જોડાણ: ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓનો સામનો કરવો

ચાલો ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓના સંબંધમાં બે સત્યો જોઈએ; પછી કદાચ તે થોડું સ્પષ્ટ થશે. જોડાણ અથવા ઝંખનાની ઇચ્છા શું છે? તે મનની ખલેલ પહોંચાડતી સ્થિતિ છે જે કોઈ વસ્તુના સકારાત્મક ગુણોને અતિશયોક્તિ કરે છે અને બે મુખ્ય પ્રકારોમાં પ્રગટ થાય છે. ઝંખનાની ઇચ્છા એવી વસ્તુ પર કેન્દ્રિત હોય છે જે આપણી પાસે નથી અને લાગણી છે "મારે તે મેળવવું છે, મારે તે મેળવવું પડશે!" જોડાણ એવી વસ્તુ પર કેન્દ્રિત હોય છે જે આપણી પાસે પહેલેથી જ છે અને લાગે છે કે "હું એના છોડવા માંગતો નથી!" બંને કોઈ વસ્તુના સકારાત્મક ગુણોની અતિશયોક્તિ પર આધારિત છે, અથવા આપણે જે વિચારીએ છીએ તે કોઈ વસ્તુના સકારાત્મક ગુણો છે. ત્રીજી વિવિધતા લોભ છે, જે આપણી પાસે રહેલી વસ્તુ પર પણ કેન્દ્રિત છે અને ક્યારેય સંતુષ્ટ નથી થતાં, હંમેશા વધુ મેળવવા માંગીએ છીએ.

આ બધા પ્રકારો સાથે, આપણે ખરેખર વાસ્તવિકતાથી શું છે તેથી અજાણ છીએ, કોઈ વસ્તુ શું છે તે વિશેનું વાસ્તવિક સત્ય. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે ફક્ત કોઈ વસ્તુના સકારાત્મક ગુણો અથવા સારા ગુણો જ જોતા નથી, પરંતુ તેમને અતિશયોક્તિ પણ કરીએ છીએ અથવા એવા સારા ગુણો ઉમેરીએ છીએ જે ત્યાં નથી. સામાન્ય રીતે આની સાથે જે જોડાયેલું છે તે એ છે કે આપણે ખામીઓ અથવા નકારાત્મક પાસાઓને ઓછી આંકીએ છીએ અથવા સંપૂર્ણપણે અવગણીએ છીએ. તેથી, આપણે જાણતા નથી કે કોઈ વસ્તુના ખરેખર સારા ગુણો શું છે અને ખરેખર નબળા ગુણો શું છે. તે "કંઈક", હોઈ શકે ઉદાહરણ તરીકે, કોઈ વ્યક્તિ, કોઈ એવી વ્યક્તિ જેને આપણે જાણીએ છીએ અને જેને આપણે ખૂબ આકર્ષક અને અદ્ભુત માનીએ છીએ, અથવા તે કોઈ વસ્તુ હોઈ શકે છે, જેમ કે આઈસ્ક્રીમ.

કોઈ એવી વ્યક્તિનો વિચાર કરો જેના માટે આપણને ખૂબ જ ઝંખનાની ઇચ્છા અને જોડાણ છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ કે તે કેટલો સુંદર છે અથવા ગમે તે ગુણ જે આપણને ગમતો હોય જે આપણને આટલો આકર્ષક લાગે છે. આપણે અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ કે તે આપણે અત્યાર સુધી મળેલા સૌથી સુંદર વ્યક્તિ છે, વગેરે. અને આપણે ખરેખર તે વ્યક્તિની ખામીઓને અવગણવાનું વલણ રાખીએ છીએ; આપણે ખરેખર તેમના વિશે વધુ વિચારવા માંગતા નથી, ઉદાહરણ તરીકે કે તેઓ સતાવી શકે છે અથવા તેઓ રમુજી રીતે ખાય છે અથવા તેઓ નસકોરાં બોલાવે છે. હવે, તેઓ પ્રમાણમાં સુંદર દેખાઈ શકે છે અને આપણને ખરેખર તેઓ ખૂબ જ સુંદર લાગી શકે છે. આપણે તેનો ઇનકાર નથી કરી રહ્યા, પરંતુ તે લક્ષણને અતિશયોક્તિપૂર્ણ બનાવવાથી ઝંખના અને જોડાણ થાય છે, અને તે વ્યક્તિની ખામીઓને અવગણવા અથવા ઓછી આંકવાનો અર્થ થાય છે. આવી માનસિક સ્થિતિ આખરે મુશ્કેલી તરફ દોરી જશે, કારણ કે આખરે તે મોહ ઓછો થઈ જશે. પછી જ્યારે વ્યક્તિની ખામીઓ બહાર આવવા લાગે છે ત્યારે આપણો પ્રેમ, આપણો જોડાણ સરળતાથી વાસ્તવિક ચીડ અને ગુસ્સામાં ફેરવાઈ શકે છે.

ગુસ્સો કે ચીડ એ આનાથી બરાબર વિપરીત છે. આપણે કોઈના અથવા કોઈ વસ્તુના નકારાત્મક ગુણો, ખામીઓની અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ, અને સારા મુદ્દાઓને અવગણીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે એ હકીકતને મોટી બનાવીએ છીએ કે તેઓ પોતાનો ઓરડો સુઘડ રાખતા નથી, તેઓ ઢીલા છે, અથવા તેઓ વાસણો અથવા જે કંઈ પણ હોઈ શકે તેમાં પૂરતી મદદ કરતા નથી. આપણે તેમાંથી ખુબ મોટી વાત બનાવીએ છીએ; આપણે તેને સંપૂર્ણપણે અતિશયોક્તિપૂર્ણ કહીએ છીએ અને ગુસ્સે અને નિરાશ થઈ જઈએ છીએ. તે જ સમયે, આપણે વ્યક્તિના સારા મુદ્દાઓને અવગણીએ છીએ અથવા એ દેખાતી નથી, કે તેઓ ખૂબ જ દયાળુ છે, ખૂબ જ જવાબદાર છે, ખૂબ જ સ્થિર છે વગેરે. એકમાત્ર વસ્તુ જે બહાર આવે છે તે છે "હું સહન કરી શકતો નથી કે તેઓ તેમના ગંદા મોજાં જમીન પર છોડી દે." અને તેથી આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ.

આ ઉદાહરણોની જેમ, કોઈ વ્યક્તિ વિશેના સાપેક્ષ, ઉપરછલ્લી સત્ય - તેમના સકારાત્મક અને નકારાત્મક, અથવા મજબૂત અને નબળા મુદ્દાઓ શું છે - પ્રત્યેની આપણી અજાણતા આપણા જોડાણ અને આપણા ગુસ્સા પાછળ છે. કાં તો આપણે તેમને જાણતા નથી અથવા આપણે તેમને અવગણીએ છીએ અથવા આપણે તેમને અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ અથવા આપણે તેમને ખોટા સમજીએ છીએ. પરંતુ ઊંડા સ્તરે, આપણા જોડાણ અને ગુસ્સા પાછળ પણ તેમના વિશેના સૌથી ઊંડા સત્ય, તેઓ કેવી રીતે અસ્તિત્વના છે તેની આપણી અજાણતા છે.

ભલે આપણે આની ચર્ચા ખૂબ જ જટિલ, સૂક્ષ્મ સ્તરે કરી શકીએ, પણ આજે સાંજે આપણા હેતુ માટે ચાલો આની ચર્ચા સરળ સ્તરે કરીએ. આપણને એવું લાગે છે કે આ વ્યક્તિ કોઈ પ્રકારની અસ્તિત્વ તરીકે છે જેની આસપાસ એક મજબૂત, મોટી રેખા છે. એવું લાગે છે કે તેઓ પ્લાસ્ટિક અથવા તેના જેવી કોઈ વસ્તુમાં બંધાયેલા છે, અને ત્યાં તેઓ આપણી સામે છે, જેમ દેખાય છે તેમ અસ્તિત્વમાં છે, સ્થિર છબીની જેમ થીજી ગયા છે. તે ગેરસમજના આધારે જ આપણે તેમને એક નક્કર અસ્તિત્વ તરીકે માનીએ છીએ, જે પોતે જ સ્થાપિત થાય છે, કારણો, પરિસ્થિતિઓ, પ્રભાવો વગેરેથી સ્વતંત્ર છે, અને ક્યારેય બદલાતા નથી, કાયમી છે. તે ખૂબ જ મૂંઝવણભર્યું છે; તે ખોટું છે કારણ કે, હકીકતમાં, તેમનો મનોભાવ સતત બદલાતો રહે છે; તેમનું શરીર સતત બદલાતું રહે છે; તેમની ભાવનાત્મક સ્થિતિ સતત બદલાતી રહે છે. ત્યાં કંઈપણ નક્કર નથી, જાણે કે તે પ્લાસ્ટિકમાં બંધ હોય, કાયમી, હમેશા માટે.

"તમે" ને કોઈ ચોક્કસ, કાયમી અસ્તિત્વ તરીકે ખોટી રીતે સમજવાના આધારે, આપણે વિચારીએ છીએ, ઉદાહરણ તરીકે, "તમે હંમેશા આવા છો; તમે હંમેશા તમારા મોજાં જમીન પર છોડી દો છો!" આ ગેરસમજ અને આપણી અજાણતા કે તે વાસ્તવિકતા સાથે મેળ ખાતી નથી, તે પથારીની બીજી બાજુ રહેલી આ "વસ્તુ" ના નકારાત્મક ગુણોને અતિશયોક્તિપૂર્ણ કરીને આપણને હેરાન કરે છે. તે કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તેની આપણી અજાણતા પણ આપણને આ વ્યક્તિના સારા ગુણોને એક મજબૂત, અદ્ભુત "વસ્તુ" તરીકે અતિશયોક્તિ કરવા માટે પ્રેરે છે. પછી આપણી મૂંઝવણ આપણને તે વ્યક્તિને સ્પર્શ કરવા માટે મજબૂર કરે છે. આપણે આપણા હાથ દૂર રાખી શકતા નથી, કારણ કે તે ખૂબ જ આકર્ષક છે. આપણે એટલા જોડાયેલા છીએ કે આપણે તેને છોડી દેવા માંગતા નથી અને તેમને સૂવા દેવા માંગતા નથી.

તો જો આપણે અજાણતાના આ બે પાસાઓથી છૂટકારો મેળવી શકીએ, જેનાથી આપણે માનીએ છીએ કે કોઈ વ્યક્તિ ચોક્કસ અને કાયમી છે, તો પછી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ ઊભી નહીં થાય. આપણને અનુભૂતિ થશે કે વ્યક્તિ સતત બદલાતી રહે છે, પરિવર્તન માટે ખુલ્લી છે, પ્લાસ્ટિકમાં બંધાયેલી કોઈ ચોક્કસ વસ્તુ નથી. જ્યારે આપણે તે સમજીએ છીએ, ત્યારે આપણે એવું નથી માનતા કે પ્લાસ્ટિકમાં રહેલી આ વસ્તુમાં આ કાયમી સારા ગુણોનો સમૂહ છે, જેને આપણે અતિશયોક્તિ કરી શકીએ છીએ અથવા બનાવી પણ શકીએ છીએ. આપણે તેમના સારા અને ખરાબ ગુણો જોવા માટે ખુલ્લા થઈશું અને આપણે સમજીશું કે દરેક વ્યક્તિમાં સકારાત્મક અને નકારાત્મક ગુણો હોય છે. આપણે તેમની અતિશયોક્તિ નહીં કરીએ કે ન તો તેમને નકારીશું. તેના આધારે, આપણે પરિપક્વ, દયાળુ અને પ્રેમાળ રીતે, સહનશીલતા, ધીરજ, સમજણ વગેરે સાથે સંબંધ બાંધી શકીશું. આપણે ન તો વળગી રહીશું અને ન તો હેરાન થઇશું.

ટેપ રેકોર્ડર સાથે પણ એવું જ છે, બિલકુલ એ જ વાત છે. તેની સાથે જોડાયેલું રહેવાનું કે તેના પર ગુસ્સે થવાનું શું કારણ છે? સૌ પ્રથમ, આપણે તેમાંથી એક મોટી નક્કર વસ્તુ બનાવીએ છીએ, એવું વિચારીને કે, "મેં તેના પર ઘણા પૈસા ખર્ચ્યા છે" અને તે છે, આ વસ્તુ ત્યાં છે, તેની આસપાસ એક મોટી, નક્કર રેખા છે. અને પછી આપણે તેના સારા ગુણોને અતિશયોક્તિ કરી શકીએ છીએ, "તે ઉપદેશો રેકોર્ડ કરવા માટે સંપૂર્ણપણે વિશ્વસનીય છે," અને તેથી આપણે તેના પર નિર્ભર બની જઈએ છીએ. આપણે ખરેખર કોઈ વ્યાખ્યાન પર ધ્યાન આપતા નથી કે નોંધ લેતા નથી, કારણ કે આપણને લાગે છે કે રેકોર્ડર અચૂક અને કાયમી છે, અને હંમેશા કામ કરશે. અને જો તે કામ ન કરે, તો આપણે તેના પર ખૂબ ગુસ્સે થઈએ છીએ.

પણ છેવટે, તે ફક્ત એક મશીન છે. તે ભાગોથી બનેલું છે અને ભાગો ઘસાઈ જાય છે; કંઈ કાયમ માટે નથી. સાચું, તે સારી રીતે રેકોર્ડ કરી શકે છે, પરંતુ ક્યારેક તે નિષ્ફળ જાય છે. તે ફક્ત એક મશીન છે - બેટરીઓ ખતમ થઈ શકે છે વગેરે. જો આપણે તે સમજીએ, તો જો આવું થાય, તો આપણે બેટરીઓ ખતમ થઈ જવાથી કોઈ મોટી વાત નથી બનાવતા. તેનો ઉપયોગ કરતા પહેલા આપણે જવાબદાર રીતે કાર્ય કરીએ છીએ અને ખાતરી કરીએ છીએ કે મશીન યોગ્ય રીતે કામ કરી રહ્યું છે, બેટરીઓ ચાર્જ થઈ છે, વગેરે. પરંતુ જો કોઈ રીતે એવું બને કે તે કામ કરતું નથી, તો આપણે નારાજ થતા નથી. અને આપણે નોંધ લઈએ છીએ: આપણે આ રેકોર્ડિંગ ઉપકરણ પર સંપૂર્ણપણે નિર્ભર નથી બનતા.

આ ટેપ રેકોર્ડર જેવા મશીનો પર, અને ખાસ કરીને આપણા વર્તમાન યુગમાં, કમ્પ્યુટર્સ પર આપણે આટલી બધી ખલેલ પોહાચડતી લાગણીઓ કેવી રીતે અનુભવી શકીએ છીએ તે ખૂબ જ આશ્ચર્યજનક છે. જ્યારે વસ્તુ આપણે જે કરાવા માંગીએ છીએ તે કરતી નથી ત્યારે આપણને ખૂબ ગુસ્સો આવે છે. "તેનું પોતાનું મન છે," આપણે વિચારીએ છીએ. ચાલો, તે હાસ્યાસ્પદ છે. આપણે વિચારીએ છીએ, "તે ત્યાં છે અને તે કામ કરવું જોઈએ," છેવટે, તેનું સંપૂર્ણ હોવાનું મનાય છે. પરંતુ તે ફક્ત એક મશીન છે અને તે ભાગોથી બનેલું છે; અને તે એવા લોકો દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું છે જે ભૂલો કરે છે અને જેઓ વસ્તુઓને સંપૂર્ણ રીતે કેવી રીતે કરવી તે જાણતા નથી. જોકે, તેનો અર્થ એ નથી કે આપણે કમ્પ્યુટર અથવા ટેપ રેકોર્ડરનો ઉપયોગ કરતા નથી. આપણે તેનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, કારણ કે તે ખૂબ મદદરૂપ થઈ શકે છે, પરંતુ જો તે બરાબર કામ કરી રહ્યું હોય તો આપણે તેનાથી જોડાતા નથી; અને જ્યારે તે આપણે જે કરવા માંગીએ છીએ તે ન કરે ત્યારે આપણે ગુસ્સે થતા નથી. આ રીતે, આપણી પાસે તેના પ્રત્યે સંતુલિત, સ્વસ્થ વલણ છે. તે સરળ નથી, ખાસ કરીને જો મશીન મોંઘું હોય.

બૌદ્ધ ધર્મમાં આપણી ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓનો સામનો કરવા માટે બે સ્તરની પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ થાય છે. કેટલીક અસ્થાયી, જોગવાઈ પદ્ધતિઓ છે, જે મૂળભૂત રીતે આપણને વસ્તુઓ વિશેના સાપેક્ષ સત્યને યોગ્ય રીતે જોવામાં મદદ કરે છે, અને કેટલીક અંતિમ અથવા સૌથી ઊંડી પદ્ધતિઓ છે, જેમાં ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી જે વસ્તુ તરફ નિર્દેશિત છે તેના વિશેના સૌથી ઊંડા સત્યને સમજવાનો સમાવેશ થાય છે. સૌથી ઊંડી પદ્ધતિઓ માટે ઘણો અભ્યાસ અને વિચારની જરૂર પડે છે, પરંતુ અસ્થાયી, જોગવાઈ પદ્ધતિઓ સમજવા અને લાગુ કરવામાં સરળ હોવાથી, આપણે પહેલા આ પદ્ધતિઓમાં તાલીમ લઈએ છીએ અને લાગુ કરીએ છીએ. ચાલો આ જોગવાઈ પદ્ધતિઓના કેટલાક ઉદાહરણો જોઈએ.

શરીરની અંદર શું છે તેનો વિચાર કરવો

જો આપણને કોઈના પ્રત્યે જોડાણ કે ઝંખના હોય અને ખાસ કરીને જો આપણે ખૂબ જ મોહિત થઈએ અને વ્યક્તિના શરીરની સુંદરતાના ગુણોને અતિશયોક્તિ કરીએ, અથવા ભલે આપણે આપણા પોતાના શરીર સાથે જોડાયેલા હોઈએ, તો આપણે જેનું ધ્યાન કરીએ છીએ તે જ છે જેને ઘણીવાર "શરીરની કુરૂપતા" કહેવામાં આવે છે. સારું, તે શબ્દ "કુરૂપતા" નો ઉપયોગ થી પહેલાથી જ આપણને થોડી પ્રતિકૂળતા થાય છે. તે આરામદાયક શબ્દ નથી. તેથી મને લાગે છે કે આપણે અહીં "કુરૂપતા" શબ્દ વિના પણ કરી શકીએ છીએ, "ગંદકી" શબ્દ વિના પણ, જે ક્યારેક ઉપયોગમાં લેવાય છે. આપણા વર્તમાન સમાજમાં જ્યાં આત્મસન્માન ખૂબ ઓછું છે ત્યાં બંનેનો ખૂબ જ બિનઆરોગ્યપ્રદ અર્થ છે. તેના બદલે, ચાલો ફક્ત માનવ શરીર, કોઈ બીજાના શરીર અથવા આપણા પોતાના શરીરને જોઈએ, ફક્ત આપણે જેની ચર્ચા કરી રહ્યા છીએ તેના દૃષ્ટિકોણથી, કંઈક શું છે તેના સાપેક્ષ સત્યને.

અહીં આપણે પેકેજની સમાનતાનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. પેકેજ પર રેપિંગ હોય છે, ધારો કે ભેટની બહાર રેપિંગ હોય છે. અને પછી તેની અંદર જે છે તેની સામગ્રી હોય છે. તેવી જ રીતે, આપણું શરીર, અથવા કોઈ બીજાનું શરીર, બહારની બાજુએ ત્વચામાં લપેટાયેલું હોય છે, જે આપણે સામાન્ય રીતે ફક્ત જોઈએ છીએ. ત્વચા, ખૂબ જ સુંદર પેકેજિંગ જેવી છે. અને જેમ ભેટ પેકેજને ફેન્સી, મોંઘા કાગળ અને રિબનથી લપેટી શકાય છે, તેવી જ રીતે શરીરને પણ સુંદર, મોંઘા કપડાંમાં લપેટી શકાય છે જેથી તે વધુ આકર્ષક દેખાય. પરંતુ કપડાં પણ ફક્ત પેકેજિંગ છે. દુકાનમાં કોઈ ઉત્પાદન તરફ વધુ ધ્યાન આકર્ષિત કરવા માટે, ઉત્પાદકો તેના પેકેજને આલેખન કરવામાં ખૂબ જ મહેનત કરે છે અને આકર્ષક જાહેરાતો ઉમેરે છે. તેવી જ રીતે, ઘણા લોકો ઘણીવાર મેકઅપ, ફેન્સી હેર સ્ટાઇલ અને અત્તર, અથવા વિસ્તૃત ટેટૂ, બોડી પિઅરિંગ્સ વગેરે દ્વારા તેમની ત્વચાના પેકેજને વધુ આકર્ષક બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે.

પરંતુ પેકેજ ફક્ત રેપર નથી; તેમાં સામગ્રી પણ છે. શરીરના પેકેજની અંદર જે હોય છે તે છે હાડપિંજર, સ્નાયુઓ, અવયવો વગેરે છે. જો પેટની સામગ્રી પાછી બહાર આવે, તો તે ઉલટી હશે. આંતરડાની અંદર મળમૂત્ર છે અને મૂત્રાશયની અંદર પેશાબ છે, અને ધમનીઓ અને નસોમાં લોહી છે. તે વાસ્તવિકતા છે; આ ત્વચાના પેકેજની અંદર શું છે તેનું સત્ય આ છે. આપણે ખરેખર તેનો નકારી શકતા નથી. અને જો આપણે પેટમાંથી બધી ઉલટીઓ, મોંમાંથી બધો થૂંક, નાકમાંથી બધો લાળ અને આંતરડામાંથી મળમૂત્ર, મૂત્રાશયમાંથી બધો પેશાબ અને નસો અને ધમનીઓમાંથી બધુ લોહી કાઢી નાખીએ અને ફક્ત ત્વચા જ હોય, તો તે આપણો પ્રિયજન નહીં હોય, બરાબર? પ્રિયજનની વાસ્તવિકતા એ છે કે તે આખું પેકેજ છે. આપણે ફક્ત આપણા પ્રિયજનની ત્વચા કપાસથી ભરેલી કે કુદરતી ઇતિહાસના સંગ્રહાલયની જેમ કંઈક ઇચ્છતા નથી. આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે તે વ્યક્તિ જીવંત રહે, અને તેથી પેકેજની અંદર શું છે તેની વાસ્તવિકતા આ છે, પછી ભલે આપણને તે ગમે કે ન ગમે.

તો, હવે વાત ખૂબ જ રસપ્રદ બની જાય છે. આપણને શું સુંદર લાગે છે અને શું કદરૂપું? આપણને શું સ્વચ્છ લાગે છે અને શું ગંદુ લાગે છે? કેટલાક લોકોને ત્વચા ખૂબ જ સુંદર લાગે છે અને હાડપિંજર કદરૂપું, પણ હાડપિંજરમાં શું કદરૂપું છે? તે ફક્ત એક હાડપિંજર છે. અને જો આપણે હોસ્પિટલમાં ઓપરેશન જોઈએ અને શરીરની અંદરની દરેક વસ્તુ જોઈએ, તો તેમાં શું કદરૂપું અથવા ઘૃણાસ્પદ છે? તે આપણું વલણ છે, ખરું ને? ચોક્કસપણે, શસ્ત્રક્રિયા કરનારા ડોકટરોને તે કદરૂપું અને ઘૃણાસ્પદ લાગતું નથી. તે ફક્ત શરીરની અંદરની વસ્તુ છે.

સુંદરતા જેવા સારા ગુણોની અતિશયોક્તિ ટાળવી

મુદ્દો એ છે કે સારા ગુણોને અતિશયોક્તિ ન કરવી, અને સારા ગુણો પણ સાપેક્ષ અને વ્યક્તિલક્ષી હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, કોઈ જે મને ખૂબ સુંદર લાગે છે, તો તમને બિલકુલ સુંદર ન લાગે. અથવા કોઈ મને કદરૂપું લાગે છે, તો તમને ખૂબ સુંદર લાગી શકે છે. તે સંપૂર્ણપણે વ્યક્તિલક્ષી છે. તેથી જો આપણને વ્યક્તિની ત્વચા અને શરીરનો આકાર આકર્ષક લાગે છે, તો ઠીક છે, તે આપણા માટે સુંદર છે, તેમાં કંઈ ખોટું નથી. મુદ્દો એ નથી કે તેને અતિશયોક્તિ ન કરવી. એ હકીકતમાં કંઈ ખોટું નથી કે તે વ્યક્તિને જોવાથી આપણને આનંદ મળે છે. આપણને તે જેવા દેખાય છે તે ગમે છે; આપણને તેમને જોઈને ખુશી થાય છે. મુશ્કેલી ત્યારે થાય છે જ્યારે આપણે તેને અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ, અને પછી આપણને લાગે છે કે, "મારે તેમના શરીરને હંમેશા સ્પર્શ કરવો છે; જ્યારે પણ હું તેને જોઉં છું ત્યારે મારે તેને ગળે લગાવવું છે; મને તે હંમેશા મારી બાજુમાં જોઈએ છે." આ જ સમસ્યા છે. જો બીજું કોઈ આ વ્યક્તિને ઝંખનાથી જુએ છે, તો આપણે ખૂબ જ નિરાશ થઈ જઈએ છીએ: "આ વ્યક્તિ અને તેમનું શરીર મારું છે." રસ્તા પર આપણે ઘણા સુંદર લોકો જોઈએ છીએ. તે ફક્ત ત્યારે જ ખલેલ પહોંચાડે છે જ્યારે આપણે ફરજિયાતપણે વિચારીએ છીએ, "કાશ હું આ વ્યક્તિને સ્પર્શ કરી શકું, અથવા આ વ્યક્તિ સાથે આ કે તે કરી શકું." આ આપણને ભાવનાત્મક રીતે ખૂબ જ ખલેલ પહોંચાડે છે.

જો આપણે પેકેજિંગને ખરેખર અતિશયોક્ત કરવાનું શરૂ કરીએ - વ્યક્તિ કેવો દેખાય છે - તો એક્સ-રે દ્રષ્ટિ જેવી કંઈક વિકસાવવી અને વ્યક્તિના હાડપિંજરની કલ્પના કરવી ખૂબ જ મદદરૂપ થાય છે. તે કરવું એટલું મુશ્કેલ નથી, ખાસ કરીને જો આપણે જાણીએ કે હાડપિંજર કેવો દેખાય છે. તે શરીરરચનાનો પાઠ નથી; તે એકદમ બરાબર હોવું જરૂરી નથી. પરંતુ આપણે ચહેરા અને માથાની ત્વચા નીચે રહેલી ખોપરીની કલ્પના કરી શકીએ છીએ. તે આપણને શાંત કરવામાં મદદ કરે છે. અથવા જો આપણે કોઈના પેટને પ્રેમથી હળવો સ્પર્શ કરીએ છીએ અને વિચારીએ છીએ કે, "આ ખૂબ જ અદ્ભુત છે," તો થોડું સચેતતા રાખવાનો પ્રયાસ કરો કે જો આપણે ત્વચા નીચે ત્રણ કે ચાર સેન્ટિમીટર જઈએ તો આપણે શું સ્પર્શીશું. તેનો અર્થ એ નથી કે પછી આપણે પ્રતિકૂળ થઈએ છીએ. તેનો અર્થ એ છે કે આપણે કોઈના શરીરને પ્રેમ કરવાથી મળતા કોઈપણ આનંદને મોટી વાત બનાવતા નથી. આ પદ્ધતિઓ લાગુ કરવાથી આપણને વધુ ભાવનાત્મક સંતુલન મળે છે.

આ પહેલાની પદ્ધતિઓ ફક્ત જોગવાઈ છે; તે આપણને ઝંખનાની ઇચ્છા કે જોડાણથી મુક્ત કરતી નથી. પરંતુ, અમુક પરિસ્થિતિઓમાં ઉદ્ભવતી આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓને કામચલાઉ રીતે શાંત કરે છે. ખરેખર તેમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે, આપણે ખરેખર સમજવું પડશે કે વ્યક્તિ ખરેખર કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે અને તે વ્યક્તિમાંથી "વસ્તુ" ન બનાવવું જોઈએ. પરંતુ આ ખૂબ જ મુશ્કેલ અને અદ્યતન છે. તેથી, પહેલા આપણે આ કામચલાઉ, જોગવાઈ પદ્ધતિઓ લાગુ કરીએ છીએ. તે કરવા માટે સાંભળવાની, વિચારવાની અને ધ્યાન કરવાની ત્રણ-પગલાની પ્રક્રિયાની જરૂર છે.

સૌ પ્રથમ, આપણે એ પદ્ધતિ શું હશે તે સાંભળવાની જરૂર છે. જો આપણે કોઈ વ્યક્તિના શરીર અને દેખાવને કારણે તેના પ્રત્યે એટલા બધા લગાવ ધરાવતા હોઈએ છીએ, તો તે પદ્ધતિ એ હશે કે આપણે તેની ત્વચા નીચે શું છે, જેમ કે હાડપિંજર અને પેટની અંદર શું છે તે પણ જાણીએ. આ પદ્ધતિ વિશે સાંભળ્યા પછી, આપણે તેને સમજવા માટે તેના વિશે વિચારવાની જરૂર છે અને ખાતરી કરવાની જરૂર છે કે જો આપણે ફક્ત પેકેજિંગ જ નહીં, પરંતુ પેકેજિંગની અંદર શું છે તે જાણી શકીએ, તો આપણે આ વ્યક્તિ પ્રત્યે ઝંખના અને વળગી રહેવાથી એટલા પરેશાન નહીં થશું. આપણને આ વ્યક્તિ સાથે ઓછી સમસ્યાઓ થશે અને આપણા પોતાના ભાવનાત્મક બંધારણમાં પણ ઓછી સમસ્યાઓ થશે.

આપણે સાંભળેલા આ મુદ્દાઓ વિશે વિચારવા માટે, આપણે તેમને "ચાર સ્વયંસિદ્ધ સિદ્ધાંતો" ના દ્રષ્ટિકોણથી તપાસવાની જરૂર છે. કોઈ બાબતમાં ખાતરી મેળવવા માટે આ ચાર રીતો છે.

તર્ક દ્વારા સ્થાપનાની સ્વયંસિદ્ધતા

પ્રથમ સિદ્ધાંત સાથે, આપણે ઉપદેશોની તપાસ કરીએ છીએ કે શું તે વાજબી અને તાર્કિક છે કે નહીં. આ કિસ્સામાં, તે સ્પષ્ટ છે કે લોકો ફક્ત તેમની ત્વચા નથી. આપણે ખરેખર તે સાબિત કરવાની જરૂર નથી. પરંતુ, જો આપણે આ મુદ્દાને તર્ક સાથે તપાસવા માંગીએ છીએ, તો અલબત્ત, જો ત્વચાની ખાલી થેલીમાં હાડપિંજર ન હોય તો તે ઊભી થઈ શકશે નહીં. જો આપણે ખાઈએ છીએ, તો આપણા પેટ અને આંતરડામાં કંઈક હોવું જોઈએ. તેથી તે સંપૂર્ણપણે તાર્કિક છે કે વ્યક્તિના શરીરમાં ફક્ત તેમની ત્વચા નથી, કારણ કે ત્વચાની અંદર કંઈક હોવું જોઈએ.

કાર્યક્ષમતાનો સ્વયંસિદ્ધ

આગળ આપણે તપાસ કરીશું કે કોઈ ચોક્કસ શિક્ષણ તેના ઇચ્છિત પરિણામ ઉત્પન્ન કરવા માટે કેવી રીતે કાર્ય કરશે. ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણે આ વ્યક્તિના શરીરની બહાર અને અંદર શું છે તે બંને વિશે સમાન રીતે વાકેફ હોઈએ, તો તે સમજણ આપણને એકને અતિશયોક્તિ અને બીજાને અવગણવા ન કરવા માટે પ્રેરિત કરશે.

આપણે એ પણ વિશ્લેષણ કરી શકીએ છીએ કે જો કોઈ વ્યક્તિ આટલું સુંદર અને આકર્ષક હોય, તો આપણે ફક્ત તેમની ત્વચા જ કેમ આટલી સુંદર લાગે છે? તેમના પેટમાં રહેલી ઉલટીને પણ કેમ સુંદર નથી લગતી? સ્વાભાવિક છે કે, આપણને નથી લાગતું. તેથી તેમના શરીરના બે પાસાઓ, બહાર અને અંદર, પ્રત્યે જાગૃત રહેવાથી આપણને બહારનું સુંદર લાગતું અટકાવવા અથવા તેમની સુંદરતાનો આનંદ નષ્ટ કરવામાં રોકવાની જરૂર નથી. તે ફક્ત આપણા આનંદને પરિપ્રેક્ષ્યમાં રાખે છે. ઠીક છે, આ વ્યક્તિનું શરીર બહારથી સુંદર હોઈ શકે છે, પરંતુ અંદર પણ કંઈક છે અને દરેક વ્યક્તિ આ રીતે જ છે.

જ્યારે આપણે આ મુદ્દાઓ સાથે કામ કરીએ છીએ, તેમના વિશે વિચારીએ છીએ અને ખાતરી કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ ત્યારે તે ખૂબ જ રસપ્રદ છે, કારણ કે ઘણી વાર એવું બને છે કે આપણે ખરેખર તેમના પર વિશ્વાસ કરવા માંગતા નથી. આ વ્યક્તિના પેટ અને આંતરડામાં શું છે તે વિશે વિચારવાનો ભાવનાત્મક પ્રતિકાર હોય છે. તે જોવાનું ખૂબ જ રસપ્રદ છે. જોકે, મુદ્દો એ છે કે આ વાસ્તવિકતા છે; આ સત્ય છે. તિબેટીઓને ખૂબ જ ગ્રાફિક, માટી જેવી છબીઓ ગમે છે. તેઓ કહેતા કે જો તમારી પાસે મળનો મોટો ઢગલો હોય અને તેમાંથી નગ્ન શરીરની એક ભવ્ય પ્રતિમા કોતરવામાં આવે અને તેને ચામડીના રંગથી રંગવામાં આવે, તો તે ગમે તેટલું સુંદર હોય, તે હજુ પણ મળના ટુકડા જ રહેશે!

આ સમજણની કાર્યક્ષમતા એ પણ છે કે જો હું કોઈના શરીરની બહાર અને અંદર બંનેથી વાકેફ છું, તો તે શરીર માટે ઝંખના અને આસક્તિ ન રાખવાનું કાર્ય કરે છે. આનું કારણ એ છે કે હું ફક્ત એકનો ઇનકાર અથવા બીજાને અતિશયોક્તિ કરી રહ્યો નથી. તેથી, આ સમજણ મોહ સાથે અસંગત છે. સમજણ જે સુસંગત છે તે છે વ્યક્તિ પ્રત્યે સ્થિર, લાંબા ગાળાની પ્રતિબદ્ધતા, નિષ્ઠાવાન પ્રેમ અને ધીરજનું વલણ, કોઈપણ શરીરની ઉંમર સાથે શું થાય છે તે પ્રત્યે. જો આપણે તેમની વર્તમાન સુંદરતાને અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ, તો જ્યારે તેઓ વૃદ્ધ થવા લાગે છે અથવા બીમાર થઈ જાય છે અને તે સુંદરતા ગુમાવે છે, ત્યારે આપણે કોઈ બીજાને શોધીએ છીએ જે આપણને વધુ આકર્ષક લાગે છે. પરંતુ જો આપણે એ વાસ્તવિકતાને સમજીએ અને સ્વીકારીએ કે બહાર અને અંદર બંને સમાન રીતે બદલાવાના છે, તો તે સમજ વ્યક્તિ સાથે સ્થિર, પ્રેમાળ સંબંધ રાખવા સાથે સુસંગત હશે.

વસ્તુઓની પ્રકૃતિનો સ્વયંસિદ્ધ

શા માટે કેટલાક લોકો બહારથી સુંદર હોય છે, છતાં પણ અંદરથી હાડપિંજર, મળમૂત્ર અને ઉલટી હોય છે? બસ, વસ્તુનોની એ જ પ્રકૃતિ છે; આપણે જીવંત જીવો છીએ અને એ જ શરીર ને બનાવે છે. આપણી પાસે એ વાસ્તવિકતા સ્વીકારવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી. શરીર તે રીતે કાર્ય કરે છે.

નિર્ભરતાનો સ્વયંસિદ્ધ

છેલ્લે, આપણે તપાસીએ છીએ કે આ મનની સ્થિતિ, આ સમજણ, કઈ બાબતો પર આધાર રાખે છે જેથી આપણે તે મેળવી શકીએ. સૌથી અગત્યનું, આપણને થોડી આત્મ-નિયંત્રણની જરૂર છે. જ્યારે આપણે તે વ્યક્તિને જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણે તેના આખા શરીર પર હાથ રાખવાની અનિવાર્ય ઇચ્છાને નિયંત્રિત કરવાની જરૂર છે. એક ક્ષણ પાછળ હટીને વિશ્લેષણ અને આત્મનિરીક્ષણ લાગુ કરવા માટે આપણને આત્મ-નિયંત્રણની જરૂર છે. આ આત્મ-નિયંત્રણ આપણને વધુ સ્પષ્ટ અને ઊંડાણપૂર્વક જોવાની પરવાનગી આપશે.

વધુમાં, આપણે તે કરવા માટે તૈયારી અને ખુલ્લા દિલની જરૂર છે અને એ વાતથી ડરવાની જરૂર નથી કે આપણે તે વ્યક્તિથી એટલા બધા પ્રતિકૂળ થશું કે આપણે તેમનો સામનો કરી શકીશું નહીં. પદ્ધતિને યોગ્ય રીતે લાગુ કરવી એ આ બધા પરિબળો પર આધારિત છે. જો આપણે આ અગાઉથી સમજી લઈએ, તો આપણે જાણી શકીએ છીએ કે આપણે શું તૈયારી કરવાની જરૂર છે.

એકવાર આપણે વિચારવાની આ પ્રક્રિયામાંથી પસાર થઈ જઈએ, જેનો અર્થ છે શિક્ષણને સમજવું અને ખાતરી કરવી કે તે વિકસાવવું મદદગાર છે અને તે એવી વસ્તુ છે જેને આપણે વિકસાવવા માંગીએ છીએ, પછી આપણે ખરેખર તેના પર એ કરીએ છીએ જેને "ધ્યાન" કહેવાય છે. ધ્યાન એ એક પદ્ધતિ છે જે આપણે જે શિક્ષણ સમજીએ છીએ અને જેના વિશે આપણને ખાતરી છે તેને આપણા જીવનમાં એકીકૃત કરે છે. આપણે તેને વારંવાર વિચારીને અને તે આપણને જે કરવાનું કહે છે તેના અનુસાર કાર્ય કરીને તેને એકીકૃત કરીએ છીએ.

આ બેવડી પ્રક્રિયા છે. પહેલા આપણે વિવેકપૂર્ણ ધ્યાન કરીએ છીએ, જેને ક્યારેક "વિશ્લેષણાત્મક ધ્યાન" પણ કહેવાય છે. નિયંત્રિત પરિસ્થિતિમાં, બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, વ્યક્તિ આપણી સામે નહીં, પણ એકલા બેસીને, આપણે એ વ્યક્તિ સાથે કામ કરીએ છીએ જેના પ્રત્યે આપણને જોડાણ હોય છે, ઉદાહરણ તરીકે, તેઓ જે દેખાય છે તેની ઝંખના સાથે. આપણે વ્યક્તિના ચિત્ર સાથે અથવા ફક્ત તે વ્યક્તિ વિશે વિચારીને કામ કરીએ છીએ, અને પછી આપણે તપાસ કરીએ છીએ, "હા, તેમને હાડપિંજર છે. હા, તેમના પેટમાં કંઈક છે." આપણે તેમના શરીરને પારદર્શક તરીકે કલ્પના કરીએ છીએ અને, તેમના હાડપિંજર, તેમના પેટની સામગ્રી, વગેરેની કલ્પના કરીને, તે તેમના શરીરમાં સમાવિષ્ટ છે તે સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આ રીતે, આપણે પોતા પર છાપ મારીએ છીએ કે આ દ્રષ્ટિ સાચી છે. તે એક્સ-રે દ્રષ્ટિ જેવું છે, પરંતુ વ્યક્તિના બાહ્ય દેખાવને અવગણ્યા વિના, જે ખરેખર સુંદર હોઈ શકે છે. તેમના શરીરની અંદર જોવાથી તેમની બહારની પરંપરાગત સુંદરતા અમાન્ય થતી નથી.

આ વિવેકપૂર્ણ ધ્યાનના થોડા સમયગાળા પછી, જે દરમિયાન આપણી માનસિક ઉર્જા એક અર્થમાં આપણા ધ્યાનના વિષય, વ્યક્તિના શરીર તરફ જતી હતી, આપણે સ્થિર ધ્યાન તરફ વળીએ છીએ. આ બીજા તબક્કા દરમિયાન, આપણી માનસિક ઉર્જા વધુ અંદર તરફ નિર્દેશિત થાય છે, કારણ કે આપણે જે સક્રિય રીતે સમજ્યું છે તેને અંદર ડૂબવા દેવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આપણે ખરેખર અનુભવવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ કે, "હા, આ વાસ્તવિકતા છે; આ વ્યક્તિના શરીરનું સત્ય છે, તેના બહારથી તેની અંદર સુધી. હા, આ સાચું છે." અને જો આપણે વ્યક્તિને ફક્ત તેમના શરીરથી ઓળખી રહ્યા છીએ, તો આપણે પોતાને યાદ અપાવીએ છીએ કે વ્યક્તિ પાસે મન, લાગણીઓ વગેરે પણ છે. પરંતુ તે ધ્યાન માટેનો આગળનો વિષય છે.

એકવાર આપણે ઝંખના અને આસક્તિ સાથે વ્યવહાર કરવાની આ રીતથી થોડી પરિચિતતા મેળવી લઈએ, પછી તે આદત તરીકે મૂળમાં ઉતરી જાય, પછી આપણે વાસ્તવિક, સાચી જીવનની પરિસ્થિતિઓમાં આ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કરીએ છીએ. જ્યારે આપણને તેમની જરૂર હોય ત્યારે આપણે તેનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, એટલે કે જ્યારે આપણને જોડાણની તીવ્ર લાગણી, તેમને વહાલ કરવાની આ તીવ્ર ઝંખનાની ઇચ્છા થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણા હેતુઓની તપાસ કરતાં, આપણને ખ્યાલ આવે છે કે આપણે ફક્ત એટલા માટે જ વ્યક્તિ પર હાથ મૂકવા માંગતા નથી કારણ કે તેમને થોડી આરામની જરૂર હોય છે અથવા તેમને માલિશ કરવાની અથવા તેના જેવી કોઈ વસ્તુની જરૂર હોય છે, પરંતુ આપણે ઓળખીએ છીએ કે આપણે તેમને સ્પર્શ કરવાની જરૂર છે કારણ કે આપણે ખૂબ જ વળગી રહ્યા છીએ. તે સમયે, આપણે ખરેખર તેમના શરીરને પારખવાની તે જ રીતનો ઉપયોગ કરીએ છીએ જે રીતે આપણે ધ્યાન દરમિયાન અભ્યાસ કર્યો હતો. આપણે સમજીએ છીએ કે હાડપિંજર હોવું અને તેમના પેટમાં ઉલટી થવી તે ખરેખર એ રીતે છે, અને આપણે એવું અનુભવવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ કે આ એક હકીકત છે.

પરિણામે, આપણે અનુભવીએ છીએ કે આ પરિસ્થિતિમાં શું યોગ્ય અને શું અયોગ્ય છે તે જોવા માટે આપણી પાસે મનની વધુ સ્પષ્ટતા છે. તેમ છતાં, છેવટે આપણે અહીં ફક્ત એક કામચલાઉ, જોગવાઈ પદ્ધતિ સાથે કામ કરી રહ્યા છીએ. તેથી જો આપણને હજુ પણ લાગે કે આપણે વ્યક્તિને સ્પર્શ કરવા માંગીએ છીએ, તેમનો હાથ પકડવા માંગીએ છીએ અથવા જે કંઈ પણ કરવા માંગીએ છીએ, તો પણ આપણે સમજીએ છીએ કે આપણે ખરેખર તે કરી રહ્યા છીએ કારણ કે તેનાથી આપણને સારું લાગશે. એવું નથી કે તે વ્યક્તિને ખરેખર તેની જરૂર છે. પરંતુ, તે સમયે આ ધ્યાન લાગુ કરીને, આપણે જે કરી રહ્યા છીએ તેની અતિશયોક્તિ નહીં કરીએ. તે આપણને તપાસવાની પણ મંજૂરી આપે છે કે શું તે બીજું વ્યક્તિને આરામદાયક લાગશે, શું આપણે આ કરીએ છીએ એનાથી તે ઠીક છે? અને જો તે ઠીક ન હોય, તો આપણે તેમને સ્પર્શ કરવાથી દૂર રહેવા માટે આત્મ-નિયંત્રણનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ.

આખરે, આપણે આ સંતુલિત, વિચારશીલ રીતે કાર્ય કરીએ તે સ્વાભાવિક અને સ્વયંભૂ બનશે: આપણે અતિશયોક્તિ નથી કરી રહ્યા, વળગી રહ્યા નથી, વગેરે. પરિણામે, જો બીજી વ્યક્તિને આપણા પ્રત્યે કોઈ સંવેદનશીલતા હશે તો તે આ અનુભવશે. આનું કારણ એ છે કે જો આપણે હંમેશા તેમનો હાથ પકડીએ છીએ કારણ કે વાસ્તવમાં આપણે પોતે અસુરક્ષિત અને એકલા છીએ, અને આપણે વિચારીએ છીએ કે કોઈક રીતે તેમનો હાથ પકડી રાખવાથી આપણને સારું લાગશે, કે તે આપણી સમસ્યાઓનું નિરાકરણ લાવશે, તો આપણામાં અને આ વળગી રેહવામા કંઈક ખલેલ પહોંચાડનાર સ્પંદનો છે. તે બીજી વ્યક્તિ માટે આરામદાયક નથી. જો તે વ્યક્તિમાં કોઈ પણ સ્તરની સંવેદનશીલતા હોય, તો તે તે અનુભવી શકે છે. પરંતુ જો આપણે શારીરિક સંપર્કના આનંદને અતિશયોક્તિ ન કરીએ, તો આપણને લાગે છે કે, "ઠીક છે, કોઈનો હાથ પકડ્યો છે; તે એક સરસ લાગણીનો સંપર્ક છે; મને ખબર છે કે તેમના હાથની અંદર શું છે, હાડકાં વગેરે," તો તે "અરે! આ કંઈક ખૂબ જ અદ્ભુત છે!" તેના બદલે, જો આપણને ખ્યાલ આવે છે કે, "આ સરસ છે અને તે મને થોડું સારું લાગે છે, પરંતુ આ દુનિયાની મારી બધી સમસ્યાઓનું નિરાકરણ લાવશે નહીં," તો આપણે તેના વિશે હળવાશ અનુભવીએ છીએ. તે સ્વયંભૂ છે, તે કુદરતી છે અને બીજી વ્યક્તિને તે કૃત્રિમ લાગતું નથી; તેમને પણ એનાથી વધારે આરામ મળે છે. આપણો ધ્યેય આ જ છે. આપણે "કોઈને સ્પર્શ કરશો નહીં અને દરેક વ્યક્તિ ફક્ત મળમૂત્રની થેલી છે" એવું લક્ષ્ય રાખી રહ્યા નથી, તે તે નથી જેનો આપણે ધ્યેય રાખી રહ્યા છીએ. આપણે અહીં સંતુલન નો લક્ષ્ય રાખી રહ્યા છીએ, જેથી આપણે ખરેખર, બીજાઓને લાભ આપવા માટે કાર્ય કરી શકીએ.

જ્યારે આપણે શાંતિદેવના "બોધિસત્વ વર્તણૂકમાં સામેલ થવું" જેવા કેટલાક મહાન બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં આવી પદ્ધતિઓ વિશે વાંચીએ છીએ, ત્યારે આપણે શાંતિદેવ કયા સંદર્ભમાં આ વિષય પર ચર્ચા કરી રહ્યા છે તેની કદર કરવાની અને સમજવાની જરૂર છે. તે માનસિક સ્થિરતા અને એકાગ્રતા મેળવવાના સંદર્ભમાં છે. ધ્યાનમાં સૌથી મોટી વિક્ષેપોમાંની એક એ છે કે સતત એવા વ્યક્તિ વિશે વિચારવું કે જેના માટે આપણને ઝંખના અને લગાવ હોય. તે ખૂબ જ મોટી વિક્ષેપ છે. તેથી, મન અને એકાગ્રતાની સ્થિરતા મેળવવા માટે, ખાસ કરીને કોઈપણ ધ્યાન અભ્યાસમાં, આપણે આ પદ્ધતિ લાગુ કરવાની જરૂર છે, ભલે આપણે તે વ્યક્તિ સાથે ન હોઈએ જેના માટે આપણે આટલું આકર્ષણ અનુભવીએ છીએ. તે સંદર્ભમાં આ પદ્ધતિઓ લખાણમાં સમજાવવામાં આવી છે.

પરંતુ આ પદ્ધતિઓનો સ્પષ્ટપણે એવી પરિસ્થિતિઓની બહાર મોટો ઉપયોગ છે જેમાં આપણે ધ્યાન કરવાનો અને એકાગ્રતા મેળવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ. અન્ય લોકો સાથેના આપણા સામાન્ય સંબંધોમાં તેનો મોટો ઉપયોગ છે. તેથી જ્યારે આપણે ગ્રંથોમાં ઝંખનાની ઇચ્છા અને જોડાણનો સામનો કરવા માટે આ પદ્ધતિઓ વિશે વાંચીએ છીએ, ત્યારે આપણે તેમને ફક્ત એકાગ્રતા ધ્યાન દરમિયાન વિક્ષેપના પ્રતિકારક બળો તરીકે લાગુ કરવા કરતાં તેનો ઉપયોગ વ્યાપક સંદર્ભમાં વિચારવાની જરૂર છે.

આ ગ્રંથોમાં ગુસ્સો, ઈર્ષ્યા વગેરે જેવી અન્ય ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓનો સામનો કરવા માટે વિવિધ પદ્ધતિઓનું વિગતવાર વિશ્લેષણ અને પ્રસ્તુતિઓ પણ છે, પરંતુ આપણી પાસે ખરેખર અહીં તેમની ચર્ચા કરવાનો સમય નથી. પરંતુ મને લાગે છે કે કોઈ વ્યક્તિ કેવા દેખાય છે તેના આધારે તેના પ્રત્યેની જોડાણ અને ઝંખનાની ઇચ્છા સાથે આપણે કેવી રીતે વ્યવહાર કરીએ છીએ તેનું આ ઉદાહરણ આપણને તેમાં સામેલ પદ્ધતિનો સારો ખ્યાલ આપે છે.

જો આપણે ઊંડાણપૂર્વક જોઈએ તો, આપણને ખબર પડે છે કે કોઈના પ્રત્યેનો આસક્તિ અને ઝંખના આપણી અસુરક્ષાનો આધાર છે. સુરક્ષાની ઝંખના, આપણે તે વ્યક્તિ સાથેના સંબંધમાં શોધવાની આશા રાખીએ છીએ. અસુરક્ષા, સૌથી ઊંડી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓમાંની એક, ભય, એકલતા વગેરે દ્વારા પેદા થાય છે. આપણે તેનાથી કેવી રીતે છુટકારો મેળવી શકીએ?

આ માટે આપણે ખરેખર સૌથી ઊંડા સત્યને સમજવાની જરૂર છે, "હું" વિશેની સૌથી ઊંડી વાસ્તવિકતા - એટલે કે, પ્લાસ્ટિકમાં લપેટાયેલો, દરેક વસ્તુ અને દરેક વ્યક્તિથી અલગ, કોઈ મજબૂત "હું" નથી જેને સુરક્ષિત બનાવી શકાય. એવું કંઈ નથી જેને સુરક્ષિત બનાવી શકાય. આપણે કંઈક એવું સુરક્ષિત બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ જે આપણા અસ્તિત્વની અતિશયોક્તિ કરે છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે આપણે સતત બદલાતા રહીએ છીએ: આપણી માનસિક સ્થિતિ સતત બદલાતી રહે છે, આપણું શરીર સતત બદલાતું રહે છે, આપણી લાગણીઓ સતત બદલાતી રહે છે. પરંપરાગત રીતે, તે બધાને "હું" તરીકે લેબલ કરવામાં આવે છે, પરંતુ એવો કોઈ મજબૂત "હું" નથી જે ત્યાં હોય, તે બધાથી અલગ અસ્તિત્વમાં હોય, અને જેને સુરક્ષિત બનાવવો પડે. તે બધું હંમેશા બદલાતું રહે છે.

જો પરંપરાગત રીતે "હું" તરીકે ઓળખાતી દરેક વસ્તુ સતત બદલાતી રહે છે, તો આપણે ફક્ત એક સ્પષ્ટ દિશા, એક સુરક્ષિત દિશા - જે આશ્રયનો અર્થ છે - મેળવવાનો પ્રયાસ કરી શકીએ છીએ જેમાં આપણે જઈ રહ્યા છીએ. તે સુરક્ષિત દિશા વાસ્તવિક રીતે વધુ સકારાત્મક વલણ વિકસાવવા, પોતાને સુધારવા વગેરે પર કામ કરવું છે. પરંતુ સુરક્ષિત બનાવવા માટે કંઈ નથી; બચાવ કરવા માટે કંઈ નથી. બાકીની બધી બાબતોથી અલગ અને બાકાત કંઈ અસ્તિત્વમાં નથી. જો આપણે ઊંડાણપૂર્વક સમજીએ અને તેના પર ખાતરી કરીએ, તો અસુરક્ષા અને એકલતાની સમસ્યાઓ ધીમે ધીમે ઓછી થઈને અદૃશ્ય થઈ જશે. એક અર્થમાં, ડરવા જેવું કંઈ નથી. પરંતુ એક મજબૂત, કાયમી "હું" ની ભાવનાને વિઘટિત કરવા માટે એ મહત્વનું છે કે આપણે એવું વિચારવાની શૂન્યવાદી ચરમસીમામાં ન પડીએ કે આપણે બિલકુલ અસ્તિત્વમાં નથી અને તેથી આપણે આપણા કાર્યોની જવાબદારી લેતા નથી. આપણે આપણા કાર્યોના પરિણામો વિશે ખાતરી ન હોઈ શકીએ, પરંતુ આપણે હજી પણ કાર્ય કરીએ છીએ અને આપણા શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કરીએ છીએ.

હવે, અલબત્ત, આ મુખ્યત્વે ભાવનાત્મક અસુરક્ષા સાથે વ્યવહાર કરે છે, અને અસુરક્ષાનાં અન્ય પાસાંઓ પણ છે - નાણાકીય અસુરક્ષા વગેરે. આ ક્ષેત્રોમાં આપણે "હું" અને મારી જવાબદારીઓ વિશેના સાપેક્ષ સત્યને પણ ઓળખવાની જરૂર છે. આપણે ચોક્કસપણે આર્થિક બાજુ અથવા અન્ય કોઈપણ પાસાઓની કાળજી રાખવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે જે આપણને ચોક્કસ પરંપરાગત સુરક્ષાની ભાવના આપે છે. પરંતુ આમ કરતી વખતે, ભાવનાત્મક ક્ષેત્રની જેમ, આપણે પરિસ્થિતિની વાસ્તવિકતાને અતિશયોક્તિ ન કરવાની પણ જરૂર છે. આપણી આર્થિક પરિસ્થિતિની વાસ્તવિકતા એ છે કે તે સંપૂર્ણપણે આપણા નિયંત્રણમાં નથી. સમગ્ર વિશ્વની આર્થિક પરિસ્થિતિ આપણી પોતાની નાણાકીય સુરક્ષા, સામાજિક વ્યવસ્થા વગેરેને અસર કરશે. ઉદાહરણ તરીકે, જો સામ્યવાદનું પતન થાય, અને સરકાર અને સામાજિક વ્યવસ્થાનું એક નવું સ્વરૂપ આવે, તો વસ્તુઓ બદલાશે. અને તેથી એકમાત્ર વસ્તુ જે આપણને સ્થિરતા અને સુરક્ષા આપશે તે છે એક સુરક્ષિત દિશા કે જેમાં આપણે જઈએ અને જે કંઈ આવે, જે કંઈ બને તેનો સામનો કરવા માટે વધુને વધુ સાધનો એકત્રિત કરવો. જો જીવન સંપૂર્ણપણે સ્થિર હોત અને ક્યારેય બદલાતું ન હોત તો જ આપણે સુરક્ષિત રહી શકીએ, કારણ કે આપણે જાણી શકીએ કે શું થવાનું છે. પરંતુ તે અશક્ય છે.

ઉપરાંત, આપણે સંતોષ રાખવાની જરૂર છે, એ જાણવા માટે કે ક્યારે પર્યાપ્ત છે. હું એવા લોકોને જાણું છું જેમની પાસે એક મિલિયન ડોલર છે છતાં તેઓ અસુરક્ષિત અનુભવે છે, કારણ કે તેઓ કહે છે, "મારી પાસે દસ મિલિયન ડોલર નથી. જો મારી પાસે દસ મિલિયન ડોલર હોત, તો હું સુરક્ષિત અનુભવત." આવા ન બનવાનો પ્રયાસ કરો. તે મનની ખૂબ જ નાખુશ સ્થિતિ છે.

તમે વાંધો ઉઠાવીને કહી શકો છો, "આપણે મર્યાદિત છીએ; આપણે બુદ્ધ નથી, તેથી આપણે આપણા કાર્યોના બધા પરિણામો જોઈ શકતા નથી અથવા જાણી શકતા નથી અને આપણે આપણી કે બીજાઓની વાસ્તવિકતા જોઈ શકતા નથી. તો, શું આપણે પીડિત અને દુઃખી રહેવા માટે નિર્ધારિત છીએ? શું આપણે ક્યારેય આપણી અજાણતા અને મૂંઝવણમાંથી મુક્તિ મેળવી શકીએ છીએ?"

ના, આપણે ચોક્કસપણે નિર્ધારિત નથી, કારણ કે તે અજાણતાથી છુટકારો મેળવવો શક્ય છે. તે સરળ નહીં હોય અને તે એક લાંબી પ્રક્રિયા છે, પરંતુ મનમાં વસ્તુઓને સમજવાની ક્ષમતા છે અને તેમાં બધું એકસાથે જોડવાની ક્ષમતા છે. અને તેથી, આપણે આપણી સમજને વિસ્તૃત કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આપણે વધુને વધુ સમજ મેળવવાનો અને વધુને વધુ વસ્તુઓને સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, જેથી ભલે આપણે જાણતા ન હોઈએ કે આપણા વર્તનની અસર શું થશે, કારણ કે આપણે તેમાં સામેલ બધા ચલો જાણતા નથી, આપણે વધુને વધુ જાણીએ છીએ. તેના આધારે, આપણે સંભાવના અને અનુભવના આધારે કોઈપણ પરિસ્થિતિનો શ્રેષ્ઠ રીતે સામનો કેવી રીતે કરવો તેનો શિક્ષિત અનુમાન લગાવી શકીએ છીએ, અને પછી પોતાને સુધારવાનું કામ ચાલુ રાખી શકીએ છીએ.

બીજાઓ સાથે વ્યવહાર કરવાની આપણી ક્ષમતા સુધારવા માટે, આપણે શક્ય તેટલી વધુ માહિતી મેળવવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, બીજી વ્યક્તિ વિશે, સંજોગો વિશે, વગેરે. આપણે સામાન્ય રીતે શું થાય છે તેના દાખલાઓ જોવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ: આ વ્યક્તિ કેવી પ્રતિક્રિયા આપે છે વગેરેનું માળખો શું છે, અને પરિસ્થિતિની વ્યક્તિગતતા અને વ્યક્તિત્વને પણ ધ્યાનમાં લઈએ છીએ. આના આધારે, આપણને ઓછામાં ઓછું ખ્યાલ આવે છે કે આ વ્યક્તિ સાથે કેવી રીતે સંબંધ રાખવો અને શું કરવું તે અંગે શું પ્રયાસ કરવો.

આપણા બધામાં આ બધી ક્ષમતાઓ છે, કારણ કે મન આ રીતે કાર્ય કરે છે. સ્વાભાવિક રીતે આપણે આપણી આસપાસની બધી ઇન્દ્રિય માહિતીને ગ્રહણ કરીએ છીએ. આપણે કદાચ તેના પર ધ્યાન ન આપીએ, આપણને રસ ન હોય, પણ તે બધી ઇન્દ્રિય માહિતી ત્યાં છે; તે આવી રહી છે. અને આપણે માળખું જોવા માટે સંપૂર્ણ રીતે સક્ષમ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આ ૩ લોકો શું છે કે તેઓ બધી સ્ત્રીઓ છે, અને તેથી આપણે વસ્તુઓ કેવી રીતે એકસાથે બંધબેસે છે તેનું માળખું જોઈ શકીએ છીએ. આપણે માહિતીને માળખામાં જોડી શકીએ છીએ અને તેનો અર્થ સમજી શકીએ છીએ. આપણે ઓળખી શકીએ છીએ કે મારો જમણો હાથ મારો ડાબો હાથ નથી અને તેથી આપણે વસ્તુઓની વ્યક્તિગતતાથી વાકેફ છીએ. આપણી પાસે વિવિધ વસ્તુઓ સાથે અલગ રીતે સંબંધ બાંધવાની ક્ષમતા પણ છે. આપણે બાળક સાથે અને પુખ્ત વયના લોકો સાથે કેવી રીતે વાત કરવી તે જાણીએ છીએ, અને આપણે બંને સાથે બરાબર એક જ રીતે વાત કરતા નથી. સિવાય કે આપણે ખરેખર અસંવેદનશીલ હોઈએ, આપણી પાસે તે સુગમતા છે. તેથી, બધી મૂળભૂત સામગ્રી છે.

આપણું મન જે રીતે કાર્ય કરે છે તે આ વિવિધ રીતો છે જેને "બુદ્ધ-સ્વભાવ " તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આપણા બધામાં આ બુદ્ધ-સ્વભાવના ગુણો છે જે આપણને પ્રબુદ્ધ બુદ્ધ બનવામાં સક્ષમ બનાવશે. તે ફક્ત તેમને ઓળખવાની અને તાલીમ કરવાની બાબત છે.

ટૂંકમાં, આપણે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓનો સામનો આ રીતે કરીએ છીએ, કુશળ પદ્ધતિઓ લાગુ કરવાની તાલીમ આપીને. દરેક પ્રકારની ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓનો સામનો કરવા માટે ઘણી પદ્ધતિઓ છે અને તે શીખવી, અભ્યાસ કરવી અને વિવિધ પ્રકારની પદ્ધતિઓ લાગુ કરવામાં સક્ષમ બનવું ખૂબ જ મદદરૂપ છે. આનું કારણ એ છે કે કેટલીક પરિસ્થિતિઓમાં એક પદ્ધતિ એટલી અસરકારક ન પણ હોય અથવા આપણે ખરેખર તેને એટલી સારી રીતે લાગુ કરી શકતા નથી. પરંતુ, જો આપણી પાસે બીજી કોઈ વૈકલ્પિક પદ્ધતિઓ હોય, તો તે એ પરિસ્થિતિમાં વધુ અસરકારક હોઈ શકે છે. અથવા ક્યારેક બીમારીની જેમ, આપણે દવાઓનું મિશ્રણ લાગુ કરવાની જરૂર પડે છે, તેવી જ રીતે ખાસ કરીને મજબૂત ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીનો સામનો કરવા માટે આપણે પદ્ધતિઓનું મિશ્રણ લાગુ કરવાની જરૂર પડી શકે છે. તેથી, આપણે જેટલી વધુ વસ્તુઓ શીખીશું અને પોતાને તાલીમ આપીશું, તેટલી જ આપણે મુશ્કેલ, સમસ્યારૂપ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવા અને ટાળવા માટે સક્ષમ બનીશું.

આ માટે, શાંતિદેવના ગ્રંથ, "બોધિસત્વ વર્તણૂકમાં સામેલ થવું" વાંચવું અને તેનો અભ્યાસ કરવો ખરેખર ખૂબ મદદરૂપ છે, કારણ કે તેમની આખી પ્રસ્તુતિ આ તપાસ તરફ લક્ષી છે, "હું આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓને મારા પર શા માટે રાજ કરવા દઉં છું? હું મારા મનમાં તેમના માટે આટલું આરામદાયક કેમ બનાવું છું? આ જ વાસ્તવિક દુશ્મન છે અને તેમની પાસે ખરેખર કોઈ શક્તિ નથી. એકવાર હું તેમને દૂર કરી દઉં, પછી તેમને મારા મનમાંથી કાઢી નાખો, તેઓ ક્યાં જશે? તેઓ ફક્ત ક્યાંક બહાર ઊભા રહીને સામાન્ય દુશ્મનની જેમ મારા પર ફરીથી હુમલો કરી શકતા નથી; તેમનામાં કંઈ નક્કર નથી." આવું વિચારવું અને ખાતરી કરવી કે તે સાચું છે, તે ખૂબ મદદરૂપ છે. તે આપણને આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી મુક્ત થવા માટે કામ કરવા માટે એક મજબૂત આધાર આપે છે. તેમના નિયંત્રણમાં ન આવવાથી આપણે આપણા જીવનની ગુણવત્તા માટે વધુ સારી રીતે જવાબદારી લઈ શકીશું.