داہ: پریشان کرن والے جذبیاں نال نبڑنا

بدھ مت دیاں 'اویدھرم' لکھتاں "داہ" (فراگ-ڈاگ) دی درجہ بندی دشمنی دے اک انگ دے طور تےکردیاں نیں۔ اوہ ایس دی تعریف انج کردے نیں "اک پریشان کرن والا جذبہ جو دوجے لوکاں دی کامیابیاں اوپر چوکھی توجہ دیندا اے – جِویں کہ اوہناں دے گُن، مال اسباب، یا کامیابی۔ اتے اوہناں دی کامیابیاں نوں جھلن دی نا اہلی، جو ساڈے ذاتی فائدے اتے جو ستکار سانوں ملدا اے اوس نال ات حدل لگاوٹ دے سبب اے۔"

لگاوٹ توں ایتھے مراد ہے حیاتی دے اوہ پرت جنہاں وچ ہوراں نے ساڈی کامیابیاں توں ودھ کامیابیاں حاصل کیتیاں ہون، اتے اسی اوس دے مثبت پرتاں نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں۔ اسی اپنے من وچ ایسے ہی پرت نوں سب توں زیادہ اہم بنالینے آں اتے اپنی ذات دا مُل ایسے ہی حوالہ نال پانے آں۔ ایس وچ حد توں ودھ اپنی ذات (میں) نال لگاوٹ لُکی ہوندی اے۔ ایس طراں اسی حاسد ہونے آں، کیوں جے اسی "چمبڑے ہونے آں اپنے ذاتی فائدے یا ستکار نال جو اسی ایس میدان وچ حاصل کرنے آں"۔ ایتھے ایس حوالہ نال مثال دے طور تے اسی اپنی دولت اتے سندرتا دے مان دا شکار ہو سکنے آں۔ وَیر دے اک انگ دے طور تے داہ ایس وچ جو دوجیاں دی کامیابی دے حوالے نال ہے ڈاڈھی ناراضگی دا وادھا کردیندا اے۔ ایہ ایس دے اُلٹ ہے کہ ہوراں دی کامیابیاں اوپر خوشی دا وکھالا کیتا جائے۔

انگریزی وچ داہ دے مختلف معنیاں وچوں اک ایہ وی اے "اوس نال وَیر جو (ساڈے نالوں) چنگے حال وچ ہے۔"۔ ایہ بدھ مت دے مطلب دا چھڑا اک انگ اے، جو ایس گل ول دھیان نئیں دیندا کہ ساڈی ایس پرت نال کنّی لگاوٹ اے جس دا دوجے شخص نوں سوتر موقع حاصل اے۔ ایہ تعریف نرا ایہ اشارہ کردی اے کہ دشا سچ مچ سوتر ہے یا نئیں، پر ایس معاملہ دے اصل ضروری پرت یعنی "انا" نال ات حدل لگاوٹ اوپر سوال نئیں چُکدی۔

ایس توں علاوہ داہ، جس طراں بدھ مت وچ بیان کیتا گیا اے، چھڑا کجھ حصے نوں لیندا اے، پر انگریزی شبد 'اینوی' دے سارے پرتاں نوں بیان نئیں کردا۔ ساڑے وچ کجھ ہور معنے وی ہین۔ ایس وچ اوہ وی ہے جس نوں بدھ مت کہندا اے "حرص"(برناب-سِمس)۔ حرص "حدوں ودھی ہوئی آشا ہے کسے اجیہی شے دی جو کسے دوجے کول ہووے"۔ یعنی "ساڑے" دی انگریزی والی تعریف انج ہووے دی"کسے دی سوتر دَشا سبب دکھ دا احساس اتے اوس حال نوں پان دی آشا"۔ دوجے لفظاں وچ، حیاتی دے کسے اچیچ پرت توں دوجیاں دی کامیابیاں جھلن دی نا اہلی سبب، جِویں کہ بدھ مت اشارہ کردا اے، اسی اوس دی اہمیت نوں بوہت ودھا لینے آں۔ ساڑا اوہ آشا اے کہ کاش ایہ کامیابیاں سانوں ہوندیاں۔ ہو سکدا اے اسی غریب ہوئیے یا ایس معاملے وچ تھُڑے ہو ئیے یا ساڈے کول پہلاں ہی بہتیرا کجھ ہووے یا سغوں درمیانی مقدار توں ودھ ہی کجھ ہووے۔ جے اسی حاسد آں اتے ہور کجھ دی طلب رکھنے آں، ہور کجھ چاہنے آں، تے ساڈی طلب لالچ دی حد تک ودھ چکی اے۔ اکثر، بھاویں ایہ ضروری نئیں، ساڑا ایس آشا نوں ہور ترکھا کر دیندا اے کہ ہوراں کول جو کجھ ہے اوہ اوہناں کولوں کھُس جائے، تے اوہ فیر اوہناں دی تھاں سانوں مل جاۓ۔ ایس دَشا وچ نقصان پوہنچان والے جذبہ نوں پہلاں توں وی زیادہ مسالہ مل جاندا اے۔

جلن، داہ اتے حرص دی ملاوٹ دے طور تے ورودھ ول لے جاندی اے۔ ایس لئی ٹرنگپا رنپوچے داہ نوں اوہ پریشان کرن والا جذبہ کہندا اے جو سانوں ڈاڈھے ورودھ اتے جنون دے نال دوجیاں توں اتے اپنے آپ توں ودھ کجھ کرن ول لے جاندا اے۔ ایس دا ڈاڈھےعمل نال جوڑ اے جس نوں نام دا "کرم کنبا" کہنے آں۔ جو کجھ ہوراں کول ہے اوس توں سڑنا اتے ساڑے نال (اوس شے دی) طلب رکھدیاں ہوئیاں اسی اپنے آپ نوں اتے ہوراں نوں زیادہ توں زیادہ پاون دی کوشش کرن لئی دھکا دینے آں، جِویں کہ کاروبار اتے کھیڈاں وچ ڈاڈھا ورودھ پایا جاندا اے۔ ایس لئی، بدھ مت جلن دی گھوڑے نال مثال دیندا اے۔ جلن دے سبب دوجے گھوڑیاں دے مقابلے وچ نَسدا اے۔ ایہ جھل نئیں سکدا کہ دوجے گھوڑے اوس توں ودھ ترکھے دوڑن۔

ایہ سچ ہے کہ بدھ مت وچ داہ اتے ورودھ دے گوڑھے سانگھے نیں، بھاویں پہلا دوجے دے موہرے نئیں لگدا۔ ہوسکدا اے کوئی دوجیاں نال داہ کردا ہووے پر ٹھنڈے سبھا سبب مقابلے دی کوشش وی نہ کرے۔ ایس طراں مقابلے لئی داہ ضروری نئیں۔ کجھ لوکیں کھیڈاں وچ جِتنا چاہندے نیں، نرا سواد لین لئی، آپوں اپنی ذات اتے دوجیاں نال رل کے خوشی مناون لئی، یا بس بنا سبب۔

بدھ مت داہ اتے ورودھ نوں مختلف ول نال جوڑدا اے۔ مثلاً شانتی دیو 'بودھی ستوا رویہ اپناونا' (سپیود-'جگ، سنسکرت۔بودھی کریاوتر) وچ اپنی گل کتھ وچ ایہناں تِناں نوں انج بیان کردا اے – اُچے رتبے والیاں نال داہ، برابر والیاں نال ورودھ، اتے اپنے توں نِیویں لوکاں اوپر گھمنڈ۔ اوس دے بیان دا محور سب جانداراں نوں برابر سمجھنا اے۔

ایتھے بدھ مت نوں جس مسئلہ نال واہ اے اوہ ایہ احساس ہے کہ "میں" اہم آں، جس دی تہہ وچ تِنوں پریشان کرن والے جذبے موجود نیں۔ مثلاً، جے اسی سوچدے اتے محسوس کرنے آں کہ صرف "میں" ہی کسے خاص کم نوں بھلا اتے چنگی طراں کر سکنا واں، جِویں اپنے کسے یار نوں گڈی چلانی سکھاونا۔ جد کوئی ہور اوس نوں سکھاندا اے تے اسی سڑ جانے آں۔ جو ضروری نئیں کہ ورودھ ول لے جائے۔ جے دوجے پاسے اسی سوچدے اتے محسوس کرنے آں کہ "میں" ہی چھڑا اک واں جو خاص کجھ کرن دا حقدار اے، جِویں زندگی وچ اگے لنگ جانا۔ اتے اسی سڑن لگنے آں جے کوئی ہور کامیاب ہوجاوے۔ اسی مقابلہ کرن لگ پینے آں۔ اسی دوجے شخص نالوں ودیہ کم کر کے وکھانا چاہنے آں، بھاویں اسی پہلاں ہی درمیانے کامیاب ہوئیے۔ ایہناں دوناں مثالاں وچ داہ اتے جلن دی تہہ وچ "میں" دا ڈاڈھا شعور اتے اپنی ذات اوپر ساری توجہ مرکوز اے۔ اسی دوجیاں بارے انج نئیں سوچدے جِویں اپنے بارے وچ۔ اسی اپنے آپ نوں خاص انسان سمجھنے آں۔

بدھ مت "میں" اتے "توں" بارے غلط دلیلاں دا اوپاؤ کرن لئی داہ اتے جلن، ورودھ، اتے گھمنڈ سبب پیدا ہون والے مسٔلے اتے غم دے علاج دی پیشکش کردا ہے۔ سانوں ایس سچائی نوں سمجھن دی لوڑ اے کہ ہر کسے نوں اکو جیہا جاننا چاہیدا اے۔ ہر کوئی اکو جیہی صلاحیت رکھدا اے۔ ایس احساس ہیٹھ کہ ہر کوئی فطرت دے موجب مہاتما بدھ جیہا ہی ہے۔ ہر کوئی خوش اتے کامیاب ہون دی برابر دی آشا رکھدا اے۔ اتے دکھی یا ناکام نئیں ہونا چاہندا۔ اتے ہر کسے نوں خوش ہون اتے کامیاب ہون، دکھی اتے ناکام نہ ہون دا برابر دا حق حاصل اے۔ ایہناں گلاں وچ "میں" دی کوئی اہمیت نئیں۔ بدھ مت پیار دا سبق وی پڑھاوندا اے۔ سب لئی ایہ آشا کہ سب برابر دے خوش رہن۔

مہاتما بدھ وانگوں جد اسی ہر اک نوں فطرت دے حساب نال برابر ویکھنا اتے پیار کرنا سِکھن لگ پئیے، فیر ساڈے من اینے کھلے ہوون دے کہ اسی اوہناں سبناں نال اپنے سانگھے ودھائیےجو یا تے ساڈے توں زیادہ کامیاب ہوئے، یا اوتھے کامیاب ہوئے جِتھے اسی ناکام ہوئے۔ اسی اوہناں دی کامیابی اوپر خوش ہونے آں، کیوں جے ساڈی آشا اے کہ ہر کوئی خوش رہوے۔ اسی اپنے برابر دے لوکاں دی مدد دی کوشش کرنے آں تاں جے اوہ وی اگاں ودھن، ایس دی تھاں کہ اوہناں نال ورودھ کرئیے اتے کوشش کرئیے کہ اوہناں نالوں ودیہ کجھ کر کے وکھائیے۔ اوہناں ولوں جو ساڈے نالوں گھٹ کامیاب نیں، اسی اوہناں دی ودیہ کارکردگی لئی مدد دی کوشش کرئیے، ایس دی تھاں کہ غرور اتے تکبر نال اپنے آپ نوں اوہناں کولوں ودیہ محسوس کرئیے۔

بدھ مت دے ایہ ہدائتی اصول ات حدل اُگواڑی نیں اتے اچیچ ایہناں اوپرعمل ڈاڈھا اوکھا اے جد کہ ساڈے آپوں جنم لین والے داہ اتے ورودھ نوں کجھ خاص پچھمی سنسکار نے تگڑا، مضبوط اتے انعام یافتہ وی کردتا اے۔ اخیرِ، لگ بھگ سارے نیانے آپوں جتنا چاہندے نیں اتے جد ہاردے نیں تے روندے نیں۔ پرایس اوپر ہور ظلم ایہ کہ بوہت ساری مغربی سنسکرتیاں سرمایہ داری نظام دی تعلیم اک ربّوں ودیہ جمہوری سماج وانگوں دیندے نیں، جس دی تہہ وچ اوہوای شکتی مان دی واہ واہ والا کلیہ کم کر رہیا ہوندا اے جو ورودھ نوں حیاتی دے سفر دی مڈھلی اکساوٹ متھدا اے، پیار اتے شفقت دی تھاں۔ ہورایہ کہ پچھمی سنسکرتیاں ڈاڈھے شوق نال ورودھی کھیڈاں راہیں کامیابی اتے جِت دی اہمیت اوپر زور دیندیاں نیں، اتے اوہ جس طراں ودیہ کھڈاریاں اتے ڈاڈھے سوکھے لوکاں دی جگ وچ واہ واہ کردے ںیں۔

اتے ہور، جمہوریت دا پورا سیاسی نظام اتے چناؤ دا تانا بانا ورودھ اوپر قائم ہے۔ امیدوار دے طور تے اپنے آپ نوں پیش کرنا اتے فیر ویچنا، لوکاں اوپر ایہ مشہوری کرنا کہ اسی عہدہ لئی اپنے حریف نالوں کِنّے ودیہ واں۔ جِویں کہ عام طور تے مغرب وچ کیتا جاوندا اے۔ چناؤ دی زور ازمائی ایس وچ ایہ وادھا کردی اے کہ اپنے مقابل دے امیدواراں دے ہر عیب نوں، ایتھوں تیکر کہ اوہناں دی نجی زندگی دی حد تک وی لبھ لیاون دا پورا جتن کردے نیں اتے اوہ اپنے آپ نوں حدوں ودھ ودھا چڑھا کے پیش کردے نیں اتے اوہناں (دوجیاں) نوں سب لوکاں دے سامنے نیواں دسدے نیں۔ بوہت سارے لوک ایس طراں دے اچار وہار نوں وی جو حسد اتے ورودھ اوپر قائم ہووے، سچا اتے تعریف لائق سمجھدے نیں۔

دوجے پاسے تبتی سماج ہر اوس شخص نوں چنگا نئیں جاندا جو دوجیاں نوں نِیواں سمجھے اتے اپنے آپ نوں اوہناں نالوں ودیہ سمجھے۔ ایہ سنسکار دے منفی گُن سمجھے جاوندے نیں۔ اصل وچ بودھی ستوا قول قرار دی پہلی جڑ ایہ ہے کہ اسی اپنی تعریفاں نہ کرئیے اتے اوہ لوک جو نیویں پدھر تے نیں اوہناں نوں دوجیاں دے مقابلے وچ گھٹ اتے ماڑے نہ سمجھئیے۔ ایس وچ ایتھے عام چناؤ دے اجیہے اشتہاری شبداں نوں وی رلایا جا سکدا ہے۔ ایس دا مقصد موجود لوکاں کولوں نفع، تعریف، پیاراتے ستکار وغیرہ حاصل کرنا اتے اوہناں لوکاں نال حسد ہے جنہاں نوں ماڑا سمجھیا جا رہیا اے۔ ایہ دَشا ایس انتر نوں مُکا دیندی اے کہ اسی جو کہنے آں اوہ سچ ہے یا جھوٹ۔ ایس دے اُلٹ جد اپنے بارے گل کرئیے، بڑی عاجزی نال آکھئیے"میں کوئی اُچے گُناں دا مالک نئیں، میں کجھ نئیں جاندا" تعریف لائق سمجھیاجاوندا اے۔ یعنی جمہوریت اتے ووٹاں لئی چُناو دی زور بازی کلیہ دے حساب نال ان پچھاتے نیں اتے جِویں کہ عام پچھمی ول اوپر تبتی سماج وچ لاگو کیتا جائے تے فائدہ مند نئیں ہوندا۔

جے نرا ایہ آکھیا جائے کہ اسی کسے عہدہ لئی کھلوناچاہنے آں تے ایس نوں غرور دا اک مشکوک اشارہ اتےایثار توں خالی فعل سمجھیا جائے دا۔ امیدواراں دے نمائیندیاں وچکار چھڑا اینا سمجھوتہ ہوسکدا اے – نہ کہ نامزد کیتے ہوئیاں لئی – اتے اوہ ایہ کہ اپنے امیدواراں بارے ہوراں نال اوہناں دی صفتاں اتے کامیابیاں بیان کرن، ایس عہدہ لئی کھلون والے اپنے حریفاں نال مقابلہ نہ کردے ہوئیاں یا اوہناں بارے کوئی بھیڑی گل آکھیاں بغیر۔ ایہ بھاویں شائد ہی کدی ہویا اے۔ عام طور تے اوہ امیدوار جو خاصے جانے پچھانے نیں، جِویں کہ وڈے گھراں والے یا تبتی بدھ مت دے پیدائشی پیشوا(لاما) نامزد ہوندے نیں، بھاویں اوہناں نوں پوچھیاں بغیر ہی کہ اوہ کھلونا وی چاہندے نیں (کہ نئیں)۔ جے اوہ کہن کہ اوہ کسے عہدہ لئی کھلونا نئیں چاہندے، تے ایہ عاجزی دی علامت سمجھیاجاندا اے، جد کہ فوراً ہاں کر دینا غرور اتے طاقت دے لالچ نوں ظاہر کردا اے۔ کسے نامزد لئی ایہ تقریباً ناممکن ہوندا اے کہ اوہ انکار کرے۔ ایس طراں چناؤ بغیر کسے رولے رپّے دے ہوجاندے نیں۔ لوکیں عام طور تے اوس نوں ووٹ دیندے نیں جو سب توں زیادہ جانیا پچھانیا ہوندا اے۔

یعنی، بدھ متی اصول دے انوسار دوجیاں دی کامیابی وچ رلنا – ایتھوں تیکر کہ ہوراں نوں کامیاب کرنا اتے اپنے لئی ہار مننا – پچھمیاں لئی ایہ حل ازمانا چوکھا سوتر نئیں ہووے دا جو سرمایہ داری نظام دے گناں اتے پچھمی چناؤ دے ول دے پکے مُرید نیں۔ سانوں پچھمیاں نوں چاہیدا اے کہ آپوں پیدا ہون والی قِسماں ول توجہ دین توں پہلاں اپنے موجودہ سماجی سنسکار نوں مُڑ کے متھئیے اتے ایہناں اصولاں دے مڈھ توں پیدا ہون والے حسد، داہ اتے ورودھ دے روپاں نال نبڑئیے جو ایس سنسکار نوں قبول کرن سبب پیدا ہوندے نیں۔

اک مثال اے جو اک ہندوستانی بازار وچ پچھمی سنسکار دی بنیاد اوپر قائم حسد، داہ اتے ورودھ دی پرچول کرن وچ شائد ساڈی مدد کرے۔ ہندوستان وچ کپڑیاں، زیوراں، سبزیاں اتے انج دے دوجے بازار ہوندے نیں۔ ہر اک وچ قطار در قطار اک دوجے دے برابر برابر دوکاناں اتے چھابڑے لگے ہوندے نیں اتے سب ہی بالکل اِکو جیہیاں شیواں ویچ رہے ہوندے نیں۔ زیادہ تر دوکاندار اک دوجے دے یار ہوندے نیں اتے اکثر اپنی دوکاناں دے باہر اکٹھے بیٹھ کے چاء پیندے نیں۔ اوہناں دی ایہ سوچ اے کہ ایہ اوہناں دے کرم اوپر اے کہ اوہناں دی دوکان چنگی چلے یا نہ چلے۔

بدھ مت وچ داہ اوپر بحث جس پرت اوپر توجہ دیندی اے، بھاویں اوس دا کوئی انگ اوس اوپر بالکل پورا نئیں آوندا، اوہ اوہ والا پریشان کرن والا احساس اے جس نوں انگریزی وچ "جلن" آکھیا جاوندا اے، اتے ایہ انگریزی وچ اک دوجے رلدے ملدے پریشان کرن والے جذبہ نوں اچیچ بیان کردی ہے جو داہ اکھواندا اے۔ اکثر پچھمیاں نوں انج دا داہ ہور وی زیادہ تکلیف دیندا اے اوس دی تھاں جس دی بدھ مت گل کردا اے۔

ایس اوپر دھیان دین دی تھاں کہ دوجے شخص نے کیہ حاصل کیتا جو ساڈے کول نئیں، ایس قسم دا ح داہ ایس اوپر توجہ دیندا اے کہ کون ساڈی تھاں کسے ہور نوں کیہ دے سکدا اے۔ تے انگریزی وچ داہ دی پہلی تعریف جو سانوں لغت وچ ملدی اے "اک ناقابلِ برداشت وَیر یا پلیکھا"۔ مثال دے طور تے اسی داہ کرن لگ پینے آں جے ساڈے ماں پیو دوجے مرد یا زنانی نال مخول کررہے ہون یا ہوراں نال بوہت زیادہ سمے گذارن۔ بھاویں اک کتا وی ایس قسم دے داہ نوں محسوس کردا اے، جد کسے گھر وچ نواں بال آوندا اے۔ ایس لئی بدھ مت دے انوسار داہ وچ ہتک اتے وَیر رلت نیں۔ پر ایہ اپنے نال عدم تحفظ اتے بے اعتمادی وی رکھدا ہے۔

جے اسی غیر محفوظ آں تے جد کوئی یار بیلی یا سنگی ساتھی کسے ہور نال ہوندا اے، اسی سڑن لگ پینے آں، اپنے لئی دوجے شخص دی موہ دے حوالے نال غیر محفوظ، اتے ایس لئی اسی اپنے یار اوپر بھروسہ نئیں کردے۔ اسی ڈرنے آں کہ "مینوں" کوئی نئیں پُچھے دا۔

ایس قسم دے داہ نال نبڑن لئی سانوں چاہیدا اے کہ برابری دا سبق سکھئیے۔ پر ایتھے ساڈا مسئلہ سنسکار دے اصولاں دی بنیاد اوپر قائم نئیں، انج ہورے بدھ مت دے نظریہ توں فائدہ چُکن دی کوشش اسان ہے۔ دل ہر اک نال موہ لا سکدا اے – ایہ مہاتما بدھ دی فطرت دا اک پرت اے۔ ایس حقیقت دا مُڑ کے اقرار داہ اوپر قابو پالین دا اک ول اے۔ دوجے لفظاں وچ، ساڈے یار دوست اتے معشوق سَنے ہر شخص دا دل اوہو ای سبھا رکھدا ہے۔ جے اوہ اینے چھوٹے دل دے نیں کہ اوہناں دے دلاں وچ میرے لئی کوئی تھاں نئیں تے اسی اوہناں لئی درد مندی پیدا کرسکنے آں۔ اوہ آپوں مہاتما بدھ دی فطرت نوں نئیں پوہنچ پارہے اتے ایس دا نتیجہ ایہ ہے کہ اپنے آپ نوں زندگی دی سب توں وڈیاں خوشیاں توں محروم کررہے نیں۔

سانوں ہوراں لئی اپنا دل وڈا کرن دی لوڑ اے۔ کھلے دلاں نال، اسی سب نال موہ لا سکنے آں یار بیلی، سنگی ساتھی، نیانے، پالتو جانور، ماں پیو، دیس، اپنے لوک، ککنتا، رب، شغل، کم وغیرہ سب نال۔ ساڈے دلاں وچ ایہناں سبناں نال موہ لان لئی تھاں ہے۔ موہ اچرج نئیں۔ اسی اپنی موہ اتے ایس نال جُڑے احساس دا کسے سوتر ول نال وکھالا کردیاں ہوئیاں سارے معاملیاں نال چنگی طراں نبڑن جوگے آں۔ اسی اپنے پیار اتے شفقت دا اپنے کتیاں نال انج وکھالا نئیں کردے جِویں اسی اپنی ووہٹیاں یا خاونداں نال کرنے آں، یا اپنے ماں پیو نال۔ اسی ایہناں ساریاں نال جنسی تعلق نئیں رکھدے۔

اِکو ووہٹی یا خاوند رکھن اتے جنسی بے وفائی دے مسٔلے ڈاڈھے گمبھیر نیں اتے ہور کئی مسٔلے پیدا کردے نیں۔ ایہ ایتھے کرن والیاں گلاں نئیں۔ ۔ کسے وی حال وچ ساڈے جنسی سنگی، اچیچ ساڈے خاوند تے ووہٹیاں جد کہ خاص طور تے ساڈے نال نکے نیانے وی ہون، جے بھروسے لائق نہ ہون اتے بوہت سارا سمے دوجیاں نال بتاون تے داہ، روس اتے احساسِ ملکیت کوئی وی مددگار جذباتی رد عمل نئیں ہوندے۔ سانوں ایہناں دشاواں نال مان سمان ول نال نبڑن دی لوڑ ہوندی اے۔ اپنے سنگیاں اوپر چیکن یا اوہناں نوں شرمندگی دا احساس دوان نال شائد ہی کوئی اپنے لئی اوہناں دا موہ جِت سکدا/سکدی اے۔

نالے ایہ پریشان کرن والا جذباتی ردعمل، سنسکرتی اثر دا انگ ہے۔ مثال دے طور تے، اک روایتی جاپانی یا ہندوستانی گھر والی اپنے خاوند توں ایہ توقع نئیں رکھدی کہ اوہ کم دے مغروں اپنا سماجی سمے اوس دے نال گذارے، ایس دی تھاں کہ اوہ اپنے سماجی ڈھو ڈھب موجب عمل کرے اتے اپنے مرد یار دوستاں نال باہر گھمے پھرے۔ ایس پاروں زیادہ تر، اوہ (سوانی) اپنی سماجی زندگی اپنی سہیلیاں نال بتاون وچ شانت ہووے دی، اوس توں وکھ جو اوس دے خاوند دی ہے۔

مغروں، جد اسی سوچنے آں کہ پیار اتے اک نیڑلا رشتہ کسے اک خاص شخص نال ہی رکھیاجاسکدا اے، اتے جے اوس دی یاری کسے ہور نال ہووے تے فیر اوتھے "میرے" لئی کوئی گنجائش نئیں۔ ایہ داہ اے۔ ایہ ایس ٹھوس "میں" دے احساس دی بنیاد اوپر قائم ہے جو بوہت اہم لگدی اے، اتے اک ٹھوس "توں" جو اینا خاص اے کہ اسی چھڑی اوس شخص دی موہ منگنے آں۔ بھاویں ہور وی بوہت (لوک) ہین جو ساڈے نال پیار کردے نیں اتے جنہاں نال اسی پیار کرنے آں، اسی ایس حقیقت نوں بھُلا دین اوپر مائل ہونے آں اتے سوچنے آں "ایس نال کوئی فرق نئیں پیندا"۔

لگاتار اپنے دلاں نوں جتھوں تیکرممکن ہووے دوجیاں لئی کھولدے جانا اتے اوس موہ نوں محسوس کرنا جو – یار دوستاں، رشتہ داراں، پالتوجانوراں، اتے ایسے طراں ہور – دے دلاں اندر ساڈے لئی اج وی ہے، گزرے سمے وچ وی سی اتے آون والے سمے وچ وی ہووے دی، جذبیاں دی راکھی دے احساس وچ ساڈی مدد کردا اے۔ ایہ ساڈی مدد ایس لئی کردا اے کہ اسی ایس جُکڑن اوپر قابو پاسکئیے جس دا سبب ایہ ہووے کہ جے اسی اپنی ذات توں وی ودھ کسے ہور نوں موہ دی اک خاص نشانی بنا رکھیا ہووے۔

سروشتہ اتے سب نال موہ، دوناں دا اشارہ اے کہ ہر اک نوں اپنے من اتے دل وچ رکھیا جائے۔ گھٹ توں گھٹ، جد مہاتما بدھ اوپر توجہ ہووے یا اوہ کسے شخص دے نال ہووے اتے اوس دا سو فیصد دھیان اوس شخص اوپر لگا ہووے۔ ایس لئی ہر اک نال موہ لاون دا ایہ مطلب نئیں کہ ہر اک شخص دی محبت گھٹ ہوگئی اے۔ ایس لئی سانوں ایس توں ڈرن دی لوڑ نئیں کہ جے اسی بوہت سارے لوکاں لئی اپنا دل کھلا کرئیے تے ساڈے ذاتی رشتے کمزور ہوجان دے۔ ایس طراں کسے اک اوپر پوری تشفی لئی ساڈی پکڑ اتے دھرواس گھٹ ہوسکدا ہے، اتے اسی ہر شخص نال گھٹ سمے بِتا کے وی اوس نوں پوری طراں شریک رکھ سکنے آں۔ ایہو ہی گل ساڈے لئی دوجیاں دی موہ دے حوالہ نال وی سچ اے، جد اسی حاسد ہونے آں تے ایہ موہ کمزور ہوجاندی اے کیوں جے اوہ وی کسے ہور نال پیار کردے نیں۔

نالے، ایہ اک غیر حقیقی توقع اے کہ کوئی اک شخص ساڈا خاص یارجُٹ ہووے دا، جِویں ساڈا "دوجا انگ" جو ساڈی ہر طراں نال تکمیل کرے دا اتے جس دے نال اسی اپنی حیاتی دی ہر پرت نوں ونڈ سکاں دے۔ اجیہی توقع افلاطون دے دَسے ہوۓ ایس پراچین یونانی خیال دی بنیاد اوپر اے کہ اسی سب اصلوں پورے اک ساں، جو فیر دو وچ ونڈے گئے۔ کِدرے نہ کِدرے دور کِدرے ساڈا دوجا انگ موجود ہے۔ اتے اودوں ہی سچا پیار ہوندا اے جد اسی اپنے دوجے انگ نوں لبھ لینے آں اتے اوس نال جوڑ قائم کر لینے آں۔ بھاویں ایہ خیال پچھمی رومانیت دی بنیاد بن چکیا اے پر ایہ حقیقت اوپر قائم نئیں۔ ایس اوپر یقین کرنا انج ہی اے جِویں ایہ مننا کہ اک سندر شہزادہ سفید گھوڑے اوپرسوار سانوں بچان آۓ دا، جو کہ اک خاص اپنایا ہویا سنسکرتی عنصر ہے۔

جِویں کہ اسی تکیا اے، داہ کسے دوجے دی اوس کامیابی نوں جھلن دی نا اہلی اے جو کسے اجیہی پرت نال ہووے جس دی اہمیت نوں اساں بوہت ودھا لیا ہووے، مثال دے طور تے کسے دی مالی کامیابی۔ اوس توں داہ کرن والے اسی چاہنے آں کہ اوس دی تھاں ایہ سانوں مِل جاۓ۔ اساں ایس دا مختلف رنگ وی ویکھیا اے جو اوس ویلے موہرے آوندا اے جد کسے نوں کسے کولوں کجھ ملدا اے، مثلاً موہ یا شفقت۔ سانوں آشا ہوندی اے کہ ایہ اوس دی تھاں سانوں ملی ہوندی۔

ایہ پریشان کرن والا جذبہ دو فریبی روپاں توں پیدا ہوندا اے۔ پلیکھے سبب اتے ایس انجانے پن سبب کہ شیواں کس طراں ہوندیاں نیں، ساڈے من کس طراں (سوچاں) پیدا کردے اتے کھلار لیندے نیں۔ پہلے روپ دا مڈھ دوئی ہے جو (۱) اک تکن وچ ٹھوس "میں" جو قدرتی طور تے کجھ پالین دی حقدار اے پر انج نئیں کرسکی، اتے (۲) اک تکن وچ ٹھوس "توں" جو قدرتی طور تےایس دا حقدار نئیں۔ انجانے پن ہیٹھ اسی محسوس کرنے آں کہ جگ دے باسیاں نے ساڈا ادھار دینا اے۔ اتے ایہ انصاف دی گل نئیں کہ الٹا دوجیاں نوں ایہ مل جاۓ۔ اسی جگ نوں دو ٹھوس قِسماں وچ ونڈنے آں: "ہارے ہوۓ" اتے "جِتے ہوۓ"۔ اتے سوچنے آں کہ ایہ لوکیں سچ مچ موجود نیں اتے تکن وچ ٹھوس سچائی اوپر قائم دِسن والی ایہناں قسماں دے ڈبیاں وچ ملدے نیں۔ فیر اسی اپنے آپ نوں ہمیش"ہارے ہوۓ" دی ونڈ وچ پانے آں، اتے ہورے ہوراں نوں"جِتے ہوۓ" دی ونڈ وچ، اپنے سوا۔ انج نہ صرف اسی نموشی محسوس کرنے آں سغوں اپنے آپ نوں بدنصیب وی مِتھنے آں جو "وچارہ/وچاری میں" دے دکھ بھرے وچار نال جوڑ ول لے جاندا اے۔

سبھا دے سبب اتے نتیجے بارے بھولپن عام طور تے داہ اتے جلن نوں جنم دیندا اے۔ مثال دے طور تے اسی ایہ گل نئیں سمجھدے سغوں ایس توں منکر ہونے آں کہ اوہ شخص جس نوں ترقی یا شفقت ملی اے،اوس نے ایس نوں پاون لئی کجھ کیتا اے۔ نالے، اسی محسوس کرنے آں کہ کجھ کیتے بغیر ہی ایہ سانوں مل جانا چاہیدا سی۔ الٹ پلٹ کے اسی ایہو ہی محسوس کرنے آں کہ اساں تے بوہت کجھ کیتا پر فیر وی صلہ نئیں پایا۔ ساڈے من اک ضمنی فریبی روپ بنا لیندے نیں اتے اوس دا وکھالا کردے نیں۔ ساڈے پلیکھے دے مارے من شیواں نوں ایویں ہی جنم دے دیندے نیں کہ انج ہو جائے، یا فیر نرا ایس سبب: جو اسی آپوں کیتا (سوچیا)۔

سانوں ایہناں دو فریبی روپاں نوں نویں معنے دین دی لوڑ اے۔ ساڈیاں سنسکرتیاں نے ہورے سانوں ایہ دَسیا ہووے کہ جاندار مخلوق دا ایس جگ نوں چلان دا قدرتی سربندھ ورودھ ہے۔ جِتن دی طلب، سب توں سوتر دی کامیاب جہدِ بقا۔ پر ایہ سوچاں ہوسکدا اے سچ نہ ہون۔ پر فیر وی ایس نوں قبوٖل کرن دی صورت وچ اسی یقین کرنے آں کہ دنیا فطری طور تے"کامیاب" اتے "ناکام" دی پکی وکھو وکھ قِسماں وچ ونڈی ہوئی ہے۔ ایس پاروں اسی ایس اکھ دھرائی موجب جِتن اتے ہارن والیاں وچکار ونڈی دنیا ویکھنے آں۔ پکی گل اے کہ اپنے آپ نوں وی ایسے نظریہ دے تانے بانے وچ ویکھنے آں۔

ہو سکدا اے کہ ایہ ہار جِت دے نظریے اتے ورودھ حیاتی دی ارتقاء نوں بیان کرن وچ فائدہ مند ہون، پر سانوں ایہ گل سمجھن دی لوڑ اے کہ اوہ چھڑی من دی اشانتی ہے۔ "کامیاب" اتے "ناکام" نرے خیالی لیبل نیں۔ ایہ سوکھیاں من دیاں ونڈاں اچرج واپراں نوں بیان کرن لئی ورتیاں جاوندیاں نیں، مثلاً دوڑ وچ پہلے نمبر تے آون، نوکری وچ ترقی جو کدرے کسے ہور نوں نہ مل جاۓ، یا کسے گاہک دا نہ ملنا، یا کسے ودیارتھی دا کسے ہور کول ٹُر جانا۔ انج ہی اسی اسانی نال لوکاں نوں "بھلے لوک" اتے "بھیڑے لوک" وچ ونڈ سکنے آں ایس طراں کہ "بھلے" توں ساڈا کیہ مطلب ہے۔

جد اسی ایہ تکنے آں کہ ایہ دوئی چھڑی ساڈے من دی پیداوار اے تے فیرسانوں ایہ گل سمجھ آون لگ پیندی اے کہ "میں" اتے "توں" دے نال فطرت ولوں اجیہی کوئی شے نئیں جو ٹھوس ڈبیاں وچ بند ہووے۔ اسی مڈھوں ناکام نئیں۔ فطرت ولوں اتے (جان بوجھ کے) جِویں کہ اسی اپنے بارے سوچنے آں کہ اسی گھاٹے وچ آں، اساں اخیر ایہ سچائی لبھ لئی اے – کہ حقیقت وچ "میں" اک ہاریا ہویا انسان آں۔ وچارا/وچاری "میں"۔ بھاویں ساڈے وچ ہور کئی گُن نیں۔ کسے دے حق وچ اک گاہک گنوا دین اوپر کادا رونا پٹنا، پر کیوں؟جِویں اوہو ہی سچ دی "میں" سی۔

ایس توں علاوہ، ایس دا سبب ساڈے محدود من اتے ساڈی پہلے توں بنی ہوئی سوچ کہ "وچارا/وچاری میں" اتے "توں حرامی، توں" جو انج لگدا اے کہ کامیابی اتے ناکامی، نفع اتے نقصان، سب کجھ بالکل بِنا سبب ہوندا اے، یا اوس دے سبباں دا (ایس نال) کوئی واسطہ نئیں ہوندا۔ ایس پاروں اسی سوچنے آں کہ جو ساڈے نال ہویا اوہ نا انصافی سی۔ حالانکہ جگ وچ جو کجھ ہوندا اے اوہ علت و معلول دے اک بوہت وڈے تانے بانے ہیٹھ ہوندا اے۔ ایس طراں جو ساڈے اتے ہوراں نال ہورہیا اے ایس دا اثر بوہت ساری شیواں اوپر ہو رہیا اے، ایہ سب ساڈے تصور وچ نئیں آ سکدا۔ ایہ ممکن نئیں کہ اسی سارے پرتاں دا گیان کرسکئیے۔

جد اسی ایہناں دو فریبی روپاں دے نویں معنے لبھنے آں (کامیاب اتے ناکام، اتے شیواں جنہاں دا کوئی سبب نئیں) اتے ایہناں نوں ودھن توں روکنے آں تے اسی ناانصافی بارے اپنے احساس نوں شانت کرلینے آں۔ ساڈے داہ مغر چھڑا ایہ احساس اے کہ کیہ پایا اے، کیہ ہورہیا اے۔ اساں اک گاہک کسے ہور دے حق وچ گنوا دتا اتے ہُن اوہ گاہک کسے ہور کول اے۔ ایہ اوس ہدف توں خبردار کردیندا اے جو حاصل کرنا اے۔ جے اسی کسے ہور دے اوس نوں پا لین اوپر داہ نہ کرئیے، تے ہورے اسی سکھ سکئیے کہ کوئی شخص کِویں خاص کجھ کر لیندا اے۔ ایہ سانوں ایس جوگا بناوندا اے کہ اسی کِویں کجھ پا سکنے آں۔ اسی دوئی اتے ٹھوس پچھان دے وجود دے احساس سبب داہ محسوس کرنے آں۔

تے بدھ مت کئی مختلف ول دسدا اے جنہاں راہیں داہ اتے جلن دے پریشان کرن والے جذبے نال نبڑیا جا سکدا اے، بھاویں اسی ایہناں نوں بدھ مت دے طریقے نال سمجھئیے یا پچھمی طریقے نال۔ جد اسی ایہناں عام قسم دے پریشان کرن والے جذبیاں دے سبب پریشان ہونے آں تے اصل مسئلہ (ایہناں دا) مڈھلا روپ اتے ساڈے سنسکرتی پچھواڑے دی صحیح پچھان ہوندا اے۔ جد اسی مراقبہ دی مشق راہیں کئی طراں دے طریقیاں نال اپنی تربیت کرلینے آں تے اسی اپنی مدد لئی کسے اک سوتر ول دا چناؤ کرسکنے آں، جس راہیں جذبے دی مشکلاں وچوں کسے اک نوں جس نال ساڈا واہ ہووے حل کر سکئیے۔