દ્વેષ: ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓનો સામનો કરવો

બૌદ્ધ ગ્રંથો "ઈર્ષ્યા" ને દુશ્મનાવટના એક ભાગ તરીકે વર્ગીકૃત કરે છે. તેઓ તેને "એક ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે જે અન્ય લોકોની સિદ્ધિઓ - જેમ કે તેમના સારા ગુણો, સંપત્તિ અથવા સફળતા - પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે અને તે પોતાના લાભ અથવા વ્યક્તિને મળતા આદર પ્રત્યે વધુ પડતા લગાવને કારણે તેમની સિદ્ધિઓ સહન કરવામાં અસમર્થતા છે."

અહીં, આસક્તિનો અર્થ એ છે કે આપણે જીવનના કોઈ એવા ક્ષેત્ર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ જેમાં બીજાઓએ આપણા કરતાં વધુ સિદ્ધિઓ મેળવી છે, અને આપણે તેના સકારાત્મક પાસાઓનું અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ. આપણા મનમાં, આપણે આ ક્ષેત્રને જીવનના સૌથી મહત્વપૂર્ણ પાસાઓમાંનું એક બનાવીએ છીએ અને તેના પર આપણી સ્વ-મૂલ્યની ભાવનાનો આધાર રાખીએ છીએ. ગર્ભિત એ "મારી" પ્રત્યે અતિશય ચિંતા અને લગાવ છે. આમ, આપણે દ્વેષ કરીએ છીએ કારણ કે આપણે આ ક્ષેત્રના સંદર્ભમાં "આપણા પોતાના લાભ અથવા આપણને મળતા આદર સાથે જોડાયેલા" છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે આપણી પાસે કેટલા પૈસા છે અથવા આપણે કેટલા સુંદર છીએ તેના પર ઠરાવણી કરીએ છીએ. દુશ્મનાવટના એક પાસાં તરીકે, દ્વેષ આ જોડાણમાં બીજાઓએ આ ક્ષેત્રમાં શું પ્રાપ્ત કર્યું છે તેના પર રોષનું એક મજબૂત તત્વ ઉમેરે છે. તે આનંદ અને તેઓએ જે પ્રાપ્ત કર્યું છે તેના પર ખુશ થવાની વિરુદ્ધ છે.

દ્વેષમાં ઘણીવાર એવી વ્યક્તિ પ્રત્યે દુશ્મનાવટનો તત્વ પણ શામેલ હોય છે જેને આપણે આપણા કરતા વધુ ફાયદો માણવાનું માનીએ છીએ. અલબત્ત, ફાયદો સાચો હોઈ શકે કે ન પણ હોય, પરંતુ બંને કિસ્સાઓમાં આપણે આપણી જાતમાં અને આપણી પાસે જે નથી તેમાં જ વ્યસ્ત હોઈએ છીએ.

વધુમાં, બૌદ્ધ ધર્મમાં વ્યાખ્યાયિત દ્વેષ, અંગ્રેજી શબ્દ "ઍન્વી" ના ભાગને આવરી લે છે, પરંતુ બધું નહીં. અંગ્રેજી ખ્યાલ થોડો વધુ ઉમેરે છે. તે બૌદ્ધ ધર્મ જેને "લોભ" કહે છે તે ઉમેરે છે. લોભ એ "કોઈ બીજા પાસે રહેલી વસ્તુ માટેની તીવ્ર ઇચ્છા" છે. આમ, અંગ્રેજીમાં "ઍન્વી" ની વ્યાખ્યા "કોઈ બીજા દ્વારા માણવામાં આવતા ફાયદાની પીડાદાયક અથવા રોષપૂર્ણ જાગૃતિ છે, જે તે જ લાભનો આનંદ માણવાની ઇચ્છા સાથે જોડાયેલી છે." બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, જીવનના એવા ક્ષેત્રમાં અન્યની સિદ્ધિઓ સહન કરવામાં અસમર્થતા ઉપરાંત, જેનું મહત્વ, જેમ કે બૌદ્ધ ધર્મ નિર્દેશ કરે છે, આપણે તેના મહત્વને અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ, દ્વેષ એ આ સિદ્ધિઓ પોતે મેળવવાની ઇચ્છા છે. આપણે આ ક્ષેત્રમાં ખરાબ હોઈ શકીએ છીએ અથવા અભાવ ધરાવી શકીએ છીએ, અથવા આપણી પાસે પહેલાથી જ પૂરતું અથવા સરેરાશથી પણ વધુ માપદંડ હોઈ શકે છે. જો આપણે દ્વેષ કરીએ છીએ અને તેનાથી પણ વધુ ઇચ્છીએ છીએ, તો આપણી લોભ લાલચમાં પરિણમી છે. ઘણીવાર, જોકે જરૂરી નથી, દ્વેષમાં એવી ઇચ્છા શામેલ હોય છે કે બીજાઓ તેમણે જે પ્રાપ્ત કર્યું છે તેનાથી વંચિત રહે, જેથી આપણે તે મેળવી શકીએ. આ કિસ્સામાં, લાગણીમાં એક વધુ ઘટક છે, ખાર.

લોભ સાથે મળીને, દ્વેષ સ્પર્ધાત્મકતા તરફ દોરી જાય છે. આમ, ત્રુંગપા રિનપોચેએ દ્વેષને એક ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી તરીકે ચર્ચા કરી જે આપણને ખૂબ જ સ્પર્ધાત્મક બનવા અને બીજાઓ અથવા આપણી જાતને પાછળ છોડી દેવા માટે કટ્ટરતાથી કામ કરવા પ્રેરે છે. તે બળવાન ક્રિયા - કહેવાતા "કર્મ પરિવાર" સાથે જોડાયેલું છે. બીજાઓએ જે સિદ્ધ કર્યું છે તેનાથી દ્વેષ થવાના કારણે, આપણે પોતાને દબાણ કરીએ છીએ અથવા બીજાઓ જે આપણા હેઠળ કામ કરે છે તેમને વધુને વધુ કરવા માટે દબાણ કરીએ છીએ, જેમ કે વ્યવસાય અથવા રમતગમતમાં ભારે સ્પર્ધા. આમ, બૌદ્ધ ધર્મ દ્વેષનું પ્રતિનિધિત્વ તરીકે ઘોડાનો ઉપયોગ કરે છે. તે દ્વેષને કારણે અન્ય ઘોડાઓ સામે દોડે છે. તે સહન કરી શકતું નથી કે બીજો ઘોડો એના કરતા વધુ ઝડપથી દોડી રહ્યો છે.

એ વાત સાચી છે કે, બૌદ્ધ ધર્મમાં, દ્વેષ સ્પર્ધાત્મકતા સાથે ગાઢ રીતે સંબંધિત છે, જોકે પહેલું જરૂરી નથી કે તે બીજા તરફ દોરી જાય. કોઈ વ્યક્તિ બીજા તરફ દ્વેષ કરી શકે છે, અને ઓછા આત્મસન્માન સાથે, સ્પર્ધા કરવાનો પ્રયાસ પણ ન કરે. તેવી જ રીતે, સ્પર્ધાત્મક હોવાનો અર્થ એ નથી કે દ્વેષ થાય. કેટલાક લોકો ફક્ત મનોરંજન માટે, પોતાને અને બીજાઓની સંગતનો આનંદ માણવા માટે રમતગમતમાં સ્પર્ધા કરવાનું પસંદ કરે છે, ક્યારેય અંક રાખવાની ઇચ્છા રાખતા નથી.

બૌદ્ધ ધર્મ દ્વેષ અને સ્પર્ધાને અલગ રીતે જોડે છે. ઉદાહરણ તરીકે, બોધિસત્વ વર્તણૂકમાં સામેલ થવું માં, મહાન ભારતીય ગુરુ શાંતિદેવ ઉચ્ચ પદ પર રહેલા લોકો પ્રત્યે દ્વેષ, સમાન લોકો સાથે સ્પર્ધાત્મકતા અને નીચલા દરજ્જાવાળા લોકો પ્રત્યે ઘમંડને એક ચર્ચામાં એકસાથે રજૂ કરે છે. તેમની ચર્ચા બધા જીવોને સમાન રીતે જોવાનું શીખવાના સંદર્ભમાં છે.

બૌદ્ધ ધર્મ અહીં જે સમસ્યાનો ઉકેલ લાવી રહ્યો છે તે એ એવી લાગણી છે કે "હું" ખાસ છું, જે ત્રણેય ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓનો આધાર છે. જો આપણે એવું વિચારીએ અને એવું લાગે છે કે "હું" જ એકમાત્ર વ્યક્તિ છું જે કોઈ ચોક્કસ કાર્ય કરવા માટે લાયક છે, જેમ કે જીવનમાં આગળ વધવું, અને જો કોઈ બીજું સફળ થાય તો આપણે દ્વેષ કરીએ છીએ, તો આપણે સ્પર્ધાત્મક બનીએ છીએ. આપણે બીજા વ્યક્તિથી આગળ વધવું પડે છે, ભલે આપણે પહેલાથી જ સાધારણ રીતે સફળ હોઈએ. અહીં, દ્વેષ એ "હું" ની મજબૂત લાગણી અને ફક્ત આપણા પ્રત્યેની મજબૂત ચિંતા છે. આપણે બીજાઓને તે જ રીતે માનતા નથી જે રીતે આપણે પોતાને માનીએ છીએ. આપણે પોતાને ખાસ માનીએ છીએ.

આ પ્રકારની દ્વેષ, સ્પર્ધાત્મકતા અને ઘમંડથી થતી સમસ્યાઓ અને નાખુશીનો ઉકેલ બૌદ્ધ ધર્મ આપે છે તે છે "હું" અને "તમે" સંબંધિત ભ્રમણાનો ઉપચાર કરવો. આપણે અનુભૂતિ કરવાની જરૂર છે અને દરેકને સમાન દ્રષ્ટિકોણ થી જોવું જરૂરી છે. દરેક વ્યક્તિમાં સમાન મૂળભૂત ક્ષમતાઓ છે, એ અર્થમાં કે દરેકમાં બુદ્ધ-સ્વભાવ છે - એવી સંભાવનાઓ જે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે પરવાનગી આપે છે. ઉપરાંત, દરેકને ખુશ રહેવાની અને સફળ થવાની, અને નાખુશ કે નિષ્ફળ ન થવાની સમાન ઇચ્છા છે. અને દરેકને ખુશ રહેવાનો અને સફળ થવાનો સમાન અધિકાર છે અને નાખુશ કે નિષ્ફળ ન થવાનો સમાન અધિકાર છે. આ સંદર્ભમાં "હું" વિશે કંઈ ખાસ નથી. બૌદ્ધ ધર્મ પ્રેમ પણ શીખવે છે - દરેક માટે સમાન રીતે ખુશ રહેવાની ઇચ્છા.

જ્યારે આપણે બુદ્ધ-સ્વભાવ અને પ્રેમની દ્રષ્ટિએ દરેકને સમાન જોવાનું શીખીએ છીએ, ત્યારે આપણે એવા વ્યક્તિ સાથે કેવી રીતે સંબંધ રાખવો તે જોવા માટે ખુલ્લા હોઈએ છીએ જેણે આપણા કરતા વધુ સફળતા મેળવી છે અથવા જ્યારે આપણે સફળ નથી થયા ત્યારે સફળ થયા છે. આપણે તેમના સફળતામાં આનંદ માણીએ છીએ, કારણ કે આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે દરેક ખુશ રહે. આપણે આપણા સમકક્ષોને પણ સફળ થવામાં મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, તેમની સાથે સ્પર્ધા કરવા અને તેમને પાછળ છોડી દેવાનો પ્રયાસ કરવાને બદલે. જે લોકો આપણા કરતા ઓછા સફળ છે તેમના પ્રત્યે, આપણે તેમને સારું કરવામાં મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, ગર્વ કરવા અને ઘમંડી રીતે તેમના કરતા વધુ સારા અનુભવવાને બદલે.

આ સૂચવેલ બૌદ્ધ પદ્ધતિઓ અત્યંત અદ્યતન છે અને ખાસ કરીને જ્યારે આપણી આપમેળે ઉદ્ભવતી દ્વેષ અને સ્પર્ધાત્મકતાને અમુક પશ્ચિમી સાંસ્કૃતિક મૂલ્યો દ્વારા પ્રબલિત, મજબૂત કરવામાં આવે અને પુરસ્કાર આપવામાં આવે છે ત્યારે તેને લાગુ કરવું મુશ્કેલ છે. છેવટે, લગભગ બધા બાળકોને આપમેળે જીતવાનું ગમે છે અને હારવા પર રડે છે. પરંતુ, તે ઉપરાંત, ઘણી પશ્ચિમી સંસ્કૃતિઓ મૂડીવાદને લોકશાહી સમાજના કુદરતી રીતે શ્રેષ્ઠ સ્વરૂપ તરીકે શીખવે છે. તેના આધારે સૌથી યોગ્ય વ્યક્તિના અસ્તિત્વનો સિદ્ધાંત છે, જે સ્પર્ધાને જીવનના મૂળભૂત પ્રેરક બળ તરીકે સ્થાપિત કરે છે, ઉદાહરણ તરીકે, પ્રેમ અને સ્નેહને બદલે. વધુમાં, પશ્ચિમી સંસ્કૃતિઓ સ્પર્ધાત્મક રમતો પ્રત્યેના જુસ્સા સાથે સફળતા અને જીતના મહત્વને પ્રબલિત કરે છે, અને વિશ્વના શ્રેષ્ઠ રમતવીરો અને સૌથી ધનિક લોકોની મહિમા કરે છે.

વધુમાં, લોકશાહી અને મતદાનની આખી રાજકીય વ્યવસ્થામાં સ્પર્ધાનો સમાવેશ થાય છે - પદ માટે આપણે આપણા હરીફો કરતાં કેટલા સારા છીએ તે જાહેર કરીને પોતાને ઉમેદવારો તરીકે પ્રદાન કરીને અને પછી વેચીને. પશ્ચિમમાં સામાન્ય રીતે પ્રચલિત તરીકે, પ્રચાર આમાં હરીફ ઉમેદવારોમાં દરેક શક્ય નબળાઈઓ શોધવાનો તીવ્ર પ્રયાસ ઉમેરે છે, તેમના ખાનગી જીવનની દ્રષ્ટિએ પણ, અને તેમને પ્રમાણથી વધુ ફુલાવીને અને તેમને બદનામ કરવા માટે વ્યાપકપણે પ્રચાર કરે છે. ઘણા લોકો ઈર્ષ્યા અને સ્પર્ધા પર આધારિત આવા પ્રકારના વર્તનને પ્રશંસનીય અને ન્યાયી પણ માને છે. અહીં, બૌદ્ધ શબ્દનો "ઈર્ષ્યા" તરીકે અનુવાદ "દ્વેષ" કરતાં વધુ યોગ્ય છે, જોકે ભાવનાત્મક ગતિશીલતા સમાન છે.

બીજી બાજુ, તિબેટી સમાજ એવા કોઈપણ વ્યક્તિ પ્રત્યે ભવાં ચડાવે છે જે બીજાઓનું અવમૂલ્યન કરે છે અને દાવો કરે છે કે તે તેમના કરતા સારો છે. આને નકારાત્મક ચારિત્ર્ય લક્ષણો માનવામાં આવે છે. હકીકતમાં, બોધિસત્વનું પહેલું મૂળ પ્રતિજ્ઞા એ છે કે ક્યારેય આપણી પ્રશંસા ન કરવી અને આપણા કરતા નીચા હોદ્દા પરના લોકો સમક્ષ બીજાઓને નીચા ન બતાવવા - જેમાં, અહીં, મતદાન કરનારા લોકો સમક્ષ આવા શબ્દોની જાહેરાત કરવાનો સમાવેશ થાય છે. પ્રેરણાને સંબોધિત વ્યક્તિઓ તરફથી નફો, પ્રશંસા, પ્રેમ, આદર વગેરેની ઇચ્છા અને નીચા કરાયેલા વ્યક્તિઓની ઈર્ષ્યા તરીકે સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. આપણે જે કહીએ છીએ તે સાચું છે કે ખોટું તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી. તેનાથી વિપરીત, જ્યારે આપણે આપણા વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે અત્યંત નમ્રતા અને "મારા કોઈ સારા ગુણો નથી; મને કંઈ ખબર નથી" કહેવું પ્રશંસનીય માનવામાં આવે છે. આમ, લોકશાહી અને મત માટે ઝુંબેશ ચલાવવી એ સંપૂર્ણપણે અજાણ્યા છે અને જો સામાન્ય પશ્ચિમી સ્વરૂપમાં અભ્યાસ કરવામાં આવે તો તે તિબેટી સમાજમાં કામ કરતા નથી.

ફક્ત એમ કહેવું કે અમે ચૂંટણી લડવા માંગીએ છીએ તે ઘમંડ અને પરોપકારી હેતુના શંકાસ્પદ સંકેત તરીકે જોવામાં આવે છે. એકમાત્ર શક્ય સમાધાન હોઈ શકે છે કે ઉમેદવારોના પ્રતિનિધિઓ - અને ક્યારેય ઉમેદવાર પોતે નહીં - ફક્ત તેમના ઉમેદવારોના સારા ગુણો અને સિદ્ધિઓ વિશે બીજાઓ સાથે વાત કરે, તેમની સરખામણી તેમના હરીફો સાથે કર્યા વિના અથવા તેમના વિશે કંઈ ખરાબ ન બોલ્યા વિના. જોકે, આવું ભાગ્યે જ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, ઉમેદવારો જાણીતા હોય છે, જેમ કે ઉમદા પરિવારો અથવા અવતારી લામાઓ, તેમને નામાંકિત કરવામાં આવે છે, તેમને પૂછ્યા વિના પણ કે તેઓ ચૂંટણી લડવા માંગે છે કે નહીં.I જો તેઓ કહે કે તેઓ પદ માટે ચૂંટણી લડવા માંગતા નથી, તો આને નમ્રતાની નિશાની તરીકે લેવામાં આવે છે, કારણ કે તરત જ "હા" કહેવું એ ઘમંડ અને સત્તાના લોભનો સંકેત આપે છે. નામાંકિત વ્યક્તિ માટે ઇનકાર કરવું લગભગ અશક્ય છે. ત્યારબાદ ચૂંટણી પ્રચાર વિના મતદાન કરવામાં આવે છે. લોકો સામાન્ય રીતે એવા ઉમેદવારને મત આપે છે જે સૌથી વધુ જાણીતો હોય.

આમ, બીજાઓની જીતમાં આનંદ માણવાની બૌદ્ધ પદ્ધતિ - અને બીજાઓને વિજય અપાવવાની અને પોતાના માટે હાર સ્વીકારવાની વધુ મજબૂત પદ્ધતિ - પશ્ચિમી લોકો માટે પ્રયાસ કરવા માટેનો સૌથી યોગ્ય પહેલો ઉપાય ન પણ હોઈ શકે જેઓ મૂડીવાદના ગુણો અને પશ્ચિમી ચૂંટણી પ્રચાર પ્રણાલીમાં દૃઢપણે વિશ્વાસ ધરાવે છે. પશ્ચિમી લોકો તરીકે, આપણે સૌ પ્રથમ આપણા સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોની માન્યતાનું પુનર્મૂલ્યાંકન કરવાની અને તે મૂલ્યોને સ્વીકારવાથી ઉદ્ભવતા ઈર્ષ્યા, દ્વેષ અને સ્પર્ધાના સૈદ્ધાંતિક સ્વરૂપોનો સામનો કરવાની જરૂર પડી શકે છે, તે પહેલાં કે તમે  આપમેળે ઉદ્ભવતા સ્વરૂપોને સંબોધિત કરો.

પશ્ચિમી સંસ્કૃતિ આધારિત ઈર્ષ્યા, દ્વેષ અને સ્પર્ધાત્મકતાના સાપેક્ષતાને સમજવામાં આપણને મદદ કરી શકે તેવું એક ઉદાહરણ ભારતીય બજાર છે. ભારતમાં, કાપડ બજારો, ઘરેણાં બજારો, શાકભાજી બજારો વગેરે છે. દરેક બજાર પાસે એકબીજાની બાજુમાં જ સ્ટોલ અને દુકાનોની હરોળ છે, જે લગભગ સમાન માલ વેચે છે. મોટાભાગના દુકાનદારો એકબીજાના મિત્રો છે અને ઘણીવાર તેમની દુકાનોની બહાર સાથે ચા પીતા હોય છે. તેમનું વલણ એ છે કે તેમની દુકાનો સારી ચાલે છે કે નહીં તે તેમના કર્મ પર નિર્ભર છે.

જેમ આપણે જોયું તેમ, દ્વેષ એટલે કોઈ બીજાની સિદ્ધિને સહન કરવાની અક્ષમતા છે, જેનું મહત્વ આપણે અતિશયોક્તિપૂર્ણ ગણીએ છીએ, ઉદાહરણ તરીકે તેમની નાણાકીય સફળતા. તેમનું દ્વેષ કરીને, આપણે ઈચ્છીએ છીએ કે આપણે તે પ્રાપ્ત કરી શકીએ. આનો એક પ્રકાર છે જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ કોઈ પાસેથી કંઈક મેળવે છે, જેમ કે પ્રેમ અથવા સ્નેહ. આપણે પણ એમજ ઈચ્છીએ છીએ કે તેમના બદલે આપણે એ પ્રાપ્ત કરી શકીએ.

દ્વેષની આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી બે ભ્રામક દેખાવમાંથી ઉદ્ભવે છે જે, મૂંઝવણ અને વસ્તુઓ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તે જાણતા ન હોવાને કારણે, આપણું મન બનાવે છે અને પ્રક્ષેપણ કરે છે. પહેલું દ્વૈત દેખાવ છે (૧) એક દેખીતી રીતે નક્કર "હું" જે સ્વાભાવિક રીતે કંઈક સિદ્ધ અથવા પ્રાપ્ત કરવા લાયક છે, પરંતુ ન મળ્યું, અને (૨) એક દેખીતી રીતે નક્કર "તમે" જે સ્વાભાવિક રીતે તે મેળવવા માટે લાયક નહોતા. અજાણતાં, આપણને લાગે છે કે દુનિયા આપણા ઋણી છે અને જ્યારે બીજાઓને કંઈક મળે છે ત્યારે તે અન્યાયી છે. આપણે દુનિયાને બે મજબૂત શ્રેણીઓમાં વિભાજીત કરીએ છીએ: "હારનારા" અને "વિજેતા", અને કલ્પના કરીએ છીએ કે લોકો ખરેખર અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને આ મજબૂત દેખાતી સાચી શ્રેણીઓના ડબ્બામાં શોધી શકાય છે. પછી આપણે પોતાને "હારનાર" ની મજબૂત કાયમી શ્રેણીમાં મૂકીએ છીએ અને આપણે બીજા વ્યક્તિને "વિજેતા" ની મજબૂત કાયમી શ્રેણીમાં મૂકીએ છીએ. આપણે આપણા સિવાય દરેકને વિજેતાઓના ડબ્બામાં પણ મૂકી શકીએ છીએ. આપણે ફક્ત રોષ જ નહીં, પણ કમનસીબ પણ અનુભવીએ છીએ. આનાથી "હું બિચારો છું" જેવા પીડાદાયક વિચાર પર ઠરાવણી થાય છે.

વર્તનના કારણ અને અસર વિશે ભોળપણ સાથે સામાન્ય રીતે દ્વેષ હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે સમજી શકતા નથી અને નકારીએ પણ છીએ કે જેને પ્રમોશન અથવા સ્નેહ મળ્યો છે તેણે તે કમાવવા અથવા લાયક બનવા માટે કંઈ કર્યું છે. વધુમાં, આપણને લાગે છે કે તે મેળવવા માટે કંઈ કર્યા વિના આપણને તે મળવું જોઈએ. વૈકલ્પિક રીતે, આપણને લાગે છે કે આપણે ઘણું કર્યું છે, પરંતુ હજુ પણ પુરસ્કાર મળ્યો નથી. આમ આપણું મન બીજો ભ્રામક દેખાવ બનાવે છે અને તેનું પ્રક્ષેપણ કરે છે. આપણા મૂંઝાયેલા મન કોઈ કારણ વગર, અથવા ફક્ત એક જ કારણસર વસ્તુઓ બનતી હોય તેવું લાગે છે: આપણે એકલાએ શું કર્યું.

આપણે આ બે ભ્રામક દેખાવોનું વિચ્છેદન કરવાની જરૂર છે. આપણી સંસ્કૃતિઓએ આપણને શીખવ્યું હશે કે જીવંત પ્રાણીઓની દુનિયામાં સહજ પ્રેરક સિદ્ધાંત સ્પર્ધા છે: જીતવાની ઇચ્છા, સૌથી યોગ્યનું અનુજીવન. પરંતુ તે પૂર્વધારણા સાચી ન પણ હોય. તેમ છતાં, જો આપણે તેને સ્વીકારી લીધું હોય, તો આપણે માનીએ છીએ કે વિશ્વ સ્વાભાવિક રીતે, તેના પ્રકૃતિથી, વિજેતાઓ અને હારનારાઓના સંપૂર્ણ દ્વિભાજનમાં વહેંચાયેલું છે. પરિણામે, આપણે વિશ્વને વિજેતાઓ અને હારનારાઓની નિશ્ચિત વૈચારિક શ્રેણીઓમાં જોઈએ છીએ, અને અલબત્ત, આપણે પોતાને સમાન વૈચારિક માળખા સાથે જોઈએ છીએ.

ઉત્ક્રાંતિનું વર્ણન કરવા માટે વિજેતા, હારનાર અને સ્પર્ધાના આ ખ્યાલો ઉપયોગી હોઈ શકે છે, પરંતુ આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે તે ફક્ત મનસ્વી માનસિક રચનાઓ છે. "વિજેતા" અને "હારનાર" ફક્ત માનસિક લેબલ છે. તે અનુકૂળ માનસિક શ્રેણીઓ છે જેનો ઉપયોગ ચોક્કસ ઘટનાઓનું વર્ણન કરવા માટે થાય છે, જેમ કે દોડમાં પ્રથમ આવવું, કોઈ બીજાને મેળવવાને બદલે કામ પર પ્રમોશન મેળવવું, અથવા કોઈ બીજાથી ગ્રાહક અથવા વિદ્યાર્થી ગુમાવવો. આપણે "સારો" ને કેવી રીતે વ્યાખ્યાયિત કરીએ છીએ તેના આધારે, આપણે લોકોને "સારા વ્યક્તિઓ" અને "સારા વ્યક્તિઓ નથી" ની શ્રેણીઓમાં સરળતાથી વિભાજીત કરી શકીએ છીએ.

જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે આવા બધા દ્વિવાદી વર્ગો ફક્ત માનસિક રીતે રચાયેલા છે, ત્યારે આપણને ખ્યાલ આવવા લાગે છે કે "હું" અથવા "તમે" ની બાજુમાં એવું કંઈ નથી જે આપણને મજબૂત શ્રેણીઓમાં બંધ કરે. એવું નથી કે આપણે મૂળભૂત રીતે હરનારા છીએ, સ્વાભાવિક રીતે, અને, પોતાને હરનારા તરીકે વિચારીને, આપણે આખરે સત્ય શોધી કાઢ્યું છે - વાસ્તવિક "હું" હરનાર છે. બિચારો "હું". તેના બદલે, આપણી પાસે બીજા કોઈથી ગ્રાહકને ગુમાવવા ઉપરાંત ઘણા બધા ગુણો છે, તો શા માટે તેના પર એવું વિચારીએ કે જાણે તે વાસ્તવિક "હું" હોય.

વધુમાં, આપણા મર્યાદિત મન અને "બિચારો 'હું'" અને "'તું' હરામી" જેવા વિચારોમાં વ્યસ્ત રહેવાને કારણે જ એવું લાગે છે કે સફળતા અને નિષ્ફળતા, લાભ અને નુકસાન, કોઈ કારણ વગર અથવા અપ્રસ્તુત કારણોસર થાય છે. તેથી જ આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણી સાથે જે બન્યું તે અન્યાયી હતું. જોકે, બ્રહ્માંડમાં જે થાય છે તે કારણ અને અસરના વિશાળ માળખાને કારણે થાય છે. ઘણી બધી વસ્તુઓ આપણી અને અન્ય લોકો સાથે શું થાય છે તેના પર અસર કરે છે, દરેક પરિબળનો સમાવેશ કરવો આપણી કલ્પનાની બહાર છે.

જ્યારે આપણે આ બે ભ્રામક દેખાવ (જીતનારા અને હારનારા, અને કોઈ કારણ વગર બનતી ઘટનાઓ) નું વિચ્છેદન કરીએ છીએ અને તેમનું પ્રક્ષેપણ કરવાનું બંધ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે અન્યાયની લાગણીઓને શાંત કરીએ છીએ. આપણી ઈર્ષ્યા પાછળ ફક્ત શું સિદ્ધ થયું છે, શું થયું છે તેની જાગૃતિ હોય છે. આપણે કોઈ બીજાથી એક ગ્રાહક ગુમાવ્યો છે અને હવે કોઈ બીજા પાસે આ ગ્રાહક છે. આ આપણને એક ધ્યેય પ્રાપ્ત કરવાની જાગૃતિ આપે છે. જો આપણે કોઈ બીજાને તે સિદ્ધ કરવા અથવા પ્રાપ્ત કરવા માટે રોષ ન રાખીએ, તો આપણે કદાચ શીખી શકીએ છીએ કે વ્યક્તિએ તે સિદ્ધિ કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરી. આ આપણને તે કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરવું તે જોવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. આપણે દ્વેષ અને ઈર્ષ્યા ફક્ત એટલે અનુભવીએ છીએ કે આ જાગૃતિને દ્વૈતવાદી દેખાવ અને નક્કર ઓળખથી ઢાંકી દેવામાં આવે છે.

આમ, બૌદ્ધ ધર્મ દ્વેષની ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીનો સામનો કરવા માટે વિવિધ પદ્ધતિઓ પ્રદાન કરે છે, પછી ભલે આપણે તેને બૌદ્ધ રીતે વ્યાખ્યાયિત કરીએ કે પશ્ચિમી રીતે. જ્યારે આપણે કોઈ ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીથી પરેશાન હોઈએ છીએ, ત્યારે પડકાર એ છે કે વ્યાખ્યાયિત લાક્ષણિકતાઓ અને આપણી સાંસ્કૃતિક પૃષ્ઠભૂમિને યોગ્ય રીતે ઓળખવી. જ્યારે, ધ્યાન અભ્યાસ દ્વારા, આપણે આપણી જાતને વિવિધ પદ્ધતિઓમાં તાલીમ આપીએ છીએ, ત્યારે આપણે અનુભવીએ એ કોઈપણ ભાવનાત્મક મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવામાં મદદ કરવા માટે યોગ્ય પદ્ધતિ પસંદ કરી શકીએ છીએ.

આ પણ જુઓ: દ્વેષ વિશેનો લેખ  Wikipedia