Luyến Ái: Đối Phó Với Phiền Não

Hãy xem xét nhị đế, liên quan đến phiền não; rồi thì có lẽ nó sẽ rõ ràng hơn một chút. Tâm luyến ái hay dục vọng là gì? Đó là tâm trạng phiền não, phóng đại những phẩm chất tích cực của một điều gì đó, và biểu lộ qua hai dạng chính. Dục vọng là nhắm vào điều gì mà mình không có, và cảm xúc là “Tôi phải chiếm được nó, tôi phải có nó!” Luyến ái nhắm vào điều mà mình đã có, và cảm thấy “Tôi không muốn buông bỏ nó!” Cả hai đều dựa trên sự phóng đại về những phẩm chất tích cực của điều gì, hoặc những gì mà mình cho là phẩm chất tích cực của điều đó. Loại thứ ba là tham lam, cũng nhắm vào điều mà mình có, và vì không bao giờ hài lòng, nên luôn luôn muốn sở hữu nhiều hơn.  

Với tất cả các thể loại này nên chúng ta vô minh về thực tại, chân lý về điều gì là như thế nào. Nói cách khác là không chỉ thấy những phẩm chất tích cực, hay những điểm tốt của điều gì đó, mà còn phóng đại chúng, hoặc bổ sung thêm những phẩm chất tốt, thậm chí không có mặt ở đó. Điều thường đi cùng với việc này là mình xem thường, hay hoàn toàn bỏ qua những thiếu sót, hay  khía cạnh tiêu cực. Vì vậy mà ta không nhận thức được đâu là điểm tốt thật sự, và đâu là điểm yếu thật sự của điều đó. Chẳng hạn, “điều gì đó” có thể là một người mà mình biết và thấy rất hấp dẫn, tuyệt vời, hay có thể là một thứ gì, chẳng hạn như kem. 

Hãy xem trường hợp của một người mà mình khao khát và quyến luyến. Ta sẽ phóng đại, chẳng hạn như họ nhìn đẹp như thế nào, hay có phẩm chất nào mà mình thấy rất hấp dẫn. Ta sẽ phóng đại rằng họ là người đẹp nhất mà mình đã từng gặp, v.v... Và mình thật sự có khuynh hướng bỏ qua những thiếu sót của họ; không muốn nghĩ nhiều về những điều đó, ví dụ như họ có thể cằn nhằn, hay ăn uống một cách buồn cười, hoặc họ ngáy. Hiện nay, họ có thể tương đối đẹp, và mình có thể thấy họ rất đẹp. Chúng ta không phủ nhận điều đó, nhưng phóng đại đặc điểm đó, là nguyên nhân gây ra lòng ham muốn và luyến ái, và bỏ qua hay hạ thấp những thiếu sót của người đó. Sau cùng thì một tình trạng như vậy sẽ dẫn đến rắc rối, bởi vì cuối cùng thì sự mê đắm sẽ hao mòn. Rồi tình yêu, lòng quyến luyến có thể dễ dàng trở thành sự khó chịu và giận dữ đối với người đó, khi những thiếu sót của họ bắt đầu nổi bật lên.

Sân hận hay khó chịu chỉ là mặt trái của điều đó. Chúng ta phóng đại những phẩm chất tiêu cực, những thiếu sót của ai đó hay một cái gì đó, và bỏ qua những điểm tốt. Chẳng hạn như mình làm lớn chuyện vì phòng của họ không gọn gàng, họ cẩu thả, hay không phụ rửa chén thường xuyên, hoặc bất cứ điều gì có thể là vấn đề. Mình làm cho nó thành chuyện lớn; chúng ta hoàn toàn phóng đại nó quá mức, và tức giận, buồn bực. Đồng thời, mình có xu hướng phớt lờ hay không nhìn thấy những điểm tốt của người đó, rằng họ rất tốt bụng, rất có trách nhiệm, rất chín chắn và vân vân. Điều nổi bật duy nhất là “Tôi không thể chịu đựng việc họ để vớ bẩn trên sàn nhà.”. Thế là mình nổi giận.    

Giống như những ví dụ này, tâm vô minh về sự thật tương đối, thiển cận về ai đó - những điểm tích cực và tiêu cực, hoặc điểm mạnh và điểm yếu của họ – ở đàng sau lòng luyến ái và sân hận. Một là mình không biết về những điều này, hay là mình bỏ qua, hoặc phóng đại chúng, hay nhận thức về chúng một cách sai lầm. Tuy nhiên, tiềm ẩn đằng sau tâm luyến ái và sân hận, ở một mức độ sâu hơn, là tâm vô minh về chân lý sâu sắc nhất về những điều này, về cách chúng tồn tại.

Dù có thể thảo luận về vấn đề này ở một mức độ rất phức tạp và tinh tế, nhưng với mục đích của chúng ta tối nay thì hãy thảo luận về vấn đề này ở mức độ dễ dàng hơn. Đối với mình thì dường như người này tồn tại như một  thực thể ở bên ngoài, với một đường thẳng lớn, vững chắc xung quanh họ. Có vẻ như họ được bọc bằng nhựa, hay thứ gì tương tự như vậy, và họ ở trước mặt ta, tồn tại như cách họ xuất hiện, đông đá như trong một bức ảnh tĩnh lặng. Nó dựa vào quan niệm sai lầm mà mình nghĩ về họ như một thực thể cụ thể, tự thiết lập, không phụ thuộc vào nhân duyên, tác động và vân vân, và bất biến, thường hằng. Điều đó rất lầm lẫn; nó không đúng, bởi vì trên thực tế, tâm trạng của họ luôn thay đổi; cơ thể họ thay đổi liên tục; cảm xúc của họ không ngừng thay đổi. Không có gì vững chắc ở đó, như thể nó được bọc bằng nhựa, thường hằng và lâu dài mãi mãi.

Dựa vào việc nhận thức sai về “bạn” như một thực thể cụ thể, thường hằng mà chúng ta nghĩ rằng, chẳng hạn như, “Bạn luôn luôn là như vậy; bạn luôn để vớ trên sàn nhà!”. Nhận thức sai lầm này và vô minh rằng điều này không tương ứng với thực tại là nền tảng đằng sau việc phóng đại những phẩm chất tiêu cực của “cái người” này, nằm ở trên giường kế bên mình, làm cho mình khó chịu. Sự vô minh về cách những phẩm chất này tồn tại ra sao cũng khiến cho mình phóng đại những phẩm chất tốt đẹp của người này như “điều” tuyệt vời, có vẻ vững chắc. Rồi thì tâm mê lầm sẽ khiến ta đụng chạm người đó một cách bốc đồng, vì họ quá hấp dẫn, nên không thể không chạm vào người họ. Mình quá quyến luyến, không muốn buông tay và để cho người đó đi ngủ.

Vậy thì nếu có thể đoạn trừ hai khía cạnh vô minh, cho rằng người nào là cụ thể và thường hằng, thì phiền não sẽ không phát sinh. Ta sẽ nhận thức rằng người đó luôn thay đổi, có thể thay đổi, hoàn toàn không phải là điều gì cụ thể, được bọc bằng nhựa. Khi hiểu được điều đó thì mình sẽ không nghĩ rằng cái người này được bọc bằng nhựa ở đằng kia có những phẩm chất tốt đẹp bất biến này, mà mình có thể phóng đại, hoặc thậm chí bịa đặt ra. Ta sẽ cởi mở để thấy những phẩm chất tốt và xấu thật sự của họ, và sẽ hiểu rằng tất cả mọi người đều có những điểm tích cực và tiêu cực. Ta sẽ không phóng đại, và cũng không phủ nhận chúng. Trên cơ sở đó thì mình có thể quan hệ với người khác một cách chín chắn, tử tế và từ ái, với lòng bao dung, kiên nhẫn, hiểu biết và vân vân. Ta sẽ không bám víu, và cũng không khó chịu.

Đối với máy ghi âm thì cũng giống như vậy, y chang như vậy. Điều gì tiềm ẩn đằng sau lòng quyến luyến hay tức giận với nó? Trước hết, vấn đề là mình làm ra chuyện lớn khi nghĩ rằng, “Mình đã xài rất nhiều tiền vì nó” và nó ở đó, cái món đồ ở đằng kia, với một lằn lớn, vững chắc xung quanh nó. Rồi thì  mình có thể phóng đại những phẩm chất tốt đẹp của nó, “Nó hoàn toàn đáng tin cậy để thâu pháp âm”, nên mình trở nên phụ thuộc vào nó. Thậm chí mình còn không chú ý đến bài giảng hoặc ghi chú, vì nghĩ rằng máy ghi âm không thể sai lầm, thường hằng và sẽ luôn hoạt động. Và nếu nó không hoạt động thì mình sẽ rất tức giận với nó.

Nhưng cuối cùng thì nó chỉ là một cái máy. Nó gồm có những bộ phận, và các bộ phận thì sẽ hư hao; không có gì là mãi mãi. Đúng, nó có thể ghi âm đàng hoàng, nhưng đôi khi, nó sẽ không chạy. Nó chỉ là một cái máy, nên có thể hết pin và v.v... Nếu mình hiểu điều đó thì sẽ không làm chuyện lớn khi  máy hết pin, nếu như điều đó xảy ra. Chúng ta sẽ hành động một cách có trách nhiệm trước khi sử dụng nó, và xem xét để bảo đảm là máy chạy đàng hoàng, pin đã được sạc, v.v... Nhưng nếu vì lý do gì mà máy không chạy thì mình sẽ không bực bội. Và mình sẽ chép bài, bởi vì mình không hoàn toàn phụ thuộc vào thiết bị ghi âm này.

Thật là lạ lùng về cách mình có thể có những phiền não như vậy đối với máy móc, chẳng hạn như cái máy ghi âm này, đặc biệt là trong thời đại hiện nay, đối với máy điện toán. Chúng ta rất tức giận khi cái máy không hoạt động như ý mình muốn. Chúng ta nghĩ rằng “Nó có trí óc riêng”. Thôi đi, kỳ cục quá. Chúng ta nghĩ rằng, “Nó  ở đó và nên hoạt động”, cuối cùng thì đáng lẽ nó phải hoàn hảo. Nhưng nó chỉ có một cái máy, được tạo ra từ các bộ phận; và nó được những người có thể lầm lỗi, không biết cách làm việc một cách hoàn hảo sản xuất ra. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là mình không sử dụng máy điện toán hoặc máy ghi âm. Mình vẫn sử dụng nó, bởi vì nó có thể rất hữu ích, nhưng sẽ không quyến luyến nó. Nếu nó chạy đàng hoàng thì tốt; còn nếu nó không chạy như ý mình muốn thì ta sẽ không nổi giận. Nếu làm được như vậy thì mình sẽ có thái độ quân bình, lành mạnh đối với nó. Điều đó không dễ dàng, đặc biệt nếu đó là máy đắt tiền.  

Có những phương pháp ở hai cấp độ được sử dụng trong đạo Phật để đối trị phiền não. Có những phương pháp nhất thời, tạm thời, trên cơ bản là giúp cho mình thấy chân lý tương đối về các pháp một cách đúng đắn, và có những phương pháp cứu cánh hay sâu sắc nhất, đòi hỏi sự lãnh hội chân lý sâu sắc nhất về đối tượng mà phiền não đang nhắm vào. Các phương pháp sâu sắc nhất đòi hỏi khá nhiều việc nghiên cứu và tư duy, nhưng vì các phương pháp nhất thời, tạm thời dễ hiểu và dễ áp dụng hơn, nên đây là những điều chúng ta sẽ rèn luyện và áp dụng trước. Hãy xem một số ví dụ về các phương pháp tạm thời này.

Quán Về Những Gì Bên Trong Thân Thể

Nếu có tâm luyến ái hoặc ham muốn một người nào, đặc biệt là nếu mình rất mê đắm và phóng đại những phẩm chất về vẻ đẹp của cơ thể người đó, hay thậm chí nếu ta quyến luyến với cơ thể của chính mình, thì điều mà mình sẽ thiền quán thường được gọi là “sự xấu xa của thân thể”. Việc sử dụng chữ “xấu xa” đã khiến mình mất hứng một chút rồi. Nó không phải là một từ dễ chịu. Vì vậy, tôi nghĩ rằng chúng ta không dùng chữ "xấu xa" ở đây, thậm chí không dùng chữ “bẩn thỉu”, mà đôi khi cũng được sử dụng. Cả hai đều có quá nhiều ý nghĩa không lành mạnh trong xã hội ngày nay, khi mà lòng tự ti quá phổ biến. Thay vì vậy, hãy nhìn vào cơ thể con người, cơ thể của một người khác hay của mình, đơn giản từ quan điểm của những điều chúng ta đã thảo luận, chân lý tương đối về việc các pháp là gì.

Ở đây, chúng ta có thể sử dụng ẩn dụ về một gói đồ. Một gói đồ có giấy gói, hãy cho là một món quà có giấy gói quà ở bên ngoài, rồi có phần quà ở bên trong. Tương tự như vậy, cơ thể của chúng ta, hoặc cơ thể của người khác, có da bọc ở ngoài, đó là những gì mình thường nhìn thấy. Vậy thì da giống như bao bì rất đẹp. Và giống như một gói quà có thể được bọc bằng giấy và ruy băng đắt tiền thì cơ thể cũng có thể được bọc trong quần áo đẹp, đắt tiền để làm cho nó trông hấp dẫn hơn. Nhưng quần áo cũng chỉ là bao bì. Để thu hút sự chú ý về một sản phẩm trong cửa hàng nhiều hơn thì các nhà sản xuất đã bỏ rất nhiều công sức thiết kế gói hàng, và bổ sung thêm quảng cáo bắt mắt. Tương tự như vậy, nhiều người thường cố gắng làm cho gói da của họ trông hấp dẫn hơn với việc trang điểm, kiểu tóc lạ mắt và nước hoa, hoặc bắt mắt hơn với kiểu xăm mình phức tạp, đeo khoen trên người và vân vân.

Nhưng một gói đồ không chỉ là giấy gói, mà còn có món đồ bên trong. Những gì bên trong gói của một cơ thể là bộ xương, bắp thịt, các bộ phận trong thân thể và vân vân. Nếu những thứ trong dạ dày tuông ra thì sẽ giống như chất nôn mửa. Bên trong ruột là phân và bên trong bàng quang là nước tiểu, và có máu trong khắp các động mạch và tĩnh mạch. Đó là thực tế; đó là sự thật về những gì ở bên trong gói da này. Chúng ta không thể phủ nhận điều đó. Và nếu mình lấy ra tất cả chất nôn mửa từ dạ dày, tất cả nước bọt trong miệng, tất cả chất nhầy trong mũi, tất cả các chất bài tiết từ ruột, tất cả nước tiểu từ bàng quang, toàn bộ máu từ tĩnh mạch và động mạch, và chỉ còn một mình làn da thôi thì nó sẽ không hoàn toàn là người thân yêu của mình, đúng không? Thực tại về người thân là anh ấy hoặc cô ấy là trọn gói. Ta không chỉ muốn da của người thân được nhồi bông hoặc những thứ tương tự như vậy, giống như từ một bảo tàng viện lịch sử tự nhiên. Chúng ta muốn người đó còn sống, và đây là thực tế của những gì bên trong gói, dù mình có thích nó như vậy hay không.

Thế thì bây giờ, sự việc rất thú vị. Chúng ta thấy cái gì đẹp và cái gì xấu? Thấy cái gì sạch và cái gì bẩn? Một số người có thể thấy da rất đẹp và bộ xương xấu xí, nhưng có điều gì xấu xí về bộ xương? Nó chỉ là một bộ xương. Nếu chúng ta theo dõi một ca phẫu thuật trong bệnh viện và thấy mọi thứ bên trong cơ thể thì có điều gì xấu xí hay ghê gớm? Đó là thái độ của mình, đúng không? Chắc chắn là các bác sĩ thực hiện phẫu thuật không thấy nó xấu xí và ghê gớm. Nó chỉ là những gì bên trong cơ thể.

Tránh Phóng Đại Những Phẩm Chất Tốt Đẹp, Chẳng Hạn Như Sắc Đẹp

Vấn đề là không phóng đại những phẩm chất tốt đẹp, thậm chí những phẩm chất tốt chỉ là tương đối và chủ quan. Chẳng hạn như một người mà tôi thấy rất đẹp thì bạn có thể không thấy đẹp chút nào. Hoặc tôi thấy người nào xấu xí thì bạn có thể thấy rất đẹp. Điều này hoàn toàn chủ quan. Vì vậy, nếu mình thấy làn da của con người và hình dáng của cơ thể hấp dẫn thì được thôi, nó đẹp đối với chúng ta, không có gì sai trái về điều đó. Vấn đề là đừng phóng đại nó. Không có gì sai trái đối với thực tế là nó đem lại cho mình niềm vui khi nhìn thấy người đó. Chúng ta thích diện mạo của họ, nó làm cho mình vui khi nhìn thấy họ. Điều tạo rắc rối là khi mình phóng đại điều đó, rồi cảm thấy là, “Lúc nào tôi cũng phải chạm vào người họ; tôi phải ôm lấy họ mỗi khi nhìn thấy họ; lúc nào tôi cũng phải có họ ở bên cạnh.”. Đó là vấn đề. Nếu có ai nhìn người này với lòng ham muốn thì ta sẽ rất bực mình: “Người này và thân thể của họ là của tôi.”. Chúng ta thấy có rất nhiều người rất đẹp ở ngoài đường. Điều đó chỉ phiền hà khi mình suy nghĩ một cách bốc đồng rằng, “Ước gì mình có thể rờ người này, hoặc làm điều này hay điều kia với người này.”. Việc này khiến cho mình thấy phiền não.

Nếu mình bắt đầu phóng đại về bao bì, diện mạo của một người nhìn ra sao, thì việc phát triển điều gì như tầm nhìn quang tuyến X và tưởng tượng ra bộ xương của người đó sẽ rất hữu ích. Việc này không quá khó để thực hiện, đặc biệt nếu mình biết bộ xương nhìn ra sao. Đó không phải là bài học giải phẫu; không phải hoàn hảo, nhưng ta có thể tưởng tượng ra hộp sọ bên dưới da mặt và đầu. Điều đó sẽ giúp cho mình tỉnh táo. Hoặc nếu chúng ta vuốt ve bụng của ai và nghĩ rằng, “Thật là tuyệt vời”, thì hãy cố gắng có chánh niệm một chút nếu như đi sâu hơn 3 hoặc 4 cm vào trong làn da thì mình sẽ vuốt ve những gì. Không có nghĩa là ta sẽ bị đẩy lùi. Điều đó có nghĩa là mình sẽ không làm lớn chuyến về bất cứ sự hưởng thụ nào mà mình có được từ việc vuốt ve cơ thể của ai. Việc áp dụng các phương pháp này sẽ giúp cho mình có cảm xúc quân bình hơn.

Những phương pháp vừa rồi chỉ là tạm thời; không đoạn diệt được dục vọng hay luyến ái, nhưng tạm thời sẽ giảm bớt những phiền não này, khi chúng phát sinh trong một số tình huống. Để thật sự đoạn trừ chúng thì mình cần phải lãnh hội cách một người thật sự tồn tại ra sao, và không tạo ra “điều gì” từ người đó hết. Nhưng điều này rất khó khăn và cao cấp. Do đó, trước tiên, mình sẽ áp dụng các phương pháp nhất thời, tạm thời này. Để có thể làm được điều này thì phải có quá trình ba bước để lắng nghe, tư duy và thiền quán.

 Đầu tiên, cần phải lắng nghe phương pháp là gì. Nếu mình quyến luyến với ai vì cơ thể và diện mạo của họ thì phương pháp cũng là việc ý thức về những gì mà bên dưới lớp da, chẳng hạn như bộ xương và những gì bên trong dạ dày. Sau khi lắng nghe về phương pháp này thì cần phải tư duy về điều đó, để hiểu nó và tin chắc rằng nếu mình có thể ý thức được không chỉ bao bì, mà cả những gì bên trong bao bì, thì sẽ không bị dục vọng và tâm bám chấp vào người này quấy nhiễu. Ta sẽ có ít vấn đề với người này hơn, và ít vấn đề đối với cảm xúc của mình hơn. 

Để tư duy về những điểm mình đã nghe thì cần phải xem xét chúng từ góc độ của cái gọi là “bốn tiền đề”. Đây là bốn cách để vững tin vào điều gì.

Tiền Đề Lý Luận

Với tiền đề đầu tiên, chúng ta sẽ khảo sát giáo pháp, để xem chúng có lý và hợp lý hay không. Trong trường hợp này, điều khá rõ ràng là con người không chỉ là làn da của họ. Chúng ta không cần phải chứng minh điều đó, nhưng nếu muốn khảo sát điều này bằng lý luận thì dĩ nhiên một túi da trống rỗng không thể đứng lên, nếu không có bộ xương ở bên trong. Nếu như ta ăn thì phải có cái gì ở trong dạ dày và ruột của mình. Thế thì hoàn toàn hợp lý là cơ thể của một người không chỉ là da của họ, bởi vì phải có một cái gì đó ở bên trong da. 

Tiền Đề Công Năng

Tiếp theo, ta sẽ khảo sát cách một bài pháp nào sẽ vận hành ra sao để tạo ra kết quả theo dự định. Ví dụ, nếu ta có ý thức bình đẳng về cả những gì ở bên ngoài và bên trong cơ thể của người này, thì sự hiểu biết đó sẽ khiến mình không phóng đại cái này và bỏ mặc cái kia.

Chúng ta cũng có thể phân tích, nếu như ai đó rất đẹp và hấp dẫn thì tại sao mình chỉ thấy làn da của họ quá đẹp? Tại sao lại không thấy chất nôn mửa trong bụng họ đẹp đẽ? Rõ ràng là mình không thấy như vậy. Vậy thì việc ý thức về hai khía cạnh của cơ thể họ, bên ngoài và bên trong, không nhất thiết là để ngăn cản mình thấy được vẻ đẹp bên ngoài, hay làm tiêu tan sự thích thú với vẻ đẹp của họ. Nó chỉ giữ sự thích thú của mình có chừng mực thôi. Được rồi, cơ thể người này ở bề ngoài có thể rất đẹp, nhưng còn có những thứ ở bên trong, và đây là cách cấu tạo của mọi người.

Khi khảo sát những điểm này, nghĩ về chúng và cố gắng để bị chúng thuyết phục thì rất thú vị, bởi vì việc rất thường xảy ra là mình thật sự không muốn tin chúng. Có một sự phản kháng bằng cảm xúc, khi mình nghĩ về những gì ở trong dạ dày và ruột của người này. Việc xem xét điều này rất thú vị. Tuy nhiên, vấn đề là đây là thực tế; đây là sự thật. Người Tây Tạng thích những hình ảnh rất sinh động, thực tiễn. Họ sẽ nói rằng nếu bạn có một đống phân lớn và khắc lên đó một bức tượng tuyệt đẹp của một cơ thể trần trụi và sơn màu da lên đó thì dù có đẹp thế nào đi nữa, nó vẫn là rác rến!

Công năng của sự hiểu biết này cũng là, nếu tôi ý thức được cả bên ngoài và bên trong cơ thể của người nào đó, thì sẽ không ham muốn và quyến luyến cơ thể đó. Đó là vì tôi không chỉ phủ nhận cái này hay phóng đại cái kia, nên sự hiểu biết này không tương xứng với tâm mê đắm. Sự hiểu biết này tương xứng với việc có một sự cam kết ổn định, lâu dài với người đó, với thái độ yêu thương chân thành và kiên nhẫn với những gì sẽ xảy ra với bất kỳ cơ thể nào, khi nó già nua. Nếu chúng ta phóng đại vẻ đẹp hiện tại của họ, rồi khi họ bắt đầu già nua hay bệnh hoạn, và mất đi vẻ đẹp đó thì ta có thể tìm kiếm một người khác mà mình thấy hấp dẫn hơn. Nhưng nếu ta hiểu và chấp nhận thực tế rằng cả bên ngoài và bên trong sẽ thay đổi như nhau, thì tuệ giác sâu sắc đó sẽ tương xứng với việc có mối quan hệ yêu thương, ổn định với người đó.

Tiền Đề Bản Tánh

Tại sao một số người có thể xinh đẹp ở bên ngoài, nhưng vẫn có bộ xương, phân và chất nôn mửa ở bên trong? Đó chỉ là bản tánh của sự vật; chúng ta là những sinh vật, và đó là những gì tạo nên cơ thể. Mình không có chọn lựa nào khác, ngoài việc chấp nhận thực tế đó. Đó là cách cơ thể hoạt động.

Tiền Đề Phụ Thuộc

Cuối cùng, ta sẽ khảo sát việc phát triển tâm trạng này, sự hiểu biết này phụ thuộc vào điều gì, để mình có thể có nó. Quan trọng nhất là cần có một sự tự chủ. Khi nhìn thấy người đó thì mình phải kiểm soát sự thôi thúc phải đụng chạm khắp cơ thể họ. Cần phải tự chủ để lùi lại một chút và áp dụng sự phân tích và quán sát nội tâm. Sự tự chủ này sẽ giúp mình có khả năng nhìn rõ hơn và sâu hơn.

Hơn nữa, cần phải có sự sẵn sàng và cởi mở để làm điều đó, và không lo sợ là mình sẽ cảm thấy kinh tởm người đó đến mức không thể đối phó với họ. Việc áp dụng phương pháp một đúng đắn tùy thuộc vào tất cả những yếu tố này. Nếu hiểu được điều này trước thì ta sẽ biết mình cần phải chuẩn bị những gì.

Một khi đã trải qua quá trình suy nghĩ này, có nghĩa là lãnh hội giáo pháp và vững tin rằng nó rất hữu ích để phát triển, và đó là điều mà mình muốn phát triển, rồi thì ta sẽ thật sự làm cái gọi là “thiền quán” về nó. Thiền là một phương pháp để hội nhập giáo pháp mà mình đã lãnh hội và vững tin vào cuộc sống. Chúng ta sẽ hội nhập nó bằng cách tạo dựng nó như một thói quen có ích, bằng cách lập đi lập lại việc suy nghĩ và hành động theo những gì mà nó hướng dẫn.

Đây là một quá trình gồm có hai giai đoạn. Trước tiên, ta sẽ thiền quán, đôi khi được gọi là “thiền phân tích”. Nói một cách khác thì trong một tình huống được kiểm soát, ta sẽ ngồi một mình, không ngồi trước mặt người khác, và đối trị tâm luyến ái với người nào đó, chẳng hạn như với dục vọng bám chấp vào diện mạo của họ. Ta sẽ làm việc với một tấm ảnh của người đó, hoặc chỉ nghĩ về họ, rồi quán sát, “Đúng, họ có một bộ xương. Đúng, họ có cái gì trong bụng.”. Chúng ta tưởng tượng cơ thể của họ trong suốt, và bằng cách tưởng tượng bộ xương của họ, những thứ trong dạ dày và vân vân bên trong lớp da của họ, ta sẽ cố gắng phân biệt rằng cơ thể họ chứa đựng chúng. Bằng cách này, ta sẽ tự tạo ra ấn tượng rằng thị kiến này là đúng. Nó giống như có tầm nhìn của quang tuyến X, nhưng không làm mất đi hình dáng bên ngoài của người đó, đúng ra thì điều này có thể đẹp đẽ. Việc nhìn thấy nội tạng của họ không làm mất đi vẻ đẹp bề ngoài thông thường của họ.

Sau một thời gian thiền quán, khi mà năng lượng tinh thần của mình hướng ra ngoài, theo một nghĩa nào đó là nhắm vào đối tượng của mình, đó là cơ thể của người đó, rồi thì mình chuyển qua thiền định. Trong giai đoạn thứ hai này, năng lượng tinh thần sẽ được hướng vào bên trong nhiều hơn, khi ta cố gắng làm cho những gì mình đã chủ động phân biệt lắng xuống. Ta sẽ cố gắng thật sự cảm thấy, “Có, đây là thực tế; đây là sự thật về cơ thể của người này, từ bên ngoài đến bên trong. Vâng, đây là sự thật.”. Và nếu chúng ta nhận diện người đó bằng cơ thể của họ một cách riêng biệt, thì hãy tự nhắc nhở mình rằng người đó cũng có một tâm trí, cảm xúc, vân vân. Nhưng đó là một chủ đề xa hơn để hành thiền.

Khi đã quen với cách đối trị với dục vọng và luyến ái, một khi nó bắt đầu ăn sâu như một thói quen thì mình sẽ bắt đầu áp dụng các phương pháp này trong các tình huống thật sự, thực tiễn. Ta sẽ áp dụng chúng khi cần thiết, đó là khi mình có được cảm giác luyến ái mạnh mẽ này, cảm giác khao khát mãnh liệt muốn vuốt ve người này. Khi quán sát động cơ của mình, chẳng hạn vậy, thì ta sẽ nhận ra mình không chỉ muốn đặt tay lên người họ vì họ cần một sự an ủi hay xoa bóp, hay những điều tương tự, mà vì mình cảm thấy phải chạm vào người họ, bởi vì quá bám chấp đối với họ. Ở thời điểm đó thì phải áp dụng cùng một cách để phân biệt cơ thể của họ, khi mình đã thực hành trong thiền quán. Ta sẽ thấy rõ việc có một bộ xương và chất nôn mửa trong bụng là cách họ hiện hữu, và cố gắng cảm thấy đây là sự thật.

Kết quả là ta sẽ thấy mình có tâm trí sáng suốt hơn để có khả năng thấy điều gì phù hợp và không phù hợp trong tình huống này. Dù sao đi nữa thì sau cùng, ở đây, chúng ta vẫn chỉ làm việc với một phương pháp nhất thời, tạm thời. Nên ngay cả khi vẫn cảm thấy muốn chạm vào người đó, nắm tay họ hay làm bất cứ điều gì thì ta sẽ nhận ra rằng mình đang làm điều đó bởi vì nó sẽ làm cho mình vui hơn. Từ phía người kia thì không phải là họ thật sự cần nó, nhưng nhờ cách áp dụng bài thiền này vào thời điểm đó, nên ta sẽ không cường điệu hóa những gì mình đang làm. Nó cũng giúp mình thăm dò, liệu việc này có làm cho người khác thấy thoải mái hay không, nếu mình hành động như vầy thì họ có chấp nhận hay không? Và nếu nó không ổn thì ta có thể tự kiểm soát bản thân tốt hơn, để không chạm vào người họ.

Cuối cùng, hành động quân bình, có sự cân nhắc sẽ xảy ra một cách tự nhiên và tự phát, ta sẽ không phóng đại, không bám víu, v.v... Hệ quả là người khác sẽ cảm thấy được điều này, nếu họ có bất kỳ sự nhạy cảm nào đối với mình. Đó là vì nếu mình luôn nắm tay họ, vì thật ra thì chính mình đang bất an và cô đơn, và ta nghĩ rằng nếu như nắm tay họ thì mình sẽ cảm thấy đỡ hơn, rằng nó sẽ giải quyết vấn đề của mình, thì mình sẽ biểu lộ tính cách phiền não và bám víu này. Nó không thoải mái đối với người khác. Nếu người đó có bất kỳ mức độ nhạy cảm nào thì họ có thể cảm nhận được điều đó. Nếu như không phóng đại niềm vui của sự tiếp xúc về mặt thể chất thì mình sẽ cảm thấy rằng, “Được, đó là việc nắm tay ai đó; nó có cảm giác tiếp xúc êm ái. Tôi biết bên trong bàn tay của họ là những gì, có xương và vân vân.”, nên nó không phải là “Ồ! Đây là một điều thật tuyệt vời!” Thay vì vậy, nếu ta nhận ra rằng, “Đó là một điều dễ chịu và làm cho mình thấy vui hơn một chút, nhưng sẽ không giải quyết được tất cả các vấn đề của mình trên thế gian”, rồi thì mình sẽ thoải mái về điều đó. Nó tự phát, tự nhiên và người khác không thấy nó giả tạo; họ cũng cảm thấy thoải mái hơn nhiều về việc này. Đó là những gì mình hướng đến. Chúng ta không nhắm đến mục tiêu “Đừng đụng vào bất cứ ai, và tất cả mọi người chỉ là một túi phân”, đó không phải là điều mà mình nhắm vào. Ta đang nhắm vào sự quân bình ở đây, để thật sự có thể làm lợi lạc cho người khác.

Khi đọc những phương pháp như vậy trong những tác phẩm Phật học vĩ đại như Nhập Bồ Tát Hạnh (Engaging in Bodhisattva Behariour) của ngài Tịch Thiên thì cần phải đánh giá cao và thấu hiểu bối cảnh mà ngài Tịch Thiên đang thảo luận về chủ đề này, ví dụ vậy. Nó nằm trong bối cảnh của việc đạt được sự vững chãi và định tâm. Một trong những vấn đề phân tâm lớn nhất trong việc hành thiền là cứ nghĩ về người mà mình ham muốn và quyến luyến. Đó là sự phân tâm rất, rất là lớn. Vì vậy, để có được sự vững chãi và định tâm, đặc biệt là trong bất cứ pháp thiền nào, thì mình phải áp dụng phương pháp này, ngay cả khi mình không ở cạnh người có sức thu hút như vậy. Đó là bối cảnh mà những phương pháp này được giải thích trong sách vở.

Tuy nhiên, hiển nhiên là những phương pháp này có một ứng dụng lớn ngoài các tình huống mà ta đang cố gắng thiền quán và đạt được định tâm. Chúng có một ứng dụng lớn trong các mối quan hệ thông thường giữa mình và người khác. Vì vậy, khi đọc về các phương pháp để đối trị dục vọng và luyến ái trong sách vở thì phải nghĩ đến một bối cảnh rộng lớn hơn để sử dụng chúng, thay vì chỉ áp dụng chúng như pháp đối trị tâm phóng dật trong thiền định.

Sách Phật còn có những phân tích chi tiết và trình bày các phương pháp khác nhau để đối trị những phiền não khác, chẳng hạn như sân hận, ganh tỵ, nhưng chúng ta không có thời giờ để xem xét những điều này ở đây. Nhưng tôi nghĩ ví dụ về cách mình đối phó với tâm luyến ái và ham muốn về một người nào đó, dựa vào diện mạo của họ, sẽ cho chúng ta một ý niệm tốt về phương pháp được sử dụng. 

Nếu như nhìn sâu hơn thì mình sẽ phát hiện là đằng sau tâm luyến ái và ham muốn người nào là sự bất an. Vì muốn có cảm giác an toàn, nên mình hy vọng sẽ có được nó trong mối quan hệ với người này. Bất an là một trong những phiền não sâu xa nhất, được nuôi dưỡng bằng nỗi sợ hãi, cô đơn và vân vân. Làm sao để đoạn diệt điều này?

Để thực hiện điều này thì cần phải lãnh hội chân lý cứu cánh, thực tại sâu sắc nhất về “tôi”, cụ thể là, không có cái “tôi” nào được bọc bằng nhựa, cách ly với mọi thứ và mọi người, có thể được an toàn. Không có điều gì giống như vậy mà có thể được an toàn. Chúng ta đang cố gắng làm một điều gì an toàn, là sự phóng đại về cách mình tồn tại. Thực tế là chúng ta thay đổi liên tục, tâm trạng của ta thay đổi liên tục, cơ thể chúng ta thay đổi liên tục, cảm xúc của ta liên tục thay đổi. Thông thường thì tất cả những thứ đó được dán nhãn là “tôi”, nhưng không có một cái “tôi” vững chắc ở đó, tồn tại tách biệt với tất cả những thứ đó, và phải được bảo vệ một cách an toàn. Lúc nào nó cũng đều thay đổi.

Nếu tất cả mọi thứ mà “tôi” được dán nhãn lên, theo quy ước lúc nào cũng thay đổi, thì điều mà mình có thể làm là có một phương hướng rõ rệt, một hướng an toàn, đó là ý nghĩa của quy y mà chúng ta đang noi theo. Phương hướng an toàn đó là để nỗ lực phát triển thái độ tích cực hơn, cải thiện bản thân, và vân vân một cách thực tiễn. Nhưng không có gì để đảm bảo an toàn; không có gì để bảo vệ. Không có điều gì tồn tại mà bị cắt đứt và cô lập với tác động của tất cả những thứ khác. Nếu mình lãnh hội một cách sâu sắc và vững tin về điều đó thì những vấn đề bất an và cô đơn sẽ dần dần giảm bớt và tan biến. Theo một ý nghĩa nào đó thì không có gì để lo sợ. Nhưng điều quan trọng là việc giải tỏa cảm nhận về một cái “tôi” vững chắc, thường hằng, không rơi vào đoạn kiến, cho rằng mình không hề tồn tại, nên không chịu trách nhiệm về hành động của mình. Có thể ta không biết chắc về kết quả mà hành động của mình sẽ tạo ra, nhưng ta vẫn hành động và cố gắng hết sức mình.

Hiện nay, dĩ nhiên là điều này chủ yếu đối phó với cảm xúc bất an, và có những khía cạnh khác của sự bất an, như bất an về tài chánh và vân vân. Trong những lãnh vực này, mình cũng cần phải nhận ra chân lý tương đối về “tôi” và trách nhiệm của tôi. Chắc chắn là phải quan tâm đến khía cạnh kinh tế, hay bất kỳ khía cạnh nào khác sẽ đem lại cho mình cảm giác an toàn thông thường nào đó. Nhưng khi mình làm như vậy, như trong lãnh vực tình cảm, thì cũng không cần phóng đại thực trạng của tình huống. Thực trạng về tình hình kinh tế của chúng ta thì không hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của mình. Tình hình kinh tế trên toàn cầu sẽ ảnh hưởng đến sự an toàn về mặt tài chánh của mình, hệ thống xã hội, v.v... Nếu chủ nghĩa cộng sản sụp đổ, chẳng hạn vậy, rồi có một hình thức chánh phủ và hệ thống xã hội mới thì mọi việc sẽ thay đổi. Vì vậy, điều duy nhất sẽ mang lại cho ta sự ổn định và an toàn là có một phương hướng an toàn mà mình đang noi theo, và càng ngày càng có thêm nhiều công cụ để đối phó với bất cứ điều gì có thể xảy ra. Chỉ khi nào cuộc sống hoàn toàn tĩnh tại và không bao giờ thay đổi thì mình mới có thể an tâm, bởi vì ta sẽ biết những gì sắp xảy ra. Nhưng điều đó không bao giờ xảy ra.

Ngoài ra, cần có sự hài lòng, để biết khi nào là đủ. Tôi biết những người có một triệu đô la, nhưng vẫn cảm thấy không an toàn, bởi vì họ nói rằng, “Tôi không có mười triệu đô la. Nếu có mười triệu đô la thì tôi sẽ cảm thấy an toàn.”. Hãy cố gắng đừng làm như vậy. Đó là một tâm trạng rất khổ não.

Bạn có thể phản đối và nói rằng, “Chúng tôi bị giới hạn; chúng tôi không phải là Phật, nên không thể nhìn thấy, hay biết hết tất cả các hậu quả từ hành động của mình, và không thể nhìn thấy thực trạng của bản thân hay người khác. Vậy có phải là mình phải cam chịu đau khổ và bất hạnh hay không? Liệu mình có bao giờ đoạn trừ được vô minh và mê lầm hay không?

Không, chắc chắn là mình không phải cam chịu, bởi vì vô minh có thể được đoạn diệt. Điều này không dễ, và là một quá trình lâu dài, nhưng tâm ta có khả năng thấu hiểu mọi việc, và nó có phạm vi để có thể kết hợp mọi việc với nhau. Vì vậy nên điều mà ta sẽ làm là cố mở rộng sự hiểu biết. Ta sẽ cố gắng có nhiều tuệ giác hơn, và ngày càng hiểu biết nhiều điều hơn nữa, dù không biết hành vi của mình sẽ tạo ra ảnh hưởng gì một cách chính xác, vì mình không biết tất cả các yếu tố liên hệ trong đó, nhưng ta sẽ càng ngày càng hiểu biết nhiều hơn và nhiều hơn nữa. Trên cơ sở đó, ta có thể có một sự suy đoán về cách tốt nhất để đối phó với bất cứ tình huống nào, dựa trên xác suất và kinh nghiệm, rồi tiếp tục nỗ lực để cải thiện bản thân.

Để cải thiện khả năng đối phó với người khác thì mình sẽ cố gắng tiếp thu càng nhiều thông tin càng tốt, về người khác, về hoàn cảnh, v.v... Chúng ta sẽ cố gắng nhìn cách mà những điều thường xảy ra, cách mà người này phản ứng và vân vân, và cũng nghĩ đến tính chất riêng biệt của tình huống và người đó. Dựa vào điều này, ta sẽ có một số ý niệm tổi thiểu về những điều  mình có thể thử làm, về cách liên hệ với người này và mình phải làm gì.

Tất cả chúng ta đều có toàn bộ những khả năng này, bởi vì đó là cách mà tâm hoạt động. Chúng ta tiếp thu tất cả các thông tin quanh mình một cách tự nhiên bằng các giác quan. Có thể mình không chú ý đến tất cả mọi việc, có thể là mình không quan tâm, nhưng tất cả thông tin mà mình thu nhận bằng giác quan đều có mặt ở đó; chúng đang đi vào tâm mình. Và mình hoàn toàn có khả năng thấy những mô hình. Ví dụ, mình có thể thấy ba người này đều là phụ nữ, nên mình có thể thấy mô hình về cách mà mọi thứ ăn khớp với nhau. Mình có thể gom góp các thông tin lại với nhau thành những mô thức và hiểu ý nghĩa của nó. Mình có thể nhận ra bàn tay phải không phải là bàn tay trái, nên ý thức được tính chất riêng biệt của mọi thứ. Ta cũng có khả năng liên hệ với những điều khác nhau một cách khác biệt. Ta biết cách nói chuyện với em bé và cách nói chuyện với người lớn, và không nói chuyện với hai người theo cùng một cách. Trừ khi mình không nhạy cảm, còn không thì chúng ta có sự linh hoạt đó. Vì vậy, tất cả các khả năng cơ bản đều có mặt ở đó.

Những cách hoạt động khác nhau của tâm là một số đặc điểm được gọi là “Phật tánh”. Tất cả chúng ta đều có Phật tánh này, để giúp ta trở thành những vị Phật giác ngộ. Vấn để chỉ là nhận thức được nó và rèn luyện nó. 

Nói tóm lại, đây là cách mình đối phó với phiền não, bằng cách rèn luyện để có thể áp dụng các phương tiện thiện xảo. Có nhiều phương tiện để đối phó với mỗi một loại phiền não, và việc học hỏi, thực hành và có khả năng áp dụng nhiều thể loại trong số này là điều rất hữu ích. Đó là vì một phương pháp có thể không hiệu quả trong một số trường hợp, hay mình không thể áp dụng nó một cách hữu hiệu như vậy. Nhưng nếu có một số phương pháp khác thì chúng có thể hiệu quả hơn trong tình huống cụ thể đó. Hoặc đôi khi, giống như với một căn bệnh, mình phải kết hợp nhiều loại thuốc, thì tương tự như vậy, có thể mình phải kết hợp nhiều phương pháp để đối trị với một phiền não đặc biệt mạnh mẽ. Vì vậy, càng học hỏi và rèn luyện bản thân nhiều hơn thì mình càng có nhiều khả năng xử lý và tránh những tình huống khó khăn, rắc rối.

Đối với vấn đề này thì việc đọc và nghiên cứu tác phẩm của ngài Tịch Thiên, Nhập Bồ Tát Hạnh sẽ rất hữu ích, bởi vì toàn bộ bài giảng của ngài đều nhắm vào việc khảo sát, “Tại sao ta lại để những phiền não này chi phối mình? Tại sao lại làm cho chúng quá thoải mái trong tâm mình? Đây là kẻ thù thật sự và chúng thật sự không có lực lượng. Một khi đã đoạn diệt chúng, đem chúng ra khỏi tâm trí thì chúng sẽ đi đâu? Chúng không thể đứng ở đâu đó ngoài kia và tấn công mình như một kẻ thù bình thường. Chúng không có gì vững chắc.”. Việc suy nghĩ như vậy và tin chắc đó là sự thật là điều rất hữu ích. Nó sẽ tạo ra cơ sở vững chắc để mình đoạn diệt những phiền não này. Việc không bị chúng kiểm soát sẽ giúp ta có trách nhiệm tốt hơn về chất lượng cuộc sống của mình.