اک صحت مند سماج دا قیام

تبتی بدھ دھرم دے پیشوا نے اپنیجماعت دے دوجے بدھ دھرمیاں نوں صبر بارے مہان بھارتی گورو شانتی دیو دے شبد یاد دوائے ہون دے: "جے کجھ ٹھیک ہوسکدا اے تےکسےگل اوپر اپنا موڈ کیوں خراب کرو؟ اتے جے کجھ ٹھیک نئیں ہوسکدا، تے اوس اوپر اپنا موڈ خراب کرن دا کیہ فائدہ؟"۔ دوجے لفظاں وچ، جے کسے اوکڑ وچوں نکلن لئی تسی کجھ کرسکدے او، تے اوس اوپر غصہ کرن دیلوڑ نئیں، بس عمل کرو۔ پر جے تسی کجھ نئیں کرسکدے، تے فیرکیوں پریشان ہونا؟ ایس دا کوئی فائدہ نئیں۔ اصل وچ، انج کرکے تسی ہور نراش ہی ہو دے۔ غصہ کرن اتے نراش ہون دا کوئی سبب نئیں، بلک تہانوں صبر پیدا کرن اتے ڈٹ کےچیلنج دا مقابلہ کرن دی لوڑ ہے۔

برف وچ پھنس جان والی بیڑی توں نکلن جیہی اوکڑ دَشا وچ اک عملی فکر توں ہی مدد مل سکدی ہے۔ پہلی گل ایہ وے کہ، ایہ دَشا کئی شیواں دی بنا اوپر پیدا ہوئی، کوئی اک منوکھ یا عنصرنئیں کہ جس اوپر اسی الزام دھرئیےاتے غصہ کرئیے۔ ایہ گل، کہ تہاڈے وچوں ہر کوئی ایس بیڑی وچ نیں، کئی سبباں توں پیدا ہوئی۔ پہلی گل ایہ ہے کہ، تہاڈے وچوں ہر اک لئی مختلف سبب سان جنہاں دی بنا اوپر تسی ایس مہم وچ رَلے، اتےاوہناں سبباں دا واسطہ ایس گل نال سی کہ ایس رلت لئی تہاڈے وچوں ہر اک نے کسے سائنسی میدان وچ یا تے مہارت حاصل کیتی سییا دلچسپی لئی سی، یا پیسہ اتے سمےلایا سی۔ یا فیر پشلے جنماں دے کجھ اتفاقی عوامل سان جنہاں دے سبب موجودہ جنم وچ ایس دشا نال واہ پیا۔ یا فیردوجے نہ صرف ایس مہم وچ تہاڈی رلت اوپر اثرانداز ہوئے بلک اوہناں دے سبب ہی تسی رلن جوگے ہوئے، جویں تہاڈے گھر والے یا آجراں ولوں کوئی اعتراض نئیں کیتے گئے۔ یا فیر کجھ سبب سان جنہاں موجبایہ سائنسی مہم شروع کیتی گئی، کجھ سبب سان جنہاں بنا اک مخصوص تاریخِ روانگی چنی گئی، کجھ سبب سان جنہاں پاروں ایہ بیڑیچنی گئی اتےبیڑی دی سرکھیا پرکھی گئی، انتارکتکا دا جغرافیائی مقام چنیا گیا، موسم وغیرہ ویکھیا گیا۔ برف وچ پھنس جانا ایہنا ہی سب عوامل دے پاروں ہویا۔ اتےایہ حقیقت ہے۔ جے ایہناں وچوں کوئی اک عنصر نہ ہوندا، تے تہانوں ایتھے ایس ویلے ایس رپھڑ نال واہ نہ پیندا۔ ہُن عوامل اتے دشاواں دے ایس مہان تانے بانے وچ کیا کوئی اک مخصوص عنصر ہے جس نوں تسی دوش دیو اتے اوس اوپرغصہ کرو؟ تے فیر جدوں تسی محسوس کرو کہ تہانوں غصہ آون لگا اے، یا سوچاں پریشان کرن لگیاں نیں، تے تسی شانت ہو جاؤ اتےاپنے ساہ اوپر توجہ دیو، نک راہیں پولے پولےساہ لوو اتے جے چاہو تے، گھڑی مُڑی گیارہ تیکر ساہ دی گنتی کرو۔

یاد رکھو کہ جدوں تیکر اسمانصاف نئیں ہوندا اتے اک سرکھیا وان جہاز آ نئیں جاوندا، اودوں تیکر کوئی کجھ شتابی نئیں کرسکدا۔ ایہ سوچنا وہم ہے کہ ساڈے وچوں کوئی ایس دَشا اوپر قابو پاسکدا اے، کیوں جے کیہ ہوۓ دا اتے کس طراں ہوۓ دا اوس دا دھرواس وشیش عوامل اوپر ہے۔نالے، حقیقت ایہ ہے کہ اسی سب ایس دَشا وچ برابر دے رلت آں۔ ایہ چھڑا میرا یا تہاڈا مسئلہ نئیں۔ بقاء دا مسئلہ سب دا مسئلہ ہے، اتے لوڑ ایس گل دی ہے کہ اسی خودغرضانہ سوچ توں اُچے ہوکےایہ سوچئیے کہ رل مل کے ایس دَشا نال کویں نبڑئیے۔ نہ ساڈا موسم اوپر اختیار ہے، اتے نہ ہی سرکھیا وان بیڑی دے آون اوپر۔ پر جس شے اوپر اثر پا سکنے آں اوہ ہے ساڈی اپنی من دی دَشا، اُچیچ ایہ کہ اسی دوجیاں نوں کیہ مقام دینے آں۔

اپنی سمسیااوپر قابو پان دا اک ول ایہ ہے کہ ایہ سمجھ لئیےکہ سب ایتھے پشلے جنماں وچ ساڈے ماں یا پیو رہ چکے نیں اتےاوہناں نے ساڈے نالشفقت اتے پیار دا سلوک کِیتاسی۔ تے ہر منوکھ نوں انج ویکھئے جویں اوہ ساڈے گواچے ہوۓ ماتا یا پتا نیں جنہاں نوں اسی پشلے کئی جنماں توں نئیں سی ویکھیا۔ جدوں ایہناں وچوں تسی کسے نوں ملو دے تے گذریل سمے وچ ملی شفقت دی قدر کردے ہویاں فطری طور تے اوہناں لئی تہاڈے دل وچ گرمجوشی پیدا ہووے دی۔ ایسے ہی گرمجوشی وچ وادھا کرئیے اتے ایہناں وچوں ہراک لئی دل وچ ایہ آشا پیدا کرئیے کہ اوہ خوش رہن اتےدُکھی نہ ہون، کیوں جے ہر کوئی، اخیر، ایہو ہی چاہندا اے۔ تہاڈے وانگوں ہی، ہر کوئی خوش رہنا چاہندا ہے اتے کوئی وی دکھی ہونا نئیں چاہندا۔ ایس معاملہ وچ اسی سب برابر آں۔نالے، ہر اک نوں برابر دا حق اے کہ اوہ خوش رہوے اتے دکھی نہ ہووے۔ جویں خوراک دے گھٹ ہون دی صورت وچ، ہر شخص برابر کھانا چاہندا ہے، اتے اوس نوں لوڑ وی ہے۔ نہ تُسی آپ بھوکے رہنا چاہندے ہو، نہ کوئی ہور۔ اپنی اتے دوجیاں دی برابری اوپر مبنی محبت اتے رحمدلی دے ایہناں جذبیاں نالذمہ واری چُکو اتےفیرکوشش کرو کہ ہر اک نوں خوشی دیوئیے اتے نراش توں محفوظ رکھئیے۔ یعنی ایس اوکھی دشا وچسارے گروہ دی بھلائی دی چنتا کرئیے اتے جنی مدد کرسکنے آں کرئیے، انج ہی جویں کہ تسی اپنی زندگی وچ آپوں اپنے ماتا پتالئی کردے۔

بدھ دھرم دے پیشوا نے جماعت دے دوجے بندیاں نوںایہ وی نصیحت کیتی ہووے دی کہ "دیو اتے لوو" دا سبھاو اپناندیاں ہوئیاںاوہ دوجیاں دی سہائتا لئی ہمت اتےجرأت پیدا کرن۔ ہر دہاڑے کئی وار اوس نے اوہناں نوں آکھیا ہووے دا کہ اوہ مراقبہ وچ شانت ہو کے بیٹھن، فیر اپنے ساہاوپر دھیان دیندیاں اتے محبت اتےدرد مندی دا اقرار وار وارکردے ہوئیاںہور آنند پیدا کرن۔ دوجیاں لئی اک ڈوہنگی پیار بھری آشا دے نال کہ اوہ اپنے غماں توں مکتی پا لین، سوچو کہ ہر کسے دا ڈر اتے پریشانی اوہناں کولوں،کالی جوتی وانگوں چھٹ کے تہاڈے اندر نک راہیں داخل ہو رہی اے جدتسی کئی وار ہولی ہولی ساہ لے رہے او۔ انج سوچو کہ اوہ تہاڈے دل وچ اتر رہی ہے اتےاوتھے تہاڈی اپنیمن دی آشا تے صفائی وچ تحلیل ہورہی ہے۔ ایس شانت دشا وچ کجھ چِر لئی دم لوو۔

فیر، اپنے پشلے ماتا پتانوں من دے پلیکھے توں مکتی دلاناوپر قدرتی طور تے پیدا ہون والی خموش خوشی دے نال، سوچو کہ خوشی دا ایہ خموش احساس، گرمجوشی اتے پیار، اک چِٹی جوتی دے روپ وچ تہاڈے نک راہیں، جدوں تسی ہولی ہولی ساہ چھڈ رہے ہووو، تہاڈے دل وچ اتر رہیا ہے۔ پیار اتے خوشیدی ایہ چِٹی جوتی، ہر اک اندر داخل ہوندی ہے، اوہناں دے شریر نوں بھردیندی ہے، اتےسوچو کہ ایہناں سبناں نوںمن دی شانتی اتے خوشیبھری مثبت اکھ دھرائی ملدی ہے۔ ایہ سب کردیاں ہوئیاں، جے تسی پیار دے ایس منتر دا جاپ شروع کردیو "اوم منی پدمے ہوم"، تے ایس توں تہانوں اپنے من نوں شانت اتے مرتکز رکھن، اتےپیاردا گیان قائم رکھن وچ مدد ملے دی۔

انج سمادھ کرننال بھاویں دوجیاں اوپر کوئی سدھاا ثر نہ ہوندا ہووے، فیر وی ایس توں تہانوںسمسیا نال نبڑن لئی شکتی، ہمت اتے شانتی ملے دی، اتےتہانوں آپوں قدرتی طور اوپر دل دا سکوناتے خوشینالے مثبت اچار وہار وی ملے دا۔ ایس مشق دا اک بالواسطہ اثر دوجیاں اوپر وی پوے دا، کیوں جے اپنے سمادھ پاروں جو سانگھے تسی اوہناں نال رکھو دےاوہ اک چنگی مثال قائم کرن دے اتے اوہناں نوں وی حوصلہ ملے دا۔

مسلمان روحانی مُرشِد نے دوجے مسلمانساتھیاں نال گل بات کیتی ہووے دی۔ اوس نے سمجھایا ہووے دا کہ ایہ رب دی مرضی سی کہ اسی سارے ایتھے برف وچ پھنس جائیے۔ اسی کجھ کرن توں بے بس آں؛ اسی جیوندے رہئیے یا سارے مرجائیے، ایہ سب رب دے ہتھ ہے۔ پر یاد رکھئیے، کہ رب اپنی ذات وچ بڑا رحیم ہے اچیچ اوہناں اوپر کرم کردا ہے جو اپنیاں خطاواں اوپر توبہ کردے نیں۔ تے جے تہاڈا رباوپر ایمان کمزور پے گیا ہے اتے اوس بارے شک کرن لگ پئے ہو، تے توبہ کرو اتےرب کولوںمغفرت دی دعا منگو۔ رب دے انصاف اوپر پکا یقین ہووے تے گھبران دی کوئی لوڑ نئیں۔

اوس نے اسلام دھرم دے تن پرت یاد دلاۓہون دے: رب اتے اوس دی مرضی دی بندگی، رب دی رچناہوناوپر عاجزی نال ایمان، اتے ساری مخلوق نال بھلا ورتا۔ اوس نے اوہناں نوں ایہ یاد دواکے حوصلہ ودھایا ہووے دا کہ جے تسی رب دی مرضیاوپر ایمان وچ پکے او تے تہانوں پوری شانتی ہے۔ کوئی شک اتے پریشانی نئیں۔

اوس نے ایہ وی آکھیا ہوۓ دا کہ رب نے تہاڈے دلاں وچ اپنی روح پا کےتہانوں سب نوں پیدا کیتا ہے، ازلی پاکیزگی دی حالت وچ، اتے ہر انسان نوں چنگیاں صفتاں عطا کیتیاں ہین جویں پیار اتے محبت۔ ساڈے لئی رب دا پیار، اوس دا مخلوقات علیا لئی نیڑلے سانگھے نیں۔ ایس پاروں تہاڈا رب نوں اپنی محبت موڑن دا ودیہ ول ایہ ہے کہ اوس دی پوجا کرو، اوس دی مخلوق نال ودیہ ورتا کرکے، اچیچ اپنے سارے ہمسفراں نال نرم خو اتے سہائت ہوکے۔ قرآن سانوں سکھاوندا اےکہ رب اوہناں نال پیار کردا اے جو دوجیاں نال چنگا سلوک کرن، جو اپنے آپ نوں پاک رکھن، جو شریعت اتے فرضاںموجب صحیح عمل کرن، جویں پنج ویلے دی نماز، اتے جو عادل اتے منصف ہون۔

یاد رکھو، جد تُسی دوجیاں لئیخلوص بھری محبت دا جذبہ رکھدے ہو، تےایہ محبت چھڑی اوہناں لوکاں لئی نئیں بلکایہ اوس رب لئی اے جس نے ایہناں لوکاں دے دلاں وچ فضیلت اتے سنسکارپیدا کیتے نیں۔ تےتسی اپنے ڈر، پلیکھے، اتے خودغرضی دے وچاراںدے خلاف جہاد کرو۔ جہاد اکبر، اخیر،پلیکھے وچ پئے دل دے منفی حکماں دے خلاف اے جنہاں پاروں تسی رب نوں بھلا بیٹھدے او اتے جو تخریبی وسوسے اتے عمل اوپر اکساوندا ہے۔

اگلی گل، عیسائی دینی پیشوا نے عیسائی مسافراں نوں مخاطب کیتا ہووے دا۔ اوس نے اوہناں نوں ایہ یاد دلایا ہووے دا کہ خداوند، ساڈے باپ، نے سانوں سب نوں اپنی محبت وچ پیدا کیتا۔ جنا اسی ایس محبت نوں دھیان وچ رکھاں گے، اونا ہی اسی اپنے آپ نوں اوس دے نیڑے پاواں دے۔ رب نال قربت نوں محسوس کرن دا بہترین طریقہ ایہ ہے کہ اوہناں سنسکاراں اتے قدراں دی پیروی کیتی جائے جنہاں دا مڈھاوہ محبت ہے جس اندر تہانوں پیدا کیتا گیا ہے۔ خداوند نے تہانوں سبناں نوں اپنی مثال اوپر پیدا کیتا ہے، تہاڈے اندر اپنی محبت دی اک جوت رکھ کے۔ایس محبت دا وکھالا کرن دا تہاڈے ساریاں اندرظرف ہے۔

حضرت عیسیٰ اوپر غور کرو، جنہاں نے اپنے آرام یا سرکھشا دی چنتا کرن بغیر، ساڈے لئی کشٹ کٹے، صلیب اوپر اپنی جان دتی، فیر سانوں اپنے گناہواں توں مکتی دلوان لئی مر کرجی اٹھے۔ جے تسی عیسیٰ اوپر ایمان رکھدے او، تے اوہناں دی بے لوث محبت وچ اوہناں دی مثال دی پیروی کرو جو اوہناں نے بیماراں، مسکیناں اتے حاجتمنداں دی خدمت کیتی۔ خداوند نے ایہناں سبناں نوں وی پیدا کیتا ہے اتے ایہناں نوں حیاتیدین دا کوئی مقصد وی ہووے دا۔ ایس لئی تہانوں ایہناں سبناں نوں آدر دینی چاہیدی اے،اچیچ حاجتمنداں نوں جویں کہ اوہ رب دی آل اولاد ہون۔ ہور گل ایہ وے کہ، خداوند نے اپنے اوپر ایمان دے امتحان لئی سانوں برف وچ پھنسن دی اوکڑ وچ پایا ہے۔ بیڑی وچ بہتیرے ایہو جئے ہون دے جنہاں دےدل خوف اتے وحشت نال کمب رہے ہون دے۔ اپنے ایمان نوں تازہ کرو، خداوند دے حاجتمند بالاں دی سیوا کرکے، جویں عیسیٰ نے کیتی ہوندی، محبت اتے شفقت دے نال۔

کنفیوشین پیشوا نے اپنے پیرو مسافراں نوں مخاطب کیتا ہووے دا۔ اوس نے اوہناں نوں تسلی وی دتی ہووے دی کہ چنتا نہ کرن۔ اوس نے ایہ وی کہیا ہووے دا کہ تہانوں 'یی' (义) دے انوسارعمل کرنا ہووے دا، سب نال انصاف؛اوس نے ایہ وی کہیا ہووے دا، کہ 'لی' (礼) دے انوسار، جو اوکھے ویلیاں وچ مناسب اتے موزوں طریقہ ہے۔ تسی زندہ بچو یا تسی سورگ واسی ہووو، اوہ 'مینگ'(命) یعنی قسمت دا نتیجہ ہووے دا، پر جدوں تیکر تہاڈا عمل صحیح ہووے، تہانوں افسوس نئیں ہووے دا۔چنگی گل تےایہ ہے کہ مندے حالاں وچ تسی بیڑی دے سارے سرکاری اصولاں اوپر عمل کرو۔ 'ژینگ مینگ' (正名) تصحیحِ اسماء دے اصولاں دے مطابق، جے کپتان اوہ عمل کرے جو اک کپتان نوں کرنا چاہیدا اے، اتے مسافر آپس وچ اوہ عمل کرن جو مسافراں نوں آپس وچ کرنے چاہیدے نیں، تے تہاڈے سبناں وچکار اوہ ایکا ہووے دا جو ایس دشا دی منگ ہے۔

تہاڈے سبناں اندر 'رین' (仁)، حسنِ عمل دا اندرلاظرف، ہے یعنی اوہ جو دوجیاں دے انوسار صحیح ہے۔ 'رین' مُڈھ ہے سارے فیض رساں گُناں دا، جویں محبت، حکمت، خلوص اتے دوجیاں نال انصاف۔ تہانوں بھلائی دے ایس اندرلےظرفدا اپراجن کرنا چاہیدا اے، کیوں جے ایس دے بنا تسی دکھ نوں جھلن جوگے نئیں ہووو دے، اتے نہ ہی صحیح کم کر سکو دے۔

ایس اندرلےظرفبارے جدوں کنفیوشس کولوں پچھیا گیا تے اوس نے آکھیا 

جد پہلاں پہل مشکلاں ہون اتے تسی ایہناں نال نبڑو تے ایس نوں 'رین' کہندے نیں۔

 دوجے لفظاں وچ، جس طراں دی مشکل وچ ہُن آں، ایس طراں دی اوکھی دشا نال واہ پوے تے ایہو جئے حال وچ تسی ایس نال چنگے ول نال نبڑنجوگے ہووو دے، ہر اک نال انصاف نال۔ دوجے ول نال ایس نوں سمجھنا انج ہے کہ 

 جدمصیبتاں دے پھیر وچ تسی سب توں اگے ہووو، اتے فائدہ چکن وچ سب توں پچھے، تے ایس نوں 'رین' کہندے نیں۔ 

ایس توں پتہ لگدا اے کہ مشکل حال وچ جو تسی کردے اواوہ چھڑا ایس لئی کہ اوہ صحیح اے، ایس فکر توں بغیر کہ تہاڈی وڈیائی ہووے یا بدلہ وچ ایس توں کوئی فائدہ چکو۔

ایس اندرلےظرف دی اُنّت کرنا تسی سکھ سکدے او، تاریخ دی اوہناں وڈیاں ہستیاں دی مثالاں دے مطالعہ توں جنہاں نے سماجی بربادی دا مقابلہ کرنوچ اوہو ای کیتا جو سنسکار دے انوسار درست سی۔ کنفیوشس نے کہیا 

جس شخص نے اپنے اندرلےظرف دی پنگرتا خیرخواہیلئی کیتی، اپنے آپ نوں راستباز رکھنلئی، اوہ دوجیاں نوں وی قائم رکھدا ہے، اتے جداوہ اپنی کامیابی دی آشا کردا ہے، تےاوہ دوجیاں نوں وی کامیاب کردا ہے۔ 

کنفیوشس نے ایہ وی کہیا، 

خودغرضی اوپر قابو پاناتے حق دی راہاوپر چلن وچہی بھلائی دا اندرلاظرف ہے۔ جے تسی اک دن لئ ہی خودغرضی اوپر قابو پاسکو اتےاوہ کرو جو صحیح ہے، تے فیر ایس جگ دا ہر واسی 'رین' ول مُڑ آئے دا۔

 جد ہورپچھیا گیا کہ 'رین' کیہ ہے، تے کنفیوشس نے جواب دتا کہ ایہ لوکاں نال پیار ہے۔ اوس نے سمجھایا کہ جو 'رین' رکھدے نیں اوہ جری اتے ہمت والے ہوندے نیں۔ تے اپنے اندرلے ظرف دی اُنّت کردے رہو اتے عمل صحیح کردے رہو، جویں کہ راستباز مسافراں نوں کرنا چاہیدا اے، کپتان دی ہدایت دے مطابق قاعدے دی پابندی کردے رہو، فیر بھاویں کجھ وی ہوجائے، تہانوں کسے اجیہی گل نال واہ نئیں پوے دا جس اوپر شرمندہ ہونا پوے۔

سیکولر آگو نے فیر سارے مسافراں نوں مخطب کیتا ہووے دا۔ اوس نے اوہناں نوں کہیا ہووے دا کہ بھاویں تہاڈے وچ بدھ مت، اسلام، عیسائیت اتے کنفیوشس دے منن والے موجود ہین، فیر وی بہت سارے اجیہے وی نیں جو کسے منظم دھرم یا فلسفہ دی پیروی نئیں کردے۔ سانوں سبنوں ضرورت اے کہ ایس اوکڑ ازمائش توں صحیح سلامت نکلن لئی اک دوجے نال چنگا ورتا کرئیے۔ ایہناں وچ ایمان نہ رکھن والے وی شامل ہین۔ جے اسی اک دوجے نال جھیڑا کرن لگ پئیے، تے فیر اسی کدی وی بچ نئیں سکاں دے۔ تہاڈے وچوں جو کسےدھرم یا فلسفی پربندھ نوں مندے نیںاوہ اپنے پربندھ دی شکشا اوپر ایمان اتے ایقان رکھدے نیں جس توں اوہناں نوں اپنے اخلاقی سبھاو لئی اگوائی ملدی ہے، ایس وچ کوئی حرج نئیں۔ بھاویں کسے اخلاقی سبھاو لئی تہاڈے سبب انتر ہون دے، پر تہاڈا اپنا اندرلا یقین، دوجیاںنال پیار دا ورتا کرن وچ تہانوں اندرلی ہمت دیندا ہے۔ ایہ سارے دھرم اتے فلسفیپربندھ محبت، شفقت، درگذر، قناعت،اتے من دی رجھتا والے اشانت سبھاو نوں گھٹ کرنا سکھاندے نیں۔ ایہ سنسکار ہے پر، جنہاں نوں کسے باقاعدہ پربندھ وچ ایمان اتے یقین نئیں، اوہ وی ایہناں نوں فائدہ مند جان کے اپناونا مندے نیں۔ ایہناں نوں "بنیادی انسانی اخلاقی قدراں" کہیا جاوندا اے۔

جے اسی ایہناں بنیادی انسانی قدراں دے انوسار سوچئیے، تےفیر ساڈے سبناں دے اخلاقی سبھاو دی اک سانجھی بنیاد ہے، اتےایہ ساڈے سارے گروہ دی مکتی دی کنجی اے۔ سانوں شانتی، ایکتا اتے آپس دی سہائتا نوں قائم رکھنا چاہیدا اے، پر باہرلی شانتی، اندرلی شانتیاوپر قائم ہے۔ دوجے لفظاں وچ باہرلی شانتی ایس گل اوپر قائم ہے کہ ساڈے وچوں ہر کوئی اپنا منٹھنڈا اتےشانت رکھے۔من دی شانتی دوجیاں نال سانگھیاں اوپر مبنی ہے۔ جے تسی دوجیاں لئی غیردوستانہ وچار رکھو، اتے ہمیش اپنے لئی اپنی ہی کامیابی بارے سوچدے رہو، تے فیرجدوں تسی دوجیاں نال میل کرو دےتے تہانوںایہ ڈر ہووے دا کہ دوجے تہانوں کسے ول نقصان پوہنچان دے اتے کامیاب نئیں ہون دیندے۔ تسی اوہناں اوپر وشواس نئیں کردے اتے آپوںڈر اتے شک وچ پئے رہندے او۔ اوہ وی جواباً ایس نوں محسوس کرلین دے، اتے نتیجتاً تہاڈے اوپر وشواس نئیں کرن دے۔ ایہ شے تہاڈے اتے ہوراں دے وچکار دوری پیدا کردی ہے؛ اتے کھلکے وچار بدلی کرن وچ اڑک بن جاندی ہے۔ ایہ دوری اتے اڑک تہانوں ان سرکھشت اتے اکلا محسوس کراندی ہے۔ان سرکھشت سمجھدے ہوئے، تسی چیلنج اتے اوکھی دشا نال نبڑن لئی اپنی خوداعتمادی گوا بیٹھدے او۔ تسی نراش ہو جاوندے او۔ دوجی صورت وچ، اپنی جماعت دے دوجے لوکاں نال اپنے آپ نوں ہور نیڑے محسوس کرو دے، تہانوں ایہ زیادہ محسوس ہوۓ دا کہ تسی اک سنجوگ دا انگ او۔ تہانوں محسوس ہوۓ دا کہ تسی اوہناں وچوں ہی او اتے انج تسی زیادہ سرکھشت محسوس کرو دے۔ جنا زیادہ تسی محفوظ محسوس کرو دے، اونا ہی قدرتاً تہاڈے اندر خود اعتمادی پیدا ہوۓ دی۔

اسی انسان سماجی حیوان آں۔ بالکل انج ہی جویں، جد اک سماجی حیوان مثلاً بھیڈ اپنے گلّے توں وکھ ہوجاندی اے تے گھبرا جاندی اے، پر جداوہ مُڑ کے اپنے گلّے وچ آ رلدی اے تےمُڑ کے شانت ہوجاندی اے۔ انج ہی جد اسی اپنیاں توں بچھڑ جانے آں تے گھبرا جانے آں۔ اکثر، فیر وی، جے تسی ہوراں نال کسے اکٹھ وچ رلت ہووو ویپر جے تہاڈا من شک اتے ڈر نال بھریا ہووے تےاجیہے اکٹھ وچ تہاڈا دل نئیں لگدا۔ تے مہربانی کر کے سمجھ لو کہ من دی شانتی اتے آشا قائم رکھن دی اہلیت، برف وچ پھنس جان دی ایس دُرگھٹنا وچ، دا دھرواس ایس گل اوپر ہے کہ تہاڈا ورت ورتا اپنے سنگی ساتھیاں نال کس طراں دا اے۔ جد تسی ہر کسے نال سنگ تے جوڑ محسوس کرو دے، تے ایس احساس توں تہانوں اندرلی شکتی اتے خود اعتمادی ملے دی۔فیر کدی وی تسی کمزور اتے پلیکھے وچ محسوس نئیں کرو دے۔ تہاڈی خوداعتمادی اتے سرکھشت دا احساس تہانوں اک دوجے اوپر بھروسہ کرن دے قابل بناوندا اے، اتے بھروسہ توں کھری یاری دوستانہ آوندی ہے۔

کجھ لوک سوچدے نیں کہ جے اوہناں کول پیسہ اتے شکتی ہووے تے اوہناں دے کئی یار دوست ہون دے۔ پراجیہے یار دوست چھڑے تہاڈے پیسے اتےشکتی دے دوست ہون دے۔ جد تہاڈا پیسہ اتے شکتی ٹُر جاون دے، تاںاوہ وی غائب ہو جاون دے۔ سچے دوست انج دے نئیں ہوندے۔ اصلی دوستی جو تہانوں خوشی اتے فرحت بخشدی ہے اوہ آپس دے وشواس اوپر بندی ہے۔ جدتسی اک دوجے نال صاف گو اتے پُرخلوص ہووو، تےتسی نہ صرف زیادہ سرکھشت اتے پراعتماد محسوس کردے او، بلکتہاڈا من وی شانت ہوندا اے۔ ایس دشا وچ، تسی اک دوجے نوں سنبھالا دے سکدے او اتے اوہناں اوکڑاں نال نبڑ سکدے او جنہاں نال ہن سب دا واہ پیا ہویا ہے۔اخیر، ایس وچ اکلا مَیں ہی نئیں اتے چھڑے تسی ہینئیں بلک اسی سارے ہی برف وچ پھنسے پئے آں۔

جدوںاسی ایس بھیڑی دشا وچوں نکل آئیے، اتےغیراں دے نال انج دا ہی مثبت کھلاسبھاو قائم رکھئیے تے تسیاوہی با اعتماد دوستیاں چالو رکھ سکودے۔ حیاتی وچ اوکڑاں تے ہمیش رہن دیاں۔ ایہ سوچنا بھولپن ہوۓ دا کہ تہانوں فیر کدی کسے سمسیا نال واہ نئیں پوے دا۔ پر صاف گوئی اتے خلوص دے نال نال جو خوداعتمادی اتے بھروسہ پیدا ہوندا اے، اوس دی مدد نال تسی غیراں نال رل کے کم کرن لئی چنگے تیار ہووو دے، اتے انج ہی دوجے وی تہاڈے نال، کہ ہر اوس سمسیا نال نبڑن جوگے جو بھاویں کجھ ہی ہووے – چنگی یا مندی۔

جے تسی پچھو کہ سو سنسکار دی کیہ لوڑ اے، تےایہ چھڑا ایس لئی کہ اسی انسان آں۔ ساڈا سنسکاری ہونا ضروری اے، کیوں جے اسی اک دوجے نال حیاتی بتانے آں اتے زندہ رہنلئی اک دوجے اوپر بھروسہ کرنے آں۔ جے تسی دوجیاں دی خوشی اتے بھلائی توں لاپرواہ ہووو، بلک اوہناں لئی مصیبت پیدا کرو، تےاخیر اپنے آپ نوں اوہناں توں دور کرکے اتے اوہناں دی ہمدردی توں محروم ہو کے، آپوں ہی مصیبت وچ پھنسو دے۔

غیراں لئی دو طراں دیاںہمدردیاں ہوندیاں نیں۔ اک تے جذبیاںاوپر مبنی ذاتی مطلب والی ہوندی ہے کہ ہوراں کولوں کیہ فائدہ چُک سکنے آں۔ جد تیکراوہ تہاڈے نال چنگے نیں یا عمومی چنگا ورتا کردے نیں، تےتسی اوہناں نوں پسند کردے اواتےاوہناں دی سیوا کردے او، اوہناں نوں کسے مصیبت وچ دکھی ویکھنا نئیں چاہندے۔ پر جویں ہی اوہناں دا ورتا وگڑن لگے اتے یا تے نقصان پوہنچان یا نرا تہاڈے نال ہی وگڑے رہن تےاوہناں بارے تہاڈا سبھاو بدلن لگدا اے۔ تسی اوہناں نوں پسند کرنا چھڈ دیندے او، اتے پرواہ ہی نئیں کردے کہ اوہ خوش نیں یا دکھی نیں۔ تسی اوہناں نوں اوہناں دے سبھاو دے سبب چھڈ دیندے او۔ ایہ جذبات اوپر مبنی محبت اتے ہمدردی ہے، اتے اصلی دوستی دی کدی وی پکی بنیاد نئیں ہوسکدی۔

دوجی طراں دی، غیراں لئی ہمدردی ایس ورتا اتےسبھاو اوپر مبنی نئیں ہوندی۔ ایس دا دھرواس نرا ایس گل اوپر ہوندا اے کہ اوہ چھڑے ساڈے وانگ دے انسان نیں۔ تسی اپنے آپ نوں خوش رکھنا چاہندے او، بھاویں تہاڈا عمل کجھ ہووے یا تہاڈے من دی دشا کیہو جئی ہووے۔اتےایہ نرا ایس بنیاد اوپر ہے کہ تہانوں خوشی چاہیدی اے اتےتہانوں اپنی ہی پرواہ ہے؛ تسی اپنی بھلائی دی چنتا وچ رجھے رہندے او۔ پر ایہ گل تے سبھناں لئی سچ ہے، جنہاں وچ اوہ وی رلت نیں جنہاں نوں تسیاوہناں دے سبھاو یا وچار سبب پسند نئیں کردے۔پر فیر وی، اوہ وی خوش رہنا چاہندے نیں؛ اوہ وی ہمدردی اتے پیار دے بھکے نیں۔ ایس خوش رہن دی آشا وچ اسی سب برابر آں۔ ہر کوئی خوش رہنا چاہندا اے۔ خوش رہن دی ایس آشا وچ نہ صرف اسی برابر آں، بلک اک خوشی بھریحیاتی دا سانوں سب نوں برابر دا حق اے؛ اتے اک خوشگوار زندگی اوس ویلے ملدی ہے جدوں ساڈےاندر غیراں لئی اک پرخلوص ہمدردی ہووے اتے اوہناں دی خوشی بارے چنتا وان ہوئیے۔ایہ ہرکسے نالاک بےغرض دوستی اوپر مبنی ہے، بھاویں تسی کسے نال وی ہووو۔

صرف انسان ہی ایس قابل نیں کہ کوئی اوہناں نال بھیڑا ورتا کرے تےاوہ اوس کولوں بدلہ لین۔ صرف اوہو ہی ایس قابل نیں کہ اوہ اوہناں دی بھلائی دی پرواہ کرن۔ ایہ قابلیت یا تے تہاڈی انسانی سدھ بدھ توں آوندی اے یا کسی دھرم یا فلسفیانہ عقیدیاں دے سربندھ اوپر ایمان توں۔ جانوراں اندر ایہ دونویں نئیں ہوندیاں – اوہ انسانی سدھ بدھ اتے ایمان توں محروم نیں۔ جد کوئی جانور دوجے نوں دھمکی دیندا یا نقصان پوہنچاندا اے تے بس اوہ بدلہ وچ اوس اوپر دھاڑا ماردا اے۔ انسان ہون دے انوسار، بھاویں اسی سب کسے دھرم یا فلسفیانہ نظام نوں منن والے نئیں ہوندے، فیر وی انسانی سدھ بدھ تے ہوندی اے۔ سانوں اوہ سدھ بدھ ورتن دی لوڑ ہے ایہ سمجھنلئی کہ کیوں غیراں دی خوشی اتے بھلائی وچ ساڈی اپنی خوشی وی لُکی ہوندی اے۔

بھاویں تسی کسے کرتار اوپر ایمان رکھدے او، یا پشلے جنماں اوپر، یا اپنے پُرکھاں دے ڈاڈھے اثر تھلے او، کوئی ایس حقیقت توں انکار نئیں کرسکدا کہ اوہ اک ماں دے ٹِڈ وچوں آئے نیں۔ ماں دی محبت اتے شفقت دے بغیر، یا کسے ہور شخصدے جس نے ماں وانگوں بے بس بالکپن وچ ساڈا خیال رکھیا، تسی زندہ بچ نئیں سو سکدے۔ سائنسداناں نے دسیا ہے کہ اوہ لوک جنہاں نوں بالکپن وچ چوکھا پیار اتے شفقت ملی، اوہ ساری حیاتی اپنے آپ نوں زیادہ محفوظ، بااعتماد اتے خوش پاوندے نیں؛ جد کہ اوہ جو بالکپن وچ غفلت یا زیادتی دا شکار ہوندے نیں اوہ ہمیش غیر محفوظ محسوس کردے نیں بھاویں جس حال وچ ہی ہوون۔ اوہ ہمیش گھبرائے جیہے رہندے نیں۔ اوہ اپنے اندر کسے طراں دی گھاٹ محسوس کردے نیں، اتے اکثر سوگوار رہندے نیں۔ ڈاکٹراں نے دسیا اے کہ ماں دا پیار نال بھریا لمس بچے دی چنگی ذہنی نشو و نما لئات حدل ضروری اے۔ نالے، ڈاکٹراں نے ثابت کیتا ہے کہ کویں ہر ویلے داغصہ، ڈر اتےکیڑ دفاعی پربندھ نوں کھا جاندے نیں۔

ہر منوکھ اک تگڑا شریر رکھنول دھیان کردا اے، تے اوس نوں چوکھیتوجہ دینی چاہیدی اے کہ اک صحتمند جسم قائم رکھنلئی من نوں وی صحتمند اتے شانت رکھے۔ ضروری سوال ایہ ہے کہ کس طراں من نوں صحتمنداتے شانت بنایا جائے۔ جے تسی اکلی اولاد وانگ پلے او، ات حدل پیار اتے شفقت دے نال، فیر وی جدوں تہانوں مسابقتی سماج وچ کامیابی لئی مدرسہ یا ملازمت وچ بوہت زیادہ دباءنال واہ پوے، تےتسی غیرمحفوظ اتے اشانت تے ضرور ہی محسوس کرو دے۔ پر جے تسی محسوس کرو کہ اپنی کامیابی لئی دوجیاں نوں شکست دینی ہووے دی تےتہاڈا من بے اعتمادی، ڈر اتے ورودھ نالبھریا ہوۓ دا، اتے نتیجے وچ تہاڈا من پریشان اتے اشانت ہووے دا۔ ایہ روگی من دی دشا نہ صرف تہاڈی کامیابی دے امکانلئی درگھٹنا بنے دی بلکتہاڈی صحت اوپر وی بھیڑا اثر پاۓ دی۔

دوجے پاسے، اپنی پوری کوششں کردے ہوئےجے تسی دوجیاں دی بھلائی دا وی خیال رکھو، تے تہانوں پتہ لگے داکہ جویں تسیہلا شیری، مدد، اتے تعاون دی منگ رکھدے او، انج ہی اوہ وی تہاڈے کولوں توقع رکھدے نیں۔ جے تسی اوہناں لئی پرخلوص موہ پیدا کرو – ایہ آشا کہ اوہ ناکام نہ ہون بلک کامیاب ہون – تے ایس توں تہانوں اک اندرلی شکتی اتے خوداعتمادی ملے دی کہ اپنی پوری کوششاں دوجے سبناں دی کامیابی اوپر لگن۔ دوجیاں اوپر شفقت اتے اوہناں دا دھیان رکھنا، شکتی دی اک نشانی اے، کمزوری دی نئیں۔ اصل وچ، ایہ شکتی دا مڈھ اتے من دی شانتی اے۔

ایہ پرکھ پرچول ساڈی موجودہ دشا (برف وچ پھنس جان) اوپر وی لاگو ہوندی اے۔جے تسی اک دوجے اوپر بھروسہ نہ کرو، حجت کرو، اتےتھوڑے جئے وسیلیاں اوپر مقابلہکرو تے فیر اسی سب مصیبت وچ پھنسے رہواں دے۔ اسی سب کمزور ہو جاں دے۔ جے تسی اک دوجے لئی پُرخلوص ہمدردی رکھو اتے جے کوئی اشانت ہوجائے تے اوس نوں ہلا شیری دیوو، تے اک ماں وانگوں جو روندے ہوئے بالڑ نوں تھپکی دیندی ہے، ماں اتے بالڑ دونویں چنگا محسوس کرن دے۔ ٹھنڈے دماغ اتےپیار بھرے دوستاں دے نال جڑے ہونےدے احساس توں سانوں سب نوں زندہ رہن دی شکتی ملے دی۔

ایس پاروں اپنی انسانی سدھ بدھ دا پریوگ کرو۔ جے کوئی تہانوں پریشان کرن لگے اتےتہانوں انج دا غصہ آون لگے کہ تسی اوس اوپر چیکن لگ پوو، تےیاد رکھو کہ انج کرن نالبات وگڑ جائے دی۔ اوہ تہاڈے من نوں اتھل پتھل کردے دی، اتے ساری جماعت دے موڈ اوپر وی اثر کرے دی۔ ہر کوئی خوفزدہ اتے پریشان ہے، اتےجے کوئی بھیڑی حرکت کردا اے تے ایس دا مطلب ہے کہ اوہ غیرمحفوظ اتے خوفزدہ ہے۔ مہربانی کرکے ایہو جئے لوکاں نوں ہمدردی اتے سمجھ وکھاکےچوکھا سرکھشت محسوس کراؤ کہ اوہ آس نہ گوا بیٹھن۔

اک چنگے مستقبل دی آس توں خوشی ملدی ہے، اتےرلدی ملدی طبیعت دے جگری یاراں دی سہائتا توں امید بجھدی اے۔ مکدی گل ایہ وے کہ، ایہناں مڈھلی مشترک انسانی قدراں دے سبب اسی سب اک سنسکار دے انوسار عمل کراں دے۔جے تہاڈا دینی ایمان اتے فلسفیانہ عقیدہ ایہناں اخلاقی قدراں نوں شکتی دیندا اے تے سچ مچ بڑی ودیہ گل اے۔ جے تسی ایہو جئے کسے عقیدہ نال نئیں جُڑے ہوۓ تے اپنی انسانی سدھ بدھ اوپر اتےایہناں مڈھلی انسانی قدراں اوپر ہی مکمل بھروسہ کردے او۔ آپس دی دھرمی تال میل نال اتے ہر اک دےایہناں مڈھلی انسانی قدراںنوں بڑھاوا دین نال اسی سب ایس اوکھے سمے توں مشترک تجربہ دی بنیاد اوپر بہتر انسان بن کے نکل آواں دے۔

ایس پرچول توں اسی ایہ ویکھ سکنے آں کہ ایہ دھرمی، فلسفیانہ اتے سیکولر اکھ دھرائیاں ایس نتیجہ تیکرلیجاندے نیں کہ سماج وچ اک اوکھی دشا نال نبڑن لئی، بقا دی کنجیصرف سو سنسکار ہے۔ ایس دا مطلب من دی رجھتا، ڈر اتے اشانتی اوپرقابو پانا ہے اتےپیار، شفقت، ہمدردی تے آدردی بنیاد اوپر آپس دی سہائتا ہے۔ ایہناں پنجاں اکھ دھرائیاں وچوں ہر اک – تبتی بدھ دھرم، مسلم، عیسائی، کنفیوشِیَن، اتےغیردھرمی – دا ایہناں بھلے گُناں دی اُنّت لئی اپنا اپناوکھ ول ہے:

• تبتی بدھ دھرم دا وچار ایہ ہے کہ اوکھی دشا دے پیدا ہون دی بنیاددے کئیسبب اتے شرطاں نیں۔ کوئی اکلا انسان یا عنصر نتیجہ بدل نہیں سکدا، گو کہ ہر اک کجھ مثبت مدد دے سکدا ہے جس دا اثر نتیجےاوپر پےسکدا اے۔ اوہ سب نوں برابر سمجھدے نیں، پشلے جنماں وچ ساڈے ماتا پتا ہون وچ اتےخوشی یا غمی نہ ہونے دی آشا رکھنوچ۔
• مسلمان اپنی اوکڑاں دا سبب رضائے الٰہی، اتےمسٔلیاں دا حل رب دے ہتھ سمجھدے نیں۔ اوہ رضائے الٰہی دے موہرے سِرنیواں کردیندے نیں اتے اوس دی عبادت دا ذریعہ اوس دے سب بندیاں دی سیوا وچ مندے نیں۔
• عیسائی مندے نیں کہ اوکھی دشا سانوں ازمانلئی رب ولوں آوندی اے، اتے اوہ حضرت عیسیٰ وانگوں غریباں اتے ضرورتمنداں دی سیوا کردے نیں۔
• جو کنفیوشس دے اصولاں اوپر چلن والے نیں اوہ سمجھدے نیں کہ اوکڑاں ویلے کویلے لازمی آوندیاں نیں۔ایہ ساڈا نصیب ہے کہ کیہ ہوندا اے۔ اوکڑاں نال نبڑن لئی، اوہ کپتان دی صلاح اوپر عمل کردے ہوئے ضروری قاعدیاں دی پابندی کردے نیں اتے ہر کسے نال منصفانہ، شائستہ، اتےپیار دا سلوک کرن لئی نیکی تے فیض پوہنچان دیاپنی اندرلی حس دی پنگرتا کردے نیں۔
• اتےاوہ لوکیں، جو چھڑی مڈھلی انسانی اخلاقی قدراں اوپر چلدے نیں، سمجھدے نیں کہ بھاویں کجھ وی ہووے، مصیبتاں آون، ہر منکھ پیار اتے نرمی دا ورتا پسند کردا ہے۔ سماجی جانور وانگوں، سانوں جیون لئی اک دوجے دی سہائتا کرنی چاہیدی اے۔ اتے جے اک دوجے دی چنتا کرئیے تےمصیبتاں نال نبڑن لئی سانوں شکتی اتے خوداعتمادی ملدی ہے۔

ایس طراںایہناں پنج اکھ دھرائیاں وچوں ہراک اپنا وکھرا سنسکار تے رکھدا اے؛ پر فیر وی جو کوئی سچے دل نال ایہناں وچوں کسے اک پربندھ دی شکشا یا صلاح اوپر عمل کردا اے اوہ اوس ہی استھان اوپر پوہنچدا ہے۔ اوہ غصہ کرن دے بغیر دشا نوں من لین جوگے ہوون دے۔ جے اوہ کسے مسافر نوں انج دا عمل کردے ویکھن، جویں کھاجے دی ذخیرہ اندوزی، جس توں ساری جماعت دی بھلائی خطرےوچ پیندی نظر آوے، اتے جس نال نبڑن لئی تادیبی کاروائی کرنی پوے، تےایہ ساریاںاکھ دھرائیاں اوہناں دی مدد کرن دیاں کہ اوہ غصہ دی حالت وچ نئیں سغوں سارے پریشان حال مسافراں دے بھلے لئی ایہ ول اپناون۔ اوہ ہر مسافردی بھلائی نوں موہرے رکھدے ہوئیاں من دی شانتی نوں قائم رکھن دے اتے بھلی سہائتا کرن دے۔ نتیجتہ وچ ساری لوکائی ایس اوکڑ توں نہ صرف بچ نکل آوے دی، بلک سارے منکھ اک دوجے توں پہلے دی نسبت ہور نیڑے ہوجاون دے، اک دوجے دی بھلائی دی ذمہ واری چُکن دے سانجھے تجربہ دے سبب۔

ایہ سمجھن لئی کہ اک وشیش سماج کس طراں اک صحتمند ول نال ایہناں مشکلاںنال چنگی طراں نبڑ سکدا اے جنہاں نال زندگی وچ لازماً واہ پیندا ہی رہندا اے، انٹارکٹیکا وچ برف دے اندر پھنس جان والی بیڑی دی مثال مددگار ہے۔ ایس نوں حاصل کرن لئی لوکاں نوں اپنے سماج دے سارے وڈے وڈے جتھیاں دی سنسکرتیاں اتے عقیدیاں نال واقف ہونا سکھنا چاہیدا اے۔ ایہناں عقیدیاںتوں واقفیت نہ ہون دی بنا اوپر ڈر اتے عدم اعتمادی پیدا ہوندی اے۔ ٹھیک ودیا راہیں اسی سکھ سکنے آں کہ سارے دھرم اتے فلسفے اک سنسکار رکھدے نیں اتے ایہناں اندر جو گل سانجھی ہےاوہ بنیادی انسانی اخلاقی قدراں نال سانویں ہے، جس نوں سب،غیرعقیدتمنداں سمیت، قبول کرسکدے نیں۔ سب لئڈوہنگی چاہت اوپر مبنی ایہ محبت، شفقت، نرم روی دیاں قدراں نیں۔

ایہناں بنیادی انسانی قدراں دا وکھالا جے سنجیدہ ہووے، مختلف عقیدیاں دا لحاظ کیتے بغیر جنہاں نوں نال لے کے مختلف گروہ آوندے نیں، تے چنگے اتے ماڑے دونواں حالاں اندرسماج آپس وچ رل کے چلدا ہے۔ ایہ ایس پاروں کہ ہر گروہ دوجے دا آدر کردا ہے، آپس دی جان پچھان دی بنیاداوپر؛ اتے ایہناں نال آپس دا وشواس بندا ہے۔ جدوں مختلف سنسکرتیاں دے لوکیں ایک دوجے دا ستکار اتےوشواس کردے نیں، تےاوہناں نوں اک دوسرے دا ڈر نئیں ہوندا۔ ایس توں اک صحتمند اتے ایکتا والا سماج بندا ہے، ایہناں بنیادی اخلاقی اصولاں دی بنیاداوپر جو سب وچ سانجھے نیں۔

کیوں جے اک صحتمند سماج بندا ہے کئی شیواں توں – معاشی، واتا ورنی، سماجی، قانونی اتے تعلیمی سربندھاں اتے جویں کہ اسی ویکھ چکے آں سنسکاری اتے دھرمی ایکتا توں – جے ایہناں وچوں کوئی اک عنصر وی کمزور پےجاوے تےسماج دی اُنّت نئیں ہو سکدی۔ سانوں انفرادی پدھر اوپرشروع کرنا ہووے دا، اُچیچ اپنے سنسکار وچ اتے دوجیاں دے ستکاراتے اوہناں دے وچاراں دے آدر اندر۔جے اسی اک شانت مَن اجےہوراں نال نرمیدا سبھا رکھئیے،اتے ایس نوں ہی اپنے ٹبراں، یار دوستاں، اتے اپنے نیڑلے واتا ورن ول وی چالو رکھئیے تےہولی ہولی اسی سارے سماج نوں صحتمند بنا سکاں دے۔ سارے سماج دی اروگتا ایس بات اوپر مبنی ہے کہ ایس دا ہر اک منکھ صحیح من اتے سنسکارقائم کرے۔ ایہ خاص طور تے ضروری اے وشیش سنسکرتی سماجاں، سغوں سارےجگ لئی۔

دینا دے وڈے دھرم اتے فلسفے، جویں کہ اسی تبتی بدھ دھرم، اسلام، عیسائیت اتے کنفیوشس دھرم دے روپ وچ ویکھ چکے آں، بنیادی انسانی اخلاقی قدراں دا مجموعہ رکھدے نیں جس نوںاوہ وی مندے نیں جنہاں دا اپنا کوئی دھرم یا فلسفہ نئیں ہوندا۔ سانوں اپنےبال بچیاں نوں ایہناں بنیادی انسانی اخلاقی قدراں بارے سکھانا چاہیدا اے، تاں جے ہولی ہولی ساری دنیا سبھناں دی بھلائی لئیاک چنگا استھان بن سکے۔ شکریہ۔