប្រាកដ។ ចំណុចសំខាន់នៃការអប់រំគឺមិនមែនគ្រាន់តែឲ្យគេប្រលងជាប់តែម៉្យាងទេ ប៉ុន្តែត្រូវជួយគេឲ្យក្លាយទៅជាមនុស្សល្អម្នាក់។ ដូចនេះអ្នកត្រូវសិក្សាអំពីគេ។ អ្នកអាចឲ្យគេសរសេរតែងសេចក្តីអំពីខ្លួនគេ ឬអំពីគ្រួសារនិងប្រវត្តិរបស់គេ។ ផ្តល់ឳកាសឲ្យគេបាននិយាយអំពីខ្លួនគេ។ នៅពេលនោះអ្នកអាចយល់អំពីគេបានកាន់តែប្រសើរ។ 

ខ្ញុំឧស្សាហ៍ជួបមនុស្សដែលគេមានចិត្តស្ទាក់ស្ទើរ នៅពេលគេចង់បញ្ចេញយោបល់អ្វីមួយ ឬចង់និយាយអំពីខ្លួនគេ ដោយសារហេតុថាគេខ្លាចមនុស្សមិនទទួលយល់ព្រមនឹងអ្វីដែលគេនិយាយ។ ហើយសំនួររបស់ខ្ញុំគឺស្តីអំពីវិធីសាស្រ្តជួយដល់មនុស្សទាំងអស់នេះដើម្បីឲ្យគេជម្នះលើចិត្តចង្អៀតនិងភាពភ័យខ្លាចរបស់ខ្លួន។ 

ខ្ញុំគិតថានេះគឺជាបញ្ហាចម្បងមួយជាពិសេសនៅក្នុងចំណោមយុវវ័យ ដែលគេមានការព្រួយបារម្ភគិតខ្លាចគេមិនទទួលស្គាល់ ឬយល់ព្រមជាមួយខ្លួន។ តើយើងអាចជួយគេឲ្យជម្នះភាពអៀនខ្មាសនេះបានដោយរបៀបណា? ពិតណាស់វិធីសាស្រ្តមួយដែលគេប្រើនៅក្នុងការអប់រំពុទ្ធសាសនាទីបេគឺថា បន្ទាប់ពីមេរៀននីមួយៗ សិស្សទាំងអស់ត្រូវសម្រាក និងត្រូវសម្រាកជាគូ ត្រូវចាប់ដៃគូជជែកគ្នា - គេធ្វើការពិភាក្សាតទល់គ្នា ជាពិសេសការជជែកវែកញែករកហេតុផល - ប៉ុន្តែត្រូវពិភាក្សាគ្នាចំពោះតែប្រធានបទដែលទើបបានសិក្សា ដើម្បីមើលឲ្យឃើញថាតើសិស្សទាំងអស់នោះយល់ឬអត់។ ដូចនេះមិនមែនមានន័យថាគេត្រូវឈរនិយាយនៅក្នុងថ្នាក់រៀននៅពីមុខសិស្សគ្រប់គ្នាទេ ដែលប្រការនេះសិស្សខ្លះអាចសើចចំអកដល់គេបាន។ ប៉ុន្តែនៅពេលចាប់គូ ពីរពីរបែបនេះ គេទាំងពីរនាក់ត្រូវតែនិយាយអ្វីម៉្យាង។ គ្រូអាចដើរមើល និងស្តាប់ពួកគេនិយាយគ្នាពីពីរទៅបីនាទីម្តង ដើម្បីធានាឲ្យបានថាពួកគេកំពុងតែនិយាយអំពីប្រធានដែលគេបានរៀន មិននិយាយរឿងអ្វីផ្សេង។ នេះគឺជាវិធីសាស្រ្តគរុកោសល្យដ៍ល្អបំផុតមួយ ពីព្រោះថាវិធីនេះគ្មានសិស្សណាម្នាក់ដែលគេអង្គុយនៅស្ងៀម មិនស្តាប់មិននិយាយអ្វីសោះនោះទេ។ គេត្រូវតែនិយាយអ្វីម៉្យាង គេត្រូវតែបង្ហាញដល់ដៃគូខ្លួនថាខ្លួនតាំងចិត្តស្តាប់។ គេមិនអាចអៀនខ្មាសអ្វីទេ។ ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវតែធានាឲ្យបានច្បាស់ថាគេមិនចាប់គូពិភាក្សាជាមួយមនុស្សដ៍ដែលៗទេ គេត្រូវតែដូរគូ។ នោះគឺជាវិធីសាស្រ្តមួយដែលគេបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំពុទ្ធសាសនាទីបេ វាអាចជាវិធីសាស្រ្តដែលមានប្រយោជន៍។