تبت دے مسلماناں دی تاریخ

کشمیر، لداخ تے تبت وچکار تجارت دی تاریخ بڑی پرانی اے، جیس دے دوران ایہناں علاقیاں دے تاجر پچھمی تے وسطی تبت وچ آباد ہو گئے۔ چودھویں صدی دے اخیر مغروں جد صوفی عالماں نیں کشمیر اتے لداخ وچ اسلام لیاوندا، تے وسنیکاں وچ مسلمان وی ہون دے۔ البتہ، کشمیری اتے لداخی مسلمان مہاجراں دی تبت ول وڈی نفری ستارہویں صدی دے وچکار پنجویں دلائی لاما دے زمانے وچ آئی۔ اوہناں دے تبت آون دی وڈی وجہ کشمیر وچ کال سی، تے اوہ لہاسہ وچ وس گئے۔

سب دھرماں لئی رواداری دی پالیسی اوپر عمل کردیاں ہویاں، پنجویں دلائی لاما نے مسلمان برادری نوں خاص رعائتاں دتیاں۔ اوہ اپنے اندرلے معاملیاں دے سربندھ لئی پنج جیاں دی کمیٹی دا چناؤ کر سکدے سان؛ شریعہ دے انوسار اپنے جھگڑے نبیڑ سکدے سان؛ ہٹیاں پا سکدے اتے دوجے شہراں وچ دھندا کر سکدے سان؛ اتے اوہناں نوں لگان معاف سی۔ ایس توں علاوہ، بدھ متی پوتر مہینے سکادا وچ ماس کھا سکدے سان اتے مونلام پوجا دے میلے وچ راہب افسراں (نوں ستکار دین لئی) ٹوپی اتارن دی کوئی لوڑ نئیں سی۔ نالے، پنجویں دلائی لاما نے مسلماناں نوں لہاسہ وچ مسجد اتے قبرستان لئی زمین دتی، تے اوہناں دے موہریاں نوں سب وڈے سرکاری جشناں تے بلایا جاوندا سی۔

۱۶۸۴ دے تبت-لداخ امن معاہدے ہیٹھ ایہ وی متھیا گیا سی کہ ہر تن ورہے مغروں اک تجارتی وفد لداخ توں لہاسہ آوے دا۔ ایہ چلار اودوں وی چالو رہیا جد ہور بدیسیاں لئی تبت آونا منع سی۔ ایہناں وفداں نال آون والے کئی کشمیری تے لداخی مسلمان تاجر تبت وچ ہی رہ گئے، اوہ اپنی اوتھے پہلاں توں موجود برادری وچ رل گئے۔

کشمیری مسلمان تاجر نیپال وچ وی وس گئے ہوئے سان، جتھے اوہ اوس دیس دے اتے تبت دے کشمیری مسلماناں وچکار تجارت کردے سان۔ پرتھوی نرائن شاہ نے ۱۷۶۹ وچ کھٹمنڈو وادی فتح کرن مغروں جدوں اوہناں (مسلماناں) نوں نیپال وچوں کڈ دتا تے اوہناں وچوں کئی تبت واپس ٹُر گئے۔ ۱۸۵۶ دے نیپال-تبت معاہدے مغروں اوہناں نے مُڑ کے نیپال تے بھارت نال تجارت شروع کر دتی۔

۱۸۴۱ وچ کشمیر دی ڈوگرہ فوج نے تبت اوپر حملہ کر دتا۔ اوہناں دی شکست مغروں، کئی کشمیری تے لداخی مسلمان سپاہی جیہڑے جنگی قیدی بن گئے سان، اوہناں نے مغر ہی رہن دا فیصلہ کیتا۔ کجھ ہندو ڈوگرہ قیدیاں نے وی تبت وچ وسن دا فیصلہ کیتا تے نالے اسلام قبول کر لیا۔ اوہناں نے ایس دیس وچ خرمانی تے سیب دی فصل اگاون دا ول سکھایا۔

ستارہویں صدی توں ہی ننگزیا دے چینی ہوئی مسلمان تاجر سلنگ وچ (چینی۔ زیننگ) جیہڑا امدو، اتر پوربی تبت، وچ واقع اے، آباد ہو گئے۔ اوہناں نے تبتیاں نال بیاہ کیتے اتے چین تے وسطی تبت وچکار تجارت کیتی۔ اوہناں وچوں بوہت سارے بعد وچ لہاسہ وچ وس گئے جتھے اوہناں نے اک وکھری مسلمان برادری قائم کیتی تے ایس دی اپنی مسجد تے قبرستان بنایا۔

چین دی عوامی جمہوری سرکار ہیٹھ حالات بوہت بدل گئے نیں۔ تبت دے مسلماناں اوپر وی اوس طراں دے ہی ظلم ہوئے نیں جیسے بودھیاں اوپر۔ امدو دے زیادہ تر شہراں وچ چینی ہوئی مسلمان وسدے نیں، تے اوتھے دے مقامی تبتیاں نوں گھا دے اُچے میداناں ول دھِک دتا گیا اے۔ ایس توں علاوہ بوہت سارے ہوئی تاجر وسطی تبت وچ آباد ہو رہے نیں۔ پر اوہ اوتھے دے تبتی مسلماناں توں اڈ، مقامی لوکاں نال رل مل کے نئیں رہندے، سغوں اپنی بولی تے رسماں دا ستکار کردے نیں۔