આપણે બધા કરુણામય બનવાની ક્ષમતા સાથે જન્મ્યા છીએ, જ્યાં આપણે ઈચ્છીએ છીએ કે અન્ય લોકો પીડા અને તેના કારણોથી મુક્ત થાય. આપણે આપણી જાતને અને અન્યોને અવિશ્વસનીય લાભ લાવવા માટે તે ક્ષમતા વિકસાવી શકીએ છીએ.
કરુણા વિકસાવવાનું શરૂ કરવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે કે વાસ્તવિક જીવનમાં અને ઑનલાઇનમાં આપણે જે લોકોનો મળીએ છીએ તે લોકો અને કદાચ કેટલાક પ્રાણીઓ સુધી મર્યાદિત કરવું. ધીમે ધીમે, આપણે દરેકનો સસમાવેશ કરવા માટે આપણી કરુણાને વિસ્તારવા માટે તાલીમ લઈએ છીએ: જેને આપણે પસંદ કરીએ છીએ, અજાણ્યાઓ, અને એવા લોકો પણ કે જેને આપણે ખરેખર બિલકુલ પસંદ નથી કરતા. જ્યાં સુધી આપણી કરુણામાં સમગ્ર વિશ્વનો સમાવેશ ન થાય ત્યાં સુધી આપણે ચાલુ રાખીએ છીએ – હા, વાંદો પણ!
કરુણામાં ભાવનાત્મક અને તર્કસંગત બંને ઘટક હોય છે. ભાવનાત્મક રીતે, આપણે આ ગ્રહ પરના તમામ જીવનની પરસ્પર નિર્ભરતાની પ્રશંસા કરવાની જરૂર છે. વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થા અને આપણે જે કંઈપણ માણીએ છીએ - ખોરાક, કપડાં, સાધન, ઘરો, વાહનો વગેરે - તે અન્ય લોકોની સખત મહેનત દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે. અન્ય લોકો વગર, આપણી પાસે રસ્તા, વીજળી, બળતણ, પાણી અથવા ખોરાક ન હોત. આ એકલું જ આપણને કૃતજ્ઞ બનાવે છે, મનની એક ખુશહાલ સ્થિતિ આપણે જેને “હૃદય-ઉષ્માભર્યો પ્રેમ” કહીએ છીએ તે તરફ દોરી જાય છે. કૃતજ્ઞતાની આ ભાવના પર આપણે જેટલું વધુ ચિંતન કરીએ, તેટલું જ મજબૂત રીતે આપણે અન્યને વહાલ કરીશું, જેવી રીતે એક માતા તેના એકમાત્ર બાળક સાથે કંઇક ભયાનક બને તો ભયંકર અનુભવે છે. આપણે બીજાના કમનસીબીથી દુઃખી થઈએ છીએ, પરંતુ આપણે તેમના માટે દયા કે દિલગીર નથી અનુભવવાનું. આપણે સહાનુભૂતિ અનુભવીએ છીએ, જાણે તેમની સમસ્યાઓ આપણી પોતાની હોય.
દરેક માટે સમાનરૂપે આપણી કરુણાને વિસ્તારવા માટેનો તર્કસંગત આધાર એટલો સ્પષ્ટ છે, તેમ છતાં તે એવી વસ્તુ છે જેને ઘણા લોકો ધ્યાનમાં પણ લેતા નથી: દરેક જણ ખુશ રહેવાની ઇચ્છામાં સમાન છે, અને દરેક જણ દુઃખ અને દુઃખથી મુક્ત થવાની ઇચ્છામાં પણ સમાન છે. આ બે તથ્યો સાચા રહે છે પછી ભલેને કોઈ વ્યક્તિ આપણાથી નજીક હોય કે દૂર હોય, અને તેઓ શું કરી શકે તેને ધ્યાનમાં લીધા વિના. જો કોઈને ઘણું નુકસાન કરે છે, તો પણ તેઓ તેને અજ્ઞાનતા, મૂંઝવણ અને ભ્રમણાથી કરે છે, ભૂલથી વિચારે છે કે તેનાથી તેમને અથવા સમાજને ફાયદો થશે. તે એટલા માટે નથી કે તેઓ સ્વાભાવિક રીતે ખરાબ છે; કોઈ પણ વ્યક્તિ સ્વાભાવિક રીતે "ખરાબ" નથી. તેથી, તેમના માટે કરુણા રાખવી વાજબી અને યોગ્ય છે, કારણ કે જેમ આપણે દુઃખ સહન કરવા માંગતા નથી, તેમ તેઓ પણ નથી કરવા માંગતા.
કરુણા ધ્યાન
કરુણા વિકસાવવા માટેની તાલીમ તેને તીવ્રતાના તબક્કામાં ઉત્પન્ન કરે છે. આપણે સૌપ્રથમ આપણને ગમતા લોકોના દુઃખો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ, પછી જેઓ તટસ્થ છે અને પછી જેને આપણે નાપસંદ કરીએ છીએ. છેવટે, આપણે દરેકના દુઃખ પર, દરેક જગ્યાએ, સમાનરૂપે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ.
દરેક તબક્કે આપણે ત્રણ લાગણીઓ ઉત્પન્ન કરીએ છીએ:
- જો તેઓ તેમના દુઃખ અને તેના કારણોથી મુક્ત હોય તો તે કેટલું અદ્ભુત હશે.
- તેઓ મુક્ત થઈ શકે; હું ઈચ્છું છું કે તેઓ મુક્ત હોત.
- હું તેમને મુક્ત કરવામાં મદદ કરી શકું.
આમ, કરુણામાં અન્ય લોકોને તેમની સમસ્યાઓથી મુક્ત કરવું અને તેમના દુ:ખને દૂર કરવામાં મદદ કરવાની તત્પરતા શામેલ છે. તે વિશ્વાસ છે કે વાસ્તવિક પદ્ધતિઓ અનુસરીને સમસ્યાઓ ઉકેલી શકાય છે, એટલે કે કોઈપણ પરિસ્થિતિ નિરાશાજનક નથી. બૌદ્ધ ધર્મમાં કરુણા, તો પછી, મનની એક સક્રિય સ્થિતિ છે જે કોઈપણ સમયે, અન્ય લોકોના લાભ માટે કાર્ય કરવા માટે તૈયાર છે.