لگاوٹ: پریشان کرن والے جذبیاں نال نبڑنا

آؤ اسی پریشان کرن والے جذبے دے حوالے نال موجود دو سچائیاں دا جائزہ لینے آں؛ فیر شائد ایہ نکتہ تھوڑا کھل جاۓ۔ موہ کیہ چیز اے؟ ایہ من دی اوہ پریشان کرن والی حالت اے جو کسے شے دی خوبیاں نوں ودھا چڑھا کے بیان کردی اے اتے دو نرول روپ وچ ظاہر کردی اے۔ کسے شے دی ڈاڈھی آشا دا منہ ایس شے ول ہوندا اے جو ساڈے کول نئیں اے اتے ایس بارے جذبہ انج اے "میں ایس نوں ہر حال پانا اے، میں ایس نوں پراپت کرنا ہی اے!" لگاوٹ کسے اجیہی شے دے متعلق اے جو پہلے توں ساڈے کول اے اتے ایس دے متعلق ساڈا ایہ جذبہ ہوندا اے " میں ایس نوں کھونا نئیں چاہندا!" دونواں دا مڈھ کسے شے دے گناں بارے آتی ورنن اوپر اے، یا اوہ جنہاں نوں اسی ایس شے دی خوبیاں متھنے آں۔ ایس دی اک تیجی قسم حرص اے، ایس دا تعلق وی کسے ایسی چیز نال اے جو ساڈے کول اے، پر کدی وی مطمٔن نہ ہون دے سبب اسی ہور دی تمنا کرنے آں۔

ایہناں سارے ون سونے روپاں دے کارن، اسی اصل حقیقت توں ناواقف رہنے آں، کسے شے دا حقیقی روپ۔ دوسرے لفظاں وچ، اسی کسے شے دے کیول ودیہ گناں نوں ہی نئیں ویکھدے، بلکہ اوہناں نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں اتے ایس وچ کجھ ہور گناں نوں شامل کر دینے آں جنہاں دا سرے توں کوئی وجود ہی نئیں ہوندا۔ ایس دے نال جو چیز عموماً شامل ہوندی اے اوہ ایہ کہ اسی ایس دی کمزوریاں یا منفی پرتاں نوں مکمل طور تے امن جوگ کر دینے آں۔ لہٰذا اسی کسے چیز دے حقیقی چنگے مندے توں بے خبر رہنے آں۔ اوہ "چیز" کوئی انسان وی ہو سکدا اے، کوئی اجیہا انسان جس نوں اسی جاننے آں اتے جو ساڈی نظر وچ بوہت سندر اتے لا جواب اے، یا ایہ کوئی مادی شے وی ہو سکدی اے جس طراں کہ آئس کریم۔

کسے ایس طراں دے پرش بارے سوچو جس نوں اسی پان اتے ایس نال موہ لگان دی ڈاڈھی آشا رکھنے آں۔ اسی ایس پرش دی سندرتا دی تعریف یا کسے وی ہور صفت جس نوں اسی من موہن پانے آں دے بارے آتی ورنن توں کم لینے آں۔ اسی کہنے آں کہ میں ایس توں زیادہ سوہنا پرش اج تک نئیں ویکھیا۔ اسی ایس شخص دی کمزوریاں نوں امن جوگ کرنے آں؛ بلکہ اسی اوہناں دے متعلق سوچنا وی نئیں چاہندے، مثلاً ایہ کہ اوس نوں کیڑے کڈن دی عادت اے، یا ایہ کہ اوس دا کھان دا ول بڑا بھیڑا اے یا اوس نوں گھراڑے مارن دی عادت اے۔ تے ایہ ہو سکدا اے کہ اوہ شخص نسبتاً موہ لائق ہووے پر ساڈے انوسار اوہ بوہت زیادہ سندر ہووے۔ سانوں ایس توں انکار نئیں، پر ایس معاملے وچ ودھا چڑھا کے بیان کرن نال شدید آرزو اتے لگاوٹ پیدا ہوندی اے، اتے ایس وچ کمزوریاں نوں نظر انداز کرنا وی رلت اے۔ من دی اجیہی دشا اخیر مصیبت دا سبب ہووے گی، کیونکہ ایس قسم دا انت موہ اخیر ٹھنڈا پے جاۓ گا۔ فیر جد ایس پرش دی کمزوریاں موہرے آون گیاں تے ساڈا پیار اتے ساڈی لگاوٹ خفگی اتے روسے وچ بدل جاۓ گی۔

غصہ یا روسا ایس دے بالکل اُلٹ اے۔ اسی کسے پرش یا کسے شے دی برائیاں اتے کمزوریاں نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں اتے ایس دی خوبیاں نوں امن جوگ کرنے آں۔ مثلاً اسی ایس گل دا بتنگڑ بنا لینے آں کہ اوہ پرش اپنے کمرے نوں صاف ستھرا نئیں رکھدا، یا ایہ کہ اوہ بے ڈھب انسان اے، یا ایہ کہ اوہ پانڈے مانجن یا کسے ہور کم وچ خاص ہتھ نئیں وٹاندا۔ اسی ایس اوپر بوہت شور مچانے آں؛ اسی ایس دے متعلق حد توں کدرے ودھ کے آتی ورنن کرنے آں اتے غصہ تے روسا وکھانے آں۔ ایس دے نال ہی اسی اوس پرش دے گناں نوں نظر انداز کرنے آں، مثلاً ایہ کہ اوہ اک ڈاڈھا نیک دل، ذمہ وار اتے مستقل مزاج انسان اے۔ صرف اک ہی گل ابھر کے سامنے آوندی اے کہ "میں ایہ برداشت نئیں کر سکدی کہ اوہ اپنی گندی جراباں فرش اوپر چھڈ دیندا اے۔" تے اسی غصہ وچ آ جانے آں۔

ایہناں مثالاں توں ظاہر اے کہ کسے پرش دی ضمنی، اُپرلی حقیقت دے متعلق ساڈی اجناتا – کہ اوہناں دی مثبت اتے منفی، یا مضبوط اتے کمزور صفتاں کیہ نیں – ایس دے پچھے ساڈی لگاوٹ اتے ساڈا غصہ ہوندا اے۔ یا تے اسی ایہناں توں نا واقف ہونے آں، یا اسی اوہناں نوں امن جوگ کرنے آں یا اوہناں بارے آتی ورنن کرنے آں یا ایہ کہ اوہناں نوں ٹھیک طراں سمجھ نئیں پاوندے۔ پر ڈونگی پدھر اوپر، ساڈی لگاوٹ اتے غصہ دے پچھے، اوہناں دے وجود بارے اصل حقیقت توں اجناتا پائی جاندی اے۔

گو کہ ایس وشے اوپر اسی ڈاڈھی کومل اتے ڈونگی پدھر اوپر بحث کر سکنے آں، پر بہتر ہووے گا کہ اج شام اسی ایس اوپر سوکھے ول نال گل کرئیے۔ سانوں انج لگدا اے کہ ایس پرش دا وجود اک ٹھوس، موٹی لکیر دے وچ ڈکیا ہویا اے۔ انج لگدا اے کہ اوہ پلاسٹک یا اجیہی کسے شے وچ لپیٹیا ہویا اے، اتے اوہ ایتھے ساڈے موہرے موجود اے، بالکل انج ہی جویں اوہ نظر آوندا اے، اک تصویر دے سمان جامد۔ ایہ ایس غلط روپ دے کارن اے کہ اسی ایس نوں کوئی ٹھوس وستو سمجھنے آں جو خود کار تے خود مختار اے، سبب، دشا اتے اثر توں بے نیاز اے، تبدیلی توں وی پاک اے اتے ایہ نت رہن والی اے۔ ایہ ڈاڈھا اوکھا اے؛ ایہ غلط اے کیونکہ، حقیقت وچ، اوہناں دے مزاج وچ ہر دم تبدیلی آ رہی اے؛ اوہناں دا شریر بدلی ہو رہیا اے؛ اوہناں دی جذباتی حالت ہر پل بدل رہی اے۔ اجیہی کسے ٹھوس شے دا وجود نئیں جو کہ پلاسٹک وچ لپیٹی ہمیشہ لئی محفوظ رکھی ہووے۔

ایس "آپ" دے بارے وچ غلط فہمی دی بنیاد اوپر بطور اک ٹھوس، ہمیش رہن والی وستو دے، اسی سوچنے آں، مثلاً،  "توں ہمیش توں انج ہی ایں؛ توں ہمیش اپنی جراباں فرش اوپر سٹ کے ٹر پینا ایں!" ایس غلط تصور اتے ساڈا ایس دے متعلق انجان پن کہ ایس دا حقیقت نال کوئی واسطہ نئیں دی بنا اوپر اسی ایس "شے" دی منفی صفتاں، جو کہ منجے دے دوجے پاسے پئی اے اتے سانوں ستا رہی اے، دے بیان وچ آتی ورنن کولوں کم لینے آں۔ اوہناں دے وجود دی حالت بارے ساڈے انجان پن دے سبب اسی اوس پرش دے ودیہ گناں نوں بطور اک ویکھن وچ اُتم "شے" دے ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں۔ فیر ساڈا پلیکھا سانوں بے بس طور اوپر ایس پرش نوں چھون اوپر مائل کردا اے۔ اسی اوس نوں ات حدل موہ لائق پانے آں ایس لئی دست کشی توں مجبور آں۔ ساڈا موہ اینا شدید اے کہ اسی اوس پرش دا پچھا نئیں چھڈدے کہ اوہناں نوں سون دئیے۔

پس جے اسی انجان پن دے ایہناں دو پرتاں توں نجات پراپت کر لئیے جنہاں نال اسی کسے پرش نوں اک ٹھوس اتے ہمیش دی شے تصور کرنے آں، فیر ایہ پریشان کرن والے جذبے نئیں ابھرن گے۔ اسی محسوس کراں گے کہ ایہ پرش ہر پل بدل رہیا اے، مائل تغیّر اے، اتے اُکا ہی پلاسٹک وچ لپیٹی کوئی ٹھوس شے نئیں اے۔ جد سانوں ایہ گل سمجھ آ جاۓ تے فیر اسی ایس نوں اوتھے پئی کوئی اجیہی شے جس وچ دیرپا خوبیاں پائی جاوندیاں ہون نہیں مندے، اجیہی خوبیاں جنہاں بارے اسی آتی ورنن یا بناوٹ کر رہے ہوئیے۔ اسی اوہناں دی چنگی اتے ماڑی صفتاں دی پچھان دے قابل ہو جاواں گے اتے ایہ وی جان لواں گے کہ ہر انسان وچ مثبت اتے منفی گن ہوندے نیں۔ اسی نہ تے اوہناں دے بیان وچ آتی ورنن کولوں کم لواں گے اتے نہ ہی اوہناں توں انکار کراں گے۔ ایس بنیاد اوپر، اسی اک سنجیدہ، مہربان اتے پیار بھرے ول نال جس وچ برداشت، صبر اتے بھائی چارہ وغیرہ شامل ہون ناطہ پنگر سکنے آں۔ اسی نہ تے کسے نال چمبڑے رہے ہوواں گے اتے نہ ہی کسی نال روسے ہوواں گے۔  

ٹیپ ریکارڈر دے نال وی ایہی معاملہ اے، بالکل انج ہی۔ ایس نال موہ لان یا ایس اوپر ناراض ہون دے پچھے کیہڑا جذبہ کم کر رہیا ہوندا اے؟ سب توں پہلی گل ایہ ہے کہ، اسی ایس نوں بوہت زیادہ پربھاؤ دینے آں، ایہ سوچ کے، "میں ایس اوپر بوہت سارا پیسہ خرچ کیتا" اتے ایہ ہے اوہ، اوہ شے جس دے آلے دوالے موٹی ٹھوس لکیر اے۔ فیر اسی ایس دی ودھا چڑھا کے تعریف کرنے آں، " ایہ سبق نوں ریکارڈ کرن لئی پوری طراں بھروسہ لائق اے،" اتے ایس طراں اسی ایس دے وشواسی ہو جانے آں۔ ایتھوں تک کہ اسی درس اوپر پوری توجہ ہی نہیں دیندے اتے نہ ہی نوٹس لینے آں، کیونکہ اسی ریکارڈر نوں نقص توں بَری اتے پائدار سمجھنے آں کہ ایہ ہمیش صحیح کم کرے گا۔ اتے جے ایہ انج نہ کرے تے اسی ایس اوپر ڈاڈھا غصہ کرنے آں۔

پر اخیر ایہ اک مشین ہی تے ہے۔ ایہ مختلف پرزیاں نال بنی اے اتے اوہ پرزے گھس وی جاندے نیں؛ کوئی شے ہمیش لئی نئیں ہوندی۔ ایس وچ کوئی شک نئیں کہ ایہ چنگی طراں ریکارڈ کر سکدی اے، پر کدی کدار ایہ کم نئیں کردی۔ ایہ کیول اک مشین اے۔ بیٹری ختم ہو سکدی اے، وغیرہ وغیرہ۔ جے اسی ایس گل نوں سمجھنے آں تے بیٹری دے مُک جان اوپر اسی کوئی طوفان کھڑا نئیں کر دیاں گے۔ اسی ایس نوں ورتن توں پہلے سوتر قدم چکاں گے کہ مشین ٹھیک کم کر رہی اے، بیٹریاں چارج کیتی ہوئیاں نیں، وغیرہ۔ پر جے کسے سبب  ایہ کم نہ کرے تے اسی غصہ وچ نہیں آ جاندے۔ اسی نوٹس لینے آں؛ اسی پوری طراں ایس مشین دے غلام نئیں بن جاندے۔

ایہ بڑا دلچسپ معاملہ اے کہ اسی مشیناں دے متعلق انج دا پریشان کرن والا جذبہ رکھنے آں، جویں کہ ایہ ٹیپ ریکارڈر، اتے خاص طور تے ساڈے نویکلے سمے وچ، کمپیوٹراں دے متعلق وی۔ جے ایہ ساڈا مطلوبہ کم نہ کرے تے اسی ڈاڈھا غصہ کرنے آں۔ اسی سوچنے آں کہ "ایہ اپنی مرضی دا مالک اے۔" چھڈو، پاگلاں والی گل نہ کرو۔ اسی سوچنے آں، "ایہ ایتھے موجود اے اتے ایس نوں کم کرنا چاہیدا اے،" فیر وی، ایس نوں بے عیب ہونا چاہیدا اے۔ پر ایہ کیول اک مشین اے اتے پرزیاں نال بنی اے؛ اتے ایس نوں انساناں نے بنایا اے جو غلطی کر سکدے نیں، اتے جو ہر کم بالکل صحیح کرنا نئیں جاندے۔ پر ایس دا مطلب ایہ نہیں کہ اسی کمپیوٹر یا ٹیپ ریکارڈر نوں استعمال نہ کرئیے۔ اسی انج ایس دے ات حدل فیدہ مند ہون دی بنا اوپر ایس نوں استعمال وچ لیاونے آں، پر جے ایہ درست کم کرے تے اسی ایس نال موہ نئیں لا بیٹھدے؛ اتے جے ایہ ساڈے حسبِ منشا کم نہ کرے تے اسی ایس اوپر ناراض نئیں ہوندے۔ انج ساڈا ایس بارے سبھاو سنتولن اتے صحتمند رہندا اے۔ ایہ سوکھا کم نہیں اے خاص طور تے جد مشین کافی قیمتی ہووے۔

بدھ مت وچ ساڈے پریشان کرن والے جذبے نال نبڑن دے طریقیاں دے دو درجے نیں۔ اک تے اوہ انت اتے عارضی طریقے نیں جو سانوں بجا طور اوپر چیزاں دے متعلق اوہناں دی ضمنی حقیقت نال جانکاری دیندے نیں، اتے دوجے اوہ حتمی یا ڈونگے طریقے نیں جنہاں لئی ایس شے دے متعلق ڈونگی سرت چاہیدی ہوندی اے جس ول پریشان کرن والے جذبے دا رخ ہوندا اے۔ ڈونگے طریقیاں نال واقفیت دی خاطر بوہت سارا مطالعہ اتے گوہ کرن دی لوڑ اے، پر کیوں جے عارضی طریقیاں نوں سمجھنا اتے اوہناں نوں لاگو کرنا اسان اے، تے اسی پہلے ایہناں  دی سرکھشا لینے آں اتے ایہناں نوں کم وچ لیاونے آں۔ آؤ اسی ایہناں عارضی طریقیاں دی کجھ مثالاں نوں پرکھنے آں۔

شریر دے اندر جو ہے ایس اوپر گوہ کرنا

جے اسی کسے نال موہ لائی بیٹھے آں اتے اوس دے شیدائی آں اتے خاص طور اوپر جے اسی اوس اوپر فریفتہ ہاں اتے اوس پرش دے شریر دی سندرتا نوں ودھا چڑھا کے بیان کرنے آں، یا ایہ کہ اسی اپنے ہی شریر اوپر عاشق ہاں، تے اسی جس چیز اوپر مراقبہ کرنے آں اوس نوں عموماً "شریر دی بد صورتی" کہیا جاندا اے۔ لفظ "بد صورتی" انج ہی بھیڑا  شبد اے۔ ایہ کوئی چنگا شبد نئیں اے۔ تے میرے خیال وچ اسی ایتھے لفظ "بد صورتی" دے بغیر ہی کم چلا سکنے آں، بلکہ لفظ "گندگی" دے بغیر وی جو کہ کدی کدار ایس ضمن وچ استعمال ہوندا اے۔ ایہ دونویں شبد اجوکے سماجاں وچ خاصا غیر صحتمند تصور پیش کردے نیں جتھے گھٹ من دی آدرتا دی اصطلاح وی سدھارن اے۔ ایس دے بجاۓ، آؤ اسی انسانی شریر دا مطالعہ کرنے آں، کسے دے شریر دا یا ساڈے اپنے شریر دا، ایس اکھ دھرائی نال جس اوپر اسی گل کر رہے آں، تا کہ ایس دی ضمنی حقیقت نوں جان سکئیے۔

اسی ایتھے اک بستے دی مثال لینے آں۔ اک بستہ یا پارسل کسے شے وچ لپیٹیا ہوندا اے، فرض کرو کوئی تحفہ جو تحفہ دے کاغذ وچ لپیٹیا گیا ہووے۔ اتے فیر ایس دے اندر جو کجھ موجود اے۔ ایسے طراں ساڈا شریر یا کسے ہور دا شریر چم دے پردے وچ لکیا ہویا اے، اتے ایہی سانوں باہروں نظر آوندی اے۔ پس ساڈی چم سندر پیکیجنگ سمان اے۔ جس طراں اک تحفہ نوں نفیس، قیمتی کاغذ وچ ربن وغیرہ لا کے لپیٹیا جا سکدا اے، ایسی طراں جسم نوں وی زیادہ سوہنا بنان لئی سندر اتے قیمتی لباس پہنایا جا سکدا اے۔ پر لباس وی پیکیجنگ ہی اے۔ دکان وچ کسے شے نوں پر کشش بنان لئی ایس دے صنعت کار ایس شے دے پیکیج دے ڈیزائن اوپر بوہت محنت کردے نیں اتے موہ لائق اشتہار وی شامل کردے نیں۔ ایسی طراں بوہت سارے لوکی میک اپ، والاں دے ودیہ سٹائل اتے خوشبو نال اپنی چم نوں ہور وی سوہنا بنان دی کوشش کردے نیں، یا جسم اوپر نقش نگار بنا کے اتے ایس نوں چھید کے موہ لائق بناوندے نیں۔

پر کوئی پیکیج کیول  اک لپیٹنی کاغذ ہی نہیں ہوندا؛ ایس دے اندر شیواں تے  مال وی ہوندا اے۔ کسے شریر دے پیکیج دے اندر اک ڈھانچہ اتے کئی انگ وغیرہ وی ہوندے نیں۔ جے معدے دے اندر دا مال پانی باہر واپس آ جائے تے اوس نوں اسی الٹی آکھاں گے۔ آندراں دے اندر فضلہ ہوندا اے، مثانے وچ پیشاب، اتے ساریاں ناڑاں وچ رت پائی جاندی اے۔ ایہ حقیقت اے؛ ایہ ایس چم دے اندر موجود شیواں دی حقیقت اے۔ اسی ایس توں انکار نئیں کر سکدے۔ جے اسی معدے توں ساری قے، منہ توں سارا تھُک، نک توں ساری مخاط، آندراں توں سارا فضلہ، مثانے وچوں سارا پیشاب، اتے رگاں وچوں ساری رت کڈ لئیے اتے ساڈے کول کیول چم رہ جاۓ، تے ایہ ساڈے دلدار دا ساڈا من پسند روپ نئیں ہووے گا، ہے نا؟ ساڈے یار دا حقیقی روپ مکمل پیکیج اوپر مبنی اے۔ اسی اپنے محبوب دی چم، جس وچ کپاہ یا ہور کوئی اجیہی چیز بھری ہووے، قدرت دے اتحاس دے کسے عجائب گھر وچ کسے شے سمان، دے طلب گار نئیں آں۔ اسی ایس منکھ نوں زندہ ویکھنا چاہنے آں، لہٰذا جو کجھ پیکیج دے اندر اے ایہ ایس دی حقیقت اے، بھاویں سانوں پسند ہووے یا نہ ہووے۔

تے ہن ایہ گل بوہت دلچسپ ہو گئی اے کہ اسی سندر کس نوں کہنے آں اتے کوجھا کیہ اے؟ ساڈے انوسار کومل کیہ اے اتے کثیف کیہ اے؟ بعض لوکاں دے انوسار چم بوہت سندر اے اتے قالب بھدا اے، پر قالب وچ بھدا پن کیہ اے؟ ایہ کیول اک ڈھانچہ اے۔ اتے جے اسی کسے ہسپتال وچ کسے جراحت دے عمل نوں ویکھئیے اتے شریر دے اندرلے مشمولات نوں ویکھئیے، تے ایس وچ کوجھا پن یا نا گواری کس گل دی اے؟ ایہ کیول ساڈا رویہ اے، ہے نا؟ بے شک جو ڈاکٹر ایس اوپر جراحی کردے نیں اوہناں نوں ایہ کوجھا اتے نا روا نئیں لگدا۔ ایہ کیول اوہ کجھ اے جو شریر دے اندر اے۔

ودیہ صفتاں  جویں سندرتا نوں ودھا چڑھا کے بیان کرن توں پرہیز  

مقصد تے ایہ ہے کہ اتم گناں دی آتی ورنن نہ کیتی جاۓ، بلکہ عمدہ صفتاں تے انج ہی ضمنی اتے پکھ پاتی ہوندیاں نیں۔ مثال دے طور تے، کوئی پرش جو میرے انوسار بوہت سوہنا اے اوہ تہاڈے انوسار بالکل انج نئیں اے۔ یا کوئی منکھ جس نوں میں کوجھا کہنا واں، تہاڈے انوسار اوہ بوہت سندر ہو سکدا اے۔ ایہ اُکا ہی پکھ پات گل اے۔ پس جے اسی کسے دی چم اتے اوہناں دے شریر دی سج دھج نوں موہ لائق پانے آں، تے ایس وچ کوئی ماڑی گل نئیں اے۔ اصل گل ایس دی آتی ورنن توں پرہیز اے۔ ایس شخص نوں ویکھ کے ساڈے خوشی محسوس کرن وچ کوئی خرابی نئیں اے۔ اسی اوہناں دی سج دھج نوں پسند کرنے آں؛ اوہناں نوں ویکھ کے سانوں خوشی محسوس ہوندی اے۔ مشکل تے اودوں پیدا ہوندی اے جد اسی ایس بارے آتی ورنن کرنے آں، اتے فیر ایہ محسوس کرنے آں، "مینوں ہر ویلے اوہناں دے شریر نوں چھوندے رہنا چاہیدا اے؛ میں جد وی اوہناں نوں ملاں مینوں ہر وار اوہناں نوں گلمے لانا چاہیدا اے؛ اوس نوں ہر ویلے میرے پہلو وچ ہونا لازمی اے۔" ایہ اصل مسلہ اے۔ جے کوئی ہور ایس پرش نوں پیار بھرے ول نال ویکھے، تے اسی بوہت غصے ہونے آں: "ایہ پرش اتے ایس دا شریر میری ملکیت اے۔" سانوں سڑک اوپر کئی ڈاڈھے سوہنے لوکی نظر آوندے نیں۔ ایہ کیول تاں پریشانی دا سبب ہوندا اے جد اسی بے قابو طور اوپر سوچن لگنے آں، "کاش میں ایس منکھ نوں چھو سکدا، یا ایس دے نال ایہ یا اوہ کم کر سکدا۔" ایس توں اسی جذباتی طور تے بوہت پریشان ہونے آں۔

جے اسی سچ مچ پیکیجنگ دی تعریف وچ زمین اسمان دے قلابے ملانا شروع کر دئیے – اوہ منکھ  ویکھن وچ کیہو جیہا لگدا اے – تے فیر اک اکسرے ورگی نظر دی پنگرتا کرنا اتے اوس شخص دے قالب نوں تصور وچ لیاونا ڈاڈھا فیدہ مند ہووے گا۔ انج کرنا کوئی اوکھا کم نئیں اے خاص طور تے جے اسی ایہ جاننے آں کہ کوئی ڈھانچہ ویکھن وچ کیہو جیہا لگدا اے۔  ایہ کوئی شریر دے انگاں دے گیان دا سبق نئیں اے؛ ایس دا کامل ہونا ضروری نئیں۔ پر اسی کھوپڑی جو کہ منہ اتے سر دی چم دے تھلے  ہوندی اے دا تصور تے کر سکنے آں۔ ایس توں سانوں دھیرج پان وچ مدد ملدی اے۔ یا جے اسی کسے دے ٹِڈ اوپر پیار نال ہتھ پھیر رہے آں ایہ سوچدے ہوۓ، "ایہ کنا شاندار اے،" تے ذرا غور کرو کہ جے اسی تن یا چار سینٹی میٹر چم دے تھلے جائیے تے اسی کس شے اوپر ہتھ پھیر رہے ہوواں گے۔ ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ فیر اسی نفرت دا وکھالا کراں گے۔ بلکہ ایس دا مطلب ایہ ہے کہ جد اسی کسے دے شریر اوپر ہتھ پھیر کے مزہ  لئیے تے سانوں ایس نوں کوئی وڈی گل نئیں سمجھنا چاہیدا اے۔ انج دے طریقے ورتن نال ساڈا جذباتی سنتولن قائم رہندا اے۔

ایہ بیان کیتے گئے طریقے کیول عارضی حل نیں؛ ایہناں دی مدد نال اسی آشا یا لگاوٹ توں جان نہیں چھڈا سکدے۔ البتہ وقتی طور تے ایہ اوہناں پریشان کرن والے جذبیاں نوں ہولا کر دیندے نیں جو بعض حالات وچ ابھردے نیں۔ ایہناں کولوں سچ مچ جان چھڈان لئی، ساڈے لئی ایہ جاننا ضروری اے کہ انسان دا وجود کس طراں بنیا اے اتے ایہ کہ انسان نوں کوئی "شے" نہ سمجھیا جاۓ۔ پر ایہ ڈاڈھا اوکھا اتے ترقی یافتہ مرحلہ اے۔ لہٰذا اسی پہلے ایہ عارضی طریقے ازمانے آں۔ ایس لئی اساں تن پدھری سلسلہ جس وچ سننا، سوچنا اتے مراقبہ کرنا شامل نیں اپنانا اے۔

سب توں پہلے سانوں طریق کار دے بارے سن کے جانکاری لینا ہووے گی۔ جے اسی کسے پرش نال اوہناں دے شریر اتے اوہناں دے رنگ روپ دی بنا اوپر موہ لاۓ بیٹھے آں، تے ایس طریق کار وچ ایس گل نوں دھیان وچ رکھنا شامل ہووے گا کہ چم دے ہیٹھ  کیہ اے، مثلاً ڈھانچہ اتے جو کجھ معدے دے اندر اے۔ ایس طریقے نوں جان لین دے بعد، اساں ایس نوں سمجھن دی خاطر ایس اوپر گوہ کرنا اے ایس گل دا یقین کرن لئی کہ جے اسی پیکیج ہی نئیں بلکہ ایس دے اندر وی جو کجھ اے نوں دھیان وچ رکھئیے تے فیر اسی ایس شخص دی آشا اتے ایس نال چمبڑے رہن نوں زیادہ ضروری نئیں سمجھاں گے۔ ساڈے ایس پرش دے نال سمبندھ وچ اتے خود ساڈے جذباتی ڈھانچے وچ گھٹ مسلے پیش آون گے۔

ایہ جو نکتے اساں  ہنے سنے، ایہناں اوپر گوہ کرن لئی سانوں ایہناں دا "چار اصولاں"  دے پچھواڑے وچ جائزہ لینا ہووے گا۔ ایہ کسے شے بارے یقین پکا کرن دے چار طریقے نیں۔

دلیل نال ثابت کرن دا اصول

پہلے اصول دے تحت اسی ودیا دا جائزہ لینے آں ایہ ویکھن لئی کہ آیا اوہ معقول اتے منطقی نیں۔ ایتھے ایہ گل صاف ظاہر اے کہ انسان کیول چم دا ہی بنیا ہویا نئیں اے۔ سانوں ایہ گل ثابت کرن دی ضرورت نئیں۔ پر جے اسی ایس نوں منطق دے انوسار ثابت کرنا چاہئیے تے ایہ صاف ظاہر اے کہ اک چم دا تھیلا بغیر ڈھانچے دے کھڑا نئیں ہو سکدا۔ جے اسی غذا کھانے آں تے ساڈے معدے اتے آندراں دے اندر کجھ مواد دا ہونا قدرتی گل اے۔ لہٰذا ایہ سوچ کہ انسان دا شریر کیول چم ہی نئیں اے استدلالی اے، کیونکہ چم دے تھلے کجھ نہ کجھ تے ہے۔

کرم دا اصولِ

فیر اسی ایہ ویکھنے آں کہ کوئی شکشا اپنے مطلوبہ نتیجے پیدا کرن لئی کس طراں کم کردی اے۔ مثال دے طور تے، جے اسی ایس منکھ دے شریر دے اندر اتے باہر بارے برابر جانکاری رکھدے ہوئیے، تے ایس جانکاری دے کارن اسی اک دی حد توں ودھ تعریف اتے دوجے دی برائی توں گریز کراں گے۔

اسی ایس گل دا وی جائزہ لے سکنے آں، کہ جے کوئی اینا زیادہ سندر اتے من موہن اے تے اسی کیول ایس دی چم نوں ہی اینا سندر کیوں محسوس کرنے آں؟ اسی اوہناں دے ٹڈ وچ پائی جان والی الٹی نوں پر کشش کیوں نئیں من دے؟ صاف ظاہر اے کہ اسی انج نئیں کردے۔ چنانچہ اوہناں دے شریر دے دونویں پرت، باہر اتے اندر، دے بارے جانکاری دا کرم کریا دی حالت وچ ہونا ضروری نئیں کہ ایہ سانوں باہروں سندر پان توں روکے یا اوہناں دی سندرتا توں لطف اندوز ہون نوں برباد کرے۔ ایہ کیول مزہ لین نوں صحیح پچھواڑے وچ پیش کردا اے۔ ایہ تے درست اے کہ ایس پرش دا شریر باہروں  سندر اے، پر ایس دے اندر وی بوہت کجھ اے اتے ہر انسان انج ہی اے۔

جد اسی ایہناں گلاں اوپر گوہ کرئیے تے ایہ کافی دلچسپ معاملہ اے، ایہناں اوپر یقین کرن لئی ایہناں بارے سوچنا، کیونکہ اکثر انج ہوندا اے کہ اسی ایس نوں مننا نئیں چاہندے۔ ایہ سوچنا کہ ایس شخص دے معدے اتے آندراں دے اندر کیہ اے ایس دی اسی جذباتی طور تے مزاحمت کرنے آں۔ ایس نوں ویکھنا بوہت دلچسپ اے۔ اصل گل ایہ ہے کہ ایہ حقیقت اے؛ ایہ سچائی اے۔ تبتی لوکی ڈاڈھے صاف تے نرول روپ پسند کردے نیں۔ اوہ کہندے نیں کہ جے تسی کسے گوہے دے وڈے ڈھیر توں اک سندر، ننگی انسانی مورتی تراشو اتے ایس اوپر انسانی چم دا رنگ پھیر دیو، تے بھاویں ایہ کنا ہی سندر کیوں نہ ہووے، ہے تے ایہ گوہے دا ڈھیر ہی!

ایس سمجھ دا کرم کریا وی ایہی اے کہ جے میں کسے منکھ دے شریر  اندر اتے باہر توں واقف آں تے ایہ مینوں اوس دے جسم دی آرزو اتے لگاوٹ توں دور رکھے گا۔ ایس دا سبب  ایہ ہے کہ میں اک توں منکر اتے دوجے دی آتی ورنن نئیں کر رہیا واں۔ پس ایہ سرت کسے اوپر فریفتہ ہون سمان اے۔ ایہ سرت ایس چیز دے برابر اے کہ کسے انسان دے نال پکا، دیر پا سمبندھ قائم کرنا، جس وچ پر خلوص پیار اتے صبر دے جذبے شامل ہون، ایس گل نوں دھیان وچ رکھدے ہوۓ کہ بڑھاپے دے نال تبدیلیاں تے آوندیاں ہی نیں۔ جے اسی اوہناں دی ہن دی سندرتا  دی حد توں ودھ تعریف کرئیے، تے فیر جد اوہ بڈھے ہون لگن یا بمار پے جان اتے اوہناں دا روپ مندا پے جاۓ، تے اسی شائد کسے زیادہ سوہنے پرش دی تلاش شروع کر دئیے۔ پر جے اسی سجھ بجھ رکھنے آں اتے اندر اتے باہر دے حسن وچ تبدیلی دی حقیقت نوں سمجھنے آں، تے اجیہی سرت ایس پرش نال اک پکا، پیار بھرا ناطہ قائم رکھن سمان ہووے گی۔

چیزاں دی فطرت دا اصول

ایہ کس طراں ہویا کہ بعض لوکی ویکھن وچ تے سندر نیں، پر فیر وی اوہناں دے اندر اک ڈھانچہ، فضلہ اتے الٹی پائی جاندی اے؟ ایہ ایہناں شیواں دی فطرت اے؛ اسی جان دار آں اتے ساڈا جسم ایہناں سبناں توں مل کے بنیا اے۔ ساڈے کول ایس دے سوا کوئی چارہ نئیں کہ اسی ایس نوں بطور حقیقت قبول کر لئیے۔ شریر انج ہی کم کردا اے۔

محتاجی دا اصول

اخیر وچ اسی ایس چیز دا جائزہ لواں گے کہ من دی ایس حالت، ایس سرت نوں پنگرنا کس چیز اوپر نربر اے تا کہ اسی ایس نوں پراپت کر سکئیے۔ سب توں پربھاوت گل ایہ ہے کہ سانوں کجھ اچار وہار دی لوڑ اے۔ جد اسی ایس پرش نوں ویکھئیے تے سانوں اوس دے سارے شریر اوپر ہتھ  پھیرن دی وسوں باہر اچھیا نوں قابو وچ رکھنا اے۔ سانوں اجیہا اچار ونت درکار اے جس نال اسی ذرا رُک جائیے اتے پرکھ پرچول تے وچل واہی اکھ  دھرائی نوں کم وچ لیائیے۔ ایس اچار ونت دے کارن اسی زیادہ گہرائی وچ اتے نرول طریقے نال ویکھ سکاں گے۔

ہور ایہ کہ، ساڈے اندر انج کرن دی آشا اتے پسار وچار ہونا چاہیدا اے اتے ایس گل دا خوف نئیں ہونا چاہیدا کہ اسی ایس پرش نوں ویکھ کے اینے زیادہ ڈر جائیے کہ اسی اوس نال معاملہ ہی نہ کر پائیے۔ ایس طریقہ نوں ٹھیک طراں لاگو کرن لئی ایہناں ساریاں گلاں دا ہونا ضروری اے۔ جے سانوں پہلے توں ایس گل دا اندازہ ہووے، تے فیر سانوں پتہ ہووے گا کہ اساں کیہ  تیاری کرنی اے۔

اک وار جد اسی سوچ وچار دے ایس سلسلہ توں گزر جائیے، جس دا مطلب ایس سبق نوں سمجھنا اتے ایس گل دا پکا یقین کرنا اے کہ ایس نوں پنگرنا فیدہ مند اے، اتے ایہ اک اجیہی چیز اے جس نوں اسی پالنا پوسنا چاہنے آں، تے فیر اسی ایس اوپر "مراقبہ" کرنے آں۔ مراقبہ اوہ طریقہ اے جس نال اسی سکھی ہوئی ودیا جس نوں اساں سمجھیا اے اتے جس اوپر اسی یقین رکھنے آں نوں اپنی زندگی وچ رلا لینے آں۔ اسی ایس اوپر گوہ کرن دی عادت پا کے اتے ایس دے اپدیش اوپر عمل کر کے ایس نوں اک سود مند عادت دے روپ وچ پنگر  کے اپنی زندگی دا انگ بنا لینے آں۔

ایہ اک دوہرا سلسلہ اے۔ پہلے اسی 'سرت وان' مراقبہ کرنے آں، جس نوں کدی کدار "پرکھ پاتی مراقبہ" وی کہندے نیں۔ اک سنسکاری دشا وچ، دوجے لفظاں وچ، اسی اکلے بیٹھے ہوئے، ساڈے سامنے والے پرش نال نہیں، بلکہ اوس پرش نال جس نال سانوں لگاوٹ اے، مثلاً اوس دے ظاہری رنگ روپ نال، معاملہ کرنے آں۔ اسی ایس پرش دی مورت  یا کیول اوس دے تصور نال معاملہ کرنے آں، اتے فیر اسی پچھ گچھ کرنے آں، "ہاں، ایس دا اک ڈھانچہ اے، اتے ہاں، ایس دے معدے وچ وی کجھ ہے." اسی اوس دے شریر دا نرول روپ ویکھنے آں، اتے اوس دے قالب، معدے اندر جو کجھ اے وغیرہ جو وی اوس دی چم دے تھلے ہے دا تصور کر کے اسی اوس دے شریر نوں سمجھن دی کوشش کرنے آں کہ ایس وچ ایہ سب کجھ موجود اے۔ ایس طراں اسی اپنے آپ نوں یقین دلانے آں کہ ایہ تصور سچ اے۔ ایہ اک طراں دا اکسرے ویکھن والی گل اے، پر ایس وچ ایس شخص دا باہر دا حلیہ وی شامل اے، جو کہ در حقیقت سندر ہو سکدا اے۔ اوس  دے شریر دے اندر جھانکن نال اوس دی روائتی، ظاہری خوبصورتی وچ کوئی کمی نئیں آ جاندی۔

ایس ڈونگے مراقبہ دے دورانیہ دے بعد، جس دے وچکار ساڈی شکتی دا منہ اوس پرش دے شریر ول سی جو ساڈی توجہ دا مرکز اے، اسی 'استقامت بخش' مراقبہ ول منہ موڑنے آں۔ ایس دوجے مرحلہ وچ ساڈے من دی شکتی دا رخ اندر ول ہوندا اے، جد کہ اسی ایس سرت نوں جو اساں کوشش نال پراپت کیتی اے چنگی طراں اپنے اندر بٹھانے آں۔ اسی سچ مچ انج محسوس کرنے آں، "ہاں ایہی حقیقت اے؛ ایس پرش دے جسم دے اندر اتے باہر دے متعلق ایہی سچائی اے۔ ہاں، ایہ سچ اے۔" اتے جے اسی اوس منکھ نوں کیول اوس دے شریر دے حوالے نال پچھاننے آں، اسی اپنے آپ نوں چیتا کرانے آں کہ ایس بندے دا وی من اے، جذبے نیں، وغیرہ وغیرہ۔ پر ایہ مراقبہ دا اک اگلا وشے ہے۔

اک وار جدوں اسی ایس طریقہ نوں لاگو کر کے ڈاڈھی آشا اتے لگاوٹ نال نبڑن جوگے ہو جائیے، اک وار جد ایہ ساڈی عادت بننا شروع ہو جاۓ، تے فیر اسی ایہ گر اپنی روز مرہ زندگی وچ ازمانا شروع کر دیاں گے۔ اسی ایس دا ورتو ضرورت پین دے مطابق کراں گے، اوس ویلے جد ساڈے دل وچ اوس لئی ڈاڈھی آشا جنم لوے، یا اوس دے شریر نوں پیار نال تھاپڑا دین دی اچھیا جنم لوے۔ جدوں اسی اپنی اکساوٹاں نوں پرکھئیے تے اسی ویکھنے آں کہ اسی ایس پرش دے شریر نوں ایس لئی نئیں چھوندے کہ اوس نوں کسے قسم دے ارام یا مالش یا اجیہی کسے شے دی ضرورت اے، بلکہ ایس لئی کہ اسی آپوں بوہت چمبڑن دے عادی آں۔ ایس موقع اوپر اسی شریر بارے اوہ ہی سرتائی طریقہ ورتنے آں جس دی اساں مراقبہ وچ مشق کیتی اے۔ اسی ایس گل دی سرت لینے آں کہ اوس دا اک ڈھانچہ اے اتے اوس دے معدے وچ قے اے اتے ایہی اوس دا صحیح قالب اے، اتے اسی ایس نوں بطور اک حقیقت دے محسوس کرن دی کوشش کرنے آں۔

ایس دے نتیجہ وچ اسی ویکھنے آں کہ ساڈا من ایس معاملہ وچ زیادہ صاف اے کہ کیہ مناسب اے اتے کیہ نئیں اے۔ پر فیر وی، اسی ایتھے اک عارضی طریقہ استعمال کر رہے آں۔ تے جے فیر وی اسی ایس شخص نوں چھون دی آشا کرنے آں، اوس دا ہتھ ہتھ وچ لینا چاہنے آں، تے اسی محسوس کرنے آں کہ اسی ایہ کم ایس لئی کر رہے آں کیونکہ ایس توں سانوں شانتی ملدی اے۔ ایہ گل نئیں کہ اوس منکھ نوں ایہناں شیواں دی لوڑ اے۔ البتہ ایس مراقبہ نوں ایس ویلے کم وچ لیاون نال اسی اپنے کرم دی آتی ورنن توں بچ جانے آں۔ ایس توں سانوں ایس گل دا وی پتہ لگدا اے کہ کیا ایس توں اوس پرش نوں وی ارام ملے گا یا نئیں، کیا اوس نوں ساڈا ایہ فعل پسند اے؟ اتے جے انج نئیں اے تے  اسی اوس نوں چھون توں پرہیز دے معاملہ وچ بہتر طور اوپر اچار ونت نوں کم وچ لیاون لئی تیار آں۔

اخیر، ساڈی ایس سنتولن اتے احساس مند ول وچ کرم کریا فطری اتے بے اختیار ہووے گی: اسی آتی ورنن نہیں کر رہے، اسی کسے نال چِمبڑے ہوۓ نہیں آں، وغیرہ۔ ایس دے نتیجہ وچ، دوسرا شخص وی ایس نوں محسوس کرے گا، بشرطیکہ اوہ ساڈے لئی کجھ احساس رکھدا ہووے۔ ایس دا سبب  ایہ ہے کہ جے اسی ہمیش اوس دا ہتھ پھڑی رکھئیے کیونکہ اسی آپوں سرکھشت نئیں آں اتے اکلے پن دا شکار آں، اتے اسی ایہ سوچنے آں کہ اوس دا ہتھ ہتھ وچ لین نال اسی ارام محسوس کراں گے، کہ ایس نال ساڈے مسلے حل ہو جان گے، تے ایس دا مطلب ایہ ہے کہ اسی ایس پریشان کرن والی حالت اتے ایس لگاوٹ دا شکار ہاں۔ ایہ دوسرے انسان لئی شانتی دا سبب نئیں ہے۔ جے اوس دے اندر ذرا جنا وی احساس ہے تے اوہ ایس نوں محسوس کر سکدے نیں۔ پر جے اسی شریر دے اک دوجے نوں چھون دے مزے نوں مبالغہ نال نہ بیان کرئیے، تاں اسی محسوس کرنے آں، "اچھا تے ایہ کسے دا ہتھ پھڑنا؛ ایہ چھون دا احساس خوشی دیندا اے؛ میں جاننا واں کہ اوس دے ہتھ دے اندر کیہ اے، ہڈیاں وغیرہ،" تے ایہ انج نئیں اے "واہ! ایہ کنی زبردست گل اے!" ایس دی بجاۓ، جے اسی ایہ محسوس کرئیے، "ایہ ودھیا گل اے اتے ایس توں مینوں کجھ شانتی ملدی اے، پر ایس نال میرے سارے دنیا دے مسلے حل نئیں ہون گے،" تے فیر اسی ایس دے متعلق شانت ہوواں گے۔ ایہ رویہ بے ساختہ اے، فطری اے، اتے دوجا پرش ایس وچ بناوٹ محسوس نئیں کردا؛ اوہ وی ایس توں شانتی محسوس کردا اے۔ اتے ایہی ساڈا مدعا اے۔ ساڈا مدعا ایہ نئیں اے کہ "کسے نوں ہتھ نہ لاؤ کیونکہ ہر کوئی گند نال بھریا ہویا اے،" ایہ ساڈا منورتھ نئیں اے۔ ایتھے اسی سنتولن دی تلاش وچ آں، تا کہ فیر اسی سچ مچ لوکاں دے بھلے لئی کم کر سکئیے۔

جد اسی ایس طراں دے طریقیاں بارے اتم  بودھی صحیفیاں وچ پڑھنے آں، جویں کہ شانتی دیو دے 'بودھی ستوا طور طریقیاں نوں اپنانا' تے سانوں ایس پچھواڑے نوں سمجھنا اتے ایس نوں موہرے رکھنا چاہیدا اے جس وچ شانتی دیو ایس وشے اوپر بحث کردا اے۔ ایہ من دے استحکام اتے ارتکاز پراپت کرن دے سلسلہ وچ اے۔ مراقبہ وچ سب توں وڈی پریشانی ایہی اے کہ بندہ مستقل اوس پرش بارے سوچدا رہے جس لئی اوس دے دل وچ ڈاڈھی آشا اتے لگاوٹ پائی جاندی اے۔ ایہ ارتکاز وچ سب توں وڈی رکاوٹ اے۔ لہٰذا من دی مضبوطی اتے ارتکاز پراپت کرن لئی، خاص طور تے کسے مراقبہ وچ، سانوں ایس طریقہ نوں استعمال وچ لیاونا چاہیدا اے، بھاویں اسی اوس پرش دے نال نہ وی ہوئیے جس لئی اسی اجیہی موہ محسوس کرنے آں۔ صحیفیاں وچ ایہناں طریقیاں دا ذکر ایس پچھواڑے وچ کیتا گیا اے۔

پر ایہناں طریقیاں دا پریوگ ایس عمل کاری جس وچ اسی مراقبہ راہیں ارتکاز حاصل کرن دی کوشش کر رہے آں توں باہر وی ہوندا اے۔ ایہناں  دا پریوگ دوجے لوکاں دے نال ساڈے روز مرہ معاملیاں وچ وی ہوندا اے۔ جد اسی ڈاڈھی آشا اتے لگاوٹ نال نبڑن دے طریقیاں بارے صحیفیاں وچ پڑھنے آں، تے سانوں ایہناں دے  وڈے پیمانے اوپر لاگو ہون بارے سوچنا چاہیدا اے نہ کہ کیول اوہناں دے پریوگ  نوں ارتکاز دے مراقبہ وچ گڑ بڑ نال نبڑن تک محدود رکھیا جاۓ۔

صحیفیاں وچ دوجے پریشان کرن والے جذبے مثلاً غصہ، حسد وغیرہ نال نبڑن دے طریقیاں دی تفصیلی پرکھ اتے بیان دا ذکر وی شامل اے، پر ایتھے ساڈے کول اینا سمے نئیں کہ اسی ایہناں اوپر گل کر سکئیے۔ پر میرے خیال وچ ایہ مثال کہ کسے پرش دے ظاہری حلیہ اتے رنگ روپ دی بنا اوپر اوہناں نال لگاوٹ اتے اوہناں دی ڈاڈھی آشا نال نبڑن نال سانوں ایس وچ شامل طریق کار دا چنگی طراں ٹیوا ہو جاندا اے۔

جے اسی ذرا غور نال ویکھئیے تے سانوں پتہ چلے گا کہ کسے شخص لئی ساڈی لگاوٹ اتے شدید موہ دے پچھے ساڈا اپنا اکشیم دا احساس اے۔ سرکھشا دی تلاش وچ اسی امید کرنے آں کہ ایہ سانوں اوس پرش نال ناطہ جوڑن نال مل جاۓ گی۔ اکشیم، بطور اک شدید پریشان کرن والے جذبہ دے، ڈر، اکلا پن وغیرہ توں زور پھڑدا اے۔ اسی ایس توں کس طراں جان چھڈائیے؟

ایس لئی سانوں ڈونگی حقیقت نوں سمجھنا ضروری اے، "میں" دے متعلق ڈونگی حقیقت نوں – یعنی کہ "میں" نام دی کوئی ٹھوس شے موجود نئیں اے جو پلاسٹک وچ لپیٹی ہوئی ہووے، ہر شے اتے ہر پرش توں الگ تھلگ، جس نوں رکھشا دتی جا سکدی اے۔ ایسی کسے شے دا وجود نئیں جس نوں سرکھشت بنایا جا سکے۔ اسی کسے ایسی شے نوں محفوظ کرنا چاہ رہے آں جو کہ ساڈے اصلی وجود دا مبالغہ آمیز روپ اے۔ حقیقت تے ایہ ہے کہ اسی ہر پل بدل رہے آں؛ ساڈے من دی حالت ہر ویلے بدل رہی اے، ساڈا شریر ہر سمے تبدیل ہو رہیا اے، ساڈے جذبے وی ہر دم بدل رہے نیں۔ روائتی طور تےاسی ایس سب اوپر "میں" دا لیبل لانے آں، پر ایتھے کوئی ٹھوس "میں" نہیں اے جو کہ ایہناں سبناں توں وکھ وجود رکھدی ہووے، اتے جس نوں محفوظ بنان دی ضرورت اے۔ ایہ سب کجھ ہر پل بدل رہیا اے۔

جے ہر اوہ شے جس اوپر روائتی طور تے "میں" دا لیبل لگا ہویا اے ہر پل بدلی ہو رہی اے، تے اسی اینا ہی کر سکنے آں کہ اک صاف اتے محفوظ راہ اختیار کرئیے – جس نوں پناہ کہیا جاندا اے – اتے جس دِشا اسی جا رہے آں۔ ایس محفوظ راہ نوں پنگرن دا حقیقی مطلب اے کہ ہور مثبت پرم پرا پالنا پوسنا، اپنے آپ نوں بہتر بنانا وغیرہ۔ پر ایس وچ کوئی ایسی شے نہیں جس نوں سرکھشت بنانا اے؛ کوئی ایسی شے نہیں جس دا بچاؤ کرنا اے۔ کسے شے دا  وجود ازاد، سب توں وکھ اتے کسے ہور شے توں غیر متاثر نئیں اے۔ جے اسی ایس گل نوں چنگی طراں سمجھئیے اتے ایس اوپر یقین رکھدے ہوئیے، تے فیر اکشیم اتے اکلا پن دے مسلے ہولی ہولی ٹھنڈے پے جان گے اتے حتٰی کہ غائب ہو جان گے۔ سچ تے ایہ ہے کہ ڈرن دی کوئی گل نئیں۔ پر اک ٹھوس، پکی پیٹھی "میں" دی پرکھ پرچول کرن ویلے ایس گل دی احتیاط کرنا ضروری اے کہ اسی شنیاتا دے وچار دا شکار ہو کے ایہ نہ سوچن لگ جائیے کہ ساڈا کوئی وجود ہی نئیں اے۔ ایس لئی سانوں اپنے کرماں دی ذمہ واری لینا واجب نئیں۔ اسی اپنے کرماں دے نتیجے بارے یقین نال تے کجھ نئیں کہہ سکدے پر فیر وی اسی اپنی پوری کوشش نال کم کرنے آں۔

ایہ تے جذباتی اکشیم نال نبڑن دا معاملہ اے، انج اکشیم دے ہور روپ وی نیں – مالی اکشیم، وغیرہ۔ ایہناں معاملیاں وچ وی سانوں "میں" اتے میری ذمہ واریاں دے متعلق ضمنی سچائی نوں پچھاننا چاہیدا اے۔ سانوں مالی مسلے اتے جو کجھ وی ہور سمسیاواں موہرے ہون دا ہر صورت اوپا کرنا چاہیدا اے تا کہ سانوں روائتی معنیاں وچ تحفظ دا احساس ہووے۔ پر انج کرن ویلے، جذباتی دشا سمان، سانوں حالات دی حقیقت نوں ودھا چڑھا کے بیان کرن توں پرہیز کرنا چاہیدا اے۔ ساڈی مالی حالت دی حقیقت ایہ ہے کہ ایہ مکمل طور تے ساڈے وس وچ نئیں ہوندی۔ دنیا دے معاشی حالات دا ساڈی مالی حالت، ساڈے سبھیا چار، وغیرہ اوپر اثر پیندا اے۔ مثلاً جے اشتراکی نظام نکام ہو جاۓ اتے نویں قسم دی سرکار حکومت تے قبضہ کر لوے اتے نواں سماجی نظام بن جاوے تے حالات بدل جان گے۔ تے انج دی صورت وچ جو چیز سانوں سنتوش اتے سرکھشا بخشدی اے اوہ محفوظ راہ اے جس اوپر اسی چل رہے آں اتے ہور رچھ اکٹھے کر رہے آں جنہاں نال اسی کسے وی موہرے آون والی مصیبت اتے جو وی سامنے آۓ اوس نال نبڑ سکئیے۔ اسی کیول اک ہی صورت وچ محفوظ محسوس کر سکنے آں جے زندگی اک تھاں کھلو جائے اتے کدی نہ بدلے، کیونکہ تاں ہی اسی بھوشٹ سمے بارے جانکاری رکھ سکاں گے، جو کہ انہونی  اے۔

ایس دے علاوہ سانوں سنتوش وان ہونا چاہیدا اے، ایس گل دی جانکاری رکھنا کہ کدوں اتے کنا کافی اے۔ میں انج دے لوکاں نوں جاننا واں جو لکھ پتی نیں پر فیر وی اکشیم دا شکار نیں، اوہناں دا آکھنا اے، "میرے کول دس ملین ڈالر نئیں ہین۔ جے میرے کول دس ملین ڈالر ہوندے تے میں محفوظ محسوس کردا۔" انج نہ بنو۔ ایہ من دی ڈاڈھی مندی حالت اے۔

تسی سوال کر سکدے او اتے کہندے نیں، "اسی محدود گناں دے مالک لوکی آں؛ اسی مہاتما بدھ نہیں آں۔ لہٰذا اسی اپنے کرماں دے سارے اثر اتے نتیجے توں واقف نئیں ہو سکدے، اتے نہ ہی اسی اپنے اتے دوسریاں بارے حقیقت نوں جان سکنے آں۔ تے کیہ ساڈی قسمت وچ دکھ سہنا اتے نراش رہنا لکھیا ہویا اے؟ کیا اسی کدی اپنی اجناتا اتے پلیکھے توں مکتی پا سکاں گے؟"

نئیں، یقیناً ساڈی قسمت دا ستارہ ڈبیا ہویا نئیں اے، کیونکہ اجناتا توں مکتی ممکن اے۔ ایہ اسان کم نئیں اے اتے ایہ کم لما وی اے، پر من دی سرتائی شکتی گلاں نوں سمجھن اتے اوہناں نوں اک تھاں اکٹھا کرن دی یوگتا رکھدی اے۔ تے اسی اپنی سدھ بدھ نوں پسارن دی کوشش کرنے آں۔ اسی زیادہ توں زیادہ چیزاں بارے زیادہ توں زیادہ سرت پراپت کرن دا جتن کرنے آں، تے بھاویں اسی بالکل ٹھیک ٹھیک نئیں جاندے کہ ساڈے رویہ دا اثر کیہ ہووے گا، کیونکہ اسی ایس وچ رلت سارے پرتندھ توں واقف نئیں آں، پر ساڈی جانکاری وچ ہور وادھا ہوندا جاندا اے۔ ایس دی بنا اوپر، اسی کسے وی دَشا نال نبڑن لئی اک کلا وان سمجھ بجھ اوپر قائم پربندھ بنا سکنے آں جس دی بنیاد شکیاتا اتے تجربہ اوپر ہووے، اتے فیر اپنے آپ نوں بہتر بنان اوپر کم جاری رکھ سکنے آں۔

دوجے لوکاں نال معاملہ کرن دی یوگتا نوں بہتر بنان دی خاطر، اسی اوہناں بارے اتے حالات بارے زیادہ توں زیادہ جانکاری اکٹھی کرنے آں۔ اسی اوہناں دے پرم پرا نوں پرکھنے آں؛ کہ ایس پرش دا بطور عادت عام طور تے رد عمل وغیرہ کیہ ہوندا اے، اتے ایس دشا دا انوپ پن اتے ایس پرش دے آپ دے رویہ دا وی جائزہ لینے آں۔ ایس بنیاد اوپر سانوں کجھ اندازہ ہو جاندا اے کہ ایس پرش نال معاملہ کرن وچ کیہ تدبیر اختیار کیتی جاۓ اتے کیہ کیتا جاۓ۔

ساڈے سب دے اندر ایہ گن موجود نیں، کیونکہ ایہی من دی کاروائی دا اصول اے۔ پراکرتی دے انوسار اسی اپنے آلے دوالے توں حس نال ملن والی ساری جانکاری جمع کر لینے آں۔ ہو سکدا اے کہ اسی ایس بارے با خبر نہ ہوئیے، ہو سکدا اے کہ سانوں ایس وچ دلچسپی نہ ہووے، پر حواس نال جڑی ہوئی ساری جانکاری موجود اے؛ اتے ایہ چلی آ رہی اے۔ اسی ایس طور طریقے نوں ویکھن دی پوری یوگتا رکھنے آں۔ مثلاً اسی ویکھ سکنے آں کہ ایہ تن پرش کون نیں اتے ایہ کہ ایہ سوانیاں نیں، اتے ایس طراں اسی ویکھنے آں کہ مختلف چیزاں آپس وچ کس طراں جڑیاں ہوندیاں  نیں۔ اسی جانکاری نوں ترتیب دے کے ایس نوں بہتر سمجھ سکنے آں۔ اسی جاننے آں کہ میرا سجا ہتھ میرا کھبا ہتھ نئیں اے، لہٰذا اسی شیواں دی آپ دی دَشا نوں پچھاننے آں۔ مختلف چیزاں دے متعلق مختلف احساس وی ساڈی یوگتا وچ شامل اے۔ اسی جاننے آں کہ کسے نیانے نال کس طراں گل کرنی اے اتے کسے بالغ نال کس طراں گل کرنی اے، اتے اسی دونواں نال اک ہی ول نال گل نئیں کردے۔ سوائے ایس دے کہ اسی پوری طراں بے حس ہوئیے، ساڈے اندر ایہ لیف پائی جاندی اے۔ پس سارا بنیادی سامان موجود اے۔

من دی کاروائی دے ایہ مختلف طریقے، گل وچوں گل نکلدی اے، ایس طراں دے عنصر نیں جو "بدھا-فطرت" دا حصہ نیں۔ ساڈے سب دے اندر ایہ بدھا-فطرت صفتاں پائی جاندیاں نیں جو کہ سانوں روشن ضمیر مہاتما بدھ بنن وچ سہائت ہون گیاں۔ ایہ کیول ایہناں دی پچھان کرن اتے ایہناں دی عادت پان دی گل اے۔

مکدی گل، کلا ونت طریقیاں دے پریوگ دی سرکھشا لے کے اسی پریشان کرن والے جذبیاں نال نبڑنے آں۔ ہر اک پریشان کرن والے جذبہ نال نبڑن دے کئی طریقے نیں اتے اوہناں نوں سکھنا، اوہناں دی مشق کرنا اتے ون سونّے طریقیاں نوں ازمانا ڈاڈھا فیدہ مند اے۔ ایس دا سبب  ایہ ہے کہ ہو سکدا اے کہ بعض حالات وچ کوئی اک طریقہ اینا فیدہ مند نہ ہووے یا اسی آپوں ایس دے استعمال دی چنگی یوگتا نہ رکھدے ہوئیے۔ پر جے کجھ وکلپ طریقے موجود نیں، تے ایس خاص دشا وچ اوہ زیادہ فیدہ مند ہو سکدے نیں۔ یا جویں کہ کدی کدار کسے روگ  دے علاج لئی اسی مختلف دوائیاں اکو ویلے استعمال کرنے آں، ایسے طراں کسے ڈاڈھے پریشان کرن والے جذبہ نال نبڑن دی خاطر سانوں کئی طریقے کم وچ لیاونے پین۔ لہٰذا اسی جنی زیادہ ودیا اتے سرکھشا پراپت کرئیے، اسی اونا ہی زیادہ مشکل اتے اوکھے حالات نال نبڑن اتے اوہناں توں بچن دی یوگتا پیدا کراں گے۔

ایس لئی شانتی دیو دی کتاب 'بودھی ستوا رویہ اختیار کرنا' ات حدل فیدہ مند اے، کیونکہ ایس دا سارا بیان ایس سوال اوپر قائم اے، " میں کیوں پریشان کرن والے جذبیاں ہیٹھ  دبیا ہویا واں؟ میں کیوں ایہناں نوں اپنے من وچ اینی اسانی نال وسا لینا واں؟ ایہ اصل ویری اے اتے حقیقت وچ ایہ بے جان اے۔ جے میں ایہناں توں مکتی پا لواں، ایہناں نوں اپنے من توں کڈ دیاں، تے اوہ کتھے جان گے؟ اوہ ایہ تے نئیں کر سکدے کہ اوتھے کدرے کھلوتے رہن اتے کسے عام دشمن سمان فیر میرے اوپر دھاڑا مار دین؛ اوہناں دا کوئی ٹھوس روپ نئیں اے۔" ایس طراں سوچنا اتے ایس دے سچ ہون اوپر پکا یقین رکھنا ات حدل فیدہ مند اے۔ ایس توں سانوں ایہناں جذبیاں توں مکتی پان دی ٹھوس بنیاد ملدی اے۔ ایہناں دے اثر ہیٹھ نہ آون نال سانوں اپنی زندگی نوں بہتر بنان دی ذمہ واری قبول کرن وچ اسانی ہوندی اے۔