سُوسنسکار دی بنیاد

اج اسی "سوسنسکار دی بنیاد" اوپر گل کراں دے، ایہ بڑا لما چوڑا موضوع اے۔ بدھ مت وچ جدوں اسی سنسکار یا سنسکاری سبھا دی گل کرنے آں، تے اسی تِن مختلف پرتاں دی گل کرنے آں۔ پہلی ایہ کہ نقصان پوہنچان والے سبھا توں دوری، جس دا مطلب اے کہ غصہ، لالچ اتے خودغرضی ہیٹھ کوئی فعل نہ کرنا، بھاویں ساڈا مقصد نقصان پوہنچانا ہووے یا نہ ہووے۔ تسی جاندے او، کدے اسی خودغرضی کولوں کم لینے آں اتے سانوں ایس گل دی پچھان وی نئیں ہوندی کہ اسی انج پئے کرنے آں، اتے ساڈا کسے نوں دکھ دین دا مطلب وی نئیں ہوندا، پر ایس توں اصل وچ بڑا نقصان (ہوندا اے) تے بڑی سمسیاواں جنم لیندیاں نیں۔

جے اسی نرا "اپنا ہی کم کڈنا" جاندے آں اتے "جومیں چاہنا او مینوں ملنا ہی چاہیدا اے" کیوں جے میں خودغرض آں – تے اسی نرا اپنا ہی بھلا پئے سوچنے آں – تے ایس طراں اسی ہوراں نوں نظرانداز کرنے آں، اتے نہ چاہندے ہویاں وی اسی ہوراں نوں بڑا دکھ دینے آں۔ تے جے اسی غصے وچ ہوئیے، تے فیر اسی ہتھ چھُٹ ہو جانے آں، ہوندے آں نا، تے اسی ایہو جئیاں گلاں کہنے آں یا کرنے آں جنہاں توں اسی مغروں پچھتانے آں اتے اوہناں توں سانوں وی بڑی بپتا پیندی اے۔ ایس لئی سنسکار دا پہلا پرت اے نقصان دین والے سبھا توں بچنا۔

پر تسی جاندے او کہ جدوں اسی سنسکار دی گل کرنے آں اسی اچار وہار دی گل کرنے آں۔ اتے اچار وہار دا مطلب ہے کہ اسی اپنی جند نوں اپنے قابو وچ رکھئیے اتے سُستی تے ہور اجیہیاں من دیاں بھیڑیاں حالتاں دے اثر ہیٹھ آون توں بچئیے جیہڑیاں سانوں حیاتی وچ کجھ کرن توں موڑدیاں نیں۔

تے دوجی قسم دا سنسکاری سبھا اصل وچ کوئی چنگا کم کرنا اے۔ مثلاً، دل لا کے پڑھنا تے چنگی شکشا لینا۔ ایس لئی بڑا اچاروہار لوڑی دا اے، ہے نا – پڑھن اتے سکھن لئی اچاروہار۔ پر جے اسی اپنی حیاتی وچ کجھ پاونا چاہنے آں تے ساڈے کول گُن تے لیاقت ہونی چاہیدی اے؛ سانوں تربیت لینی پیندی اے، تے ایس لئی اچار وہار چاہیدا اے۔ اتے ایہ اک سنسکاری پرت اے۔

ایہ سنسکاری کیوں اے؟ کیوں جے بے شک اسی ، مثلاً، چور بنن یا ودیہ اپرادھی بنن دی تربیت وی لے سکنے آں، یا فیر کوئی اجیہا انسان بنن دی تربیت لے سکنے آں جس توں سماج نوں چوکھا فائدہ پوہنچے۔ تے فیر جے اسی کسے کم دی تربیت لینی اے تے سانوں ایہ متھنا چاہیدا اے کہ کس شے توں سب توں زیادہ فائدہ ہووے دا، جس دی بنیاد ایہ ہووے کہ میں کس کم وچ چنگا واں تے میری قابلیت کیہ اے۔ اوس دا اک پکھ ایہ وی اے کہ مینوں کیہ چنگا لگدا اے۔ پر جدوں اسی نرا چنگا لگن دا سوچیئے، بے شک مینوں نرا ٹیلیویژن تکنا تے یاراں نال کھیڈنا چنگا لگدا اے، پر اسی ایہ ساری حیاتی نئیں کر سکدے، ہے نا؟ ایس پاروں جدوں اسی چنگا لگن بارے سوچنے آں، تے نرا ایہو ہی نئیں کہ ایس ویلے مینوں کیہ پسند اے، سغوں اوہ جس توں مینوں ساری حیاتی خوشی ملے دی۔

تیجی قسم دا سنسکار اوہ وے جس راہیں اسی ہوراں دی مدد کرن وچ لگ جائیے۔ ایناں ہی کافی نئیں کہ اسی اپنے اندر چنگی لیاقت پیدا کرئیے، اسی سماج اندر ہور لوکاں نال مل کے رہنے آں تے ایہ بڑا ضروری اے کہ اسی اپنے گُن، اپنی لیاقت اتے قابلیت ہوراں نال ونڈئیے۔ ساڈے اندر جو وی قابلیت ہے، اسی اوس نال ہوراں دا بھلا کر سکنے آں۔ مکدی گل ایہ ہے کہ، سماج وچ رہندیاں، ساڈی خوشی سارے سماج دی خوشی نال جُڑی ہوئی اے۔ ایس پاروں ایہ بوہت ضروری اے، کہ جدوں اسی سنسکار دی گل کرئیے تے روشن خیالی نال کرئیے، سوڑے تے نکے من نال نئیں۔ جس دا مطلب اے کہ نرا اپنے یا اپنے ٹبر بارے ہی نئیں، سغوں سارے سماج بارے۔ تے نرا ہُن بارے ہی نئیں، سغوں آون والے سمے اتے میرے کماں دا نتیجہ کیہ ہووے دا دے بارے سوچئیے۔

جدوں اسی سوسنسکار دی گل کرنے آں، تے ساڈا بوہتا زور"چنتا مان سبھا" دی بنیاد اوپر سنسکار اوپر ہوندا اے۔ ایس چنتا مان سبھا دا مطلب اے کہ مینوں اپنی چنتا اے، کہ میں کیہ پیا کرنا واں۔ میں ایویں بے پرواہی نال کجھ نئیں کرنا، کسے وی من دی تاہنگ یا لوبھ پچھے نئیں، سغوں ایس گل دا دھیان کر کے کہ میں جو وی کراں دا اوس دا اثر کیہ ہووے دا اتے میں اپنی حیاتی کویں بتانا واں، اتے ایس دا میرے اوپر اتے ہوراں اوپر کیہ اثر ہووے دا۔

مثال دے طور تے، جویں میں اپنی جند پیا گزارنا واں، ایس توں میرا مستقبل کس طراں دا بنے دا، یا جے میں اینا سست آں کہ میں اپنی جند بارے کجھ وی نئیں کردا؟ اچیچ جے اسی نوجوان آں، جویں کہ ایتھے تہاڈے وچوں چوکھے وڑے نیں، تے اسی ہنے ہی کوئی تربیت نئیں لیندے، تے فیر میں ان پانی کویں کھٹ کے لیاواں دا، میں جندڑی نال کویں نبڑاں دا؟ جے ساڈا سبھا انج ہووے:"مینوں کوئی پرواہ نئیں۔ کوئی فرق نئیں پیندا" یا اسی انج محسوس کرنے آں "آس رکھن والی کوئی گل نئیں، تے ایس پاروں شکشا یا کسے کم کار دی تربیت لین دا کیہ فائدہ؟" تے فیر آون والے سمے وچ اسی بوہت پچھتاواں دے کہ اسی اک چنگا موقع گوا دتا۔

ایس پاروں آون والے سمے دی چنتا ڈاڈھی ضروری اے، میرے ہن حیاتی بتان دے ول دا نتیجہ (کیہ ہووے دا)۔ سانوں ایس گل دی اہمیت نوں سمجھنا چاہیدا اے – میرے لئی ایس گل دی چنتا ضروری اے کہ میرا مستقبل کس طراں دا ہووے دا؟ جے میں ہی اپنی چنتا نہ کراں تے کون کرے دا؟

بدھ مت وچ اسی اک اصطلاح ورتنے آں جس دا مطلب اے اپنی جندڑی اپنے ہتھ وچ لیناں؛ دوجے لفظاں وچ اپنی جندڑی اوپر قابو پانا۔ ایس نوں سمجھان لئی گھوڑے دی مثال دیندے نیں۔ تہاڈے ہتھ وچ گھوڑے دی واگ اے، اوہ رسی جیہڑی گھوڑ سوار گھوڑے نوں اگاں چلاون لئی ورتدا اے، تے اسی آکھنے آں کہ سانوں اپنے من دے گھوڑے دیاں واگاں اپنے ہتھ وچ لینیاں چاہیدیاں نیں، نہ کہ گھوڑے نوں بے لگام نسن دئیے یا کسے ہور دے اختیار وچ دے چھڈئیے۔

میں اپنی حیاتی وچ کیہ کرنا اے، کیہو جیہا انسان بننا اے، ایس اوپر قابو ڈاڈھا ضروری اے۔ کیہ میں اجیہا سست انسان بننا چاہنا واں جو حیاتی وچ کجھ نئیں کردا؟ یا میں ایہو جیا انسان بننا چاہنا واں جیہڑا چج دی، با مقصد زندگی گذاردا اے۔ اتے چج دی تے بامقصد زندگی گذارن دا ٹھک ایس اوپر اے کہ میں ہوراں نال کیہو جیا سبھا رکھنا واں۔ کیہ میں اک مہربان تے سہائت وانگوں پیش آونا واں، یا میں نرا ہی خودغرض اتے ہر کسے اوپر غصہ کرن والا انسان آں؟

کوئی وی ہر ویلے غصہ کرن والے نوں چنگا نئیں جاندا؛ سغوں اجیہے بندے کولوں لوکیں ڈردے نیں۔ اوہ اوس دے نیڑے نئیں لگنا چاہندے کیوں جے ۔۔۔۔۔۔ اوہ میرے نال غصے ہو سکدا اے:"میں ایس بندے دے نیڑے نئیں لگنا چاہندا۔" یا جیہڑا شخص ہر ویلے شکائت کرے تے دوجیاں وچ کیڑے کڈے، وغیرہ – اجیہے بندے نال سنگت وی کوئی موج میلے والی گل نئیں، ہے نا؟ پر جے اسی ایہو جئے انسان ہوئیے جیہڑا ہوراں دی چنتا کردا اے، اوہناں دے بھلے دی فکر کردا اے، اتے جیہڑا، لوکاں دیاں غلطیاں پھڑن اتے اوہناں وچ کیڑے کڈن دی تھاں اوناں نوں اگے ودھان اتے ہور وی چنگا کرن وچ مدد کردا اے، تے فیر ہر کوئی سانوں چنگا جانے دا؛ ہر کوئی ساڈی سنگت چاہوے دا۔

ایس پاروں اسی کیہو جئے انسان بناں دے ایس دا اپراجن سنسکار اوپر ہے۔ اسی ایس بارے چنتا کرنے آں کہ ساڈے سبھا اتے ساڈے کرماں دا ساڈے اوپر کیہ اثر ہووے دا – اسی کیہو جیہے انسان بناں دے – اتے اسی ایس گل دی وی فکر کرنے آں کہ ہوراں نال ورتا وچ اوہناں تے کیہ اثر ہووے دا۔ ایہ موہ والا سبھا اے۔

ایہ شبد (باگ-یود، سنسکرت۔ اپرامد) جس دا ترجمہ میں "موہ والا سبھا" کرنا واں ایس دا ترجمہ "محتاط رہنا" وی اے۔ یعنی سانوں اپنے فعل، گفتار اتے سوچ بارے محتاط رہنا چاہیدا اے۔ کیوں جے سانوں بھیڑیاں عادتاں پے جان، تے فیر اوہ عادتاں پکیاں ہوندیاں جاندیاں نیں تے فیر اسی بغیر سوچے سمجھے – فرض کرو جے ساڈیاں عادتاں خراب نیں – برے طریقے نال چلنے آں۔

میں اک مثال دینا: بوہت سارے لوکیں، گل کردیاں بھیڑے شبد بولدے نیں – بھیڑی، خراب بولی بولدے نیں۔ انگریزی بارے ایہ گل پکی اے تے میرا خیال اے شائد روسی وچ وی۔ مینوں تہاڈی روز دی بولی بارے نئیں پتہ، پر میرا خیال اے کہ اکثر زباناں وچ گالاں تے گندے شبد ہوندے نیں۔ اتے چھوٹی عمر دے لوک ایہو جئی بھیڑی بولی بولن دے عادی ہو جاوندے نیں، تے اوہناں نوں ایس طراں گل کرن دی اینی عادت پے جاوندی اے کہ آون والے سمے وچ اوہناں نوں کجھ حالات نال واہ پیندا اے تے فیر، بنا کجھ سوچن دے، ایہ بھیڑی بولی اپنے آپ ہی منہ توں نکلدی اے، تے ایہ بڑی شرم والی گل ہو سکدی اے۔

ایس توں بچن لئی، سانوں احتیاط ورتنی چاہیدی اے – سانوں 'ہُن' احتیاط ورتن دی لوڑ اے – ایس بارے کہ اسی کیہو جئیاں عادتاں پئے اپنانے آں۔ سانوں احتیاط کرن دی لوڑ اے کیوں جے اسی ایس گل دی چنتا کرنے آں کہ جویں ہن میں اپنی حیاتی بتانا واں ایس دا اثر کیہ ہووے دا۔ تے اسی سنسکار راہیں ایس گل دا دھیان کرنے آں کہ میں کویں بولنا، سوچنا اتے کجھ کرنا واں، اتے ایس گل دا وی دھیان کرنا کہ جے میں بھیڑیاں عادتاں پا لئیاں، بھیڑا سبھا اپنا لیا، تے بعد وچ ایہناں نوں تبدیل کرنا بڑا اوکھا ہووے دا۔

ہن جدوں تسی نکے او – تہاڈے وچوں ایتھے بوہت سارے ہین – ایس ویلے تہانوں عادتاں پیندیاں نیں۔ ایس پاروں اپنے من اتے اپنے سبھا دے گھوڑے دیاں واگاں اپنے ہتھ وچ لینا بوہت ضروری اے، ایس گل نوں قابو وچ رکھنا کہ تسی کیہو جئے انسان بننا اے۔ کیا میں چنگے پاسے جانا چاہناں یا بھیڑے پاسے؟ ایہ آکھن نال گل نئیں بنے دی،"ہلا، میں اپنی حیاتی نوں اپنے اختیار ہیٹھ نئیں لیا سکدا کیوں جے سماج انج دا اے اتے معیشت انج دی اے،" تے نری شکائت کرنی، کیوں جے بھاویں ساڈے حال کجھ وی ہوون، اسی کیہو جئے انسان آں – ایہ ساڈے اوپر اے۔ بھاویں اسی ڈاڈھے مندے حال وی ہوئیے، اسی نرم دل انسان بن سکنے آں یا اسی بھیڑے، ظالم اتے خود غرض ہو سکنے آں یا اسی ہوراں نال رل کے آشتی نال رہ سکنے آں۔

تے بدھ مت وچ جدوں اسی سنسکار دی گل کرنے آں، اسی ایہ نئیں کہندے:"ایہ نیں قانون، تے ایہ نیں اصول، تے میرا کم اے بس ایہناں نوں مننا تے ایہناں اوپر چلنا۔" ایہ بدھ مت دا ول نئیں۔ اسی انج حیاتی نئیں بتاوندے جویں اسی فوجی آں اتے:"جی جناب! میں ایہناں اصولاں نوں مننا واں۔" ایہ گل انج نئیں۔ سغوں بدھ مت وچ سنسکار دی بنیاد "نکھیڑلی پچھان" اوپر ہے۔ سانوں ایہ نکھیڑ کرن دی لوڑ اے کہ کیہ فائدہ مند اے اتے کیہ نقصان دہ وے۔ اتے کیوں جے ہر کوئی خوشی چاہندا اے تے کوئی وی دکھ نئیں چاہندا، تے جے میں دکھ توں بچنا چاہناں واں، تے فیر مینوں نقصان پوہنچان والی شیواں توں بچنا چاہیدا اے، جیہڑی شے میری تے ہوراں دی خوشی نوں برباد کرے۔ جے میں خوشی چاہناں واں، تے فیر مینوں او کرنا چاہیدا اے جو بھلا اے، جس توں خوشی ملے دی۔

اتے سچ ایہ وے کہ اسی سماج اندر وسنے آں؛ اسی ایس دھرتی اوپر اکلے ہی نئیں۔ ایس لئی جدوں اسی ایہ سوچئیے کہ سانوں کنی کو خوشی چاہیدی اے، تے سانوں اینی کو خوشی منگنی چاہیدی اے جیہڑی سبناں لئی کافی ہووے۔ اسی ایہ کہ سکنے آں،"میں کویں سب لوکاں نوں خوش کر سکنا واں؟" صاف ظاہر اے اکلا میرے جتن کرن نال سب لوکیں خوش نئیں ہو سکدے۔ پر جویں مہاتما بدھ نے آکھیا کہ کنی کنی رل کے بالٹی بھردی اے۔ تے اسی اپنی کنی بالٹی وچ پانے آں۔ میں بالٹی وچ کیہو جئی کنی پاونا چاہنا واں؟ کیا ایہ کوئی مصیبت والی کنی اے جیہڑی میں بالٹی اندر پانا چاہنا واں جس توں ہوراں نوں بپتا پوےدی؟ یا میں کوئی اجیہی کنی پانا چاہنا جس توں ہوراں دا بھلا ہووے، اوہ بھلا جیہو جیا وی ہووے؟ اوہ بھلائی بھاویں سو سنسکار رکھن والے نیانے پالن دا جتن ہی ہووے، ایہ کنی بڑی سہائت اے۔ ایتھے کوئی ڈرامہ کرن دی لوڑ نئیں، ہے نا؟ ایس لئی ایہ سب تہاڈے ہتھ وچ اے۔

سنسکار دی اک ہور بنیاد گُناں دی سدھ بدھ اے۔ سانوں چنگے گُن تے جیہڑے اوہناں گناں دے مالک نیں دا آدر کرنا چاہیدا اے۔ اسی کِنّاں نوں اُچا مننے آں؟ کیا میں کسے وڈے اپرادھی دا ستکار کرنا یا کسے اجیہے مہان آگو دا جیہڑا لوکاں دا بھلا کردا اے؟ ایہ ودیہ سوال اے، ہے نا؟ کیا میں کسے راک اینڈ رول ناچ دے کلاکار نوں مہان مننا واں یا کسے منڈوے دے کلاکار نوں؟

کسے کھڈاری نوں؟ بے شک ایہناں وچوں کئی لوکیں زندگی وچ چنگے کم کردے نیں – تے، ودیہ اے۔ پر کجھ نئیں وی کردے۔ یا کیہ میں کسے مہان روحانی گورو – مثلاً تقدس مآب دلائی لاما نوں مننا واں؟

او کیہڑے گُن نیں جنہاں نوں حیاتی وچ میں اہم متھنا واں؟ کیا ایہ گیند نوں جالی وچ پان دا گن اے؟ یا ایہ کوئی اجیہا کم اے جس توں ہوراں دی جند وچ کجھ بھلا ہوندا اے؟ اسی گیند نوں ٹھڈا مار کے جالی وچ پاون دا ول سکھ سکنے آں۔ ایہ ودیہ شے وے تے ایس توں بڑے لوکیں خوش ہوندے نیں، پر ایہ کم یعنی گیند نوں ٹھڈا مار کے جالی وچ پاونا ہورے کسے جانور نوں وی سکھایا جا سکدا اے۔ بھاویں ایہ اک ودیہ منورتھ ہووے، یعنی اک ودیہ کھڈاری بننا، پر کیا میں کوئی اجیہی شے سکھ سکنا جیہڑی کوئی جانور نہ سکھ سکے؟ تے ایہ پکی گل اے کہ انسان ہون دے ناطے اسی بوہت کجھ کر سکنے آں کیوں جے سانوں سُرت ہے، اسی جذبے رکھنے آں، اسی نہ صرف لوکاں نوں پرچا سکنے آں سغوں ہور کئی طریقیاں نال اوہناں دی سہائتا وی کر سکنے آں۔

لوکاں دا جی پرچانا وی اوہناں نوں شانتی پوہنچان دا اک ول اے، ایس پاروں ایس وچ کوئی مندی گل نئیں۔ پر جے اسی ایس توں ودھ ہور وی کجھ کر سکنے آں تے اوس وچ کیہ حرج اے؟ اسی دوویں کم کر سکنے آں، اک پرچاون کار – اک چنگا کھڈاری – اتے اجیہا انسان جو سماج دا بھلا کرن لئی ہور بوہت کجھ کرے۔ ایہ گناں دی سدھ بدھ دا معاملہ اے۔ کس شے توں لوکاں نوں فائدہ ہووے دا؟ اتے جی پرچانا وی اک اجیہی شے وے جس توں لوکاں دا بھلا ہوندا اے۔ جے کوئی روگی ہووے ، اوس دی سیوا ہوراں دی مدد دی اک ہور پدھر اے۔ لوکاں نوں ودیا دینا – مدد کرن دا اک ہور ول اے۔ جے میں کوئی کامیاب پرچان کار یا کھڈاری آں، تے ایہ ودیہ گل اے۔ پر سوال ایہ ہے کہ میں اپنی مشہوری تے پیسہ کس کم لاونا اے؟ میں ایس توں اپنے رہن لئی اک محل بنوا سکنا یا ہسپتال بناون لئی خرچ کر سکنا اتے ہور بناون لئی پیسہ اکٹھا کر سکنا واں۔ ایس پاروں گناں دی سرت لوڑی دی اے۔ کیہڑی شے بوہتی ضروری اے، میرا محل وچ رہنا یا ہوراں دی مدد؟

تے جے اسی اپنے آپ نوں تکئیے، اسی سب بڑے گُناں دے مالک آں، تے ایہناں سب گناں نوں ورتیا جا سکدا اے۔ ضروری ایہ وے کہ اسی اپنے آپ نوں جانئیے: میرے اندر کیہ گن نیں؟ میری قابلیت کیہ اے؟ ہے نا؟ ہر بندہ کجھ گن رکھدا اے؟ ہو سکدا اے میں چنگا باورچی آں؛ ایہ کوئی اچرج شے نئیں ہونی چاہیدی۔ فیر اسی سوچنے آں،"میں ایس نوں کویں ورت سکنا واں؟ میں ایس گن نوں ورت کے کویں ہوراں دا بھلا کر سکنا واں؟" تے ہوراں دی مدد ۔۔۔ یقیناً، جے اسی ہنے ہی اوہناں دی سہائتا کر سکئیے،فوراً، ایس حال وچ – مثلاً اوہناں لئی چنگا جیہا بھوجن تیار کراں یا اوہناں دا جی پرچاواں – ودیہ گل اے۔ ایس وچ کوئی حرج نئیں۔ پر جے میں اوہناں دی لمے چِر تیکر مدد کر سکاں – نرا ہنے ہی نئیں، مثلاً ودیہ بھوجن بنا کے دیواں – تے ہور وی ودیہ نئیں ہووے دا؟

ایہ سب کجھ ساڈے ہتھ وچ اے ایس طراں کہ:"میں کیہو جیا سنسکار ورتاں دا؟ کیا میرا کوئی سنسکار نئیں ہووے دا؟ ماڑا سنسکار (ہووے دا)؟ یا کیہ میرا سنسکار مولیا دی بنیاد اوپر ہووے دا؟ تے جویں میں آکھیا ایس سب دا دھرواس موہ والے سبھا اوپر ہے، تے نالے بے شک محتاط ہوون، اپنی جند قابو وچ ہوون، اتے ایس جانکاری اوپر ہے کہ "بھلا کیہ اے تے بھیڑا کیہ اے؟" تے فیر اوس اوپر عمل کرن اوپر ہے۔ اپنی تربیت کرو – چنگیاں عادتاں اپناؤ؛ بھیڑیاں عادتاں توں جان چھڈاؤ۔ ایس گل دی خبرگیری کرو کہ "میں کیہ پیا کرنا واں؟ میں کویں گل پیا کرنا واں؟ میں کویں پیا سوچنا واں؟" اتے ایہناں شیواں دی کسے اجیہی پدھر اوپر مت رُک جاؤ جتھے تہاڈی حیاتی وچ بڑی خوشی نئیں آ رہی؛ اسی ہمیش اگے نالوں چنگا کر سکنے آں۔

اتے جدوں اسی (اگے نالوں) چنگا کرن دا سوچنے آں، ایس دا مطلب اپنے آپ نوں کوہنا نئیں – "میں کسے کم دا نئیں" – اتے اپنے بھوں بوہت بھیڑا سوچنا، جس توں سوسنسکاری حیاتی مصیبت بن جاوے۔ ایہ کوئی سزا نئیں۔ سانوں جاننا چاہیدا اے کہ سوسنسکاری حیاتی گذارنا خوشی پاون دا اک ول ہے۔ اتے ایس توں اسی ہوراں نوں خوشی دینے آں، جس توں ساڈی خوشی وچ وادھا ہوندا اے۔

یعنی ساڈا مستقبل ساڈے ہتھ وچ اے۔ اسی ہن اتے آن والے سمے وچ کیہو جۓ انسان بننا چاہنے آں – ایہ سب ساڈے اختیار وچ اے۔ تے اسی بھاویں نوجوان ودیارتی آں، یا اسی جوان آں یا بڈھے، اسی سب ایس لانبھ نوں پھڑ سکنے آں۔
اینی تقریر کافی اے۔ اتے ساڈے کول سوال، بحث اتے ہور جو تسی چاہو لئی وقت ہے۔

گُناں دی سُرت اپراجن کرن لئی سانوں کیہ کرنا چاہیدا اے؟

گناں دی ایہ سُرت پیدا کرن لئی سانوں ایس گل دا اپنے اندر احساس ہونا چاہیدا اے کہ ساڈے وچ مثبت گُن موجود نیں: ساڈا اک شریر اے جس پاروں اسی ہوراں نال معاملہ کرنے آں، کم کار کرنے آں۔ اسی سارے گل بات کرن دی قابلیت رکھنے آں۔ ساڈے سبناں دا اک من ہے، ایس لئی اسی گلاں دی سدھ رکھنے آں؛ اسی (نویاں شیواں) سکھ سکنے آں۔ اتے ساڈے سبناں دا اک دل ہے – ساڈے اندر جذبات نیں – اسی نرم تے گرم جذبے رکھنے آں۔ تے ایہ اجیہیاں شیواں نیں جو ہر کوئی رکھدا ہے، بھاویں اسی کوئی وی ہوئیے۔ اتے سانوں ایہ احساس ہوندا اے کہ ایہ میرے رچھ نیں۔ میں ایہناں توں کویں کم لینا واں ایہ میرے اوپر ہے۔ تے جے سانوں ایہ پتہ ہووے کہ ساڈے اندر ایہ گُن ہین تے فیر سانوں خود ستکار دا احساس وی ہوندا اے – "میرے وچ کوئی خرابی نئیں۔ میں اپنے رچھاں توں کم لے کے کوئی بھلا کر سکنا واں" – ایس توں ساڈے اندر ایہ خود ستکار پیدا ہوندی اے۔

اسی اپنے گُناں دا مُل کویں پائیے اتے اوہناں نوں ہوراں دے بھلے لئی کویں کم وچ لیائیے؟

اسی اپنے گُناں دا مُل کویں پائیے ایس دا تعلق سانوں اپنے اندر تکن نال اے۔ ایہ بنیادی رچھ ۔۔۔ ایہ جانن لئی کہ ساڈے اندر ایہ گُن موجود نیں سانوں بوہتا دور جان دی لوڑ نئیں – کہ میرا اک من ہے، میرا اک شریر ہے، میں بول سکنا واں، وغیرہ۔ ایہناں دی پچھان کوئی اوکھا کم نئیں۔ اتے سانوں ایس گل دی پرچول کرن دی لوڑ اے: "میں زندگی وچ کجھ سکھیا اے؟" بھاویں اسی کنے ہی نکے کیوں نہ ہوئیے، اسی اپنی حیاتی وچ کجھ تے سکھیا ہووے دا: اسی ٹُرنا سکھیا، اساں بولنا سکھیا ۔۔۔ بڑیاں مڈھلیاں شیواں۔ تے فیر ایہ تکن لئی کہ میں اپنے گُناں نوں ورتن لئی کس لانبھ نوں جانواں، تسی ایہ تکدے او کہ:" مینوں کیہڑی شے اسانی نال ملی اے؟ میں کیہڑا کم کرنا اسانی نال سکھ سکنا واں؟" ساڈے وچوں کجھ حساب نالوں زبان وچ بوہتے تگڑے نیں۔ کجھ لوک حساب تے سائنس وچ چنگے نیں پر لکھائی وچ ماڑے نیں۔

ایس پاروں سانوں اپنے آپ نوں تکن دی لوڑ اے، ایہ تکو:"میرے اندر کیہ گُن اے؟" ایس وچ ایہ وی رلت اے: "مینوں کیہ چنگا لگدا اے؟" سانوں اپنی حیاتی دا آپ تجربہ ہونا چاہیدا اے۔ میں اپنی حیاتی نال کیہ کرنا واں ۔۔۔ خیر، میں آپوں ہی اپنی حیاتی نوں جاننا اے: کیا میں خوش رہواں دا؟ کیا میں دکھی رہواں دا؟ اسی اپنی حیاتی وچ اوہ کجھ کرنا پسند کرنے آں جو سانوں چنگا لگدا اے اتے ایس دا کوئی مُل ہے۔ اتے جے ایس توں کسے دا، ہوراں دا بھلا ہووے تے فیر ایہ مُل وی رکھدا اے۔ ایہ کوئی بوہت وڈی، جگتائی پدھر دی شے ہونا ضروری نئیں۔

تے اپنے گُناں دی پرچول دا دھرواس ایس گل اوپر ہے: " میں ہن تیکر کیہ کیتا اے؟ اتے "مینوں کیہڑا کم کرنا سوکھا لگدا اے، تے مینوں کرنا پسند اے؟" میں تہانوں اک مثال دینا جنہوں کجھ لوکیں دھیان نئیں دیندے۔ کجھ لوک اجیہے نیں جنہاں نوں ہوراں نال گل کتھ کرنا چنگا لگدا اے؛ اوہناں نوں لج نئیں آوندی تے اوہ ہر کسے نال ارام نال گل کر لیندے نیں؛ اوہ غیراں نال سوکھ محسوس کردے نیں۔ ہو سکدا اے کہ اسی ایس نوں کوئی بوہت وڈا گُن نہ متھیے، پر سچ ایہ ہے کہ ایہ بڑا وڈا گُن ہے۔ کیوں جے، فرض کرو، تسی کسے ہٹی تے کم کردے او۔ تسی سوچ سکدے او،"ایہ کوئی خاص کم نئیں۔" پر جے تسی اپنے گاہکاں نال چنگی طراں گل کردے او اتے اوہناں نال موہ والا سبھا رکھدے او – تسی شرمیلے اتے ٹھنڈے نئیں او (ایس توں چنگا اے کہ تسی ہٹی وچ کم کرن والے روباٹ ای ہووو) – لوکیں تہانوں چنگا جانن دے، اوہ تہاڈی ہٹی تے آونا چاہون دے، اوہ ہٹی توں اک مسکان لے کے جاون دے۔ ایہ اک ودیہ گُن اے، ایس دا مل پاونا چاہیدا اے۔ ایس توں لوکاں دی سہائتا ہوندی اے۔

جے سانوں کسے ڈاڈھے مطلبی بندے نال واہ پوے تے اوس نال کویں نبڑئیے؟

ایس گل دا دھرواس اُکا ایس اوپر ہے کہ کیا او بندہ کسے دی گل سندا ہے یا نئیں؟ مینوں برلن دی اک باسی دی مثال چیتے آرہی اے، جتھے میں رہنا واں، جیہڑی ہر ویلے اپنے بارے ہی سوچدی اے – بڑی اپنے من وچ رُجھی ہوئی، ہمیش اپنے بارے ہی گل کردی ہے، اتے زیادہ تر شکائت کرنی تے ہوراں وچ کیڑے کڈنے۔ جے تسی اودے نال بھوجن کرو تے اوہ چوکھا وقت ایس گل دی شکائت کرن وچ لنگا دے دی کہ کویں اوس نوں اپنے کمرے لئی نواں پردہ بناون لئی صحیح کپڑا نئیں لبھا۔ تے ایہو جئے انسان نال تسی کویں نبڑو دے؟ ایہو جئے انسان بارے ایہ گل دھیان وچ رکھنی بڑی ضروری اے کہ اوہ بڑے ناخوش اتے چھڑے ہوندے نیں۔ ایس پاروں اوہ جدوں کسے نوں ملدی اے تے بڑا بولدی اے، اصلوں توجہ دی خاطر۔ یعنی اوس دی نیت مینوں، اوس نال بھوجن کردیاں، اَکانا تے اوازار کرنا نئیں، سغوں اوس دی نیت توجہ اتے ہمدردی حاصل کرنا اے۔ تے اجیہے حال وچ جتھے میں اوس نوں کوئی سخت گل کہہ نئیں سکدا (اوہ ڈاڈھی رُس جاوے دی) – "شکائتاں بند کر تے پردیاں نالوں ودھ کوئی ہور کم دی گل کرئیے" – میں ایہ کر سکنا واں کہ صبر کولوں کم لواں، اتے کھلے دل نال اوس دی گل سناں، اوس نال تھوڑی جیہی ہمدردی جتاواں، جس توں اوس دی کجھ تسلی ہو جاوے۔ کیوں جے ایس طراں گل کردیاں اتے شکائت کردیاں ہوئیاں اوہ بڑی اوکھی ہو رہی سی۔

میرا خیال اے کہ مطلبی اتے اپنے من وچ رجھے لوکاں دی ایہ نشانیاں نیں۔ اوہ ناخوش تے ڈاڈھے اوکھے ہوندے نیں اتے توجہ لین لئی بولدے جاندے نیں۔ تے میرے خیال وچ اوہناں نوں شانت کرن، تھوڑی کو ہمدردی جتاون، کجھ برداشت کرن توں اڈ ہور کجھ کرنا ڈاڈھا اوکھا اے۔ تے فیر ہولی ہولی اوہناں نوں احساس ہوندا اے کہ تسی وی اوتھے موجود او، نرے اک سُنن والے دے طور تے نئیں سغوں گل بات وچ اک رلت کار وانگوں۔